5l'PPU5MENiT TO
KOE TDHl FA^AMAnATU CE W6AAHI MfcA : r£Li 5 0 wA A TLIi
Digitized by the Internet Archive
in 2012 with funding from
Consortium of Church Libraries and Archives
http://archive.org/details/koetohifakamanatsupOOtong
Koe tohi fakamanatu oe ngaahi mea.
1643 Jan. 21. Na'e fua 'ilo 'a Tonga 'e Tasimane Na'a ne tomu'a tukutaula 'i ' Eua pea mei ai ki Ha'atafu.
1767 Na'e fua ' ilo 'a Niuatoputapu 'e he 'eikivaka ko Kapiteni Ualesi.
1773 Okatopa Na'e fuofua tau 'a Tute ki Tonga na'e tukutaula 'i Poukula 'i Hihifo.
1777 Ko e tau ko'ene na'e lolotonga tu'i ai a
Maealiuaki pea ne pekia 'i he ta'u pe koia.
do. Na'e tu'i 'i he taimi ko'eni 'a Tu' ihalafatai.
1782 Koe ta'u koeni na'e lolotonga tu'i ai 'a Tupou- lahisi' i.
1793 Ma'asi 25. Na'e tau mai 'a Kapiteni Tenekasito. Ko e taimi ia na'e tu'itonga ai 'a Fuanuinuiava pea tu' ikanokupolu 'a Mumui. Pea ' oku pehe 'e Tenekasito ko e ongo Camapau'u 'a Finau mo Tuku'aho,
- 2 -
1797 'Epeleli 12. Na'e tau mai 'a e kau faifekau mei Lonitoni ki Tonga, pea ko e fuofua malanga ' aki 'a e Kosipeli 'i Tonga 'e Misa Eukanani.
Epeleli 29. Na'e pekia 'a e tu'i ko Mumui.
Me 10. Na'e fakapoongi 'a e kau faifekau 'e toko tolu 'i Ha'ateiho 'e he tau mei Hihifo.
Siulai 14. Na'e fakanofo 'a Tuku'aho 'o tu'i Kanokupolu.
1799 Epeleli 22. Na'e fakapoongi 'a Tuku'aho 'e
Tupouniua mo Finau, pea na'e mate fakataha mo Tuku'aho 'a e matapule ko Falekaono mo e kau tangata mo e kau fefine lau fakataha koe toko valu. Ko e tau 'i Hihifo a Finau mo Tu' ihalafatai mo Tupouniua.
1822 Akosi 16. Na'e fua hau a Misa Lole moe lotu 'o
nofo 'i Mu'a; hili %a e mahina 'e 14 pea ne foki, ne pekia hono uaifi.
1826 Na'e ha'u 'a e kau tahisi mo e lotu, ko Fefeta mo Tuputupu mo Ta'aloa mo Takala'a mo e fefine 'e taha.
1826 June 28. Na'e ha'u 'a Misa Tomasi
- 3 -
1827 Na'e tafoki 'a Tupou 'i faletuipapai 'o lotu, pea
ne langa 'i he ta'u koia 'a e falelotu 'i Nuku'alofa.
Na'e fuofua fai ai ' a e fakataha fakafaifekau 'i Hihifo.
1829 Na'e fua 'ave 'e Taufa'ahau mo Pita Vi ' a e lotu ki Ha'apai.
1831 Na'e folau 'a Taufa'ahau mo e Kalia 'e 24
ko e 'ave 'a e lotu ki Vava'u, pea na'e lotu 'a 'Ulukalala.
Na'e fua fai 'a e pulusi tohi 'i Vava'u 'e Misa Vuni
1832 Na'e keli 'a Otea 'e Lua mo e hou'eiki Vava'u koe teu tau kia Finau, Kae na'e piutau 'a Finau kia Taufa'ahau. Pea na'e tau 'i 'e Vava;u mo Ha'apai 'a Otea 'o ' aho 'e tolu pea lava.
1833. Na'e pekia ai 'a 'Ulukalala (Tuapasi)
1833-1834 Na'e tau'i 'e Taufa'ahau 'a Uiha , pea ne fekau
ke 'alu 'a e fu'u kakai ki Vava'u, ko e ' omi puaka pea puke ai 'i Vava;u 'a e toko 160 'o fakapopula' i .
- 4 -
1835 Na'e hoko 'a e 'ofa 'i Vava'u 'i he kolo ko ' Utui (Ha'akoka).
Me 22. Na'e fuofua malanga ai 'a Taufa'ahau 1837 Na'e faka'auha ai 'a Ngele'ia. 1837 Na'e faka'auha ai 'a Hule. 1845. Nov. 18. Na'e pekia 'a Tupou 'i faletuipapai.
Tisema 4. Na'e fakanofo 'a Taufa'ahau 'o Tu'i.
1852. Maasi 23. Na'e kamata 'ai 'a e akoloi 'o Pea pea na'e veteki 'a Pea 'i he ta'u pe koia 'i he 17 'o Akosi. Ko e mahina pe 4 mo e ' aho 21 pea vaivai 'a Pea.
1842 Siulai 2. Na'e hoko mai 'a e ' uluaki Faifekau Katolika ko Joseph Chevron (Patele Sevelo)
1797 Siulai 4. Na'e fakanofo 'a Tuku'aho ko e Tu'i Kanokopolu.
1855 Siulai 9. Na'e fakahoko 'a e Talite 'a Tonga mo Falanise
- 5-8 -
p. 5. (This page is blank)
('Oku 'ikai ha me'a 'e tu'u 'i he peesi ko eni) .
p. 6. (This page is blank)
('Oku ' ikai ha me'a 'e tu'u 'i he peesi ko eni) .
p. 7. (This page is blank) .
('Oku ' ikai ha me'a 'e tu'u 'i he peesi ko eni) .
p. 8. (This page is blank) .
('Oku 'ikai ha me'a 'e tu'u 'i he peesi ko eni) .
- 9 -
Koe ngaahi Fa'ahlnga
1. Ko Ha' asiulangapo mo Ha' alatuhifo ko Mo' ungatonga ia.
2. Ko Ha'atatafu, ko Fotofili ia
3. Ko Ha' alaimoana, ko Kafoa ia
4. Ko Ha' angatamotu' a mo Ha'angatatupu ko Mataele is (Mataele ' usitea)
5. Ko Ha'akavea, ko Mataele tu'apiko ia,
6. Ko Ha'ama'afu, ko Filiaitupou ia.
- 10 -
p. 10. (This page is blank).
('Oku ' ikai ha me'a 'e tu'u 'i he peesi ko eni)
-**-
Pea koe fanau 'a Mafi kia Panuve ko Latulala mo Latulanisi.
Pea koe fanau 'a Ha'unga ko 'Anaise koe tama 'a Popua,
Pea koe fanau 'a 'Anaise kia Sikamanua ko Finau Tangata'olaker>a mo Kosi (Halaholo)
Pea koe fanau 'a Pauline Finau kia Latuniua
ko Mu'a mo TeVita Tu'akivakasiu mo Samiu mo honau
tuofefine ko Lu'isa mo Moalataola mo Tepola.
Pea koe fanau 'a Tevita Tu'ak^vakfis^u ko Kalolaine koe tama 'a 'Ilalsaane,
Pea koe tama 'a Lu'isa kia Otto Wolfgramm ko Viliami,
Pea koe fanau 'a Moalataola kia 'Uiha mo Ha'ano ko Mateitalo mo Tu'ikolovatu mo 'Ana'ohouamalia Ko 'enau fa'e ko Moalataola (Peesi 67)
Pea koe fanau 'a Tepola kia F, Hauisi ko Feleti mo Loneti mo 'Etuate,
- 122 -
Pea koe tama 'a Mafihape kia Vuki ko Latuniua mo Taumoeneau mo Vuna mo hona tuofefine ko Fanga'onulotu mo Fatafehimoana mo Laifotuika (folio 57)
Pea koe fanau 'a Mafinau'u kia Tupouvaivai
ko Veaniua mo Fifita'ila (F) mo Popua (Pisila)
mo'ene tama kia Kaufusitu'a ko Soane
mo'ene tama kia Vehikite ko Metuisela Vehekite
mo Lausi'i ko'ene tama kia Nau mo Finau
ko'ene tama kia Vea mo Mele Teukihelune ko'ene
tama kia , , rno Sione Fifita ko'ene
tama kia
Pea koe fanau *a Metuisela Vehekite ko Halafau
Vehekite koe tama 'a Tufui (206) 'ofefine 'o Loholoho (Tuita)
mo Takui ko'ene fa'e ko Munakifalemei (peesi 58)
mo Kilisi koe tama *a
Pea koe fanau 'a Halafau Vehekite ko Falanisi
koe tama *a *Isini (97) mo fanau 'a Ane kia Halafau
ko Pule mo Sione Tuita, mo Sela Mas-f mo Samuela
moe tokolahi kuo nekia.
Pea koe fanau 'a Takui kia 'lsileli (164) Fehoko ko
Losana Tuputupu mo Kalo Toe'umu mo 'Elisiva Finau
mo honau tuonga'ane ko ratafehi mo Filiainulotu
*
(F)
(Fifita'ila 'i 'olunga na'e hiki 'i he tafa'aki 'o e neesi )
Pea koe fanau 'a Fifita'ila ko Selamafinau'u mo hono tuonga'ane ko Siketi ko*ena fa'e ko Ane Tupou Falefehi (koe tama *a Siulolovao kia Tuanasi) Ko Tunoukapetaua koe tama 'a ..........
Pea koe tama 'a Sela kia PeteloMalangahu ko KuneH
Pea koe fanau *a Tunou Kanetaua ko .............. koe fanau 'a Sisi
('ofefine 'o Motu'anuaka) nea koe f.-'nau *a Pisila Ponua kia Hamesionafai (136) ko Sosaia Vugnakoto mo Viliami Tunou mo
Penisimani Toelolo honau tuofefine ko 'Amelia mo 'Anaseini
Pea koe fanau 'a Vungakoto ko Mafipau'u mo Hina ko 'ena fa'e
ko Tanenisi - koe fanau 'a Tunou ko 'Ele mo Mafile'o ko'enn fa'r
ko Pea koe fanau 'a 'Amelia kla *fr. Recker ko Siale
mo Peni mo Mumui mo honau tuofefine ko 'Ema mo 'Uhila mo Filiomanuma' mo Lili mo Loseli - PEA KOE FANAU ?A TAnaseini kia Siaosi Tunou (foha 'o 'Inoke Fotu) ko Mele.
- 142 -
KO SIAOSI TIJPOU I FOHA 'O TUPOUTO'A XIX '0 E TU'IKANOKUPOLU
Pea koe fanau 'a Siaosi Tunou I (Taufa'ahau)
ko Salote Mafile'o koe tama 'a Finaukaunanga (190)
mo Tevita 'Unga (1879) koe tama 'a Fustaatalili (50) (Kalolaine)
mo Sosaia Vungakoto koe tama 'a Fusipongi (53)
mo 'Isileli Mafile'o koe tama 'a Pasikole
mo Vuna Takitakimalohi mo Tuakitau koe tama 'a Lunenau'u (293)
Pea koe tama 'a Salote Mafile'o kia Filiainulotu
ko Fatafehitoutai Tu'inelehake mo Taualunioko
Pea koe foha 'o Fatafehitoutai ko Taufa'ahau
(Siaosi Tupou II)
mo Sioeli Fatafehi koe tama *a
mo Matekitonga koe tama 'a
Pea koe 'ofefine 'o 'Alinate Taualuneoko ko Fangafua koe tama 'a Fane Tunoukolotolu.
Pea koe fanau 'a Tevita 'Unga ko Sione Vuna Uelingitoni Ngu (1885)
mo Nelsone Laifone (1889) mo hona tuofefine ko 'Elisiva
Fusinala mo Salote Halaevalukalasini ko'enau
fa'e ko Fifitavava'u (181)
mo Kato'one koe tama 'a Palu, 'ofefine 'o Mahe'uli'uli
mo Fale'aka koe tama 'a Kalisi Mafikaunanga (93)
- 152 - KO FATANI - TAMA 'A KALOAFUTONOA
Pea koe tama 'a Fatani kia Faletolu ko Liufau
Pea koe 'ofefine 'o Liufau ko Fetokai
Pea koe tama *a Fetokai kia Mateinnako ko
Tanoa, Pea koe foha 'a Tona'a ko Kapavaks
Ko'ene fa'e ko Maileou 'ofefine 'o Fotu ko Kaufusi
koe tama 'a Lilo mo hono tuofefine ko Taufa koe tama 'a Talata
'ofefine 'oMohokoi.
