Skip to main content

Full text of "Beiträge zur Ethnographie und Sprachenkunde Amerika's zumal Brasiliens"

See other formats


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  Copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  Copyright  or  whose  legal  Copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  Steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  of  the  file s  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  flies  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrain  from  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  System:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  Copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  off  er  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
any  where  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  Information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  füll  text  of  this  book  on  the  web 


atjhttp  :  //books  .  qooqle  .  com/ 


i 


Cau  Stetf 

HARVARD    UNIVERS1TY 


LIBRARY 

OF  THS 

PEABODY  MUSEUM  OF  AMERICAN 
ARCH^OLÜGY    AND    ETHNOLQGY 

titFT    OF 

LOMBARD   C.  JONES 

A.B.  1887,  M.D*  1890} 
FALMOUTH,   MASSACHUSETTS 


Digitized  by  VjOOQ IC 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by  LjOOQIC 


Beiträge 


zur 

Ethnographie 

und 

Sprachenkunde  Amerika's 

zumal 

Brasiliens. 

Von 

•  r.  Carl  Friedrich  Phil.  v.  Marti  is. 


IL 
Zur   Sprachenkunde. 


**  Leipzig 

Friedrich    Fleischer 
1867. 


Digitized  by  LjOOQIC 


Wörtersammlung 

Brasilianischer  Sprachen. 


Glossaria  linguarum  Brasiliensium. 


Glossarios 

de  diversas  lingoas  e  dialectos,  que  fallao  os  Indios 
no  imperio  do  Brazil. 


Von 

Dr. 

Carl  Friedrich  Phil. 

v.  Martins. 

Linguae  unitas    et   shnilitudo   rtrmisslmum   est 
vinculum  «ocietatis  humanae  et  religionlti. 
S.  Angmt.  de  Oiv.  Dei  c.  7. 

"Leipzig 

Friedrich    Flei 

8  c  h  e  r 

1867. 

Digitized  by  LjOOQIC 


S-A.   M  3(Ä.5  b  (0)  (cj) 


Digitized  by  LjOOQIC 


Vorrede. 


iMx  der  Veröffentlichung  gegenwärtiger  Vocabularien  sah  ieh 
mich  zunächst  durch  den  Wunsch  bestimmt,  dasjenige  Material  der 
Vergessenheit  zu  entreissen,  welches  mein  verstorbener  Reisege- 
fährte Dr.  Spix  und  ich  selbst,  in  den  Jahren  1817  bis  1820,  aus 
dem  Monde  der  Indianer  aufgezeichnet  hatten.  So  gering  man  im« 
merhin  den  Werth  solcher  Wörtersammlungen  für  die  Arbeiten  der 
Sprachforscher  vom  Fache  anschlagen  mag,  so  sind  sie  jedenfalls 
nicht  ohne  allen  Nutzen,  weil  sie  documentiren ,  wie  zu  einer  ge- 
wissen Zeit  die  sich  stetig  verändernden  Bezeichnungen  gewisser 
Begriffe  bei  den  rohen  Nomadenvölkern  gelautet  haben.  Von  den 
tiefgreifenden  Veränderungen,  welche  die  Elemente  der  indianischen 
Sprachen  fortwährend  erleiden,  konnte  ich  mich  schon  während 
meiner  Reise  in  Beziehung  auf  die  Lingua  gerat  brazilica  überzeu- 
gen. Die  Vergleichung  von  Worten  anderer  Sprachen  und  Dialekte, 
welche  analoge  Veränderungen  erfahren,  belehrte  mich,  dass  ein 
gründliches  Studium  dieser  südamerikanischen  Sprachen  sie  alle  in 
ihrer  Gemeinsamkeit  und  inneren  Verflechtung  ergftifen   müsse. 


Digitized  by 


Google 


VI 

Darum  habe  ich  ausser  den  von  meinem  Reisegefährten  und  mir 
gesammelten  Wortern  noch  mehrere  aus  andern  Sprachen  und 
Dialekten  hier  vereinigt  wieder  gegeben,  und  mich  hiebei  nicht 
blos  auf  solche  beschränkt,  welche  gegenwärtig  in  Brasilien  gehört 
werden. 

Als  Naturforscher  waren  Spix  und  ich  besonders  darauf  ange- 
wiesen, die  Namen  von  Thieren  und  Pflanzen  zu  sammeln  und 
ihre  Synonymik  für  das  System  festzustellen.  Diese  Listen,  so 
wie  jene  von  den  Ortsnamen  der  Tupis  dürften  vielleicht  neben 
dem  sprachlichen  auch  ein  naturhistorisches  und  geographisches 
Interesse  darbieten. 

Auf  den  grammatikalischen  Charakter  der  Tupi  und  anderer 
südamerikanischen  Sprachen  eumugehn,  konnte  mir,,  als  einem 
Laien  in  Sprachstudien,  nicht  beifallen;  u*d  ich  muw  mir  Tiet- 
mehr  schon  für  das  hier  Gebotene  die  wohlwollende  Nachsiebt  der 
Fachmänner  dringend  erbitten»  Uebrigen*  glaube  ich,  das*  sich 
bei  Vertiefung  in  den  Geist  dieser  Sprachen  eine  itel  grössere 
Gleichförmigkeit  ihres  syntaktischen  Baues  ergeben  dürfte,  als  man 
gemeiniglich  anzunehmen  pflegt,  Sie  haben  mit  jenen  Nordameri- 
ka den  polysynthetiseben  Charakter;  gemein,,  und  ihre  Gramtaatifc 
IjUpt  sich  wahrscheinlich  auf  wenige  allgemein  durchgreifende  Re- 
geln zurückfuhren.  Als  ein. Beispiel  von  der  Armuth  und  Unhe- 
hülflichkeit  des  Ausdrucks  kann  das  hier  wiedergegebene  Wörter- 
buch der.  Galibi  gelten. 

In  diesem  Wesen  des  agglutinirenden  Sprachbaues,  der  gleich 
dep  andern  amerikanischen  Sprachen  auch  die  Tupisprache  be- 
herrscht, ist  ohne  Zweifel  der    we&enilipb^te  Grund,  zu  suchen, 


Digitized  by 


Google 


vn 

warum  sich  die  Lingua  gerat  Brazilica,  unter  andern  sie  überdiess 
begünstigenden  Umständen,  so  weit  und  so  rasch  über  Amerika 
auszudehnen  vermocht  hat,  so  dass  sie  auch  jetzt  noch  in  man- 
chen Gegenden  sich  als  das  leichteste  und  sicherste  Verkehrs- 
mittel unter  vielsprachigen  Stämmen  und  Völkerschaften  geltend 
macht 

Auf  dieses  VerhSltniss  gründe  ich  den  Wunsch,  dass  man  sich 
io  Brasilien  selbst  der,  zur  Zeit  vernachlässigten  Tupisprache  an- 
nehmen, ihren  grammatikalischen  Bau  nach  den  Grundsätzen  der 
modernen  Wissenschaft  entwickeln  und  feststellen  und  ihren  Wort- 
schatz aus  dem  Munde  der  sie  sprechenden  Stämme,  so  wie  aus 
andern  Idiomen  bereichern  möchte.  Der  Menschenfreund,  welcher 
mit  dem  Naturell  und  den  geistigen  Eigenschaften  des  Indianers 
vertraut  ist,  wird  diesem  Wunsche  seine  Berechtigung  um  so  eher 
zuerkennen,  als  er  weiss,  dass  dem  rohen  Menschen  die  Segnungen 
der  Civilisation  durch  seine  eigene  Sprache  am  leichtesten  zugäng- 
lich gemacht  werden. 

Wegen  ihrer  allgemeinsten  Verständlichkeit  habe  ich  die  latei- 
nische Sprache  bei  allen  Wörtersammlungen  zu  Grund  gelegt;  die 
deutsche  Sprache  ist  aber  bei  einigen  derselben  desshalb  benutzt 
worden,  weil  sich  deutsche  Colonisten  in  einigen  Gegenden  Brasi- 
liens niedergelassen  haben,  wo  die  Lingua  geral  noch  gebraucht 
wird.  Die  Männer  des  Faches  werden  an  der  ungleichen  Anwen- 
dung europäischer  Sprachen  keinen  Anstoss  nehmen. 

Dass  einige  der  über  die  Lingua  geral  und  einige  brasiliani- 
sche Dialekte  in  neuester  Zeit  veröffentlichten  Arbeiten  (vergl. 
Advertencia  S.  XIII)  hier  nicht  vollständig  benützt  erscheinen,  muss 


Digitized  by 


by  Google 


VIII 

ich  damit  entschuldigen,  dass  ich  der  gegenwärtigen  Schrift  meine 
Müsse  nur  mit  grossen  Unterbrechungen  widmen  konnte,  so  dass 
schon  seit  dem  Jahre  1855  an  derselben  gedruckt  worden  ist,  zu 
einer  Zeit  als  mir  jene  Beiträge  noch  nicht  zugänglich  waren. 
München,  15.  Jan.  1863. 

Der  Verfasser. 


Digitized  by 


Google 


ADVERTEMIA 

AOS  PHILANTHROPOS   BRAZILEIROS   QUE  LEREM 

ESTE  LIVRO. 


JNayegando,  a  mais  de  40  annos,  pelos  grandes  rios  das  pro- 
vincias  do  Parä  e  Alto  Amazonas,  e  entregue  aos  desertos  raras 
yezes  visitados,  achei-me  rodeado  unicamente  de  Indios.  Estes 
formavara  a  esquipagem  da  nrinha  canöa,  onde  muitas  yezes  era  eu 
o  unico  branco ,  e  a  cada  passo  de  dia  e  de  noite  pude  fazer  delles 
objecto  de  observagoens,  cujo  interesse  scientifico  augmentava-se 
pela  sympathia,  que  o  hörnern  deve  ao  hörnern.  Uma  das  impres- 
soens  mais  profundas,  que  eu  senti  nestes  momentos  de  contem- 
pla$äo  era,  que  o  caracter  da  sociedade,  em  que  yivia,  mudava 
totalmente  segundo  as  linguas  e  dialectos  de  que  ella  usava. 
Em  quanto  todos  fallavam  a  lingua  gerat,  o  gözo  o  contentaraento 
e  o  trabalho  reinairam  entre  elles;  sein  ordern  do  piloto  pegavam 
no  remo,  e  se  um  dos  mais  mogos  entoava  alguma  das  suas  can- 
tigas,  ora  burlescas,  ora  galantes,  ein  breve  entrava  toda  a  com- 
panhia,  e  at6  o  velho  Jacumaüva  (hörnern  do  lerne)  renunciando 
&  sua  secca  authoridade  aecompanhava  de  voz  submissa  as  zombarias 
da  sua  moeidade.  As  yezes  o  canto  tinha  o  caracter  serio  ou  ec- 
clesiastico,  se  os  Indios  tinham  sido  catequisados  em  alguma  aldea 
populosa.  Chegado  a  terra,  para  prepararem  o  jantar  ou  para  passarem 
a  noite  os  Indios  ajuntavam-se,  mesmo  sem  para  isso  haver  or- 
dern, para  os  diversos  serrigos,  estes  pescando  ou  cagando,  aquelles 
trazendo  lenha,  accendendo  o  fogo,  armando  as  redes  etc.    Emfim, 


** 


Digitized  by 


Google 


poucos  dias  bastavam  para  inspirar  a  esta  gente,  que  fallava 
uma  so  lingua,  certa  organisa$äo  de  officios;  reinava  a  ordern, 
o  socego  e  at6  a  alegria  nesta  grande  familia  viajante.  —  Mas,  se 
por  acaso  nesta  confraternidade  entravam  alguns  Indios  do  mato, 
logo  se  escurecia  o  elemento  limpido  da  nossa  sociedade.  Estes, 
que  näo  entendiam  a  lingua  dos  outros,  obedecendo  de  raä  von- 
tade  aos  signaes  por  miin  feitos,  lentos,  inertes  ou  preguiQosos 
seguiam  como  arrastados  &&  acQoens  da  companhia,  morosos,  abor- 
recidos  da  festa  alheia,  carrancudos,  desprezadores  de  tudo  novo, 
que  a  elles  se  apresentava,  taciturnos  entre  si  e  desconfiados  de 
todos.  E  peior  ainda  se  mostrava  esta  condigäo  do  hörnern  bruto 
e  inculto,  quando,  como  as  vezes  acontecera,  quasi  todos  os  remei- 
ros  eram  de  tribus  differentes,  cada  hum  ignorando  a  linguagem  dos 
outros.  Näo  obstante  todos  esses  pobres  miseraveis  acharem-se 
no  mesmo  gr&o  de  cultura  e  de  industria,  nascidos  sob  as  mesmas 
circumstancias,  e  criados  na  mesma  escola  do  estado  natural,  go- 
vernados  pelas  mesmas  paixoens  e  necessidades ,  —  elles  todos 
näo  reuniam-se  spontaneamente  para  conseguir  as  mesmas  van- 
vantagens,  e  alcangar  o  mesmo  fim  de  vida.  0  que  haviam  fcito 
foi  por  mando,  e  obedeciam,  acanhados  ou  ferozes,  com  a  inten- 
(äo  pouco  occulta  de  quebrar  &  primeira  occasiäo  este  jugo  abor- 
recido,  que  o  branco  lhes  tinha  imposto  pelo  encanto  das  suas 
dadivas:  agoardente  e  missangas,  os  estimulantes  da  gulä  e  de 
uma  vaidade  futil  e  quasi  animal.  A  canöa  cheia  destes  sehagens 
me  parecia  gaiöla,  que  o  Europ6u  pelos  arames  da  astucia  e  cordgem 
tinha  tecido  sobre  uma  banda  de  aves  de  rapina.  E  em  quanto  eu 
de  dia  me  regosijava  deste  triuinpho  da  minha  supremacia  sobre 
homens  por  mudeza  em  dobro  temiveis,  de  noite  o  pagava  por 
muitas  horas  sem  dormir  e  pelo  susto  da  senünella,  que  se  julga 
exposto  a  inimigos  mortaes.  Nestas  noites  tive  occasiäo  de  meditar 
sobre  a  miseria  actual  de  uma  grande  ra$a  do  genero  humano  e 
o  sentido  daquelle  dito  veneravel,  que  Deus  por  maldi^äo  ad- 
mittiu  a  confusäo  dos  idiomas. 