Pea koe fanau 'a Kanavaka ko Peau koe tama 'a Pene mo hono foha ko Ongoongor>uaka mo hono tuofefine ko 'llaisaane ko'ena fa'e ko Pana nea koe fanau 'a Kaufusi ko Ponua mo hono tuonpa'ane ko Hona ko'ena fa'e ko Lolohea. Pea koe tama 'a 'llaisaane kia Fangat'T>u ko Sipanisi.
Pea koe fanau 'a Vika Taufa ko Po'uli mo Sili mo Tevita Leha'uli mo Paula mo honau tuofefine ko Uinise ko'enau tamai ko ........................
Pea koe fanau 'a Tevita Leha'uli ko 'Ilavalu mo Latu- tu'aniko ko'enau fa'e ko Taufa mo Ma^u koe tama 'a Meleane pea koe fanau 'a Paula ko Melenaite mo Tu'ipulotu mo 'Ana ko'enau fa'e ko Lu'isa r»ea koe tama 'a Tu*ir>ulotu kia Sina ko 'Amelia pea koe fanau 'a 'Ana kia Pateta ko Sunia.
- 153 -
KO FUSIPALA TAMA 'A KALOTAFUTONOA (FOLIO 327)
Koe tama 'a Fusinala kla Tongakitaulupekifolaha
ko Fuatakifolaha, mo'ene tama kia Fisilaumeli
ko Leakaumoana (Tu'ipelehake) mo hono tehina ko
Fehokololopini .
Pea koe 'ofefine 'o Fuatakif olaha ko 'Uheina mo
Lavaka mo Talahiva ko'enau fa'e ko Nanasiha'ele
('ofefine 'o 'Ahovala) mo honau tuonga'ane ko Manu-
levu mo Ta'e'iloa mo Tonganele moe fefine ko Tongakovi
ko'enau fa'e ko Uangafa mo hono 'ofefine ko Moungateau
ko'ene fa'e ko Sisikovi mo hono foha ko
Manaha'ano ko'ene fa'e ko Nanasinifuna mo
Manutoutai mo Tamutamu koe tama 'a Pla
mo Katea mo hono tuonga'ane ko Mar»utua ko'ena
fa'e ko Tamutamu.
Pea koe foha 'o Manulevu ko Tongaf a' eola koe tama 'a Tunakaimanu mo Tongatea koe tama 'a Tuituimoe'ao.
Pea koe foha 'o Tongafale'ola ko 'Osaiasi Veikune koe tama 'a Tauf a'uli'uli mo Uluifalpfisi koe tama 'a Vealona mo Kefu mo 'Akau'ola (Penisimani)
- 154 -
Pea koe fanau 'a 'Osaiasi Veikune ko 'Inoke Fotu koe tama 'a Tinaleti Manakovi mo Tapa'atoutai koe tama 'a Palukata mo Sateki Tongn mo Mana3e Foukimoana mo Paula Kongaika mo honau tuofefine ko Kasanita Lupe mo 'Akanesi Tongalaukau mo Lavenia Tupou mo Seini Fakalolo mo Mele Tunakaimanu ko'enau fa'e ko Meleane (folio 339)
pea koe fanau 'a 'Inoke (1899) Fotu ko 'Asineli Kupu'avanua mo Sioasi (1899) Moengangongo mo Sosaia Kalauta mo honau tuofefine ko Luseane Anga'aefonu mo 'Anapuli, mo 'Elenoa, ko'enau fa'e ko Lavinia Tupouveiongo,
mo Tupoutu'a koe tama 'a Pauline Lupe (89) rao Sione Tupou koe tama 'a Tapaita (Kotu) mo Lakai koe tama 'a Seinl Mafi, mo Tupoumaluhola koe tama 'a Vesinia >foalaT>au'u (107)
Pea koe fanau 'a 'Asipeli Kupu'av/'nua ko
Luseane Halaevalu mo Lavinia (1902) Veiongo mo 'Uheina
mo honau tuonga'ane ko Salesi mo Sioni Tuku'aho
mo Lepa ko'enau fa'e ko Tokanga 'ofefine 'o
Fotofili,
mo Panuve koe tama 'a 'Emelina
mo Vakameilalo koe tama 'a Selu (Ha' alaufuli)
mo Tiliti koe tama 'a Tae (189)
- 156 -
Pea koe fanau 'a Sateki Tonga ko 'Osaiasi Fotu'afalefo
mo hono tuofefine ko Melenaite 'Uheina ko'enau fa'e
ko Tu'ifua, 'ofefine 'o Peau (58)
mo S. Mailelatamai ko e tama 'a Melefusi (50)
mo 'Ftonisa koe tama 'a Selateu'-isiafo'ou (53)
mo Fusir^ala mo 'Amelia mo ^onuku mo honau
tuonga'ane ko MH mo 'Alo mo 'Tnoke
ko'enau fa'e ko Ane,
Pea koe fanau ?a 'Osaiasi Fotu'afalef* ko ... -
koe tama 'a Fane Pule.
mo Melenaite mo Vuna ko'ena fa*e ko Vaoho-* (141)
mo Heuifanga mo Lala mo Tuifua (267)
Pea koe fanau ' a Sione Mailelatamai ko Sione
koe tama »a Vikaheilala. O'akai folio 264)
Pea koe fanau 'a 'Etonisa ko 'IJheina mo Sateki
Tunou mo Mateialona mo Losiane mo Taniela
Maile mo Tongakitaulune koe fanau 'a Ikatonga
mo Lolomani (185) koe tama 'a Lolohea
nea koe fanau 'a Fusinala kia Panuve (109) Ma'atu ko Soeli,
Pea koe fanau 'a 'Amelia kia Sami Mafile'o ko
Sioasi mo 'Alinate mo hona tuofefine ko Teimumu
Pea koe fanau 'a 'Alo ko Latu'ila mo Moahengi
mo Viliami mo Siosiua mo ^ainikolo mo honau
tuofefine ko 'Elenoa ko 'enau fa'e ko Mele Taumoeneau (266)
- 157 -
Pea koe fanau 'a Manase Foukimoana ko Sione
Tunoufaletau koe tama la Fifita, 'ofefine 'o 'Akau'ola
mo Tevita Pasinamu koe tama 'a Siutiti, 'ofefine
'o Langoia O'aha' i) mo Mele Tunou'uangaf a koe tama fa
Kesaia.
Pea koe fanau ' a Sione Tunoufaletau ko Tongaf ale'ola mo Sateki Veikune mo Sosaia Tu'inulotu mo Isileli Fakatoumafi mo honau tuofefine ko Losana Lolohea mo Fipe mo Fealo mo Fifita koenau fa'e ko 'Elisiva Finau (164) mo Filisi Fifita mo Taniela 'Akauola mo Latumailangi.
Pea koe fanau *a Tevita Pasinamu ko Manase Fonkimoana mo Meleane mo -lalatalahuia ko'enau fa'e'ko Laumanu mo . . , ,
Pea koe tama 'a Mele Uangafa kia Tua'ai ko (226)
Tevita.
Pea koe fanau 'a Taula Kongaika ko Sione Vanisi mo
hono tuofefine ko Laumanu ko'ena fn'e ko Fane Tupoukolotolu,
mo Panuve mo Tongafaleola mo VarJnikolo mo Tapa
mo honau tuofefine ko Tunou ko'enaufa'e ko Fusi
Pea koe fanau 'a Sione Vanisi ko Kunuavanua Fanetunoukolotolu mo Seini ko'enau fa'e ko Tupou,
- 163 -
Holaikeituai tno honau tuofefine ko Mlheina,
Pea koe tama * a 'Uheina ko Niumataevalu
Pea koe tama'a Mapatoutai kia 'Ulukiha'amea (Tu'i)
ko Vakameilalo.
Pea koe fanau 'a Vakameilolo (folio 113)
Pea koe fanau * a Lekaumoana (tnma 'a Fusinala kia
Fisilaumoli) ko 'Uluvalu koe tama 'a Toe'umu (190)
mo Fakaleluf aiva mo hono tuofefine
ko Manu' akemama'o ko'ena fa'e ko Latutama
nea mo hono 'ofefine ko Fehoko'uli ko'ene fa'e ko
Fonua mo hono 'ofefine ko Tuiavautr>,
Pea koe foha 'o 'Uluvalu ko Filiaipulotu koe tama
*a Tupouveiongo mo hono tuofefine ko Tuputunu'opulotu
Koe tama 'a Latuholeva (193) (315) mo Fakatoumafi (Kulivolivoli)
koe tama 'a Finau (100) mo Oko koe tama * a Lupe,
Pea koe foha 'o Filiainulotu ko Fatafehitoutai Tu' ipelehake mo 'Alinate Taualupe'eke ko'ena fa'e ko Salote Mafile'o, mo Malakai Vakameitangako koe tama 'a Nanise, 'ofefine 'o Niukanu,
- 173 -
Pea koe 'ofefine foki 'o Tamalepau'u ko Lupei'Utulau
pea koe tama 'a Lupei'utuleu ki he Tu'itonga ko
Ma'ulupeVotofa ko Fatafehif isi,
Pea koe 'ofefine fo Fatafehifisi ko Fifita
Pea koe tama 'a Fjfita kia Moungaetonga ko Taufa.
Pea koe tama 'a 'Ungatea, koe tama *a Tupouveitongo, kia Tokemoana ko Toutaitokotaha, mo'ene fanau kia Hikule'o ko Fifita'ila mo Fifitapulou mo honau tuofefine ko Tu'ifangatukia mo Lapulou.
Pea koe fanau 'a Toutaitokotaha ko Sisistoutai
ko e tama 'a Fifita, ko "e fokonofo 'o Pulimainau'u (48)
mo Teukiutavava'u koe tama 'a Valu, mo Tongatoutai
koe tama 'a Ulukilupetea (na'e Tokemoana) mo Vakaulihaavili
koe tama'a Sisifa. (304)
Pea koe foha 'o Tulikitakaunove ko Tonga'uli'uli
koe tama 'a Polave,
Pea koe fanau 'a Tonga'uli'uli ko Mafile' osongi mo hono
- 209 -
Pea koe tama 'a Melefenaki kia Niu? ko 'Osi
Pea koe tama 'a 'Osi kia Tunoumatapule ko
'Ana mo 'ene tama kia Tupouniua ko Tupou
Pea koe fanau 'a Similai Toki ko Simione Finau
mo hono tuofefine ko 'Akosita Lolohea mo Vikafeletoa Tupou
ko'enau fa'e ko 'Eseta Vave (Neiafu) (341)
Pea koe foha 'o Simione Finau ko Simione Fifita koe tama 'a Mele'ana mo hono . .... , ..Motovale
Pea koe tama 'a 'Akosita Lolohea kia Ma'afu ko Finena'akakala ko Taufa mo hono tuonga'ane ko Tuitolo
Pea koe tama 'a Vika Tupou kia Sione Mafile'o (Niua) ko Sauiafa
Pea koe tama 'a Sau*iafa kia Tevitamapili ko Halaleva, mo'ene tama kia 'Aselusi Saiku ko Moli.
Pea koe fanau 'a Poponatui ko Solomone Hala'ani'a^i
koe tama 'a Matanga mo hono tuofefine ko Tupou
mo Lolohea ko'ena fa'e ko Tonga mo Samiu Tupou
koe tama 'a Mele Tangini
Pea koe fanau 'a Sodomone Hala'api 'ari ko Kuma
mo hono tuofefine ko 'Asena Lolohea, ko'ena fa'e ko
Simaima Loiloi koe tama 'a
- 210 -
Pea koe fanau 'a Kuma ko Lemeki mo Taione mo hona tuofefine ko Fane mo Fifita ko'enau Fa*e ko Simaima Loiloi
pea koe f anau ' a Lemeki ko Tevita Ponamua koe tama 'a Ane mo
Pea koe fanau 'a Fane kia Moala ko Tonga mo hono tuofefine ko 'Ofa mo 'Abisai.