Chegando  depois  &  uma  aldSa,  onde  Indios  de  diversas  „na- 
$oens"  achavamse  reunidos  e  provocando  a  industria  christäa  dos 
Parocbos,  näo  cra-me  diflficil  observar,  que  os  esfor^os  saudaveis 


Digitized  by 


Google 


XI 

da  Igreja  eram  quasi  sempre  menos  proficuos  &  propor$&o  da  mul- 
tiplicidade  das  linguas  ali  usadas  pelos  Catecumenos.  "  E  como  ne- 
stas  aldeas  reuniamse  sempre  com  maior  facilidade  hordas  flrouxas, 
isoladas  c  pcrseguidas  pelas  na$oens  mais  Talentes,  por  esta  ras&o 
ali  devia  fallarse  multid&o  de  girias.  As  na$oens  mais  populosas 
e  bellicosas  n&o  querem  tratar  com  os  Brancos,  antes  retiram-se 
para  os  sertoens,  donde  Tem  a  falla  sömente  em  certas  paragens,  onde 
os  nayegantes  costumam  com  elles  negociar.  Para  o  commercio 
de  troca  ali  estabelecido  de  passagem,  muitas  vezes  sd  por  signaes, 
näo  yale  a  pena  ensinar  aos  Indios  nem  o  portuguez,  nerti  a  lin- 
gua  geral,  e  at6  daria  isto  occasiäo  de  se  confundirem  mais  e  mais 
os  idiomas  pela  reuni&o  de  gente  de  tarn  diversa  origem  e  lingua- 
gem.  Um  exemplo  mui  saliente  deste  phenomeno  offerecem  as  hor- 
das da  na$4o  Ges  nas  margens  do  Rio  Tocantins,  as  quaes,  a  al- 
guns  decennios,  entrando  em  trafico  com  os  Brancos,  j&  näo  usam 
um  s6  puro  dos  dialectos  da  sua  propria  linguagem,  antes  sira  fallam 
uma  geringon^a  corrumpida,  profundamente  mixturada  de  eleinen- 
tos  muito  diversos  e  sem  regra  alguma.  Maior  corrup?io  aihda 
observa-se  enlre  os  difamados  Canoeiros  em  Goyaz,  os  Muras  e 
outras  hordas  sem  domicilio  certo  e  erraantes.  Estas  nfto  sam  de- 
scendentes  de  uma  so  na$äo,  mas  uma  mixtura  de  diversos  Indios 
com  Mulatos,  Cabras,  Negfros  e  Brancos,  que  foram  banidos  da 
communidade  dos  Christ&os,  desertores  da  ley  e  civilisa$&o.  Estas 
sociedades  ferozes,  recrutando-se  da  escoria  da  humanidade,  vivendo 
sem  matrimonio,  sem  ley  e  sem  peijo  algum,  do  roubo,  da  pilha- 
gem  e  do  homicidio,  flagelo  da  populagäo  pacifica  limitrophe  aos 
seus  escondrijos,  tem  formado  uma  giria  de  ladroens,  voluvel  e 
sem  fundamento  grammatical,  o  que  symboliza  seu  estado  moral 
depravado.  Näo  ha  duvida,  que  estes  inimigos  da  ordern  ja  se  Tem 
apertados  pela  expan$äo  do  dominio  da  ley,  e  em  tempo  näo  muito 
remoto  häode  desapparecer,  mas  mesmo  com  a  exüncgäo  delies  os 
sertoens  hfto  de  nutrir,  como  na  America  do  Norte,  unia  barba- 
ria  polyglotta,  e  äqual  o  amigo  phüantropo  do  Brazil  se  sen- 
tira  instigado  de  traduzir  nos  dominios  abengoados  da  civilisa^äo. 

Entre  os  meios  de  conseguir  esse  lim  desejado,  ao  meu  espirito 
appresenta-se,  como  um  dos  mais  valiosos,  a  difusfto  da  lingua 


Digitized  by 


Google 


xn 

geral  Brazilica  entre  todos  os  Indios.  Ncsta  inten$äo  ouso 
recommendar  o  presente  voluine  ao  benevolo  accolhimento  dos  ami- 
gos  do  Brazil,  ajuntando  as  obseira$oens  seguintes. 

A  colleczäo  de  glossarios  aqui  offerecidos,  em  grande  parte 
consiste  de  palavras,  que  eueo  meu  defunto  companheiro  de  via- 
gem,  o  Doutor  Spix,  notämos  por  escripto  da  bocca  dos  Indios; 
outros  tenho  extrabido  de  diversos  livros  e  manuscriptos  para  fa- 
cilitar  a  comparagao  das  linguagens  entre  si.  A  mira  principal, 
que  tinhamos  em  vista  durante  a  nossa  viagem  era  ethnografica, 
julgando ,  que  pela  confrontaf&o  de  materiaes  multiplicados  se  po- 
diria  formar  um  juizo  sobre  a  aflinidade  de  certas  tribus;  pois 
entre  os  muitos  problemas,  que  a  popula$&o  primitiva  da  America 
offerece  &  Anthropologia  e  Ethnographia,  um  dos  mais  pesados  6 
a  innumerayel  multidäo  de  idiomas  e  diaJectos,  e  a  reduccjlo  delies 
h  certas  linguagens  principaes  e  quasi  fundamentaes. 

Em  quanto  a  forma  destes  vocabularios  parecia  conveniente 
usar-se  geralmente  do  latim,  por  ser  lingua  literaria  fundamental  e 
bem  conhecida  entre  os  Brazileiros.  Introduzindo-se  tambem  o  alle- 
mäo  tinha  em  consideracAo,  que  o  livro  nfto  devia  afastar-se  da 
sua  origem  e  que  os  colonos  allemaens  residentes  no  sul  do  Im- 
perio  ou  moradores  em  outros  lugares  vizinhos  aos  Indios  haviam 
de  tirar  proveito  da  obra  com  maior  facilidade.  Em  geral  lisongeo- 
me  com  a  esperan$a  de  que  o  caracter  variado  destas  communica- 
$oens  ha  de  commover  a  afeigäo  de  alguns  para  dedicar  suas  ho- 
ras  vagas  4  comparacAo,  rectifica$äo  e  augmento  do  que  aqui  se 
publica. 

Estes  glossarios  nfto  offerecem  o  conhecimento  subtil  e  satis- 
factorio  do  caracter  grammatical  das  linguagens,  mas  sim  sömcnte 
um  aspecto  superficial  dos  primeiros  elementos,  que  as  compoem. 
Quem  conhece  por  propria  experiencia  as  difficuldades  de  apanhar 
expressoens  isoladas  da  bocca  do  Indio  e  de  descrevelas  sem  equi- 
voco  por  escripto  com  as  letras  do  alphabeto  europeu,  deve  per- 
suadirse,  que  nada  mais  o  viajante  pode  effectuar,  e  que  careceria 
de  uma  residencia  de  muitos  mezes,  mesmo  de  annos  entre  os  In- 
dios para  obter  uma  intelligencia  grammatical  das  linguagens  in- 
dianas  e  penetrar  no  genio  dellas.    Como  toda  a  vida  do  selyagem 


Digitized  by 


Google 


xm 

passa-se  em  movimento  e  agitaj&o,  suas  girias  estäo  sugeitas  a  con- 
tinua  mudanga  e  varia$äo.  Este  espelho  do  estado  moral  com  eile 
näo  se  conserva,  nem  pela  tradi$äo  da  eswiptura,  nem  pela  autho- 
ridade  de  um  culto  religioso  ou  politico.  As  palavras  entäo,  que 
Estacio  de  Sä  e  Salvador  Correa  tinham  ouvido  em  1560  na  Ba- 
hia  do  Rio  de  Janeiro  da  bocca  dos  Tamoyos,  ou  em  1556  o  in- 
feliz  primeiro  Bispo  do  Brazil  na  ßahia  daTraigäo  dos  seus  mata- 
dores,  os  ferozes  Cahet6s,  soaram  mui  differente  da  linguagem 
usada  pelos  Tupis  de  nosso  tempo.  Assim  se  explica  tambem  pela 
continuada  volubüidade  destes  idiomas  o  caracter  variado,  que  a 
lingua  geral  appresenta  nas  provincias  do  Sul  e  paizes  limitrophes 
e  nas  do  Norte.  E  esta  mudanga  teria  tido  dimensoens  ainda 
mais  pronunciadas  se  n&o  se  lhe  tivesse  posto  um  termo  pelas  di- 
ligencias  de  Jos.  de  Anchieta,  Manoel  da  Vega  e  outros  Jesuitas, 
que  estabeleceram  a  lingua  dos  Tupis  por  escripto,  e  que  fixando  as  re- 
gras grammaticaes,  augmentando  e  modificando-a  puzeram  os  fun- 
damentos  daquella  „Lingua  geral  ou  firanca",  que  por  mais  de  um 
seculo  servia  como  o  vehiculo  mais  poderoso  da  civilisa$äo  dos 
Indios,  n&o  so  no  Brazil,  mas  tambem  em  algums  dos  territorios 
adjacentes. 

Considerando  *  esta  grande  volubüidade  da  linguagem  dos  anti- 
gos  Tupis  e  a  extenso  que  ella  tinha  adquirido,  parecia  conve- 
niente  reunir  as  diversas  listas  de  vocabulos  ou  diccionarios  della, 
que  pude  procurar-me,  e  sua  publicagäo  se  recomendou  entre  ou- 
tras rasoens  pela  raridade  de  escriptos  de  semelhante  assuinpto*). 
Formando  um  elencho  de  nomes  de  plantas,  animaes  e  lugares  neste 


•)  O  Diccionario  portugucz  c  brazilciro  publicado  cm  Lisboa  1795  esla  a  an- 
nos  fora  de  venda.  Os  livros  muito  apprecmdos  dos  Snrs.  A.  Goncalvez 
Dias  c  £.  Ferrcira  Franca:  Diccionario  da  Lingua  Tupy  e  Chreslomathia 
da  Lingua  brazilica,  Leipc.  1858.  1859.  ainda  ndo  tinham  apparecido,  quando 
eu  em  1855  principiei  a  imprimir  o  presente  volume,  cuja  conclusäo  por  ou- 
tras occupacoens  foi  retardada.  Pesa-me,  que  os  materiaes  de  semelhante 
natureza  publicados  no  precioso  Periodico  do  Institute  historico  geographico 
„Revista  trimensal"  e  reimprimidos  em  parte  na  Corographia  do  benemerito 
Dr.  Mello  Moraes,  chegassem  a  meu  conhecimento  dcpois  da  impress&o 
das  listas  correspondentes,  rasdo  porque  n<^o  pude  aproveitar-me  delles. 


Digitized  by 


Google 


xnr 

mesmo  idioma  tupi,  em  grande  parte  explicados  ou  redusidos  a 
Systema  espero  render  servi^o  n&o  somente  aos  Naturalistas  e 
Geographos  mas  tambent  a  todo  ßrazileiro,  que  quizer  estudar  a 
condi^äo  dos  antigos  donos  do  paiz  e  conhecer  os  nomes  systema- 
ticos  da  sciencia  correspondentes  aos  vulgares,  que  o  povo  admittiou 
da  lingua  tupi,  muitos  differentes  nas  diversas  provincias  do  Im- 
perien 

A  comparaQ&o  destas  palavras  da  linguagem  tupi  com  as  de 
outros  Indios  tanto  do  Brazil  como  de  outros  paizes  da  America 
equatorial  demonstra  em  geral  a  extraordinaria  multiplicidade  e 
confus&o  destes  idiomas,  mas  as  vezes  indieff  vestigios  de  affinidade, 
que  um  observador  subtil  tem  de  seguir  näo  somente  a  respeito  de 
investiga^oens  scientificas  como  tambem  em  interesse  philanthropico 
ou  politico. 

Sabe-se,  que  o  Indio  apprecia  muito  as  relagoens  de  paren- 
tesco,  estendendo-as  da  propria  familia  k  todos,  que  pertencem  & 
mesma  tribu,  que  eile  considera  como  descendente  da  mesma  lin- 
hagem.  Os  antigos  Tamoyos  tinham  este  nome  por  quererem  pas- 
sar  por  avos  dos  outros.  Uma  grande  na^äo ,  dividida  em  muitas 
hordas  e  dispersa  pelos  territorios  do  Norte  e  Nort-Este  do  Imperio 
conservou  o  nome  de  Coco  ou  Guck,  que  diz  tio,  como  signal 
da  sua  mutua  aflinidade.  Por  esta  rasäo  nada  facilita  tanto  a  cou- 
fian^a  do  Indio,  como  o  appre^o  de  seu  povo,  e  eile  acha-se  lison- 
geiado  quando  o  Branco  o  appelida  por  membro  de  tal  ou  tal 
communidade.  Elle  quer  ser  reconheeido  por  tal  e  nisto  achamos 
a  rasäo  daquelles  signaes  extravagantes,  que  muitas  na^oens  costu- 
mam  usar  no  seu  corpo  pela  pintura,  pelo  corte  do  cabello  ou  por 
certos  trajes.  Näo  &  pois  de  pequena  monta  para  aquellas  pessoas, 
que  tratam  com  Indios  conhecer  ao  menos  algumas  palavras  do  im- 
menso  numero  de  girias,  para  com  ellas  impör  ao  Indio  pelo  acerto, 
de  que  se  conhece  a  sua  origem.  Um  digno  Missionario  que 
havia  passado  muitos  annos  entre  os  Indios  do  Rio  Madeira,  me 
affirmära,  que  ganhava  a  amizade  desses  indigenas  unicamente  fal- 
lando  bem  de  sua  tribu  e  mixturando  na  lingua  geral,  de  que  usa- 
va,  algumas  palavras  da  giria  propria  a  elles.  0  Indio  aeeeita 
estes  sons  familiäres,   näo  so  como  um  signal  de  confian^a  e  cor- 


Digitized  by 


Google 


XV 

dialidade,  roas  tambem  porque  agradam  ao  seu  instincto  natural. 
Qualquer  hörnern,  mesmo  110  estado  mais  bruto,  acha-se  govemado 
pelo  desejo  de  fazer  valer  a  sua  Yontade  pelo  meio  da  sua  lingua- 
gem,  e  por  isso  gosta  de  propagäla.  0  Indio  tendo  perdido  de 
tempo  immemorial  a  oportmüdade  de  satisfazer  aquelle  instincto 
profundo  de  soeiedade  6  boje  raovido  pela  necessidade  igualmente 
instinctiya  de  enriqueeer  a  sua  giria.  Pelo  mesmo  motivo,  que  o 
instiga  de  mudar  com  grande  facilidade  o  material  de  expressoens 
acostumadas  e  de  variar  o  seu  idioina,  eile  acceita  de  boa  yontade 
o  alheio,  adaptando-o  ao  cabedal,  que  ja  possue.  Foi  esta  a  ra- 
säo  por  que  a  lingua  geral  tomou  tarn  rapidamente  grande  desenvolvi- 
menlo  e  estendeu-se  em  todo  o  Brazil.  üs  priuieiros  authores,  que 
deram  ä  esta  linguagem  uma  base  segura,  tarn  respeitaveis  por  seus 
trabalhos  christäos,  merecem  tambem  a  nossa  admira^äo  como  con- 
hecedores  profundos  do  genio  do  hörnern  e  das  suas  necessidades 
moraes. 

Sabe-se  que  as  linguagens  americanas  em  geral  e  assim  tam- 
bem as  da  America  meridional,  tem  o  caracter  polysynthetico, , 
ou  sao  linguagens  d'agglutina$äo.  As  palavras  radicaes 
destes  idiomas,  muitas  vezes  mono-ou  disyllabicas ,  combinam-se 
para  exprhnir  neste  connexo  um  senso  mais  ou  menos  eomplicado. 
Faltam  h  estes  idiomas  aquellas  flexoens  que  reproduzem  no  espi- 
rito  do  ouvinte  com  facilidade  a  clareza  do  pensamento  na  sua  sub- 
tileza  e  ordern  logica.  Em  lugar  destas  flexoens  usam  de  certas 
particulas,  que  devem  representar  as  categorias  grammaticaes  e 
syntaxicas  (o  que  podem  s6  imperfectamente),  e  por  este  defeito 
aquellas  linguagens  näo  säo  susceptiveis  daquella  belleza  e  agudeza 
veridica,  que  admiramos  nas  das  nagoens  mais  civilisadas.  Se  ne- 
stas  linguas  desenvolvidas  as  palavras,  capazes  de  flexoens  gradu- 
adas,  surgem  quasi  do  espirito  como  resultado  de  um  processo  or- 
ganico  ou  de  um  incremento  sponlaneo,  e  se  ellas  na  sua  combinagäo 
para  uma  falla  deixam  entrever  as  leyes  do  pensamento,  nada  disso 
apresentam  as  linguas  de  agglutina^äo ,  que  antes  parecem-se  na 
sua  escacez  infantil  com  uma  conglomera$äo  de  concepQoens  ob- 
tusas  e  ligeiramente  combinadas. 

Participam    desta    rigida  pobreza  e  grosseira  dificuldade   de 


Digitized  by 


Google 


XVI 

movimento  todas  as  girias  dos  Indios  do  Brazil;  e  at£  a  tupi 
e  a  filha  artificlal  della  „a  Lingua  geral  do  Brazilu  padece  dos 
mesmos  defeitos,  de  sorte  qne  os  louvores  predicados  pelos  vene- 
raveis  cultivadores  desta  ultima  devem  ser  referidos  principalmente 
ao  caracter  phonetico  e  näo  &  sua  estranha  construcgäo,  o  que  pa- 
rece  indicar  o  mesmo  juizo  destes  benemeritos  authores*). 

Um  exemplo  deste  caracter  pobre  e  grosseiro  das  linguas  in- 
dianas  offerece  o  Diccionario  galibi  (p.  325—370);  e  a  lista  de 
verbos  no  tupi  austral  (p.  101  — 122)  deixa  igualmente  ver,  que 
mesmo  debaixo  das  influencias  da  civilisac&o  o  tupi  n&o  pode  des- 
fazer-se  do  seu  natural  tosco  e  immovel. 

Guiado  pelos  principios,  que  as  doctrinas  linguisticas  modernas 
tem  estabelecido  poder-se-ha  sem  duvida  reduzir  a  grammatica  do 
tupi  a  umrf  simplicidade,  de  que  os  antigos  escriptores  näo  tinham 
concebido,  e  esta  considcragäo  parecia  dissuadirme  de  publicar  nova 
edicäo  da  „Arte"  daquelles  Antigos.  Julgo  antes  conveniente ,  que 
algumas  pessoas  dedicadas  a  semelhante  estudo  e  que  por  sua  po- 
styäo  na  ?izinhan$a  de  Indios,  que  fallam  um  dialecto  puro  do 
tupi  (como  os  Apiacas)  podem  entranhar-se  no  genio  daquella  lin- 
gua,  e  fazerem  esfor$os  para  fun.damentar  de  uoto  as  regras  do- 
minantes della.  Os  vocabularios  tanto  do  tupi  como  de  outros 
idiomas  que  no  presente  volume  offerego  k  curiosidade,  näo  podem 
facilitar  immediatamente  aquelle  fim  grammatical,  mas  sim  serviräo 
de  augmentar  o  cabedal  commun  de  palavras,  que  pode  entrar  na 


•)  Huma  lingua,  que  fahando-lhe  quatro  lelras  F,  L,  S,  Z,  os  verbos  auxiliares, 
a  voz  passive  dos  verbos,  os  accidentcs  do  nome,  que  näo  dobrando 
consoantes,  nem  ajuntando  mulas  e  liquidas,  que  näo  (endo  em  lempo  al- 
gum  Grammaticos  originaes,  que  a  regulassem,  Oradores,  Poelas,  Historia- 
dores,  que  a  illustrassero ,  e  que  a  pezar  de  todo  isto  della  se  predicao 
pelos  doulos  a  delicadeza,  facilidade,  suavidade,  copia,  elcgao- 
cia,  e  que  uhiroamente  se  compara  na  pcrfcicäo  a  Grega,  merece  sem  du- 
vida alguma  ser  conheeida  por  todos  os  que  estimäo  os  conheeimentos  hu- 
taanos,  e  que  reflectem  na  gradaeäo  dos  seus  progressos.  (Vojäo-se  as  Ar- 
tes  dos  dois  V.  V.  P.  P.  Anchieta  e  Figucira).  Diccionario  portuguez  e 
brasiliano.  Prologo. 


Digitized  by 


Google 


xvn 

lingoa  geral  (como  sem  duvida  alguma  ja  diversas  expressoens  se 
encontram  entre  os  nomes  de  plantas  e  animaes,  que  o  tupi  de  ou- 
tras linguagens  tem  recebido).  E  juntaraente  a  compara$&o  destas 
palavras  dispersas  entre  tantas  girias  deve  fomecer  ao  espirito  pe- 
netrante do  linguista  certos  indicios  para  descobrir  as  fontes  princi- 
paes  donde  ellas  demanavan.  Semelhantes  investiga$oens  n&o  fica- 
rio  sem  fruto  para  a  philosophia  das  linguas,  indicando  as  leis 
organicas,  qne  regem  as  muta$oens  phoneticas  e  as  condi$oens  ex- 
teriores  sobre  ellas  influentes.  £  o  valor  dos  resuKados  por  taes 
diligencias  ganhas  sera  maior  h  propor$ao  que  estas  foram  propa- 
gadas  sobre  muitas  e  diversas  girias,  pois  nfto  ba  duvida,  que  de- 
▼esse  ter  em  vista  a  povoa$äo  primitiva  do  novo  Continente  na 
sua  solid  arid  ade;  e  principalmente  os  Indios  da  America  meri- 
dional  e  das  Ilhas  Antilhas  appresentam-se  sob  certos  pontos 
como  uma  so  unidade.  Estes  homens  incultos  tem  girado,  a 
alguns  millenios,  em  pequena  sociedade  de  uma  parte  do  vasto 
Continente  a  outra,  mixturando  sangue  e  mudando  Hngua,  como 
isso  se  prova  ate  mesmo  pelo  material  linguistico  desde  os  Carai- 
bes  ate  os  Guaranis,  de  sorte  que  deve-se  tomar  um  ponto  de  vi- 
sta bem  geral  e  extensivo  para  formar  ideas  correctas  da  base  e 
do  genio  da  sua  lingua. 

Bem  ye-se,  que  estas  considera$oens  recommendam  o  estudo 
dos  idiomas  indianos  em  geral  e  o  do  tupi  em  partieolar  mais  por 
principios  especulativos  e  de  sciencia  theoretica,  do  que  pelas  ra- 
soens  de  utilidade  pratica;  porem  com  quanto  ji  tenha  appellado 
para  os  sentimentos  christäos  e  &  humanidade  dos  mens  bons  ami- 
gos  al£m  do  Oceano,  os  nobres  Patriotas  do  Brazil,  todavia  ouzo 
lembrar,  que  por  fim  de  contas  quälquer  conhecimento  abstracto 
traz  em  certo  tempo  seus  frutos  uteis.  Por  essa  rasäo  tambem  näo 
receio,  que  no  Brazil  faltar&o  homens  sabios  para  semelhante 
estudo.  Estou  antes  certo,  que  entre  os  literatos  curiosos  do  paiz 
reconhecer-se-ha  como  salutar  aprofundar  o  conhecimento  desta 
lingua  geral  Brazilica,  memoravel  a  tantos  respeitos,  estabelecer  a 
soa  Grammatica  segundo  os  principios  da  sciencia  moderna,  esten- 
der  o  cabedal  das  suas  palavras,  e  enriquecel-o ,  aonde  fftr  conve- 
niente,  com  elementos  de  outras  linguas  congeniaes. 


Digitized  by 


Google 


XVIII 

Desejaria,  que  nos  lugares  mais  proprios  se  formassem  es- 
colas  da  lingua  geral  Brazilica,  para  o  uso  daquelles  Brazi- 
leiros,  que  tem  de  tratar  com  os  Indios. 

Concebo  em  fim,  que  por  este  meio  possa-se  alcan$ar  um 
augmeuto  da  civilisa$ao  dos  indigenas.  Pois  em  quanto  a  experi- 
encia  demonstra  que  estes  selvagens  oppoem  ao  influxo  das  linguas 
europeas  toda  a  indolencia  refractaria  do  seu  caracter,  os  successos 
dos  antigos  fundadores  da  lingua  geral  Brazilica  provam  o  valor 
de  um  expediente  adequado  ao  genio  dos  Indios.  £  verdade  que 
algums  destes  obedecem  com  presteza  äs  ordens,  que  lhes  foräo 
dadas  em  portuguez,  mas  nunca  penetram  na  verdadeira  inteli- 
gencia  desta  lingua,  n&o  apprendem  falla-la  correctamente  e  com 
facijidade,  e  for^allos  a  pensar  nesta  lingua  seria  o  mesmo,  que 
forgallos  a  toraar  um  natural  alheio,  desfazendo-se  do  seu  proprio. 

Estabelecendo  entAo  centros  da  instruccäo  e  industria 
destes  povos  e  atrahindo  os  successivamente  dos  seus  matos  a 
vizinhanca  dos  Brazileiros  com  docura  e  suavidade,  elles  devera 
aprender  o  bemaventurado  „ora  et  lab ora",  para  viver  em  tra- 
balho,  socego  e  felicidade. 

Com  estas  inten^oens  de  philantbropo  entrego  o  presente  yo- 
lume  aos  illustrados  amigos  do  Brazil,  e  concluo  fazendo  votos  os 
mais  ardentes  para  a  prosperidade  daquelle  bello  Imperio,  que, 
conduzido  pela  sabedoria  de  um  Monarcha  constitucional,  esclare- 
cido,  magnanimo  e  verdadeiro  amigo  da  sciencia,  caminha  de  passo 
seguro  para  seu  grande  destino. 

Munich,  24.  Decembro  1862. 

Dr.  Garlos  Fred.  Phil,  de  Martins. 


Digitized  by 


Google 


tohaltsverzeichniss. 


Lingua  Tupi.  Dialecti 
variae 

Dmlectas  vulgaris  (Pari) 

Apiacas 

Cayowäs   ....... 

Bororös 

Omagras,  Campevas    .    .    . 

Araquaju,  Uara-guacu  .    .     . 

Mundrucäs 

Muras 

Diccionario  da  Lingua  geral 
Brasilfca :  portuguez  e  alc- 
mAo 

Diccionario  deVerbos:  portu- 
guez tapi-austral  e  alemäo  • 


Seite 

5—122 
7—11 
11—13 
13—14 
14—15 
16-17 
17—18 
18—20 
20—21 


23— 07 
99-122 


Glossaria  aliarum  ali- 
quot linguarum  et 
dialectorum  ex  diver- 
8is  Brasiliae  regioni- 
bus      123—286 


Seite 

Chavantes .  135-139 

Cherentes 139—141 

ChicriaMs 141—148 

Geicö 143 

Masacar* 144—145 

Aeroa  mirira 145—146 

Apinages 147—149 

Aponegkrans,  Timbira  de  Ca- 

nella  fina 149—151 

Caraböa 151-1S2 

Caraacan 153—154 

Meniens 155 

Cotoxo 156—158 

Tecuna 159— Idl 

Catoquina 161—163 

Coretü 164—166 

Gentis  Goyatacas. 