Pea koe fanau 'a Fifita kia Hanisi Papalangi ko 'Ana mo hono tuanga'ane ko Tomasi
Pea koe tama 'a 'Asena Lolohea kia Lango'ia
Vaha'i ko Siutiti.
Pea koe tama 'a Siutiti kia Manase Foukimoana
ko Pasinamu
mo 'ene tama kia Tomasi Motu'anuaka ko Seini
Pea koe fanau 'a Pasinamu (folio)
Pea koe tama 'a Seini kia Papani (folio)
- 211 -
*fc.a koe fanau 'a Lolohea kia ko
Lupe mo 'Ainise rao 'ena tama kia Paulatea ko Iki mo hono tuofefine ko 'Emelina
Pea koe fanau *a Lupe kia 'lsileli Malala ko Soeli mo Muivai mo Kisaia,
Pea : koe fanau 'a Soeli ko l'oe tama
*a Pasepa.
Pea koe tama *a *Ainise kia Siaosi F-?nau M'lukalala ko ''onise.
"ea koe fanau *a ^amiu Tunou Vo Poul4a
koe tama *a MBle Mau (pe?etoa) Leimatu'a
mo Toki koe tama *a we1eane, tuofe'ine * o Ata Kuate,
"ea koe fanau *a noul*a ko ^alesi koe tama 'a **na
Pea koe fanau 'a Toki ko Leveni koe tama 'a Salote mo Melekoula koe tama 'a Fehoko 'ofefine 'o Pongi Tupa (Niuatoputapu) mo Fuakautu'u etc. koe tama *a Mele Hifo.
- 212 -
Vea koe tama *a Loloheatoki kia Palu Lavulo ko
Palu Taukifonuatu'u mo *ene tama kin Lanj»i Tukutau (95)
Ko Tu*ilevuka mo 'ene tama kia Tupouvaivai
ko Ma'afu 'Asena mo Funaki mo 'ene tama kia
Latulala ko Sein-f Mafi mo 'ene tama ko
Lesieli Funaki.
Pea koe fanau 'a Tauki fonuatu'u ko vovesi
koe tama * a Moala'ila (80} mo Pupunu (^ela) mo ^oana
mo h. tuo*e*ine ko Palu vava*u ''o'ena 'a'e Vo '''uhape,
Pea koe fanau 'a Movesi ko 'Akanesi mo T'esaia ko'ena fa'e ko Filisi (Hala'ufuli) ,
nea koe *anau *a 'Akanes* U4& Malaka"* Lomano
ko Tu'ir>ulotu mo hono tuo^e^ine ko "ea mo "ikatupou
Pea hoe ^anau *a 'Asena ^unaki Vo Palumatamoana rao Vufci kia Tuliakiono (folio)
Pea koe tama 'a Seini Mafi kia 'lnoke Fotu ko Lalakai,
Pea koe fanau * a Lesieli runaki kia ko Tka Lolohea mo Mele Toe'unu mo *ene tama kia Fiokata ko L-*tia mo'ene tama kia Fselonu Talakaia ko MoM
- 213 -
Pea koe fanau 'a Ikl Lolohea ko Satekinaufahu
no Siake mo hona tuofefine ko Finaukaunanga
mo Melenaite ko'enau fa'e ko Lolohea Vava'u
('ofefine 'o Tahifisi Tu'ipulotu, pea ngaahi a Lolohea
Vava'u 'e Matekitonga 'Ulukalala ko hono 'ofefine)
Pea koe fanau 'a Litia kia Paula Vi ko Pita Vi mo Sione VI ito honau tuofefine ko 'Eleni,
Pea koe fanau 'a Pita VI ko Tu'itupou koe tamai *a Fifita mo Feleti Vi koe tama 'a Falepau 'ofefine 'o Uikilifi Ve'ehala.
Pea koe fanau 'a Mohi ko Misini koe tama 'a
Meleane Tahisi
Pea koe tama 'a Misini kia Matnkn ko 'Ana
Pea koe fona 'o Nauoiniki (koe foha 'o Tuituiohu)
ko Suasoi koe tama 'a Langitoki (319)
Pea koe foha 'o Suasoi ko LiemaloM mo hono 'ofefine
ko Hala'ar>i'ar>i,
Pea koe foha 'o Lie ko Tuituiohu mo Sione Toemoana koe tama 'a Moalanau'u,
(Koe hiki eni mei he tafa'aki 'o e ^eesi)
Pea koe foha 'e taha 'a Iki Lolohea ko Pupuha koe tama
*a Penelope. Pea koe fanau 'a Pupunu ko T?inau mo Taumafa,
- 214 -
Pea koe 'ofefine *o Fangaake (koe foha 'o Tuituiohu) Ko Siuhi koe tama 'a Nanasi (317)
Pea koe tama 'a Siuhi kia Tuita ko Tonga Pea koe fanau 'a Tonpa kia IUims ko ....,
- 215 -
KO TALA'AO - TAMA ?A TALAUMOTE'EMOA
Pea koe fanau 'a Tala' ao kia Haveatungua (293)
Ko Tameifuna mo Maile.
Pea koe foha 'o Tameifuna ko Hupniumata koe
ta'a 'a
Pea koe 'ofefine 'o Hu'aniumata ko 'Ana'afitu
koe tama 'a
Pea koe 'ofefine 'o Maile ko Takahofi koe tama
'a Tupou (330)
Pea koe tama 'a Takahofi ko Ata'ata koe foha
'o Fa'e,
- 216 -
KO MAIFANGA - TAMA 'A
Koe foha 'o Maifanga ko Toketoke mo Tunou
koe tana 'a Mafi.
Pea koe foha *o Toketoke ko Ikahihifo koe tama
'a Manuna. Pea koe foha *o Ikahihifo ko Palu(m)
Ko'ene fa'e ko Fifita koe 'ofefine 'o Taufeloa, koe
foha 'o Fehokomoelangi'ifisi,
Pea koe 'ofefine 'o Palu ko Vailolomoli
Pea koe fanau 'a Vailolomoli kia Namoa ko
Finau Tangata'olakena mo Netane Latufakahau
Mo hona tuofefine ko Alelia -
Funakitoutai mo Vavahe'a.
Pea koe fanau 'a Finau Tangata'olakepa (folio 126)
Pea koe fanau 'a Netane Latufakahau (folio 126)
Pea koe fanau 'a Funakitoutai (folio 127)
Pea koe foha foki 'o Toketoke ko Ikahihifo koe
tama 'a Tanu'osi, koe 'ofefine 'o Fakana'ana'a
Pea koe foha 'a Ikahihifo ko Fifita,
Pea koe foha 'o Fifita ko Lavinia
Pea koe foha foki 'o Ikahihifo ko Palu.
Pea koe tama 'a Tunou kia Mohulamufua'amotu
Ko Mohulamufua'amotu mo hono tuofefine ko
Ikatonga.
Pea koe tama 'a Ikatonga kia Mulikiha'amea
ko Fatukimotulalo,
Pea koe fanau 'a Fatukimotulalo (folio 110)
- 217 -
(This nage is blank)
('Oku 'ikai ha meTa 'e tu'u *i he peesi ko'eni)
- 218 -
KO TOA - TAMA 'A
Pea koe tama 'a Toa kia Soakai ko Soskai
mo Tangitea.
Pea koe foha 'o Soakai ko Soakaifisi
Pea koe foha 'o Soakaifisi ko Puakahetau
koe tatna 'a Teuteufo'ou mo Langifisi,
Pea koe 'ofefine 'o Langifisi ko Lanpipuku
pea koe foha 'o Puakahetau ko Haveahikuleo
pea koe fanau 'a Langi mo Langi'uli'uli mo Taufa
mo 'Eseta ko'enau fa'e ko Finau.
pea koe tama 'a Langinuku kia ko
Telai.
Pea koe fanau 'a Telai ko Leka mo Tomasi Moala
mo Malakailelei mo Sunia Puakahetau
ko'ena fa'e ko Melaia Tonga, Pea na'e kitetama
'ia Telai 'a 'Eseta, nea ko'ene tama kiai ko
Tevita Haunpa,
Pea koe fanau 'a Malakailelei mo Samiuela
Lanpifisi mo Kavili ko'ena ^a'e ko.
- 219 -
Pea koe tana ' a Tangitea kia Hikule'o ko Fifita Pea koe tama 'a rifita kia Luani ko Fusi Pea koe tama 'a Fusi kia Talufuakita ko Tulikihakautapu.
- 222 -
(This page is blank)
('Oku 'ikai ha me'a 'e tu'u 'i he r»eesi ko'eni)
- 223 -
KO E FAKAMATALA '0 E HAKO '0
MATAELETU'APIKO
III 'O E TU'IKANOKUPOLU
KO E FA'AHINOA HA'AHAVEA
- 224 -
(This nage is blank)
('Oku 'ikai ha me'a 'e tu'u M he ^eesi koeni)
- 225 -
KO HAFOKA TAM/ 'A PAPA
Koe foha 'o Hafoka ko Maileleumotomoto,
pea koe foha 'o Mailelaumotomoto ko Ma'afu-
tuku?iaulahi mo Limuloa ko'ena fa'e ko Simuoko
pea koe foha 'o Ma'afu ko Tuimovave koe ta'a 'a
Filiaipopua (324) mo Malu'otaufa koe tama 'a Makao'o
mo Ikafililava mo Kumaikuvalu mo honau
tuofefine ko Vavalo ko'enau fa'e ko Fualupe'ake (300)
Pea koe 'ofefine 'o Tuimovave ko Finnu,
Pea koe tama 'a Finau kia Kefu ko Mahe'uli'uli
(Fangapo) (308) (324)
Pea koe 'ofefine 'o Mahe'uli;uli ko Teisa Palu koe
tama 'a Vave mo hono foha ko Timote Tonga koe tama
'a Kiu mo Takapauf angapo koe tsma 'a Leva'itai,
koe 'ofefine' 'o Tupouniua, mo Takui mo Simione
Taofa mo Tongatea ko'enau fa'e ko
mo Mele Latuniua mo Vika mo Sione Mafile'o mo
Soeli Latumailangi (Akapou)ko 'enau fp'e ko
Tautu'u koe 'ofefine *o Ikamafana Ma'atu
Pea koe tama 'a Teisa Palu kia *Ungp ko Kato'one
mo 'ene tama kia Malakai Vakameitangrke
ko Tuitavake mo 'ene tama kia Moiakiola ko
Niuvao
Pea koe foha 'o Tuitavake ko Vailena koe tama
'a Selakihi.
Pea koe 'ofefine 'o Niuvao ko Talilu^r
- 226 -
Pea koe foha 'o Takopau Fangupo ko Ha'aluafia koe
tama 'a Pauline Fikahiku'ouiha mo hono 'ofefine
ko Siosi koe tama 'a Mohulama.
Pea koe fanau 'a Siosi Ha'alufia (folio )
pea koe fanau Siosi Takui kia Toamotu ko
Sosaia Vungakotu mo Sione ino hona tuofefine ko
Vika
Pea koe fanau 'a Vika kia Siosi Ha'aufia (folio )
pea koe fanau 'a Tongatea ko Muakivaka mo
Tua'ai mo Funaki ko'enau fa'e ko Mele Lune
pea koe foha 'o Tua'ai ko Tevita, koe tama 'a Mele
Tupouangafa (157) koe 'ofefine 'o Manasefuokimoana.
Pea koe 'ofefine 'o Sione Mafile'o ko Sauiafa koe tama
'a Vika Tupoufeletoa (341)
Pea koe fanau 'a Sau'iafa kia Manilivai ko
Halaleva mo 'ene tama kia Asilusi Siaiku ko Moli.
Pea koe fanau 'a Soeli Latumailangi ko Mahe'uli'uli mo Latumailangi koena fa'e ko Vala (Niuatonutanu) .
Pea koe fanau 'a Malu'otaufa ko Tangnta'ilavalu
mo 'Ana fua'evaha mo hona tuofefinp. ko Hoamofaleono
ko'enau fa'e ko Lataifale'aka (297) koe 'ofefine
'o Faiva, mo honau tuofefine ko Mounukiu' oleva
koe tama 'a Taufa, koe 'ofefine 'o Latuninuluiteafua.