Coropö 167—169 

Machaculi,  Machatali    ...  169 

Capo*ö,  Curaanachö,  Panhame  170—172 

Patachd 172—173 

Macuni 173—176 


Guaycuräs 127—129 

Guanis 129-131 

Guachis 131—133  Genus  Cren  v.  Gueren  •    177—214 

Gentis  Ges 134—166  Botocudo-Encreckmung,  Crec- 

Cayapos 134—135      mun,  Cracmun    ....    177—163 


Digitized  by 


Google 


XX 


Seite 

Botocado-Crecmun  ....  183 — 185 
Botocudo-Nac-nanouk  v.  Nac- 

kgnuck 185—188 

Bolocudo-Djiopouroca    (Jiipo- 

rocaa)     Boutourounaa     et 

Craikmous 188—104 

Pari 104—105 

Coroado,  Rio  Xipotö    .    .    .  105—108 

Coroado,  Aldea  da  Pedra.    .  108—207 

Malali 207-208 

Goato 200—210 

Patagon 211—212 

Came 212-214 

Gentis  Guck  v.  Coco  .    .  215—272 

Cayriri 215-217 

Sabujä 218—210 

Piraenteira 210—220 

Manao,  Ore-Manao  ....  221—222 

Marauha 223—225 

Macust,  Macuschi     ....  225—227 

Pararilhana 227—228 

UiriDa 220 

Bare 230—231 

„    Supplement     ....  285—280 

CariaJ 231-232 

Araica,  Uaraicü 233 — 234 

Canamirim,  Canamare.    .    .  235—236 

Maiuruna  (Spix)  ....  230—237 
Maxuruna  domeatica  (Caatel- 

nao) 238 

Maxuruna  fera  (Caatelnau)  .  230 

Jann-avo,  Caripana ....  240—242 

Colino .  242—244 

üainuma 245—240 

Jamana 250—252 

Jucuna 253 

Paatö 254—250 

Cauuana 257—200 


Seite 

Tariana 200 

Baniva,  Baniba,  Maniva  .    .    261—263 

Carajäa 264—266 

Mariate 206—268 

Juri 268—272 

Gentium  incertae  affini- 
tat  i  8. 

CoSruna 273—275 

Jupud 275—276 

Miranha  Carapana-tapuya  .    .  277 — 270 

Miranha  Oird-a^u-tapuya   .    .  270-281 

Jaüna 281 

Cobeu 281—282 

Tucano 283 

Curetü 284—285 

Glossaria  aliquot  lingua- 

rum    et    dialectorum 

in    finitimi8   Brasiliae 

septentrionalis    usita- 

tarum. 

Kechua 280—206 

Yaguaa 206—207 

Oregones 207—208 

Panos 208—200 

Cocamas 200—300 

Pebas 300—301 

Iquitos 302 

Zapara 302—307 

Aruac,  Aruwaac,  Aroaqui    .    307—311 
Vocabula  comparata  Guyanae 

britanicae:    Caribisi,  Acca- 

wai,  Macusi,  Arecuna,  Wai- 

yamara,  Guianau,  ftfaiong* 

kong,    Woyawai,    Mawa- 

kwa,  Pianoghotto,  Tiveri- 

ghotto,  Wapityan,  Wapis- 

siana,  Atorai,  Tarnma,  Wa- 
ran (Guarajos),  Aräwaae .    312—313 


Digitized  by 


Google 


XXI 

Seite  Seite 

Taino  (Hayti) 314—318  Bixa  Orellana 419 

Dialecü  in  Cuba,  Boriquen  etc.  310           Colocasia  anüquorum  etc.     .  *19 

Oyambi  in  Cayenne    .    .    .    320—323  Capsicum  ." 419 

Palicnr    „        „           ...  324           Crescentia  Cujete.    Cucurbita  420 

tv.   4.  _    ...  .  Dioscorea 420 

Dietionnaire  Galibi. 

Gossypium 420 

Gallice  latine  galibi     .    .    .  327—370  Hura  brasüiensis     ....  421 

Animalia   praeposito    nomine  Genipa 421 

Gaübi 360—363  Manihot  utilissima   .    .    .    .  421-423 

Pfontae     praeposito     nomine  Manihot  Aypi 423 

Galibi 364-369  Musa  paradisiaca      ....  423—424 

_ .            m  Nicotiana  Tabacura  ....  424 — 425 

*"**  ^  Oryza 425 

Nomina  plantarem     .    .    373—412  Phaseolus 426 

Einleitung 373—382  Saccharum  officinarum      .    .  426 

Tupi-Pflanzenamen  .    .  383 — 412  Smilax  papyracea  (Salsa)     .  426 

Nomina   plantar  um  cum  Spondias 426 

synonymis       aliorum  Theobroma  Cacao    ....  427 

idiomatum.  ürari *** 

Arbor 413  ^  ^ 427~428 

^•d** 414           Nomina    animalium    ad- 

Ramus,  Stolo 415               jeeta      synonymia      e 

Foliura,  Folia,  Herba,  Sylva  415—416      multis    Unguis    prae- 

^°9 416—417      sertira    Brasiliae    .    .  428—486 

Fractns 417—418 

Ananasaa 418           Nomina  locorum   .    .    .  487—544 

Bambus* 418  Nomina 487—533 

Batatas  edolis 418  Nachschrift 534—544 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by  LjOOQIC 


GLOSSARIA 

LIMJARI1M  BRASILIE^SH  W. 


Wftrtersammlung 

brasilianischer  Sprachen. 


l 

Digitized  by  \J OOQ  IC 


Digitized  by  LjOOQIC 


LINGUA  Tl  PI. 
D  I  A  L  E  C  T  I    V  A  R  I  A  E. 


Verschiedene  Dialekte 

der 

Tupi  -Sprache. 


Digitized  by  LjOOQIC 


J    ' 


Digitized  by  LjOOQIC 


TUPI, 

verschiedene  Dialekte. 


Vie  hier  zunächst  folgende  Liste  des  vulgären  Dialektes  ist  toh 
Spix  und  mir  entworfen  worden,  um  den  notdürftigsten  Verkehr 
mit  den  Indianern  zu  unterhalten,  welche  bei  der  Reise  auf  dem 
Amazonenstrome  als  Ruderer  und  Jäger  dienten  und  fast  alle  jenes 
Dialektes  kundig  waren.  Sie  entstand  in  Nächten,  da  die  häufigen 
Moskiten  keinen  Schlaf  gestatteten,  unter  Beihülfe  des  €ap.  Francisco 
Ricardo  Zany.  unseres  Reisegefährten,  der  sieh  Fertigkeit  in  dem 
Tulgären  Dialekte  gewonnen  hatte.  Später  wurden  solche  Wörter 
hinzugefügt,  welche  sich  zur  Vergleichung  mit  den  vielen  andern 
Sprachen  und  Dialekten  empfahlen,  denen  wir  bei  wilden  oder  in 
den  brasilianischen  Aldeas  vereinigte*  Indianern  begegneten.  Wir 
wählten  für  diesen  Zweck  vorzugsweise  die  Namen  von  Theilen 
des  menschlichen  Körpers  oder  von  allgemein  nöthigen  Gegen- 
ständen im  Leben  der  Indianer.  Die  Schreibung  ist  die  portugie- 
sische, und  in  gegenwärtiger  Redaction  schien  es  zweckmässig, 
sich  an  jene  anzuschliessen ,  welche  in  dem  Wörterbuche,  Dic- 
cionario  portuguez  e  brasiliano,  Lisb.  1795,  79  S.  gr.  8.,  gebraucht 


Digitized  by 


Google 


worden  ist*).    Verschiedene  oder  abweichende  Ausdrücke  sind  in 
manchen  Fällen  neben  einander  aufgeführt  worden. 

An  diesen,  besonders  unter  den  zahmen  Indianern  in  Pari 
und  Alto  Amazonas  vielgebrauchten  Dialekt  schliessen  wir  jene  der 
freien  Apiacäs,  Cayowäs  und  Bororös  nach  Castelnau  (französische 
Schreibung)  an.  —  Hierauf  folgen  die  Wörter,  welche  wir  von 
den  Araguajd  und  Campeva,  unzweifelhaften  Tupis,  aufgezeichnet 
haben.  Jene,  eigentlich  Uaragua^ü,  grosse  Leute,  ohne  Tätowi- 
rung,  Lippenscheibe  und  vergiftete  Waffen,  sollen  nur  noch  in  ge- 
ringer Zahl  am  Rio  Parü,  einem  nördlichen  Beiflusse  des  Ama- 
zonas, übrig  seyn.  Die  Wörter  sind  einem  Indianer  des  Stammes, 
den  wir  in  Gurapä  fanden,  abgehört  Die  Omaguas  oder  Gampevas 
(Acanga-peva,  Plattköpfe),  von  Topinambarana  westlich  bis  jen- 
seits der  Grenze*  Brasiliens  zerstreut  wohnend,  haben  ihre  Mundart 
so  rein  erhalten,  dass  unsere  Aufzeichnungen  nur  wenig  Verschie- 
denheit von  den  wohl  hundert  Jahre  älteren  des  Hertas  zeigen. 

Das  Glossar  der  MundrucA  ist  hier  angefügt  worden,  weil  es 
manche  Worte  mit  der  Tupisprache  gemein  zeigt,  wihrend  die  Ver- 
wandtschaft der  Sprache  mit  anderen  sehr  dunkel  bleibt 

Dem  vielleicht  aus  vielen  Sprachen  gemischten  Rothwälsch  der 
Muras  liegen  wohl  auch  manche,  allerdings  stark  abgewandelte, 
Tipiworte  zu  Grunde. 


•)  Genaueres  iber  die  Bedeutung:  der  Zeiche«,  welche  fir  die  Schrift  der 
Tupisprache  angewendet  worden,  soll  dem  allgemeinen  Wörterbuche  vor- 
angeschickt werden,  das  wir  den  Dialekten  folgen  lassen. 


Digitized  by  LjOOQIC 


DIALECTÜS  VULGARIS. 
Der  ge^eiie  Dialekt, 

oder  die 

LINGUA  GERAL  BRAZILICA. 


Aeger — mbaö  acycaba  ( dolere  cecy  ) 

albus,  a,  um  —  ti,  ünga. 

alligare,  munire  —  poooar  vel  jepoü. 

amare  —  caucub. 

amarus,  a,  um  —  iroba. 

anima  —  anga. 

annus  —  aeajü. 

anus  —  cunha-goaimi. 

appellare  —  cenoi. 

aqua  —  hy. 

arbor  —  yba,  ymyra^  inyra. 

arcus  —  urapara. 

ascendo  (-den)  — je-upyr(ego :  je). 

aUingere  —  pueueu. 

audire  —  cendü. 

audio  —  je-ceudü* 

audiluß  —  apyca  coara. 

auro  —  namby,  inami. 

aurum  —  ha  juba. 

am  —  arya. 

avia  mea  —  se  (je) -arya. 

avis  —  guira,  oera. 

avunculu8  —  tulyra. 

avus  —  tamuya,  saraiminha. 

barba  — -  tinoaba. 

bellum  gerere  —  tttaramumang. 

bibo,  cre  —  jau,  vü. 

bonos,  a,  um  —  catü. 

braoeae  —  torina. 

brachium  —  jyba,  jua. 

brevis,  e  —  jatüka. 


cacare  —  caao,  mombore. 

cadere  —  o4r. 

caecus,  a,  um  — ceca  I.  teca~eyae. 

caeruleus,  a,  um  —  eugui,  euckera. 

calcaneus  —  pyropyla. 

calidus,  a,  um  —  caey. 

calor  —  puruä. 

cantare  —  nheengar. 

canus,  a,  um  —  tuguir. 

capiüus  —  aba,  java. 

capuvus  —  japüssickana,  mea&uba. 

caput  —  aeaaga,  jacanga,  caoga. 

capite  dolere  —  poraracaba  acanga. 

carbo  —  lata-pynha. 

caro,  nis  —  coö,  suequera. 

Cataracta  —  hy-tö. 

cavus,   a,   um  —  mba£  nitio  ipor 

oa£  (res,  cui  nil  inesl). 
cauda  —  cobaya. 
Charta  —  papera  (papel). 
cilium  —  jan de  reca  caba. 
cito!  (incilando)  ere-catu! 
clamo,  are  —  capucai. 
clava  —  tangapem*. 
clavis  —  xabi  (chave  port.). 
clericus  —  pay  abare, 
cochlear  — »  poöca, 
coelum  —  owaoa,  ibäca, 
cognatus  —  tobajara. 
collum  —  jayura* 
color  —  cepiacaba. 