- 227 -
Pea koe foha 'o 'Anafua'evaha ko Sosaia Lausi'i (1877)
koe tama 'a Mele Taka mei Ha'ano,
Pea koe 'ofefine 'o Sosaia Lausi'i ko Hele Taufa koe
tarna 'a Kalolaine Fusimatelili (50) mo 'Olivia
Tule koe tama 'a Mele Papalangi.
Pea koe tama 'a Hoamofaleono kia Tupouto'a ko Taufa'ahau mo 'ene tama kia Liufau (180) ko Fefita- holeva mo 'ene tama kia Moimoi ko Filimoe'ulie
Pea ioe fanau 'a Filimoe'ulia ko Siotame Fakatulolo
(Ma^afukukuiaulahi) mo Moimoi mo
Saimone Tupou mo honau tuofefine ko Palu
ko'enau fa'e ko Ane mo Mounukiuoleva
Pea koe fanau 'a Siotame Fakatulolo ko (Ma'afutukuiaulahi)
Finauhape koe tama 'a Mele Tupou mo Pulumu' koe tama
'a 'Ana Fakakakai.
Pea koe fanau 'a Saimone Tupou ko Sonfa mo Pulimainau'u mo Finautau'-iloa mo Peauafi ko'enau fa'e ko Tongaha'anai.
Pea koe fanau 'a Palu
Pea koe fanau 'a Mounukiu'oleva ko Sione Nginingini kia Lasike mo 'ene fanau kia Taani ko 'Amelia mo 'Ele.
- 228 -
pea koe fanau 'a Mounukiu'oleva kia Fakatulolo
ko Siu Fakatulolo mo Lutui'uli'uli »0
hono tuofefine ko Veatokelau,
Pea koe fanau 'a Siu Fakatulolo ko
Elenoa Oataialune ko'ene fa'e ko Halae-
valumoheofo tno Salote Veatokelau koe tama
'a No'o (307)
Pea koe fanau 'a Elenoa Oatailupe kia
Ma'afu (folio 94)
pea koe fanau *a Salote Veatokelau (fclio 199)
kia Palutavaka.
Pea koe 'ofefine 'o Ikafililava ko Taufa
pea koe fanau 'a Taufa kia Talanoa ko Ahome'e
mo hono tuofefine ko Savaki,
Pea koe foha 'o Kuma Ikuvalu ko Finautoki mo
hono tuofefine ko Finau koena fa'e ko I.afumoa (240)
Pea koe tama 'a Vavalo ko Fililavp. Pea koe foha 'o Limuloa tehina 'o Ma'afu ko Talikihihifo. Pea koe foha 'o Talikihihifo ko Ofuhouma.
- 229 -
KO FOHE TAMA 'A PAPA
Koe 'ofefine 'o ^ohe ko Toa, nea koe tama Ta Toa ki
he tuitonga ko Fakana'ana'a ko Sisifa
pea koe foha 'o Sisifa ko Lu mo Kulibabalangi mo hono
tuofefine ko Nanasi.
Pea koe fanau 'a Lu ko Sisimagomagu mo hono
tuofefine ko Oho koena fa'e ko Nau
pea koe fanau 'a Sisimagomagu ko Hokotokolahi
mo hono tuofefine ko Tunouvavatau koena fa'e ko
Lolohea,
Pea koe foha (p Fohe ko Tuilikuloto koe tama
*a Maafulavaka 329) nea koe 'ofefine 'o Tuilikuloto
ko Tupou koe taraa 'a Oaga 'ofefine 'o Hiliki'eua
fanay 'a Tupou (330) na'e Fohe,
pea koe 'ofefine 'o Kulibabalagi ko Toa, nea koe tama
'a Toa kia Tafololahi (249) ko Inasi'ulu mo Heuitopa
mo hona tuofef ine ko Heuifanpa,
moe'en tama kia Palu'uli'uli ko Pa.lu,
Pea koe foha 'o Inasi'ulu ko Tuivulotu, pea koe foha
'o Tuibulotu ko Siofelisi Otu.
Pea koe 'ofefine 'o Heuitopa ko Tuipulotu
Pea koe fanau 'a Tuipulotu ko Lauval? mo hono tuonga'ane
ko Seluiavita rao Maiava,
Pea koe tama 'a Laubala kia Fanua ko Rulitapa
pea koe fanau 'a Kulitapa ko Matelita koe tama fa
Pea koe fanau 'a Matelita kia Batimosi Nau
ko Salesi Ha'unga mo Sione Tupukauvalu mo Lona
- 230 -
tuofefine ko Losena mo Funaki mo Kalo mo
Mele mo Meleane,
Pea koe fanau 'a Losena kia Samuela Mafi ko Jionatame
Mataele mo Semeki mo Batimiosi mo Samisoni mo
honau tuofefine ko Lataifinehika
Pea koe fanau ' a Funaki kia Pauliasi Taumoeneau
ko Paula mo Veinikolo mo Tevita mo Afu mo Sione
mo Malakai mo Saimone.
Pea koe fanau 'a Kalo kia Uilinitone NGU ko Nau-
halaevalu mo 'ene tama kla Mataele ko Siulolo
mo'ene tama kia Latukakau mo Ve'etuutu'u
pea koe fanau 'a Meleani kia Pauliasi Taumoeneau
ko Mele mo Onehunga.
Pea koe fanau 'a Seluvita ko Salote mo
Toakase mo Lavenia ^oliaki mo Anananu
mo honau tuonga*ane ko Takai ''oenau *a'e V.o 'Allsl
"aha.
Pea koe tama 'a Saloti kia Amini ko Tangi nea koe tama 'a Tangi kia Leka ko Paula Fuko.
Pea koe tama 'a Toakase kia 'Isileli ko Leneka mo hono tuonga'ane ko Sione, Pea koe fanau 'a Lereka kia Siosua ko Salesi Latu mo Havea mo 'ene fanau kia Mafi Tuliakiono ko Tevita mo Tonga mo hona tuofefine ko Mele
- 231 -
pea koe fanau 'a Lavenia Foliaki kia Meli'eli Fotofili
ko Kalisitiane Tatifa mo Sione Topui mo
Palulala mo honau tuofefine ko Lesieli Lolohea
r»ea koe fanau 'a Kalisitiane Taufa ko Mele Lauoala
mo Fefita mo Vea mo Fangufangu ko 'enau
fa'e ko Mele Tonga.
Pea koe foha 'o Sione Topui ko Paula koe tama
'a 'Ofanoa.
Pea koe tama 'a Lesieli Lolohea kia Pair>a
ko Sione,
Pea koe tama 'a 'Anamanu kia Sione Latu ko
Laupala.
Pea koe 'ofefine 'o Takai ko Hina ko e tama 'a
Ma'ata.
Pea koe fanau 'a Hina kia Taukei ko Tu'ipulotu
Tito 'ene tama kia Fou ko Pohiva.
Pea koe tama 'a Heuifanpa kia Manupuirmione
Ko Fakafehileleka.
Pea koe tama 'a Fatafehileleka kia Fa'otusia
fakahikuo'uiha ko Fulilanga (293) mo 'ene tama kia
Luani ko Leiataua.
- 232 -
KO TOAFILIMOE'UNOA TAMA 'A PAPA
Pea koe tama 'a Toafilimoe'unga kir> Alaipuke (62)
ko Koleakikava mo Nanasi
mo 'ene tama kia Tuifonualava (ki Makave)
ko Tuifunualava mo hono tuofefine ko Uliafu
mo Tuimakite.
Pea koe fanau foki 'a Toafilimoe'ung." kia Palu
(koe Fiji) ko Lasike mo hono tuofefine ko Kavakiporma
('iai a Lasike 'oku toutou fakanofo ni 'o Nopele)
Pea koe 'ofefine 'o Koleakikava ko Tu'imala mo hono tuonga'ane ko Kolekikava mo Lavakahohoa pea koe tama 'a Tu'imala kia Vunivalu ko Tu'italukua.
Pea koe 'ofefine 'o Tuitalukua ko Lavska koe tama 'a Langi (71)
Pea koe tama *a Lavaka kia Ko Lavafisi
mo'ene tama kia Ngangatua ko Vaotea.
Pea koe tama 'a Tu'imala kia Mumui ko Tangata'olakepa mo hono tuofefine ko Halaevalu Moheofo mo Malama mo Fulifua'atonga. (115) Pea koe tama 'a Kavakipopua kia Ma'afu'o Tu'itonga ko Mumui.
- 233 -
Pea koe tama 'a Nanasi kia Tokemoana , foha 'o Uliakimata (koe Tu'itonga) ko Tokemoana mo'ene tama kia Latunipulu (288) ko Haveatu'unga- mata'uli mo 'ene fanau kia Haveapnva ko Kafo'atu mo hono tehina ko Siuilua mo Halupo.
Pea koe fanau 'a Tokemoana ko Leleakuokite mo Toutaitokotaha koe tama 'a Ungatea mo Kau' uluf onua koe tama 'a Popua mo Laufilitonganiua
koe tama * a Taulelu, koe 'ofefine *o Tuita mo Tatatonga mo Kauvakahiva koe tama 'a Kavatrhi mo Sisi'uli koe tama 'a Fisioko mo Katongahuia koe tama 'a Puninua'o mo Huakavameiliko mo Sisimalohi mo Laufilitongameihetoo mo Mealelei ka'avea mo Sisiha'avaka mo Tuiavatonga mo honau tuofefine ko Fonuku koe tama 'a Taki, koe 'ofefine 'o Tungimana'ia mo Sisikaikaitokotnha mo Fefita mo Kulukulutea.
Pea koe foha 'o Toutaitokotaha ko Tonpatoutai
koe tama 'a Ulukilupetea mo Tulikitrkaunove
koe tama *a Pulimaipau'u mo Sisitoutai koe
tama 'a Fefita, koe fokonofo 'o Pulimaipau'u.
mo Teukiutavavau koe tama 'a Valu mo honau
tuofefine ko Tuna'ofolaha koe tama 'n Manutu'ufanga.
Pea koe hako 'o Tulikitakaunove mo Sisitoutai mo Teukiutavavau (folio 173-180)
- 308 -
Pea koe foha 'o Moimoi ko Filimoe'ulie
koe tama 'a Hoamofale'ono (folio 227 koe hako)
Pea koe foha 'o Lagitoutai ko Togamakave ko'ene fa'e ko ^ifitavale.
Pea koe tama 'a Halavaivai kia Maulurekotofa
ko Babai mo Na'atea ko'ene tama ia
kia Tagata'iloa,
Pea koe tama 'a Na'atea kia Togamatsmoana
ko Fifita.
Pea koe foha 'o Tui ko Sika'ihahake
mo Ligeligasi
Pea koe foha 'o Sika'ihahake ko Kefu koe
tama 'a Nanasi.
Pea koe foha 'o Kefu kia Mahe'uli'uli koe tama
'a Finau folio (225).
Pea koe hako 'o Mahe'uli'uli (fagabo) folio 225
- 309 -
Pea koe foha 'o Ligeligasi ko Latulala.
Pea koe tama 'a Fatafehi mei 'ofefine 'o Tuibulotu
ilagitouteau, kia Makahokovalu ko
Tuimala.
Pea koe hako 'o Tuimala (folio 57)
Pea koe fanau 'a Talaumokafoa, foha 'o Tuibulotu'ilagitouteau, ko Ba'unga, koe tama 'a Tulikifakatafa (189)
mo Fatafehikaikuli koe tama 'a Hateitalo mo Fatafehiholeva koe tama 'a Ulukilupetea mo Ogo'alupe koe tama a Fusibalabagai, (78)
Pea koe hako 'o Baunga (folio 189)
Pea koe fanau a Fatafehikaikuli ko
Fagabo mo Otua'omua koenau fa'e ko
Finauha'akila mo ^aone koe tama 'a Tuboutua (194)
Koe 'ofefine 'o Fagabe ko Toa'ila mo hono tuonga'ane ko
Fonuakavale,
- 346 -
tama 'a 'Ulu'alo mo hono 'ofefine ko Kesala Manu mo
Salote Fusi koena fa'e ko
Pea koe fanau 'a Mosese Moala ko Nehasi mo Atumoala mo
hono tuofefine ko ^ea mo Salome koenau fa'e ko Ana Mafi
(Taua) .
Pea koe fanau 'a Vea ko Taitusi (i Taua)
Pea koe fanau 'a Salome
Pea koe tama *a Kesia Manu kia Simione Manu ko Mele,
Pea koe tama *a Mele kia Fonua ko Mafi mo'ene tama kia Solo (koe Fisi ko Siaosi
Pea koe fanau 'a Salote Fusi kia Siosifa Fusi
(folio 52) (66)
Pea koe tama 'a Ralu kia Takai (mo Fae) ko
Rule,
Pea koe fanau 'a Rule kia Liufau Tu'iha'angano
ko Lataimaumi Tuiha'apano mo Fehokomanavahetau
mo hona tuofefine ko Tuna'ula,
Pea koe hako 'o kinautolu (folio 180)
mo 'ene tama kia Tavake foha 'o Nau^hu
ko Ipolito,
-381-
ATA KAUMAVAE
pea koe tamai *a Ata Kaumavae ko Ngata (Tu'i) pea koe fa'e 'a Ata ko Kaufo'ou koe 'ofefine 'o 'Ahome'e pea koe foha 'o Ata ko Ata Fakahau koe tama 'a 'Ilafehi 'ofefine 'o Lei'ataua. Pea koe fanau 'a Ata Fakahau ko hono 'ofefine ko Lepolo mo hono tuonga'ane ko Ha'ele koena fa'e ko Longo 'ofefine 'o Kolofale pea mo La'akulu ko'ene fa'e ko Ngaluafe 'ofefine 'o Tahifisi mo Sikota-i-pangai mo Mafihika mo Telai'afitu mo Fotui- halatata pea koe fanau 'a Lepolo kia (Mumui Tu'i) ko Tuku'aho mo hono tuofefine ko Halaevalu Fononrra Va'inga mo Talilune mo Halaholo pea koe fanau 'a Tuku'aho ko Tupouto'a koe tama 'a 'Ulukilupetea koe 'ofefine 'o Ngalumoe- tutulu pea mo Fusipala Taukionetuku koe tama 'a Sisifa 'ofefine 'o Ngaluraoe- tutulu pea rao Tukua 'i Ululau koe tama 'a Tuiava'uta pea mo Mataele koe tama 'a Mafikovi nea rao Ulakai koe taraa 'a Mataele 'ofefine 'o Tupounapanga foha 'o Tupouleva, Pea koe fanau 'a Halaevalu Fonongava'inga ko Kaunanga rao hono tuonga'ane ko 'Uhilamoelangi ko'ena taraai ko Hikule'o. Pea koe fanau 'a Tupouto'a ko Tupou I mo hono tuofefine ko Halaevalu
- 382 -
Mata' aho koe fa'e 'a Tupou I ko Hoamo-
faleono moe fehuhu 'a Halaevalu
Mata'aho ko Tupou * Ahome'e pea koe
fanau 'a Ulakai ko Haumomo koe
ta' a 'a Tule 'ofefine 'o MotuJapuaka
pea mo Paula Halaevalu ko'ene fa'e ko
Toto *ofefine 'o Siakumi pea mo Sunia Mafile'o
ko'ene fa'e ko Tupou Kolotolu 'ofefine 'o
Fuatalevu. Pea koe fanau 'a Haumomo
ko So'onafai pea koe fanau 'a So'onafai ko
Mafile'o, 'Amelia mo 'Ana Seini, Vungakoto
mo Tupou. Pea koe fanau 'a Paula Halaevalu
koe fefine ko Mafile'o, Halaholo
mo Atamove'ehala, Ilaisaane, Tupou mo
Taufu'i 'aevalu, Tevi , Finau Lahi mo Ilaisaane
Lepolo ko'enau fa'e ko Alisinumia koe
'ofefine 'o Lavakaliuakaetau. Pea koe
fanau 'a La'akulu ko Kaumavae pea koe
fanau 'a Kaumavae ko Tapaita Lepolo
Kaumavae ko'ena fa'e ko Tupoutu'iniusili
mo Hu'akava'uvea pea koe fanau 'a Tapaita,
Lepolo ko 'Ana mo Siasi, Kalolaine, Melaia
ko'enau tamai ko 'Akosimaumau. Pea
koe fanau ' a Kaumavae mo Mounukiuoleva
mo Lepolo pea koe fanau 'a Hu'akava'uvea ko
Taia, pupu'a ko'enau fa'e ko Toa. Pea koe
fanau 'a Ha'ele ko Lepolo, Mohulamu,
Longo mo honau tuonga* ane ko
Latupuku mo 'llafehi ko'ena fa'e ko
- 383 -
Longo pea koe tama 'a Longo ko Feangai
mo Tupoumatalea pea koe tama 'a
Feangai ko Kasanita mo Laisa mo honau
tuonga&ane ko Napa' a. Pea koe fanau *a
Tupoumatala' a ko Lolohea pea koe tama
'a Lolohea mo Ilaisa. Pea koe fanau
'a Ilafehi ko Lavinia 'Ahome'e mo Lolohea
mo hona tuonga'ane ko Latufakahau
pea koe fanau 'a Latufakahau ko
Hafoka-pea koe fanau 'a Hafoka 'a
Paula Finau mo Kaufo'ou, Lepolo ko
'enau fa'e ko Fongakaunanga. Pea ko
e fanau 'a Sikota' i-Pangai ko La'akulu
pea koe fanau 'a La'akulu ko 'Ilafehi
koe tama 'a Saane. Pea koe mokopuna 'o
Mafihika ko Fusilautama pea koe foha
'o Telai'afitu ko Ata Sefesi pea koe foha 'o
Ata Sefesi ko Ata Tautalanoa mo honau
tuofefine ko Fangaafua mo Masina ko'enau
fa'e ko Mafiangahiki pea koe fanau 'a
Ata Tautalanoa ko Kafaloto, Fakatoumafi
ko'ena fa'e ko Kaufusi 'ofefine 'o Sosaia
Aleamotu' a mo Taulangavaka koe tama
'a Nunia mo Manuakeifanga mo 'llaisaane
koe tama 'a 'Ikahihifo mo Losa koe
tama 'a 'Amelia mo Teukava, Latu Lemoto
Tominika, Masina ko'enau fa'e ko
Tupou Vavatau mo 'Oleni koe tama 'a
- 38U -
Ko Sione Lamipeti rao Langi koe
fanau 'a Kaufo'ou mo 'Anaise koe
tama 'a Halahingano rao Palu koe
tama 'a Fifitatea rao Lepolo koe
tama 'a 'Ana pea koe tama 'a Fangaafua
kia Solomone Piutau ko Mele Hifo pea
koe fanau 'a Masina ko Manuopangai
koe tama 'a 'Ilaisaane Tupou mo Selui
Matai koe taraa 'a Heilupeai mo
Tapukitea tama 'a Vaea pea koe
fanau 'a Ata'ihouma ko Ngaluafi koe
'ene tama 'a Lupeha'amoa pea koe fanau
'a Lupeha'amoa ko 'Akesa Moala mo 'Alisi
Numia rao hono tuonga'ane ko Fuahau
pea koe tokoua 'o Ngaluafe 'a Moe'ia
rao Puakahuhua, Sitaleki Ve'ehala mo
Mohulamupuku ko'enau fa'e ko Tangakina
'ofefine 'o Vaha'i. Pea koe fanau
'a Moe'ia ki he Tu'i Kanokupolu ko
Aleamotu'a, Tai mo hono tuofefine ko
Hingano pea moe tama 'a Moe'ia kia
Tutoe ko Liteafifita pea koe fanau
Liteafifita, ko Palei mo Asaeli pea
koe tama 'a Pulei ko Finau koe 'ofefine
'o Fatafehi foha 'o Fa'one mo Havili mo
Tali kia Likufisi moe foha 'o 'Asaeli ko
'One'one tama 'a 'Ana ' ofef ine 'o Fonovaihu
pea koe 'ofefine 'o 'One'one ko Fetutuki
koe tama ' a Luseane
- 385 -
Pea koe fanau 'a Puakahuhua ko Makamoeafi mo Toakesa Lepolo mo Fisi'ihoi ko'enau fa'e ko Na'a pea koe tama 'a Toakesa Lepolo kia Mafile'o Tapena ko Viliami Tupou foha 'o Nesi pea koe f oha ' o Makamoeafi ko 'Asaeli pea koe fanau 'a Setaleki Ve'ehala ko Susana Mo'unga, Seluvaia Lepolo pea koe fanau 'a Susana Mo'unga kia Tai foha 'o e Tu'i ko Tautalanoa mo Veatoki , Tau. Pea koe fanau 'a Seluvaia ko 'Amelia Fifita kia Na Fetalai Fifita mei Hafano famili 'o e Tu'i Ha' angana pea koe fanau 'a Fotui Halatata kia Fakafanua ko Mafi kakau pea koe tama 'a Mohulamu Puku kia Siale 'Ataongo ko Laupo mo hono tuofefine ko • Toa pea koe fanau 'a Laupo ko Fuapau mo Fusipala, Amelia, Tangata-o-Lakepa mo Kanongata'a ko'enau fa'e ko Veamatahau 'ofefine 'o Ma' af u Takinima. Pea koe fanau 'a Fuapau ko Sisilia Vavahe'a mo hono tuonga'ane ko Fisi'ihoi ko'ena fa'e ko Lavinia 'ofefine 'o Veikune pea koe fanau 'a Sisilia ko Kiutau'ivai mo 'Olivia 'Ulukilupetea kia Siosiua Tu'ivakano.
- 386 -
V A E A
Pea koe foha 'o Mataeletu'apiko ko Vaea
koe tama 'a 'Umukisia 'ofefine 'o e Tu'iha'amea.
Pea koe foha 'o Vaea ko Vaeavaivai ko Vaeamuni koe foha 'o ko Finauhuia
koe tama 'a Finaufouhala'unga 'ofefine 'o Velehala mo Tu'imotuliki pea koe fanau 'a Vaea Finauhuia ko Tupoumapumeihengalu, mo Tava, 'Umu'umu Fineangakehe , Atamokamea ko'enau fa'e ko Fifita Ha'amotuku 'ofefine 'o e Tu'ilakepa.
Pea koe toe fanau fanau 'a Vaea Finauhuia ko Hivapea'ulu ko'ene fa'e ko Tauf apopaofehi . Pea mo Tamata'ane fa'e ko Tuipe.
Pea koe fanau *a Tu'imotuliki ko Vaea Vunivalu mo hono tuofefine ko Banimoa mo To at ap ak auk a .
Pea koe fanau 'a Vaea Vunivalu ko Taulakau mo hono tuofefine ko Finaulahi mo Tu'ivakanofisi pea koe fanau 'a Taulahi ko Funakimalohi, Lomu, Tupoufe'ao mo Tu'ivakanofisi
Pea koe fanau 'a Vaea Finauhuia ko Tupoumapumeihengalu pea nonofo mo Tau' atevalu 'i 'Utulau ko'ene fanau ko 'Otuhouma mo Sisilongoa'a Fineangakehe, 'Umu'umu, Tofia. Pea koe fanau 'a 'Otuhouma ko 'lloakuomanu pea koe foha 'o 'Iloakuomanu ko Kelepi Valu koe foha 'o Sione 'Otuhouma ' oku Valu.
Pea koe fanau 'a Sisilongoa'a ko Kaipa mo Mateitalo kia Lavaka Manavahetau.
Pea koe fanau 'a Kaipa ko Mafile'o kia Mafile'o Taunipua'a mo Poasi Tu'ipulotu kia Mohenoa mo Sione Mataele kia Tongatea. Pea koe fanau 'a Mafile'o ko Suliasi Afu. Pea koe fanau 'a Mafile'o ko Suliasi Afu. Pea koe fanau 'a Tofia ko Valumatapule. Koe fa'e 'a Tovivelata mo Lavinia ko'ene fanau kia Luani.
- 387 -
ko Tava mo Siofilisi mo Talai mo Losaline
mo Kesaia mo Kefu. Pea koe fanau 'a Vaea
Hivapea'ulu ko Lavinia mo Vavatau mo Foe ' akau
mo 'Akesa Te ' epuaka mo Siosaia Tava na'e Vaea
pea koe fanau 'a Lavinia kia Sovea ko Ma'afu
mo Pa, Sivoki, Angaetau, Kaufo'ou mo Tuitakau.
Pea koe fanau 'a Vaea Tava ko Tupoumanu-
matavai, ko Piutau kia Viliami foha 'o Halaholo.