Digitized  by 


Google 


Tupi.     Dialeclus  vulgaris. 


connubo,  ere,  coire  —  menari,  menu. 

co  n  jux  —  lemiricö. 

consobrinus  —  kebyra. 

conlundo,  ere  —  cococa. 

considere  —  oapyca. 

coquere  —  mimöi. 

cor  —  pyä. 

cornu  —  ace. 

cornu  laurinum  —  lapyra-ace\ 

Corona  orbiculorum  precaloriorum  — 

moyra  curuca  (curuca,  crux). 
corpus  —  cetd,  <jm\t. 
cosla  —  cope\ 
coxa  —  yba,  anörumbi. 
cras  —  oirande. 
crus  —  celymä,  ceretumd. 
cubitus  —  siwa  penna  sauwa,  jyba. 
culler  —  kice\ 
currere  —  nhane. 
cutis  —  pire>a. 

cutis  laurina  —  tapyra-ceöpirera. 
cymba  —  yg&ra. 
dccumbere  —  oar. 
dens,  tis  —  ^ainha,  tanha. 
dcscendere  —  goejyb. 
desuper  — arpe. 
deus  —  lup&na. 
dextrorsum  —  pö  calü  (ad  manum 

bonam). 
diaboius  —  jurupari. 
dies  —  ara. 
digilus  —  pö,  ypo. 
digilus  pedis  —  py-pö. 
do,  are  —  mceng. 
dolor  —  poraracaba. 
domus  (lugurium)  dca. 
dormio,  ire  —  ker,  cacköru. 
dorsum  —  anäcoa. 
durus,  a.  um  9anlam. 
edo,  ere  —  vü. 
ego  —  je,  xe. 
ensis  —  Iracara. 
eo,  ire  —  96. 

equus  —  cawarü  (caballo  porl.). 
esurio,  ire  1—  jembaacy. 
exspectare  —  ^aron. 
facies  —  loba. 
fames  —  jembaacy. 


faligare  —  mocaneon. 

fatigari  —  jemocaneon. 

faslidium  —  nilio  juni-ce\ 

febris  —  lacuba. 

femtfr  *—  ybai  «oigueva. 

femina  —  cunham. 

ferio,  ire  —  japixä. 

ferram  —  ilä. 

filum  —  inimboi. 

filia  (malris)  —  membora. 

filia  (palris)  —  tajyra. 

ffliua  (malris)  — -  metnbyra. 

filius  (palris)  —  tayra. 

fislula  fumaria  —  pylyma-pereba. 

flavus,  a,  um  —  laua. 

fleo,  ere  —  jaceön. 

flos  —  putura,  polyra. 

fluvnis  -~  paratia. 

foedus,  a,  um  —  puxl. 

folium  —  caa. 

foris  —  ocara  9111. 

frater  —  simung.  cemü,  mü. 

frigidus,  a,  um  —  luy. 

frigus,  oris  —  luy  l.  Iuy9aba. 

frons,  lis  —  9erua. 

fugere  —  jabao. 

fulgur  —  tupan  beraba. 

für  —  mondaböra. 

furca  —  jybycaba. 

garrulus  —  nheengoara. 

gaudere)  —  moryb. 

gens,  lis  —  myra. 

gigno,  ere  « —  membycar. 

gravis,  e.  —  ntofangab. 

gusto,  are  —  jassarä. 

gubernaculum  —  jacumä. 

gullur  —  curucaba. 

habere  — *  oerico. 

hallex(piscis  toslus  )— pyra-moca£m, 

hepar  —  pya. 

herba  —  caA. 

hesperus  —  sässMala-carucka. 

bilaris  —  moryb. 

hodie  —  cuyr. 

homo  —  abegava,  apyaba,  uata. 

homo  albus  —  caryba. 

homo  niger  —  tapanhö. 

homines  multi  ~  abegavet4  eetö. 


Digitized  by 


Google 


Topi    Dialeclü8  vulgaris. 


nomine«  pauei  —  abegavet&  raerim. 

hoslis  -—  cobayana,  ciroaingui4na. 

numerus  —  athiuva,  juba-peoanga. 

humus  —  yby,  aegwü. 

iaculor,  ari  —  jap!. 

ignavus,  a,  um  -  aleyma-ofü. 

ignis  —  lata, 

ille  —  a£. 

illa  —  a& 

infirmus,  a,  um  —  mbae  aeycaba. 

indiaaus  homo  —  ore  (nos)* 

indusium  —  camixa  (port.)  ttboya, 

tanga. 
infans  —  tayna,  milanga. 
inferne  —  ürpe* 
intus  (in  domo)  —  oca  pype\. 
iocor,  ari  —  mororyb. 
juxla  —  sobake. 
juvenis  —  columi-a^u. 
iabium  —  ceimbe. 
lac  —  camby. 
lacerta  —  tejü. 
lacertus  —  jua. 
lacus  —  ybaba,  tyjuca-assü. 
lacvorsum  —  p6  acii. 
lapis  —  ila, 
lardum  —  caba. 
largus,  a,  um  —  le  popyr. 
lalereulos  —  ymyra-y. 
latus,  a,  um  —  te  popyr. 
lavo,  are  —  ejasueka, 
lavare  vesles  —  jucyb-öba. 
levis,  e  —  cimd. 
ügnum  —  jebyaba. 
ligo  —  pororß. 
linea  —  inimboi. 
lingua  —  japecong. 
longus,  a,  um  —  pueku. 
loquor,  i  —  nkeeng. 
lucifer,  diabolus  —  jürupari. 
lugeo,  ere  —  jemoeane6n. 
ludo,  ere  —  jemo^arai. 
luna  —  ja^i. 

luna  cresceD8  —  ja9y  jemalorofu. 
luna  nova  —  ja^i-püsa^u. 
luna  plena  —  jaci-sua-acu. 
maeer,  a,  um  —  angaigoara. 
madeo,  ere  — -  jakyme. 


magnus,  a,  um  —  loruseui, 

magU6  —  paj& 

mala  —  ^alcübii,  soba  pecanga. 

malus,  a,  um  —  ayba. 

mamnia  ■ —  caroa. 

manus  —  ypö.  pö. 

mare  —  parana-ucu. 

maris  fluxus  —  parawa-evike 

maris  refluxus  —   parana-caryca. 

marilus  —  imena. 

mater  —  maia. 

mel  —  yra, 

mel  sylvalicum  —  ymyra-yri. 

meinbrum  vir.  —  seraneu  nia,  (aconha. 

—  foemin.  —  lamalia. 
mensis  —  jaey. 

menses   mulierum   —   jemondyajra. 

menliri  —  jereragoaia. 

mentum  —  Hneaba. 

mergere  —  ocaipype. 

meridies  —  ara-a^uipe. 

meus,  a,  um  — xe-mba£  (res  mea). 

mingo,  ere  —  johacarucki. 

mons  —  oitära. 

morbus,  i  —  aeycaba. 

mordeo,  ere  —  cuti. 

morior,  mori  —  jamanü. 

morluus,  a,  um  —  manuana. 

mullus,  a,  um  —  9111a,  ceiya. 

mulier  —  euniang,  eunhä. 

nasus  —  iling. 

nalare  —  vilabo. 

nego,  are  —  jumime. 

nepos  ex  filio  —  lemimino. 

nepos  ex.  filia  —  temiaüron.  , 

nervus,  i  —  cajuca. 

nidus  avis  —  sobalim  I.  guirar^oca. 

niger,  a,  um  —  pixuna. 

—  (aelhiops)  —  lapanhuna. 
non,  ncquaquam  —  lima. 
nos  —  or£. 

nox  —  pyluna. 

nox  media  —  py9aj£. 

numerare  —  papar. 

numerus  —  papacaba. 

nubes  —  ybylu-tinga,  ybake-Unga. 

obscurus,  a,  um  —  pytuna-09U. 

oeeido,  ere  —  jejuca,  juca. 


Digitized  by 


Google 


10 


Topi.    Dialectus  vulgaris. 


oculus,  i  —  teca,  sersa. 

odi,  isse  —  jamotareyma. 

odium  —  jamotareyma. 

odor  (bonus)  —  ^eaquene. 

oleo,  ere — celü  na(  odorem  nancbci. ) 

oleum  —  jandy. 

omnes  —  upanje. 

orion  —  ererapari. 

oro,  are  deum  —  jarsoejumu6ng, 

lupana  supe. 
08,  ori8  —  juni. 
08,  Ossis  —  caungeia. 
ostendere  —  commeeog. 
pagus  —  t&ba. 
palma  manus  —  popilera. 
panis  —  meap6. 
a  parle  antica  —  sobaixara. 
a  parte  ima  —  ürpe. 
a  parte  postica  —  sacaqu&a. 
patella  —  serenepüa, 
pater  —  paia. 
patera  cucurbitina  —  cuja. 
patruelis  —  mü. 
paucus,  a,  um  —  miraira. 
pecten  —  kybaba. 
peclus,  ori8  —  potia,  pot& 
peius  —  pirera. 
percutere,  ferire  —  molaca. 
pes,  edis  —  py.  ceipii. 
pingo,  ere  —  jacoatiara. 
pinguis  —  ickiera. 
piscis  —  pyra. 
piscari  —  pyra-ityc 
plejades  cejucü. 

pluma  —  urupepu,  guira-pepu. 
pluit  —  amana-okyr. 
pluvia  —  amana. 
poples  —  jenepyam. 
profundus,  a,  um  —  tapy. 
propinque  —  cobake, 
puella  —  cuoha-tem. 
puer  —  curumim,  columi. 
pulcher  a,  um  — -  poranga. 
pulmo  —  pya-bubuL 
pulvis  ignifer  —  moca  (molac)  eui\ 
puppis  eymbae  —  ygara  ropyta. 
radix  —  cep6,  eipö. 
ramus  —  eaa-robs. 


regutos,  capitaneus,  dux  —  tupi- 
xaba,  tuxaua,  morubixaba. 

remus  —  apocui,  apecuilaba, 

respiro,  are  —  pytueema. 

rele  (lectus  pensilis)  —  kycaba. 

rete  piscatorium  —  py^a. 

ripa  (maris,  fluvii)  —  ybycui. 

rivulu8  —  ygarapö-merim. 

rivus  —  parana. 

ruber,  a,  um  —  piranga. 

8accharum  —  oeem  (res  duleis). 

Saccus  —  paligua,  petigua. 

sagitta  —  uuba,  hui 

salio,  ire  —  pOpör. 

sal  —  jukyra,  juquera. 

saliva  —  Uimulü. 

salto,  are  —  jaborassei,  joraceya, 
popor, 

sanguis  —  jut 

saus  (sufficit)  —  auje-oane. 

scapula  — jyba  cangoera. 

securis  —  gy. 

sedeo,  re  —  oapyca. 

semper  —  ninh& 

senex  —  tujüa, 

serpens  —  boya.  mboya,  moya. 

8epelio,  ire  —  jajutümi. 

sibüo,  are,  —  tumuniea. 

sie  (recte,  sane)  —  eyma,  haehae. 

sicera  vel  Spiritus  vini  —  jaü  cauidg. 

sicco,  are  —  mottniog. 

siccus,  u,  um  —  tining. 

sidera,  um  —  jaci-tata. 

sine  —  eyma. 

sioi8troreum  —  pö  acu  (ad  man  um 
magnam. ) 

silis  —  yg-jucei. 

socius,  compater  —  loacaba. 

—  camarada  —  cu&pora.    . 

socer  viri  — -  taluba. 

socer  muUeris  —  menduba» 

sol  —  curasan. 

solvo,  ere  —  jorao. 

somnio,  are  —  pocaueu. 

sonus  —  tyapü. 

sordidus,  a,  um  —  puxf. 

soror  personae  femineae  —  amü. 

8puo,  ere  —  motumune. 


Digitized  by 


Google 


Tupi.    DiaL  vulgaris.    Apiacas. 


11 


Stella  vel  sidera  —  jaci»tata. 

slernuo,  ere  —  ocanao. 

sto,  stare,  —  oicö  stans  — puäme  oicö. 

slullu8,  a,  um  —  acanga-ayba. 

sudor  —  tyaya. 

sunt,  esse  —  oic6 

supercilium  —  seresa-  pecanga. 

supra  —  ibag. 

sura  —  cetimä-roö. 

suus,  a,  um  —  embae, 

sylva  —  caa. 

tantum  (quantum)  —  mpive. 

telum  pyrium  —  mocaba. 

tempus  —  ara. 

—  matutinuro  —  pissaye. 

—  aeslivum  —  coaracy-ara. 

—  pluvium  —  amana-ara. 
terra  —  ägwü,  yby. 
tesüculi  —  cappia. 

timor  —  cekype. 

tonitru  —  tupa. 

traho,  ere  —  sücki. 

tristis  (sum)  —  kyryrim  (je). 

trulla,  ae  —  peryryc&ba. 

torrens  in  fiuvio  —  lipa  quena. 

tu  —  ine. 

tonica  mulierum  —  tanga. 

tuu89  a»  um  —  nde  mbae  (res). 


urbs  —  mairy. 

urina  —  ty-carüca  —  urioam  reddere 

carüca. 
vas  apertum  —  rerü. 
vallis  —  ibyty-goaya. 
vena  —  tugui-rape,  vel  cagyca. 
venari  —  caa-mondö. 
v enter  — -  mariea. 
ventus  —  ybylü. 
veritas  —  cupicaba. 
vertere  —  jeb'yr. 
vespere  —  caarucka. 
vestis  —  dba. 
via  —  pe. 

videre  —  cepiaca  vei :  maem. 
vir  —  apyaba,  apegava. 
viridis  —  suckera,  xepiacabaakyra, 
vis  —  jybycaba. 
viscera  —  cigie-mirim. 
vivo,  ere  —  sericöü,  aicobe. 
umbilicus  —  cupirua,  poruäm. 
unguis  —  poampe. 
volo,  velle  —  je-pulari. 
voluptas  —  turyba. 
Numeri:       1  jebe. 

2  mucuing. 

3  rou8apüi. 

100  jepe-papasaua. 


APIACAS*). 


aeger  —  lcarwara. 

alligare,  firmare  —  et-poi-moriwat. 

amare  —  emanhau. 

appellare  —  eapoueay. 

aqua  —  equat-deramau. 

arcus  —  ouwourapara. 


auris  —  ai-nembia. 
bibere  —  oi-ho 
bonus,  a,  um  —  iaran. 
braehium  —  a-jiwa. 
capilli  —  ai-ava. 
capul  —  ai-acana. 


•)  Castelnau  Expedition  V.  276.  Dieser  Dialekt  der  Tupi  wird,  nach  Castel- 
nau ,  auch  von  den  benachbarten  Tapanhunas  (Negerflüchtlingen)  and  den 
Moatoniwaya  gesprochen. 


Digitized  by 


Google 


12 


Tupi.     Apiacas. 


Cataracta  « —  c-lo. 

cau  da  —  crouaza. 

celer,  velox,  rapidus  —  apokale. 

cerebrum  —  ai-capilome. 

cilia  —  ai-re-pejaba. 

clava  —  bouava. 

collare  — ba-heura. 