Pea ioe fanau 'a Ma'afu ko Mele Vavatau koe
tama 'a 'Ema (Tonga) Eupou ofefine 'o To'imiTatu
mo Niupalavu koe tama *a Loloheatoki.
Pea koe fanau 'a Pa ko Ane Finau mo Nesiasi
mo Tangitangitupou koe tama 'a 'Uila.
Pea koe fanau 'a Sivoki ko Mele Tonga mo
Papani* Sisilongoa'a kia Poasi Tu'ipulotu.
Pea koe tama *a Kaufo'ou ko Po'oi kia Kioa
Malakai pea koe foha 'o
Pea koe fanau 'a Po'oi Kioa ko Sovea mo hona
tuofefine ko Tu'itakau ko Fine
mo Faka ' iloatonga ko'ena fa'e ko Loloheatoki mo
Anga'etau mo Panuve ko'ena f a ' e ko Tuputupu.
Pea koe fanau 'a Vaea Vunivalu ko Funaki
malohi, Lomu mo Tu' ivakanof isi mo honau
tuofefine ko Tupoufe'ao. Pea koe fanau 'a
Tupoufe'ao ko Fakatoumafi mo Kiteau kia
Moeakiola foha 'o Takail
Pea koe fanau 'a Fakatoumafi ko Tupoukakau
mo Mo'unga, Finau, Na'uli mo S.Kiteau ko'enau
fa'e ko Mafile'o. Pea koe fanau 'a Panimoa kia
Nuku ko Muliki'eua pea koe 'ofefine 'o Muliki'eua
ko Seini ko'ene fa'e ko Otu 'ofefine 'o Tafolo.
Pea koe tama 'a Seini kia Paluvalevale ko Paula
Otaivi, pea ko "e fanau 'a Paula Otaivi ko
Milika.
- 388 -
Pea koe 1 . Lav 1 o e Tu Af ua 1 o Ma'ufan tanga ta k . Mau Pea pek hono fo mo Pa 1 u Pea ko ' mo Ma na Ta 1 i vah Ma te i ta 1 of e f i n Pea hok Mana vah 1 en i ko ko'enau Pea mo tuof e f i Maf iha' Pea mo Le 1 eama P. Na 'a Tu ' i va k
foh aka 1 i to mo T ga .
hok 1 u pe ia ' ha k tof e ene , Li e tau lo k e ' o o mo e tau
Kai
fa ' S i os ne k amea Faka tang hei 1 ano .
a ' o Ma Af ua 1 o nga . P oto koe Pea ko o mo 2 . pa 1 e 5 . a La vak o Nau 1 i tae ' of f anau k uakaet a a tonga , o ' enau Mo t u ' a hono f ' o Lav pa koe e ko S i a i a Nu k o Ho 1 ak 'ofef i mo i mo i k a ' of ef a 1 a ko '
tael koen ea n
'of
' ene
Al
Te
a Af
'o e f i n o La u, L
Nan f a ' e pua k oha a ka fef i s i 1 o umov i a 1 u ne ' a va i ne ene
etu ' e f a a ' e ef i n
f an a k i h n i f a ua 1 o La va e ' o va ka eoka a s i ,
ko a . ko pea ne m ngoa aha ' pe k o Fa koe ' o M f a ' e
ap i ko ' a
'e ko Fatafehi 'ofefine nonof o ' a Lavaka e ' o Ku 1 a- i - au ko Nau 1 i koe i h i f o 3 . Heuf a 1 e 1 i 1 o 6 . Toke toke .
pea hoko ka ' ona nonof o
Tatafu Tu ' i ha ' a ta ka 1 a ua
Fanuau 1 i
u
Pa 1 uf u s i ,
Ma f i ha ' a te i ho Tulehuafaikava
mo
ko'ene fanau o Ma te i ta 1 o 'a 'ofefine 'o i mo hono o'ena f a ' e ko kaf anua . t ama
o tu ' apuaka pea mo ko Popua ' of ef i ne
Tau'atevalu
Pea koe fanau 'a Kaipa ko Poasi Tu'ipulotu
kia Mohenoa foha 'o Tongotea foha 'o e 'eiki ko Manulevu.
Pea mo Mafile'o 'ofefine 'o Mafile'o Fauni-
pua 'a foha 'o Ma ' af uo t u ' i tonga foha 'o Mumui
Pea mo Sione Tongotea mo Sela Fua'iapi
k i a Tongotea .
Pea koe fanau 'a Poasi Tu'ipulotu
ko Tevita Tonga mo Sepiuta. Fakatoumafi
- 389 -
mo Otuamu'a mo Kalesita Mafile'o mo Siulolovao ko'enau fa'e ko Fusimoatutua pea mo Mele Tonga mo Samiu Papani mo Sisilongoa'a ko'enau fa'e ko Sivoki 'ofefine 'o Sovea pea koe fanau 'a Otuamu'a ko Mafitoutai mo Veikune mo Taufa mo Alakihihifo mo Tongotea mo Malia Kaipa ko'enau fa'e ko Tupou 'ofefine 'o Moaaivao pea moe tama 'a Siulolovao ko Tevita Tonga kia Filimone Tu'itupou. Pea moe fanau 'a Mele Tonga kia Lafoka Kalo
mo Tupoumalohi
mo
Elisiva pea koe fanau a Tupou-
malohi ko Afualo mo 'Oto'ota ko'enau fa'e ko Pule Pea koe fanau 'a Tongotea ko Vihakeilala koe tama 'a Lisipesi 'Ahome'e mo Atunaisa Taunga- hihifo mo Hu'avai ko'enau fa'e ko Selita. Pea koe fanau 'a Siosaia Nukumovaha'i Lavaka ko
Latuniua mo Melena'a
mo
'Uila mo Fusipala
ko'enau fa'e ko Tonga 'ofefine ' Ngele ' ia .
Pea koe fanau 'a Fakamoimoikava ko Fatafehi Fangapahu mo Finauhalevalu mo Tupouvaivai ko'enau tamai koe tama ko Moa'aivao foha 'o Fakatoumafi foha 'o
Kaufusitu'a me i
Takana ' e to ' a
fea koe fanau 'a Na'aheilala kia Ahome'e
ko Kaufo'ou mo Falekihetoa.
Pea koe tama 'a Fatafehi Fangangahu
koe tangata ko Finanga kia Kailahi. Pea
koe fanau 'a Tupouvaivai ko Holakeituai mo
Toulanga kia Semi foha
Taliaitupou foha
Pea koe fanau 'a Mafile'o ko Suliasi Afu 'llafehi mo Pauline mo Moahengi ko'enau tamai ko Setaleki Leiataua koe fanau 'a Suliasi Afu mo Tevita Haunga mo Sione Fatainimahiva mo Samiuela Mafile'o mo Alokuo'ulu ko
- 391 -
Pea koe tama 'a Fusipala ko Siale Tou
anga kia Uatemolipala pea koe fanau 'a
Siale ko Lavaka mo Fusipala mo Losa.
Pea hoko 'a Liuakaetau 'o Lavaka.
Pea ko'ene fanau ko Alisi Nunia mo Akesa
Moala mo honau tuonga'ane ko Fuahau ko'enau
fa'e ko Lupeha'amoa tama 'a Ngaluafe 'ofefine 'o
Ata Fisi'ihoi. Pea koe foha 'o Liuakaetau ko Maliu
na'e Lavaka ko'ene fa'e Te'ekiu. Pea nonofo 'a 'Alisi-
ninia mo Paula Halaevalu pea koena fanau ko Mafile'o
mo Halaholo mo Ilaisaane Tupou mo A t amove ' ehala
mo Tauf u ' i ' aevalu mo Tevi mo Finaulahi mo Sela
Lepolo .
Pea koe fanau 'a Halaholo ko Salote koe tama '
Ha'angana, 'ofefine
'Ungo'unga mo Sipu
Sisilia 'ofefine 'o Isileli Tupou
mo
koe tama '
Viliami koe tama 'a Pauline.
Pea koe tama 'a Fuahau ko Sekolaia mo
' Anaukihesina ko'ene fa'e ko Mele Tongakaunanga
Pea koe fanau 'a Finaulahi ko Pateta koe
tama 'a Fetutuki mo Uasi koe tama 'a Namoe
mo Alisinumia fa'e ko Siale pea Pateta ko Sunia koe tama
koe fanau
a Ana mo Ulakaitama a Seini Fo'afia pea koe foha
i
pea mo
Lavaka Maliu ko'ene f a ' e
Liuakaetau ko Maliumoeao ko Siekina
'ofefine 'o Kamoto.
Pea ko'ene fanau ko Mele Na'a koe tama
'a Mahina mo Fisifau koe tama 'a
Pea koe fanau 'a Mele Na'a ko Lesieli kia
Peni Tupou moe fanau 'a Fisifau ko Seleti Mafi
koe tama
a e
fefine Ha'amoa. Pea ko 'Alikihihifo ko
Pea koe hako
Heuifalelilo 'a Sosaia
Finefeuiaki kia Finau Valevale na'a na mali 'i Fisi. (Nuku)
Pea koe hako
Tenif a.
- 392 -
Pea koe moeao mo ko Lupet ' of e f ine Pea koe ko Tonga ko Mafit koe tama Pea koe mo hono 1 o Tu'it ' a Mohen Na ' asipa koe tama Fakaf anu Lauf il i t kia Tu'u mo Paula ha ' apai Fif itaho Tafoki t tuonga ' a Tupoukak
f a n a u ' a e f ef ine ulimaf ua
'o Tahif f anau ' a tea koe t outai koe
' a Na ' as f anau ' a tuonga ' an upou ko P oa kia To
ko Levan
' a Levan a pea koe onga ko S hetoka ko
Taufu' i pea ko e leva. Pe ama ' a Tu ne ko Sio au .
Ma ' ulupepa ko Na'uli ko'enau fa i si me i Fi Tui tuimoea angata moe
foha 'o T ipa mo Fif Lupetulima e ko Tu'it alenapa . ngatea pea uia kia Si uia ko Maf
t ama ' a M alesi Tu'i
' Uila mo koe tama ' ' of ef ine ' a moe fana ipe mo Sie ne Tu'uhet
le ko mo ho 'e ko si. o kia
fefi onga t i .
f ua k upou. Pea k
moe o ' ata ikaka af ika pulo t 'Ana a "ui
Tuitui- na tuonga ' ane Tonu
Manulevu ne ko Fakalo lokiana ea ko Mohenoa
Sia
i
o
u ' a sia m oka k
o Na Pe oe t tama -'i- u ki kau u mo Lo tu la k os i Tili o Va o ' en
asxpa a koe foha
ama
T „
a Na ' asipa
' Uiha pea
a
kia
' ene f anau
ma mo Tili
o Siaosi Tupou-
Tupouha'apai ko
Tu'uhetoka ko ine mo honau au f a ' e ko
Pea koe fanau 'a Palenapa ko Taungahihifo mo Mafimatapule mo Sulunga mo Nauli koe fefine ko'enau fa'e ko Nau'uli'uli 'ofefine 'o Vaha'i mo Folaumoetau ko'ene fa'e mei Hofoa. Pea koe fanau 'a Taungahihifo ko Finau
mo Paulaf a ' autoki mo Siamaka,
'a Mafimatapule ko
mo Latusilatolu mo Nukumo vaha ' i .
'a Sulunga ko Niuvavau mo Suluka mo Liua ko Lavaka Fatainiuhiva mo Lavaka Folaumoetao.
Mapuianafanga Pea koe fanau Manuakeifanga Pea koe fanau
Pea koe fanau 'a Folaumoetao ko Finau 'uli'uli pea koe fanau 'a Nauli & Anatu ' ipulo tu
kia Fehoko Manavahetau ko Tupou
- 393 -
Kolotolu kia Panuve.
Pea koe tama 'a Nauli ko Takai mo Fa'e
mo Fisipongi mo Tulikialupe mo Finauikahihif o
ko'enau tamai ko Tatafu Veisini, ko'ene
fa'e ko Puleilangite 'ofefine
Ve ' ehala.
Pea k mo Pu 'ofef Pea k Mo Ah ko Me ko Le 'o Fi f anau ko ' en 'o Va Pea k tama mo Lu fa'e Pea k meila kia F
oe fanau ' le mo Moea ine ' o Kau oe tama ' a io pea koe ikanonga ta ula koe ta nau Ikahih ' a Moeaki a f a ' e ko ea pea mo oe fanau ' 'a Vika Ka pe mo Siu, ko Tonu. oe fanau ' lo mo Si t i inaulahi .
a Takai ko Fakatoumafi
kiola ko'ene fa'e ko Mo'unga
f ana tu ' i ' Eua. Fusipongi kia Moeakihiatu tama 'a Pupetu ' ulelei kia Fatu
'a pea koe foha 'o Kanongata'a
ma 'a Siliika pea koe hako
ifo 'a Pulevalu 'i Fisi. Pea koe
ola ko Fakatoumafi mo Kiteau
Tupoufe'ao 'ofefine 'o Taulakau foha
Namoe koe tama 'a
a Kiteau ko Takai koe
ufusi 'ofefine 'o e Tu'i ko Aleamotu'a Palavi, Kitisoni mo Tupou ko'enau
a Namoe ko Siaosi Vaka-
na kia Samiu Ma ' u mo Halaholo
Pea koe fanau 'a Pale ko 'Anau koe tama
'a 'Uila mo Siumafu'uta tama 'a Ilaise mo Sione
Kiteau fa'e ko Piliki
mo
Nauli koe tama a Vae.
Pea mo Mafimatapule koe tama a Kesaia 'ofefine 'o Novesi pea mo Funaki Ha'apai mo Tai Tuna'ula ko'ena fa'e 'a Palutea 'ofefine Tapueluelu .
- 394 -
FIELAKEPA
LONGOLONGOATUMAI
Pea koe Tu'i Tonga fefine ko Sinaitakala-i-
Langileka na'e nonofo moe Fisi mei Vasivasi
ko Tapu'osi pea ko'ene tama ko Fonomanu
pea toe nonofo moe Tu'itonga fefine ko ' Ekutonga
pipiki pea ko'ene tama kia Fonomanu ko
Tu'imala koe Tamaha pea koe tama'a
Tu'imala kia Mataeletu' apiko ko Fielakepa
pea koe 'ofefine 'o Fielakepa ko Fifita
- 395 -
F 0 H E
Pea koe 'ofefine 'o Fohe ko Toa pea
koe tama 'a Toa kia Fakana'ana'a ko Sisifa
pea koe foha 'o Sisifa ko Lukota mo Kulipapalangi
mo hono tuofefine ko Nanasi pea koe ' of ef ine 'o
Kuli papalangi ko Toa pea koe tama 'a Toa
koa tama 'a Palu'uli'uli ko Palu.
Pea koe tama 'a Toa kia Tafolo ko Inasiulu mo Heutonga mo hono tuofefine ko Heuifanga Pea koe foha 'o Inasiulu ko Tu'ipulotu Pea koe foha 'o Tu'ipulotu ko Siofilisi Otu. Pea koe 'ofefine 'o Heuitonga ko Tu'ipulotu pea koe fanau 'a Tu'ipulotu ko Laupala mo hono tuonga'ane ko Seluvavita mo Maiava. Pea koe tama 'a Laupala ko Kulitapa Pea koe tama 'a Heuifanga kia Manu pupu'ione ko Fakafehililika pea koe tama 'a Fatafehililika kia Faotusia Tu' iha' ateiho ko Fulilangi Havea.
- 396 -
TOHI HOHOKO ' OE TU' IHA' ATEIHO MEI MU'A
|
1. |
Tu'i Ha'a |
|
2. |
M |
|
3. |
II |
|
4. |
II |
|
5. |
II |
|
6. |
II |
|
7. |
II |
|
8. |
II |
|
9. |
II |
|
10. |
II |
|
11. |
II |
teiho ko Bahihi Tautave Lokono
Tu' ikolovatu Tungimana ' ia Havea Tungua
Fa'otusia Fakahiku'o' uiha Veasi' i Af iafolaha
Kelepi Havea Fulilangi Mapa Tu'iha'ateiho.
Pea koe foha 'o Tungimana ' ia 'a Mapatu' iha' ateiho pea koe foha 'o Mapatu' iha' ateiho 'a Haveatungua ko'ene fa'e ko Mafiuli 'ofefine 'o Fakana'ana'a Tuitonga ko'ene fa'e ko Lupemoetavake 'ofefine 'o Valu 'i Utulau pea koe fefine ko Lupemoetavake na'e Sisi- ngakau 'i he ' ene ula 'i he faiva 'a e Tu'itonga.
Pea koe foha 'o Haveatungua ko Tameifuna mo Mailemoakava ko'ene fa'e ko Tala'ao koe tuofefine 'o Tuituiohu tamai 'a Ulukalala-i-Ma' ofanga.
Pea koe foha 'o Haveatungua 'a Fa'otusia, mo Veasi'i mo Ameliaseini na'e fakanofo 'o Tamaha, ko'enau fa'e taha ' ia Nanasipau'u 'ofefine 'o Tu'ipulotu -i-Langituoteau koe fa'e 'a Nanasipau'u ko ' 'Anau- kihesina 'ofefine 'o Ma'afutu' itonga (Tu'i). Pea koe fanau ' ene 'a Fa'otusia koe fefine na'e hingoa ko Fakahikuo'uiha mo hono foha ko Tu' imohengauta koe tokotaha ko Makamalohi moe tokotaha ko Afiufolaha, pea ne hoko ia 'o Tu'i ha'ateiho. Pea ko hono foha 'e taha ko Kelepi Fulilangi Pea koe fa'e 'a Tu' imohengauta ko Paluvava'u 'ofefine 'o Mulikiha' amea.
Pea koe fa'e 'a Makamalohi ko Fatafehi-
lapaha koe tama 'a Tupoumoheofo 'ofefine 'o Tupoulahi
kia Pau Tu'itonga. Pea koe fa'e 'a Afiafolaha
- 397 -
ko Fusipala Tauki ' one tuku , koe fa'e 'a Fusipala- tauki ' onetuku ko Sisifa 'ofefine 'o Ngalumoe tutulu koe tamai 'a Fusipalatauki ' onetuku ko Tuku'aho (Tu'i).
Pea koe Tu ' iha ' ateiho na'e fakanofo fe'unga moe kuonga lotu ko Afiafolaha fe'unga moe tau na'e fai 'i Ha'amene'uli 'i he 1837 koe taimi ia na'e pekia ai 'a Havea Afiafolaha.
Pea fakanofo leva 'a Kelepi Havea 'o Tu ' iha ' ateiho 'i he 1872. Ma'asi ' aho 16 koe ongo Tu ' iha ' ateiho ko'eni na ' a na fe'unga totonu moe kuonga lotu. Pea koe f a ' e 'a Kelepi Havea ko Fatafehi Lilika koe tama 'a Heuifanga 'ofefine 'o Tafolo koe tamai 'a Fatafehi- lilika ko Manupupuione foha 'o Tu'ipulotu 'i Langi tu ' ote au koe fa'e 'a Manupupuione ko Faka-
toumafi 'ofefine
Tu ' ihoua.
Pea ko Veasi'i foha 'o Haveatungua ko
'ene fanau koe foha
Veasi'i ko Tukulukuvaka
o pea koe foha 'o Veasi'i 'a Fisifau Halahala ko
' ene fa'e ko Tupoukoa 'ofefine Ma ' uf anga .
'Ulukalala-i-
Pea koe 'ofefine
Veasi'i ko Hulutungua
pea koe 'ofefine 'o Veasi'i ko Taueva ko ' ene fa'e
ko Funaofolaha 'ofefine
Tokemoana koe fa'e
'a Funaofolaha ko Manutu ' uf anga 'ofefine 'o Makaliuaki .
Pea koe fanau 'a Makamalohi koe fefine ko Vealeovale ko hono tehina ko Lupepau'u na'e (Kuini Salote) mo hona tuonga'ane ko Va' evalevale , ko 'enau fa'e ko Halaevalu- moheofo koe 'ofefine 'o ' Ulukalala-i-Feletoa . Koe fanau 'a Lupepau'u (Kuini) ko Tu'akitau mo Siasi Vuna mo Sione kuo nau pekia ta'e ai hanau hako. Pea ko'enau tamai ko Siaosi Tupou I (Tu' i) .
- 412 -
'o tali tau mei ai ' a e kau Lape ka koe iku aipe ki he
'enau ' auha na'e 'iai 'a e kau mate moe kafo 'i he
fana 'a e kau Lape ka koe toko si'i pe .
Na'e nofo ai pe 'a e tau 'i Lape 'o ha'ao 'a e fonua pea
pea 'ilo ha kakai na'e tuli 'o tamate'i pea toki foki 'a e tau
ki Vailiki. Na'e kakau 'a Lakai moe kakai ni'ihi ki
fonua lahi he na'a nau hola po'uli.
Pea tuku 'a e folau mei Vailiki kae folau 'a e
ni'ihi 'i Vainikeli ni'ihi 'i Pouma pea folau ai ki
Lautala pea folau ai ki Naitaupa pea 'i Naitaupa
ki Lakepa 'o nofo ai pea folau 'i Lakepa 'o 'api folau
'a e Tu'i 'i Oneata moe folau ni'ihi ka na'e 'api folau
'a e Vutulongo moe folau ni'ihi 'i Mote pea matangi lelei
ki Tonga pea nau tukufolau fakataha pea po ua
pea puke pouli 'a e matangi 'o Vekekina 'ai 'a e folau pea ' ihe 'ene ' aho hake kuo kite 'a Tofua mo Kao pea toki taki taha kumi hono hala ke tau ki ha motu 'i Ha'apai na'e ha'u pe mo tau aalo 'a e Lamalama 'o tau ki Tofua 'o ta ai 'a e fu'u toi ' one fana ' aki , he ne li'aki hono fana 'i he puke 'a e matangi pea nau tau ki Lifuka ka na'e tau 'a e Vutulongo 'i Tungua pea toki folau ki Lifuka pea 'i he katoa 'a e folau ki Lifuka na'e nofoa Ha'apai 'i Ha'apai pea folau 'a Tonga ki Tonga pea folau 'a Vava'u ki Vava'u.
1855. Ma'asi 20. Tau 'a e folau 'a Siaosi Tupou I ki Pau 'Epeleli 20. Fakate 'a e tau 'i Ulinipuaka
" 30. Na'e tuku 'a e folau mei Pau ki Kuiva 'o fakate ai. Me 7. Na'e fai ai 'a e tau 'i Kapa 'o lava'i ai hono kapusi 'a e kolo ko Kapa. (Koe ongo lali 'o Vutulongo 'a e kalia 'o Osaiasi Veikune 'oku kei tauhi 'e Veikune (Latu Lala) 'i Longoakau Neiafu Vava'u 'i hono 'api fakataha moe toki ukamea 'o Veikune) .
1885. Siulai 15. Katoanga kula koe katoanga li pa'anga na'e fai 'e Siaosi Tupou I na'e Palemia 'a Misa Peika kae katoanga lahi he na'e 'iai 'a Tonga ni koe pa'anga 'e 46000.0.0 koe tupu'anga ia 'o e hingoa ko "Mala'ekula".
1888. Tisema 19. Huufi Saione fo'ou fuofua fale lotu S. Tau'ataina.
1859. Me 20. 'Uluaki fakataha lahi faka Pule'anga.
1894. Epeleli 20. Huufi fale Alea fo'ou 'i Nuku'alofa.
1907. Sune 14. Puna 'a e afi 'i he liku 'o Fo'oui 'i he loto
vaha.
1907. Akosi 7. Huufi 'e Misa Uatekini 'a e pou maka 'o e
fale lotu papalangi 'o e siasi T. Tau'ataina 'i Neiafu.
413 -
1907. Nov. 14 Na'e huufi 'e Siaosi Tupou II 'a e
falemahaki 'i Fongoloa Tongatapu. Pea koe foha 'o Faiva ko Kolokihekauf isi fae ko Tonga mo Lataifaleaka fa'e Tuiava'ufa pea koe ofe. 'o Kolo- kihekaufisi ko Palu mo Fehoko pea koe fanau 'a Latai- faleaka ko Hoamofaleono mo hono tuonga'ane ko Tangata- ilavalu mo Anaufuaevaha.