Collum  —  ai-ningaba. 

considere  —  capeugne. 

coquere  —  amboi-peu. 

cor  —  ai-pocosini. 

crus,  ris  —  ertoum-cana. 

culter  —  ila-su. 

cymba  —  iara, 

denies  —  ai-ragna 

diabolus  —  ajanga. 

deus  —  toupa. 

dies  —  ara. 

digilus  —  ai-poi. 

dormire  —  akiera. 

cdere  —  samba-ouila. 

fame8  —  ini-emboitawa. 

fatigare  —  dji-pueray. 

febris  —  ira-oute. 

fcmina  —  cogna. 

femur  —  a-ouva. 

lilia  —  imem  bouera. 

filius  —  djira-hera. 

fluvius  —  parana. 

foedus,  a,  um  —  niaray. 

frons,  lis  —  ai-re-picana. 

fugere  —  apa-ote. 

für  —  amoinarate. 

garrulus  —  ignepoaam. 

hodie  —  djihaha. 

homo  albus  —  ijowa. 

homo  niger(acthiops) — tapagnouna. 

humerus  —  a  jasive. 

ignis  —  latar. 

infans  —  counomi 

labium,  et  os  —  a  jourou. 

lacerta  —  alou-paete. 

lacus  —  epeu. 

lapis  —  ila 

lardum  —  tajaci. 

lavare  —  dja-opa. 

levis,  e  —  amoie-tay. 

lingua  —  al  coua. 


luna  —  jahi. 

magus,  pracsligialor  —  pages. 

malus,  a,  um  —  niaragua. 

manus  —  ai-pore. 

mel  —  ahira. 

mentum  —  ai-reuiwa. 

mcrgere  —  ai-poussu. 

mons  —  epilera. 

multus,  a,  um  -—  co-eve-tategna. 

mordere  —  djiway. 

nalare  —  oi-tava. 

nasus  —  a-signa, 

nidus  avis  —  ouaiti. 

non,  nequaquam  —  ni-arong, 

occidere  —  amoi-no. 

oculus  —  ai-re-coara. 

ovum  —  ourapia. 

pagus  —  oga, 

pectus  —  ai-joura. 

pellis  —  matepi. 

percutere,  verl^erare  —  adiawana. 

pes  —  arpia. 

piger,  ra,  rum  —  ipara-elite. 

pi8cari  —  eloutamoubay. 

piscis  —  pira. 

plorare  —  adja-o. 

plumae  —  aca-i-lara. 

pluvia  —  amana. 

prata  —  guoa. 

pulcher,  a,  um  —  ijova. 

regulus  —  ien-pareroga. 

Hvulu8  —  equava. 

sagittae  —  o-euva. 

saUare  —  oreur-peu. 

sanguis  —  a-ranca. 

satis  —  eheu. 

sencx   —  chavahe 

serpens  —  boja. 

sibilare  —  tiwaguen. 

sie,  sane,  recte  —  ai-koi. 

sidera  —  yatatai. 

sitis  —  djiwai. 

sternutare  —  ni-asam. 

sylva  —  ca  ouera, 

terra  —  iwia. 

tonitru  —  toupa. 

Idem  vocabulum  significal  ctiam: 

Deus  et  telum  pyrium. 


Digitized  by 


Google 


Tupi.     Apiac48.     Cayowäs. 


13 


tugurium, 

domus  —  oga. 

venari  — 

caouripe. 

venio  — 

apeugne. 

venler  — 

a-rivcga. 

ve8timeota 

—  tapacoura. 

via  —  pea. 

vir  —  co  ui-  mähe. 

Numeri : 

1 

majupe. 

2 

macoue. 

3 

boa-poui. 

4 

mocum-cognato 

5 

apourava. 

6 

coivete, 

plus  quam  6  eporimo. 
eanis  —  awara. 
cervus  —  eopouta. 
dasypus  —  tatou. 
felis  onea  —  jawara. 


nasua  —  coali. 

simia  —  cahi. 

SU8  —  lajaho. 

tapirus  —  lapira, 

vesperiiüo  —  anerahi. 

gallin  a  —  enameusey. 

psiliacus  —  torina  et  azourou. 

psiltacus  ara  —  eanide. 

rhamphaslos  —  toucan. 

bufo  —  djo-hi. 

crocodilus  —  jacare. 

crotalus  —  imarandaiva. 

papilio  —  pau-ama. 

cocos,  palma  —  gna. 

fabac  —  comanda. 

gossypium  —  amoui-jo. 

musa  —  pacowa. 

labacum  —  pelema. 

zea  mafe  in  aqua  deeocta —  caoui. 


CAYOWÄS*). 


aeger  —  soarasou. 

albu6  —  wapacaui. 

aous  —  siwa-imL 

auris  —  inapara-te. 

avis  —  guera. 

bibere  —  a-ou. 

bonus,  a,  um  —  ipora-tegalo. 

brachium  —  ipa-aradi. 

ealor  —  kenleloko. 

capul  et  cerebrum  —  siakan. 

eapilli  —  siaweu. 

celer,  velox  —  adiai-ailegato. 

cilia  —  abeu. 

cras  —  co-eram. 

clava  —  iwo. 

considere  —  oapeu« 


coquere  —  amo-j. 

cor  —  ialgano. 

culter  —  kesai. 

in  aqua  demergi  —  chiridei-oi. 

dentes  —  ioway. 

deus  —  cherou. 

dies  —  ali. 

digitus  —  ipa-agado. 

donnire  —  akie. 

edere  —  akarou. 

fames  —  sia-oupa. 

fatigare  —  chicanay-oi. 

femina  —  coniah. 

femur,  crus,  pes  —  pai. 

filia  —  chomeubou. 

filius  —  6ikeuweu. 


•)  Castelnan,  Expedit.  V.  282.  —     Nach   Angabe  einer   Cayowä,   die  seit 
vielen  Jahren  als  Gefangene  bei  den  Gaaycjirüs  lebte. 


Digitized  by 


Google 


14 

Tupi.     Cayowas. 

frigus  —  chiro-eu. 

serpeos  —  boi. 

frons,  lis  —  ikekowai« 

sidera  —  yolete. 

fugere  —  anian-he. 

8ol  —  quara-ou. 

gultur  —  iogai-chodi. 

sylva  —  ca-ouoroupi. 

hodie  —  dia-hou. 

terra  —  eu-we. 

humerus  —  iba-i. 

tonilru  et  fulgur  —  ipo-cheu-etegato. 

ignis  —  lata. 

tugurium  —  oca. 

lacerla  —  tai-jou. 

venari  —  aecagato. 

lapis  —  waiü-aka. 

venler  —  cheroue. 

lingua  —  iocaliki. 

veslimenta  —  setupa. 

luna  —  yaseu. 

via  —  pe. 

magus  —  ibaquoi 

vir  —  awa. 

malus,  a,  um  —  ipoteu-eu. 

Numeri 

manus  —  sipa-a. 

1                 ime-ai. 

mordere  —  io-way. 

2                mocoi. 

nasus  —  chani. 

3                 boa-p^u. 

natare  —  alo-codi. 

canis  —  iawa. 

niger  —  camba. 

cervus  —  oa-supucu. 

oocidere  —  iposeo. 

dasypus  —  talou. 

oculü8  —  chereisa. 

dicolyles  torquatus  —  coochi. 

08,  oris  —  inio-lad». 

felis  onza  —  jagua. 

pagus  —  io-igue. 

felis  onza  maxima  —  jagua-lele  vel 

peHis  —  iboolay. 

jugua-assu. 

percutere,  verberare  — 

-  ipochieu. 

nasua  —  coali.                  % 

pro  me  (da  mihi)  — 

emegulo. 

simia  —  cahi. 

piscis  —  pira. 

galüna  —  eurouasu. 

plorare  —  idiai-o. 

psittacus  —  paracao. 

pluvia  —  ok-eu. 

psittacus  (conurus)  —  toi. 

prala  —  gno-assu. 

psittacus  ara  —  gua-a. 

regulus  —  comadawa- 

assü. 

rhamphastos  —  toucan. 

rivus  vel  aqua  —  eu- 

asea. 

crocodilus  —  jacare. 

rivulus  vei  lacus  —  eu-mirim« 

papilio  —  tanabi. 

sagilta  —  o-eu. 

acrocomia,  palma  —  mocaia* 

sanguis  —  fougue. 

musa  —  pacowa* 

senex  —  chiloya. 

tabacttm  —  penteu. 

aeger  —  liligoai. 
aqua  —  ikolowai. 
arbor  —  ti. 
arcus  —  bolorica. 


BORORÖS*). 


auris  —  cnahiri. 
avis  —  liroualai. 
bibere  —  ikotouai. 
brachium  —  lito. 


•)  Castelnau,  Expedition  V.  285. 


Digitized  by 


Google 


Tupi.     Bororos. 


15 


capilti  —  itai. 

caput  —  ita-wara. 

cerebrum  —  tiratolo. 

cilia  —  ilai-zeu. 

considere  —  omakeu. 

cor  —  tiecu. 

crus  —  iito. 

culler  —  catoquai-ai. 

cymba  —  lica. 

dentes  —  Ha. 

deus  —  itopa  vel  toua. 

diabolus  —  jagoreka. 

dies  — *  meri. 

digitus  —  tira. 

dormire  —  tounotouai. 

edere  —  omaigo. 

femina  —  cugna. 

feraur  —  igora. 

fiHa  —  ito. 

filiu8  —  iro. 

trigus  —  cuacou. 

froos,  tis  —  temoquai. 

fulgur  —  irato. 

guUur  —  irooka. 

homo  albus  —  ti-ra-cocay. 

homo  niger  (aethiops)  —  sioto. 

humerus  —  icala. 

ignis  —  tolu. 

Iacu6  —  caronia. 

lignum  —  tagou-ti. 

lingua  —  terou. 

luna  —  ari. 

manu8  —  chelara. 

menlum  —  noralo. 

mons  vel  lapis  —  loli. 

nasus  —  kinamalo. 

nalare  —  touainoeu. 

nox  —  ochai. 

occidere  —  enogi. 

oculus  —  itai. 

os,  oris  —  noiri. 

pagus   —  igololo. 

percuterc,  ferire  —  Hiroquenat. 

pes  —  igoulai. 


piscis  —  aleu. 
pluvia  —  ato-outai. 
prata  —  i-ioulou. 
regulus  —  era. 
rivulus  —  auca. 
rivus  —  au. 
sagitla  —  jula. 
8altare  —  laurairouai. 
sanguis  —  iho. 
sidera  —  ikai. 
serpens  —  arakeu. 
so!  —  cuerou. 
stern  utare  —  techa-ai. 
supercilia  —  tomoca-seu. 
terra  —  mo-to. 
tugurium,  domu8  -7  iga. 
tonilru  —  italoulou. 
venter  —  i-ouri. 
veslimenla  —  areta. 
vir  —  cratome. 
Numeri 

1  couai 

2  mocouai. 

3  ouai. 

Numerare  pergunt  dlgilis,    repe- 

tendo:  ouai. 
canis  —  arao. 
capreolus  —  garo. 
cervus  —  cualo,  atou-o. 
dasypus  —  warou. 
dicolyles  —  toui. 
equus  —  maula. 
felis  onza  —  ati  vel  jaguarete. 
nasua  —  coati. 
simia  —  toua. 
simia  mycetes  —  calou. 
lapirus  —  coui, 
crax  —  ouai. 
psillacus  —  kfmolo. 
psitlacus  ara  —  araourai. 
penelope  —  arata. 
crocodilus  —  adiai. 
cocos,  palma  —  aco. 
musae  fruclus  —  aco. 


Digitized  by 


Google 


16 


Tupi.    Omaguas. 


OMAGUAS,  CAMPEVAS*). 


albus  —  linimai. 

anima  —  sava. 

aonus  —  u. 

aqua  —  unf. 

audio,  ire  —  jenö. 

audilus  —  apusa-coara. 

auris  —  nahmy. 

avia  —  amüy. 

avis  —  huera. 

avunculus  —  lututühla. 

avu8  —  aiy. 

bibd,  ere  —  ghuläta. 

brachium  —  yüca,  ichüa  H. 

brevis  —  yatuhlo. 

caco,  are  —  ghape. 

caeruleus  —  sulghüela. 

calcaneus  —  püeta-jikoahla. 

canto,  are  —  geghäla. 

capillu8  —  yaua. 

caput  —  yakaih,  yacac  H. 

clamo,  are  —  sasasüma. 

clavicula  —  lhatala. 

cognalus  —  lirua. 

Collum  —  yasjiuka.  yassiucu  H. 

connubo,  ere  —  mcnasahla. 

cor  —  uca,  ya  H. 

corpus  —  8uhü,  su  H. 

cosla  —  yapu-kanuahla. 

coxa  —  sulüemasapula. 

cras  —  ghamulüna. 

crus  —  ghay. 

dens  —  say. 

deus  —  ghürupy. 

diabolus  —  mai. 

dies  —  qualaje-urücpe,  huarassi  H. 

digilus  pedis  —  püela-ghuehla. 

domus  s.  tugurium  —  uca. 

dormio,  ire  —  yukühly. 

edo,  ere  —  eu. 

ego  —  foi. 


facies  —  sise. 

femin  a  —  huaina. 

femur  —  suluema,  solema  H. 

filia  —  terae  müera  —  ku-nya. 

filius  —  ieme  müera. 

flos  —  pulühla. 

foliüm  —  gha. 

frater  —  amu-ysaua. 

frons  —  sueape,  cehuape  H. 

fulgur  —  piraperala,  sapua  H. 

guslo,  are  —  seghalo. 

hepar  —  puea-puhla. 

hespcrus  —  oye  (hoje). 

homo  —  yapisava,  ava  H. 

homioes  mulli  —  xitä, 

—  pauci  —  luaia  xila, 
humerus  —  yüca-hanuahla ,   yatu- 

cupi  H. 
humus  —  tuyuka. 
ignis  —  lata, 
ille  —  yna. 

infans  —  uauha-ghüchta. 
infra,  in  ferne  (a  basi)  —  uerepe. 
labium  —  seme. 
lacus    —    ypäso     (aqua    magna) 

epassu  H. 
lapis  —  ylakü. 
lavo,  are  —  yasuka. 
lavare  veslcs  —  lul-üka. 
lignum  —  ughüla. 
lingua  —  ghumuehla,  cumuera  H. 
longus,  a,  um  —  ypoko. 
luna  —  yacü. 

—  nova  —  yacuküsa. 

—  plena  —  ayelu  ci-ya^ü. 
magus  —  paye. 

mamma  —  ghama. 
manus  —  pu«u 
maier  —  mama. 
mei  —  mapacavi  H. 


*)  Die  mit  H  bezeichneten  Worte  sind  nach  Hervas,  Diccionario  polyglotto,  ein- 
getragen. 


Digitized  by 


Google 


Tupi.    Omaguas.     Araquajü. 


17 


merobrum  virile  —  aJakuay. 

—  muliebre  —  tamatya. 

mensis  —  yase. 

m  er  i  dies  —  awy-anara-yene. 

mingo,  ere  —  ghualuka. 

mors  —  üeväla. 

morior,  i  —  umanu. 

muUus,  a,  um  —  xita, 

nasus  —  tiy. 

niger,  a,  um  —  suhny,  sunimai  H. 

oo  n  —  luaya. 

nos  —  yene. 

nox  —  üepusa,  epuesaa  H. 

nox  media  —  awy-tapiara-yene. 

occiput  —  atoa. 

oculuB  —  sisasay. 

orion  —  yura, 

os,  ori8  —  yuru. 

palma  manus  —  poa-ceara. 

palella  —  seoepüea. 

paler  —  papa. 

paucus,  a,  um  —  luai-axyta. 

pectus,  oris  —  leputya,  put.  H. 

pes,  pedis  —  püeta. 

piscis  —  ipira, 

pluvia  —  amana. 

poples  —  say-kukoäla. 

profundus  —  yalülu. 

pueila  —  kunya-tai. 

puer  —  uaino. 

radix  —  sapüa, 

ramus  —  ysakaraa. 

ruber  —  püelany,  tururucai  H. 


sanguis  —  8uüe. 

scapula  —  thulu-tulu. 

senex  —  tua. 

sol  —  ghua-lachy,  huarassi  H. 

soror  —  eisava. 

sie,  rede,  sane  —  aisy. 

sidera  (stella)  —  seso. 

slernuo,  ere  —  axya. 

supra  —  chuate. 

sylva  —  ghaa,  cava  H. 

tempus  malutinum  —  awy-kaoata- 

ayene. 
terra  —  tuyuka. 
testiculi  —  sapiasay. 
tonitru  —  tupa, 
tu  —  yne, 

venor,  ari  —  ghamünu. 
venter  —  cehueca  H.  —  syrika. 
venlus  —  chuetü. 
vesper  —  ghaluka. 
via  —  pe. 
video,  ere  —  umay. 
viridis  —  uiguehla. 
vivo  —  ghakuehly. 
umbilicus  —  müe-lua. 
unguis  —  püe-sape. 

1  uypy. 

2  mukaghay. 

3  musapüehlykay. 

4  yruakay 

5  peseghaly — qua. 
10     upapua. 

oryza  (planta)  —  auaty. 


ARAQUAJÜ. 

Uara«guacu,  grosse  Männer. 


aqua  —  luna. 

arcus  coeleslis  —  uaimy  uärapära.*) 

auris  —  ypanare. 

avunculus  —  tulira. 


avus  —  nolüe. 
capillus  —  feaua. 
coelum  —  tupana. 
cognatus  —  yeutue. 


*)  i.  e.  Anus  arcos  =  Voci  lutüanicae;  arco  da  velha. 


Digitized  by 


Google 


18 


Tupi.     Araquajü.     Mundrucüs. 


deus  —  tupana. 

diabolus  —  uilpo. 

filius  —  omeriry. 

fraler  —  pya. 

fulgur  —  uitpo. 

homo  —  apükaua. 

ignis  —  uapto. 

infans  —  uaua. 

lucifer  —  yasüe-(alau-acu. 

luna  —  yasöe 

—  nova  —  yasüe  püc-ac^. 

—  plena  —  yasüe  suau-acü. 
maritus  —  üenüo. 

mater  —  mamko. 

meridies  —  yanlara. 

mulier  —  cunha. 

nox  media  —  pusaie. 

oculus  —  ceresa. 

08,  ori8  —  ceuru.. 

pajer  —  paptko. 

sol  —  xixy. 

soror  —  yacunu. 

stellae — yasüe-tata(scinlillae  lunae.) 


tempus  matutinum  —  sapukainüee. 
terra  —  üuüe. 
vesper  —  gharuka. 
cervus  —  ghabau. 
dicotyles  —  tupitono. 
coelogenys  paca  —  ghuriman. 
felis  onca  —  ghaiguschy. 
simia  coata  —  arimina. 

—  barrigudo  —  ytury. 

—  de  bocca  preta  —  capuschy. 

—  sahoin  preto  —  ghuschy. 

—  prego  —  mecu. 
dasypus  —  tatu. 
myrmecophaga  —  tamandua, 
nasua  —  coati. 

ara  vermelho,  amarello  —  ghuyary. 
psittacus  —  paraute. 
anas  —  urüma. 
rhamphaslos  —  yapoko. 
penelope  —  inambu  —  ynampü. 
emys  tracaja  —  ysauaru. 
jabuty,  (testudo)  —  purpurü. 


MUNDRUCÜS. 


aer  —  cabia. 

capillus  —  jatap. 

albus  —  jurisl&t. 

capio  —  naltat. 

anima  —  piongböck. 

caput  —  oija. 

aqua  —  hu . 

caro  —  jön. 

arbor  —  pangip. 

coelum  —  capi. 

arcus  —  tarö'. 

Collum  —  ujahape. 

audio  —  uläcaintiü. 

connubo,  ere  —  utaischi 

avia  —  alhüang. 

corpus  —  oitäpit. 

auris  —  ueinaipö. 

coxa  —  woiniepütutauü. 

avunculus  —  ululit. 

crus  —  woitaui. 

avus  —  oaguac. 

cubilus  —  woipasunalö. 

bibo,  erc  —  atücaün. 

cutis  —  schää. 

bellum  gerere  —  utöauogagauup. 

dens  —  woinoi. 

brachium  —  woipä. 

deus  —  gerüüU 

brevis  —  japang. 

diabolus  —  causchi. 

caeruleus  —  juremüsmat« 

digitus  —  woipö. 

Digitized  by 


Google 


Tupi.    Mundmcüs. 


19 


domus  —  öcka,  (domi:  öcki  ütö.) 
dorsum  —  woiegeschäbi. 
edo,  ere  —  alöcong. 
ego  —   wün    (mit  halbgeschlosse- 
nem Mund.) 

femur  —  woiengpü. 
filia,  —  oraschitt 
fiÜU8  —  ogpött. 
flavus  —  jüp« 
flos  —  thüL 
foedus,  a,  um  —  igätä'. 
folium  —  ihöp. 
frater  —  uanunu. 
frons  —  uirupaa. 

gusto,  are  —  igö. 
habeo,  ere  —  unö. 
hesperus  —  gabölje. 
homo  —  ogpotl. 
hoslis  —  wosapgoröoap. 
humerus  —  woaipia. 
ignis  —  tascha. 
juvenis  —  bägität. 
labium  —  woipischäh. 
lacertus  —  woipaigüpi. 
latus,  a,  um  —  iplätn. 
lingua  —  waicö. 
longus,  a,  um  —  npäletn. 
luna  —  uaschiat. 

—  prima  —  gasutückn. 

—  nova  —  jÜ8sö. 
luna  plena  —  tubabung. 

—  decrescens  —  cabia-üsöpn. 
macer  —  taubock, 
magnus,  a,  um  —  inpogn. 
mala  —  ojagompü. 

manus  —  woipö'. 
mater  —  maihu . 
membrum ,  virile  —  taipö. 

—  mul.  —  tapi. 
meridies  —  gaschutügn. 
mens,  a,  um  —  upapöln. 
mingo,  ere  —  utäticktück. 
mons  —  thua. 

morior  —  uäö'. 
mortuus  —  uäö. 
mulier  —  uachiL 
multus,  a,  um  —  jänjö. 


nasus  — -  ueinampö. 

niger  —  jaogogd. 

non  —  gaamnüö. 

nox  —  üschüma.  * 

occido  —  utui  ng. 

oculus  —  uiela. 

oleo,  ere  —  utujüni. 

omnes  —  janühö. 

orion  —  töngtöngüp. 

oro,  are  —  cübal. 

os,  oris  —  woipi. 

os,  Ossis  —  lauü. 

patella  —  woienga. 

pater  —  paipai. 

paucus,  a,  um  —  pagnia. 

pectus  —  woicoma. 

pes  —  woicanupüta. 

pingo,   ere  —  üschu  n. 

pinguis,  e  —  iup6m. 

pleiades  —  tauatotja. 

pluma  —  tenjepatap. 

pluvia  —  papaat. 

pulcher  —  itüp. 

radix  —  ganapö. 

ruber  —  ipacpec. 

sagitta  —  pangnie. 

salto,  are  —  taijaingieng. 

sanguis  —  tuu . 

senex  —  aipaal 

sepelio,  ire  —  utüucul. 

sibilo,  are  —  ebitauäng. 

sie  —  nlemai. 

sie,  sane  —  nlemai. 

so  l  —  uäschi. 

soror  —  ueschitt. 

Spiritus  vini  —  mabli. 

Stella  —  cassuta. 

supercilium  —  uietanpietap. 

sylva  —  auatip. 

tempus  matutinum  —  gajatö. 

terra  —  ipü. 

tosliculi  —  barhubara. 

tonitru  —  nupan6. 

tu  —  hän. 

tuus  —  muniam. 

venor,    an  —  nauatiplang,   nauatö 

ierui. 
venter  —  woiöck. 


Digitized  by 


Google 


20 


Tupi.     Mundrucus.     Muras. 


vespere  —  gälputie. 
video,  ere  —  nietampeng. 
viridis,  e  —  gaüta* 
vivo,  ere  —  üpata, 
umbilicus  —  woinonüpüa. 
unguis  —  woipana. 
volo,  velle  —  jutäische. 
Numeri:   1  pang. 

2  tscheptschep. 


Numeri:  3  uarätambulae. 

4  tschöpalitscheptschep. 

5  tschöpaüpang. 

6  jalung. 

7  jänio. 

8  jalaing. 

9  jatung. 
10  thötätöt. 


MURAS*). 


audio,  ire  —  ahuah. 

auris  —  abboä. 

avus  —  joarissä. 

bibo,  ere  —  quaisahäng. 

bracbium  —  abbäsäh. 

brevis,  e  —  Ischiuhohä. 

coeruleus,  a,  um  —  iphohärahaeng. 

capillus  —  abbaitai. 

caput  —  abbaih. 

coelum  —  tuparacae.  (domus  dei?) 

Collum  —  muäthohoäh. 

connubo,  ere  —  iuabuäsä. 

corpus  —  oriärä. 

coxa  —  atthoä. 

crus  —  eppoae. 

cubitus  —  abbethüoaeh. 

dens  —  aithoäh. 

deus  —  tupaua. 

digilus  —  uhnahuäh. 

domus  —  cahaing. 

dormio,  ire  —  taholhaaung. 

dorsum  —  itaai. 

edo,  ere  —  icquoahaing. 

ego  —  tschäng. 


femur  —  ahoä. 

filia  —  oähähäh. 

filius  —  oahahäh. 

Qavus  —  mehäsaeh. 

Qos  —  jiongbai. 

foedus,  a,  um  —  mäbähäng. 

folium  —  äätäi. 

frons  —  itschäh. 

fructus  —  injiaihi. 

fulgur  —  bia£hg. 

guslo,  are  —  goabahang. 

halex  —  appoapalhaing. 

bomo  —  äthiahäh. 

humerus  —  eboassiibai. 

ignis  —  huaing. 

juvenis  —  thiomag. 

labium  —  abbess&h. 

lacertus  —  ebboae. 

lingua  —  äbboä. 

longus,  a,  um  —  päahah. 

luna  —  cahaiiaüng. 

magnus,  a,  um  —  urialhahäh. 

mala  —  auhai. 

manus  —  uhnä. 


*)  In  einer  fliegenden  Niederlassung  von  Muras  westlich  von  Topinambarana 
aufgenommen. 


Digitized  by 


Google 


Tupi.    Muras. 


21 


mare  —  cassaarehä-urä. 

mater  —  hohöaeng. 

mingo,  ere  —  cutäaingeteaung. 

mors  —  maebaees86. 

multu8,  a,  um  —  oriari. 

mulier  —  jämaisäh. 

nasus  —  ilauhaing. 

niger,  a,  um  —  meiopaia. 

non  —  gabahäng. 

oculus  —  gossäh. 

omnes  —  aibahang. 

06,  oris  —  abbässäL 

patella  —  aüssä. 

pater  —  itohüaeng. 

pectus  —  ähöä. 

pes,  pedis  —  a-ai. 

pinguis,  e  —  paiamahah. 


pulcher,  a,  um  —  mahäaiat. 

ruber,  a,  um  —  mehäsäh. 

senex  —  soathahäh. 

sie,  rede,  sane  —  ai6. 

sicera  —  pae-usse. 

sidera  —  cahaiiaäng. 

8ol  —  hoaese. 

supercilium  —  gossoälhahaing. 

sylva  —  uunghae. 

tena  —  mettie. 

tonitru  —  biaholaing. 

tu  —  gahäng. 

venter  —  cohoäh. 

video,  ere  —  gobasahäng. 

viridis,  e  —  ahäpohöressäh. 

umbilicus  —  tschiahua. 

unguis  —  ubo-uhngäh. 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


DICCIOMRIO 

da 

Lingua  Gera!  Brasilica  porlnpez-alemäo- 


Wörterbuch 

des 

gemeiiei  Dialekts 

der 

Topi  -  Sprache, 

portugiesisch  und  deutsch. 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Wörterbuch, 

tupi  —  portugiesisch  —  deutsch. 