Pea koe foha 'o Fakatoumafi ko Fainga'anuku mo hono tuofefine ko Fanua mo Sisipuku pea koe tama 'a Fanua
tuof ef ine-
kia Lekaumoana ko Fehokouli mo ene tama kia Sisilautala ko Nanasifuna. Pea koe fanau 'a Fehokouli kia Latuni- pulu ko Lakepamo'afity mo Fif itamalohi, pea koe foha 'o Lakepamo'afitu ko Tufui. Pea koe tama 'a Nanasifuna ki he tu'i
Ha'atakalaua ko Fuatakifolaha ko Mapaha'ano pea koe ofe. Mapaha'ano ko Uheina koe tama 'a Anaukihesina mohono foha ko Tufui fa'e ko Fusi ofe. 'o Falekaono ( naeto i Pangai mo Tukuaho) pea koe foha 'o Tufui ko Paleiono fa'e ko Nea mo Finaule'o. Pea koe tama 'a Sisipuku ofe. 'o Fakatoumafi kia Taufaloa ko Fifita mo ene tama kia Langia- puna ko Langitoki, pea koe tama 'a Fifita kia Ikahihifo ko Palu pea na'e vavahe ia 'e Latukilangi kia Tameifuna. Pea koe ofe. 'o Palu ko Vailolomoli koe tama 'a Fau pea koe tama ' a Vailolomoli kia Namoa ko Latu Fakabau mo Finau mo Funakitoutai. Pea koe tama 'a Langitoki kia Naupipiki ko Suasoi pea koe f oha ' o Suasoi ko Liemalohi Pea koe fanau 'a Tupuivao kia Tuifonualava ko Teuloikihesiu mo Sisimofainga'a kia ko Kaufusiha'apai pea moe tama kia Malupo ko Sese pea koe tama 'a Kaufisiha' apai ko Leva pea koe fanau 'a Leva kia Lolohea ko Samisoni ko Kavaha'apai mo Vaikaka, pea koe ofe. 'o Malupo ko Sese koe tama 'a Takuvaka koe ofe. 'o Falekaono pea koe tama 'a Sese kia Siale ko Veatupu pea koe foha 'o Veatupu ko Aisea Tu'akihekolo. Pea koe foha 'o Peseta ko Fakatoumafi mo hono tuofefine ko Fakatoumafi mo Mafiha'apai koenau fa'e ko Laufilitonga, pea nae kite tama ia Latunipulu pea ko ene fanau ko Malo mo tuofe. ko Lapulou pea koe foha 'o Malo ko Ofakiha'apai ko ene fa'e ko Fusi koe ofe. 'o Talia'uli pea koe fanau 'a Ofakiha'apai ko Pea koe fanau 'a Lapulou kia Laulava ko Umufuke mo Kau pea koe fanau 'a Fakatoumafi kia Luani ko Moungalakepa mo Tuiniufotu, pea koe fanau a Moungalakepa ko Siukituatonga mo Niukapu mo hona tuof. ko Fusikaunga ko enau fa'e ko Toe'umu koe 'ofe. 'o Alo mo Taufatoutai
- 414 -
Pea koe foha 'o Tokemoana ko Tokemoana
'i Ha'amoa.
(Koe mataitohi 'o Siosateki Veikune Tonga)
'Oku ha 'i he kamata'anga 'o e tohi ni ko Vaea ko
hono valu ia 'o e tu'i Ha'atakalaua pea koia na'e ' unoho
mo Sugu koe Fisi koe tama 'a Vaita'opeka mei he
motu ko Peka koe ofe. 'o Tuitupou pea koe fanau
'a Sugu kia Vaea koe toko ono: Ko Taliauli mo
Luani mo Maluofisi mo Kaloafutonga (F) Humi (F)
Tuikavamoli (F) .
Te tau kumi ke ' ilo 'a e fanau 'a e uluaki foha 'o Talia'uli I
pea kumi ene fanau:
ko Taliauli Lahi
Taliaulu makapapa - koenau fae ko Vui.
Matafea
Tongavua (F)
Koate ko ene fae ko Fakalimi ofe. 'o Lavaka
Pulotufietau.
Koeni 'a e fanau 'a Koate:
Ko Latu'ila
Taliauli
Latunina (F)
Taufauliuli fa'e ko Fusipalapangai tau fakatotolo atu 'a e hako 'o e ofefine 'o Koate ko Taufauliuli:
Koe tama 'a Taufauliuli kia Tongafaleola ko Osaiasi Veikune pea koe fanau 'a Veikune ko:
Inoke Fotu fae Manakovi
Tapa'atoutai fa'e Palukata
Siosateki Tonga Veikune
Foukimoana
Ak. Tongalaukau
K. Lupeeva
S. Fakalolo
Lavinia
M. Tunakaimanu
Paula Kongaika
Ko enau fa'e ko Meleane Taufa ofe. 'o Talia'ulimalohi koe foha 'o Koate.
'Oku tau vakai ange na'e tupu ia Vaitaopeka a Sungu pea
tupu ia Sungu a Taliauli pea tupi ia Taliauli a Koate pea
tupu ia Koate a Taufauliuli pea tupu ia Taufauliuli
a Osaiasi Veikune pea tupu ia Veikune ae toko hongofulu
koe kau tangata moe kau fefine.
Tetau fakamatala ki he fanau a Veikune Osaiasi ko
' Inoke Fotu.
Na'a na mali mo Lavinia Veiongo ofe. oe Tuitonga ko Lau-
- 415 -
filitonga koe tama 'a Halaevalumata'aho. Pea koe fanau
a Veiongo ko Kupuvanua mo Angaefonu (F) mo Kalauta mo
Siaosi Moengangongo mo Ana Puli (Ne pekia) .
Pea na'e mali 'a Kupu mo Tokanga koe ofefine
'o Fotofili Angaha Niua Fo'ou. Pea ko ene fanau ko
Salesi Tupipulotu mo Siaosi Tuku'aho mo Lepa mo honau
tuofefine ko Lavinia Veiongo mo Luseane moe ni'ihi
na'e pekia.
Ko Angaefonu na'e mali ia mo Laifone pea na'e ' ikai
ha ' a na f anau .
Ko Sosaia Kalauta na'e mali mo Sisilia Tupou 'ofe. 'o
Lulu Fulivai pea ' ikai ha'ana fanau.
Koe 'ofefine foki 'o ' Inoke Fotu ko Tupou Maluhola
fa'e Visinia Moalapau'u pea ' ikai ha'ane tama.
Koe ofe. foki 'o ' Inoke Fotu ko Tupoutu'a fae ko
Lupe pea na'ana mali mo Latu Timote koe foha 'o
Takapau 'i Pau koia na'ane foaki a Fisi ki Pilitania.
Pea koe fanau 'a Tupoutu'a ko Takafo'ou mo Teimumu
Na'e mali 'a Takopau mo Latu Peni koe eiki mei
Naitasili pea 'ikai ha'ane tama kiai.
Pea na'e ' iai 'a e tama foki 'a Takopau ia kia
Siaosi Tupou II ko Latu Etuate pe (Tungi)
Na'e mali 'a Teimumu mo Latu Tuivavau koe foha
'o Tui Nekesi Leva Fisi pea ko 'ene tama ko Tokanauto
Pea koe foha foki 'o ' Inoke Fotu ko Sione Tupou fa'e
Tapaita mei Kotu pea na'e mali 'a Sione Tupou mo '
Silini 'ofefine 'o Malani pea ko ene tama ko Hu'akau:
pea mo hono ofe. ko Fusi fa'e Salote mo hono ofefine ko
Malie fae Fualupe
Ko Tupoutoutai na'a na mali mo Seini ofe. Panepase
Langi nae ' ikai ha'ana fanau.
Koe ta'u 1834 na'e papi ai a Veikune Sateki.
KO SIOSATEKI TONGA VEIKUNE
na'a na mali mo Akanesi Tuifua ofe. 'o Peau koe foha
'o Vuki tama 'a Tupoutu'a ofe. 'o Lauf ilitonga. Pea koe
fanau 'a Tu' ifua ko Fotu'afalefa mo hono tuofe. ko Uhina
mo Latuniua kuo na pekia.
Na'e mali 'a Fotu'afalefa mo Vahoi koe tama 'a Tupoumoheofo
koe ofe. 'o Sialeataongo, foha 'o Henele Ma'afu. 'Oku
fai 'i lakepa 'i Fisi. Pea koe fanau 'a Vahoi ko Melenaite
( pekia ) mo Siosateki Vuna mo hono tuofefine ko Tuifua
mo Heuifanga mo 'Uluakimata mo Latulala mo Tupou' ahome'e
mo hono ofe. ko Tautu' u ofe. 'o Hafoka mei 'Eua.
Pea na'e toe mali a Siasateki Tonga V. mo Ana Manakoifafo' ou
koe tama a Veatokelau koe ofe. Sione Kaufusi.
- 416 -
Pea koe fanau 'a Ane ko Fus i palapangai mo
Latu Afeafe (ne pekia) mo Amelia Tonga mo Anau (ne pekia)
mo Vili Kinahoi mo Siosiua Alo mo 'lnoke Matafonuafotu
mo Fonuku (ne pekia) .
Pea na'e mali 'a Fusipala moe foha 'o Sioeli Ma'atu ko
Sione Panuve ne fakanofo ko Ma'atu koe tama 'a Tae
'ofefine 'o Latuselu pea koe tama 'a Fus i palapanga i
ko S ioel i kia Ma'atu.
Pea na'e mali 'a Amelia mo Sami Mafile'o foha 'o
Tuita tama 'a Nau pea ko 'ena fanau ko Siaosi mo
Alipate mo Kalauta (ne pekia) mo Teimumu koe fefine.
Pea koe tama 'a Fusilili kia Siosateki Veikune
Ko Maile pea koe foha 'o Maile ko Sione koe tama
'a Vika ofe. 'o Tongotea.
Pea koe tama 'a Sela Teuki siafo'ou kia Siosateki
Veikune ofe. 'o Daniela Havea ko Etoni pea na ' e mal i 'a
Etoni mo Ikatonga ofe. 'o Valeia'atu koe tama 'a Mele
pea ko 'ene fanau ko Tongavua (Uheina) Siosateki (pekia)
Luseane mo Maile, Taulupe mo Mateialona (pekia) Tupou
(pekia) Luseane mo Daniela mo Fatuimoana (pekia) Sioeli
(pekia) mo Fi si ' ihoi .
Pea na'e mali 'a Vili mo Seini mei Maufanga
pea na'e 'iai 'ena tama ko Kinahoi.
Pea na'e mali 'a 'Alo mo Mele ofe. 'o V. Taumoepeau
tama 'a Uafu pea na'e 'iai ene fanau ko Latuila mo
Moahengi mo Vili mo Vainikolo, Siosiua mo honau
tuofefine ko 'Elenoa.
Pea na'e mali 'a ' I noke mo Sina ofe. 'o Vete tama 'a
Huahulu pea na'e pekia 'o 'ikai ha'ane fanau.
Pea na'e mali 'a 'lnoke mo Lavinia ofe. 'o Fotofili tama
'a Afa pea na'e 'iai 'ene fanau ko Latu Popi mo
Melenaite mo Pita (ne pekia) .
KO MANASE FOUKIMOANA
Na'a na mal i mo Fifita koe tama 'a Fipe ofe. 'o Tamela (Taniela) Akauola (hingoa fakanofo) pea koe tama 'a Fifita ko Sione Tupoufaletau pea na'e mali 'a Sione Tupoufaletau mo Elisiva ofe. 'o Talela Fehoko koe tama 'a Takui pea koe fanau 'a Elisiva kia Tupoufaletau ko Sateki mo Siosaia (pekia) Mo FAkatoumafi mo Taniela mo Latu mo ho nau tuofe. ko Fifita. Pea koe foha 'o Foukimoana ko Pasinamu fa'e Siutiti ofe. 'o Vaha ' i (fknofo) mo hono ofe. ko Tupou tama 'a Kesaia ofe. 'o Siuta ma i Luluku Vava'u. Na'e mali 'a Pasinamu mo Laumanu ofe. Tevita Tau pea ko ene fanau ko Manase mo Meleane.
AKANESI TONGALAUKAU
Na'a na mali mo Koloki vai tupu koe tama 'a Hana kia Fuli- langi koe Tuiha'ateiho pea koe fanau 'a Akanesi ko Moaeteau mo Salote Taimi mo Fusi mo Tupou (p.) Sione (p.) mo Kelepi.