"as  Verdienst,  ein  allgemeines  Wörterbuch  der  Tupisprache 
zusammengestellt  zu  haben,  gebührt  den  Jesuiten,  zumal  in  de« 
Missionen  des  ehemaligen  Estado  do  Gran  Parä.  Es  wurde  zu 
gleicher  Zeit  Tupi-portugiesisch  und  Portugiesisch-  tupi  entworfen. 
Worte,  die  für  den  Verkehr  nöthig  waren,  aber  fehlten,  wurden 
durch  portugiesische  ersetzt,  welche  man  nach  dem  Genius  der  In- 
dianersprache umwandelte.  Dem  Bedürfnisse  der  Katechetisation 
wurde  durch  Zusammensetzung  und  Neubildung  von  Phrasen  und 
Worten  Rechnung  getragen.  Dabei  hatte  der  Orden  nicht  blos  die 
Indianer  vom  Stamme  der  Tupi  im  Auge;  er  beabsichtigte  vielmehr, 
eine  gemeinsame  Sprache  für  alle  Indianer  zu  schaffen,  eine  Unter- 
nehmung, wobei  ihm  sowohl  die  Weichheit  und  Bidlbarkeit  der 
Tupi  als  auch  die  Verwandtschaft  in  innern  Organismus  aller  süd- 
amerikanischen Sprachen  zu  Statten  kamen.  Bei  genauerem  Ein- 
dringen in  das  Wesen  dieser  künstlichen  Spracherweiterung  muss 
man  die  richtige  Einsicht  in  das  Wesen  des  indianischen  Geistes 
und  seiner  Sprache  und  das  Geschick  in  der  Handhabung  ärmlicher 
Mittel  zur  Bereicherung  des  sachlichen  und  abstracten  Wortvor- 
rathes  bewundern.  Auch  war,  was  hier  geleistet  wurde  nicht  das 
Werk  eines  Einzelnen  und  kurzer  Zeit,  es  war  das  Werk  des  über 
ganz  Brasilien  mächtig  und  einheitlich  gegliederten  Ordens  in  mehr 
als  hundert  Jahren.  Die  ersten  Grammatiken  und  Wörtersammlungen 
(von  Jos.  de  Anchieta  und  Manoel  da  Vega)  waren  schon  zu  Ende 
des  sechszehnten  Jahrhunderts   in  den  südlicheren  Missionen  von 

4 


Digitized  by 


Google 


26 

S.  Vicente  und  Porto  Seguro  entworfen  und,  als  Grundlage  für 
weitere  Entwicklungen,  durch  alle  Missionen  verbreitet  worden. 
Es  geschah  diess  handschriftlich,  nicht  durch  den  Druck,  nach  dem 
Princip  des  Ordens,  den  Verkehr  der  Laien  mit  den  Indianern 
nicht  zu  erleichtern  und  der  weltlichen  Macht  nur  die  nöthigste 
Einsicht  in  die  Verwaltung  des  Ordens  zu  gestatten,  eine  Mass- 
regel, die  durch  die  Blüthe  der  abgelegensten  Missionen  gerecht- 
fertigt erscheint  Gemäss  dieses  Zusammenflusses  des  Materials 
aus  verschiedenen  Gegenden  finden  sich  dialektische  Abweichungen 
zwischen  den  südlichen,  den  ausserbrasilianischen  Guaranis  näher- 
liegenden, und  den  nördlichen  Tupis,  und  Verschiedenheiten  in  der 
Bezeichnung  von  Naturgegenständen  oder  gleiche  Benahmung  von 
verschiedenen  *).  Bei  der  Abfassung  des  vorliegenden  Wörterbuchs 
ist  jedenfalls  der  Naturumgebung  der  Indianer  in  Pari  und  ihrer 
Lebensweise  an  grossen,  fischreichen  Strömen  und  am  Meere  Rech- 
nung getragen  worden,  wie  sich  aus  der  Aufnahme  von  Gegenstän- 
den ergibt,  die  diesem  Gebiete  ausschliesslich  eigen  sind.  Es  ist 
dabei  nicht  zu  verkennen,  dass  Anklänge  aus  der  caraibischen 
Sprache  der  Antillen  und  des  Festlandes  nördlich  vom  Amazonen- 
strome eben  so  selten  sind,  als  jene  von  der  Incasprache,  deren 
Worte  nur  im  westlichsten  Gebiete  Brasiliens  sich  zwischen  die 
Sprachen  von  solchen  Indianern  gleichsam  infiltrirt  haben,  welche 
den  portugiesischen  Missionarien  damals  noch  nicht  zugänglich  waren. 
Die  Lingua  geral  brazilica  hat,  wie  kaum  zu  zweifeln,  diejenige 
AuBbiluung  und  Erweiterung,  wie  sie  sich  in  gegenwärtigem  Wörter- 
buche darstellt,  schon  in  den  ersten  Decennien  des  vorigen  Jahr- 
hunderts erhalten.  Abschriften  des  Wörterbuches  waren  jedoch  im 
Estado  do  Gran  Parä  selten  und  nach  der  Vertreibung  der  Jesuiten 
durch  Pombal  (1759)  verloren  sie  sich  bis  zur  äussersten  Seltenheit 
Erst  nach  der  Rückkehr  aus  Brasilien  erhielt  ich  die  Handschrift 
des  „Diccinnario  dalingua  geral  do  Brazil"  (tupi  und  portugiesisch) 
welches,  mit  mehreren  Zusätzen  und  Berichtigungen,  hier  wieder- 
gegeben wird.    Für  die  Vermuthung,    dass  es   aus  der  Feder  des 


*)  Dieser  Umstand  muss  insbesondere  rucksichtlich  der  so  verschiedenartigen 
Nomenclatur  von  Thieren  und  Pflanzen  in  dem  weiten  Reiche  eine  Ver- 
wirrung veranlassen,  welche  erst  die  genaue  systematische  Kenntniss  zu 
beseitigen  vermag. 


Digitized  by 


Google 


2J 

berühmten  Jesuiten  Jofto  Daniel  herstammme,  welcher  achtzehn  Jahre 
lang  unter  den  Indianern  als  Missionar  wirkte,  kann  nur  die  grosse 
literarische  Betriebsamkeit  des  Mannes  angefahrt  werden,  dessen 
um  das  Jahr  1767  (wahrscheinlich  im  Kerker  von  S.  Julifto  in 
Lissabon)  geschriebene  oder  ausgearbeitete  Nachrichten  durch  F.  A, 
de  Varnhagen  an's  Licht  gebracht  worden  sind  *). 

Nicht  zu  zweifeln  ist  übrigens,  dass  die  Handschrift  des  ent- 
sprechenden Wörterbuchs,  portugiesisch-tupi,  derjenigen  Druckschrift 
zu  Grunde  liegt,  welche,  ohne  Angabe  eines  Verfassers,  zu  Lissabon 
1795,  als  „erster  Theil"  erschienen**),  deren  zweiler  Theil  jedoch, 
tupi-  portugiesisch,  so  viel  mir  bekannt,  niemals  gedruckt  worden 
ist  Es  mag  somit  dieses  unser  Wörterbuch  als  das  erste  tupi- 
portugiesisch-deutsche  gelten.  Da  die  nächste  Absicht  bei  der  Ab- 
fassung für  die  geistlichen  Väter  war,  sich  das  nöthige  Verkehrs- 
mittel für  die  Eatachese  und  sittliche  Erziehung  der  Indianer  zu 
bilden,  so  findet  man,  wie  erwähnt,  eine  Menge  zur  Bezeichnung 
kirchlicher  Begriffe  zusammengesetzter  oder  neugeschaffener  Worte 
und  Umschreibungen.  Viele  Worte,  die  früher  nur  dem  engen,  auf 
das  Materielle  gerichteten  Geiste  des  Indianerlebens  entsprachen, 
mussten  nun  eine  Ausdehnung  auf  die  abstracte  Welt  erfahren.  Das 
portugiesisch-brasilianische  Diccionario  ist  zumal  für  diesen  kirch- 
liehen Zweck  gedruckt  worden ;  solche  Worte  nun  bei  der  Bekannt- 
machung des  tupi-portugiesischen  Wörterbuches  wegzulassen,  hielt 
ich  nicht  für  gerechtfertigt.  Denn  einerseits  kann  auch  die  gegen- 
wärtige Ausgabe  in  Brasilien  gleichem  Zwecke  der  Missionen  die- 
nen, anderseits  bieten  sich  dem  Sprachforscher  darin  mancherlei 
Momente  für  weiter  eingehende  Untersuchungen.  Doch  habe  Ich 
solche  auf  Doctrin,  Katechese  und  Cultus  bezügliche  Ausdrücke, 
als  der  Sprache  ursprünglich  fremd,  mit  einem  f  bezeichnet;  wie 
auch  bei  Worten,  die  aus  dem  Portugiesischen  herübergenommen 
und  dem  Genius  der  Tupisprache  gemäs  abgewandelt  worden  sind, 


*)  Thesouro  descoberto  oo   maximo  Rio  Amazonas,   in  Revista   trimensal  11. 

(1840)  319  ffl. 
**)  Diccionario  portagnez  e  brasiliano,   obra  neceasaria  aos  Ministros  do  Altar, 
que  emprehenderem  a  conversao  de  tantos  milhares  de  almas  que  ainda  se 
achao  disperaas  pelos  vaatos  certdes  do  Brasil,  sem  o  lume  da  Fe  e  Bap- 
tiamo  etc.    Na  officina  patriarcal.    MDCCXCV.  gr.  8. 


Digitized  by 


Google 


ihr  fremder  Ursprung  durch  den  Beisatz:  („ludit")  oder  („portugie- 
sisch") angedeutet  worden  ist. 

Das  Verzeichniss  von  Worten,  die  Naturproducte,  Thiere  und 
Pflanzen  bezeichneten,  hätte  sowohl  nach  meinen  und  von  Spix's 
Aufzeichnungen ,  als  durch  jene,  welche  sich  bei  Maregrav,  Piso, 
Caspar  Soares  und  einigen  andern  Schriftstellern  vorfinden,  wesent- 
lich vermehrt  werden  können.  Ich  habe  es  jedoeh  angemessener 
erachtet,  hier  nur  einiges  Wenige  zuzusetzen.  Der  Kreis  von  natur- 
historischen Anschauungen  und  Bezeichnungen  erscheint  demnach 
als  ein  solcher,  wie  er  sich  zunächst  dem  Missionar  im  Estado  do 
Gran  Part  darbot.  Anderseits  hatte,  wie  wir  bereits  angedeutet 
haben,  die  Aufnahme  von  Namen,  welche  eine  verschiedene  Bedeu- 
tung in  verschiedenen  Gegenden  haben,  also  nur  provinziell  sind, 
etwas  Missliches. 

Die  Tupi  empfiehlt  sich  vor  vielen  andern  amerikanischen 
Sprachen  durch  ihren  Wohllaut  und  die  verhältnissmäsig  grössere 
Leichtigkeit  der  Aussprache.  Sie  besitzt  viele  und  reine  Vocale 
und  leidet  nicht  an  jener  Anhäufung  von  gutturalen  oder  zwischen 
den  Zähnen  gesprochenen  und  in  einander  überfliessenden,  darum 
schwer  aufzufassenden,  noch  schwerer  wiederzugebenden  Consonan- 
ten,  wie  so  viele  andere.  Allerdings  mag  übrigens  in  dem  Zeitraum 
von  mehr  als  zweihundert  Jahren,  während  dessen  sie  von  Portu- 
giesen und  deren  Abkömmlingen  gesprochen  wird,  der  aus  dieser 
Uebung  hervorgegangene  sog.  vulgäre  Dialect  viel  von  der  ursprüng- 
lichen Sprachweise  abgewandelt,  weicher  und  klangreicher  gewor- 
den seyn.  So  wie  dieser  Dialekt  nun  lebendig  existirt,  berechtigt 
er  jedenfalls  den  unbekannten  Herausgeber  des  angeführten  „  Die- 
cionario"  zu  dem  Ausspruch,  es  sey  eine  der  lebendigsten  Theil- 
nahme  werthe  Erscheinung,  wenn  eine  Sprache,  welcher  vier  Conso- 
nanten:  f,  1*),  sundz  fehlen,  die  keine  Hülfszeitwörter,  keinPassi- 
vum,  keine  Abwandlung  der  Nomina  besitze,  keine  Consonanten 
verdoppele,  nicht  mutas  und  liquidas  verbinde,  bei  all  dieser  Unbe- 


*)  F  und  1  kommen  in  den  eigentlichen  Tupi worten  gar  nicht,  r  am  Anfang 
äusserst  selten  vor,  daher  das  alte  Wort,  es  sey  eine  Sprache  sein  fe,  sem 
ley  e  sem  rey.  Das  s,  welches  im  Portugiesischen  ein  Zischlaut  ist,  und 
das  i  erscheinen  im  Tupi  nur  in  der  milden,  mit  geringer  Oeffhung  des 
Mundes  gesprochenen  Weise,  für  welche  die  Missionäre  9  eingeführt  haben. 


Digitized  by 


Google 


38 

hüHtichkeit  und  ohne  jemals  durch  die  Schrift  fixirt  worden  zu  seyn, 
sich  dennoch  zur  Bezeichnung  ^on  abstracUn,  dem  ursprünglichen 
Gedankenkreise  ihres  Volkes  fremden  Gegenständen  bequeme.  Wenn 
dieses  so  weit  geschehen  konnte,  dass  in  der  Tupi  gepredigt  wurde, 
so  ist  damit  jedenfalls  bewiesen,  wie  energisch  und  eindringlieh  die 
Jesuiten,  und  nach  ihnen  auch  andere,  im  Missionswerke  th&tige 
Ordensgeistliche,  dem  Studium  und  der  Ausbildung  dieser  Sprache 
oblagen. 

Demgemäss  sind  auch  in  der  Schreibung  dieser  Sprache  mehrere 
Methoden,  stets  unter  Zugrundlegung  des  Potugiesischen,  befolgt  wor- 
den. In  den  älteren  Schriften  wurden  namentlich  die  Puncta  diaereseos 
angewendet,  wo  zwei  Vokale  neben  einander  nicht  zum  Diphton- 
gen  verschmolzen,  sondern  jeder  für  sich  ausgesprochen  werden 
sollen.  Später  hat  man  sich ,  diese  Trennung  anzudeuten,  begnügt 
auf  den  Einen  Vocal  den  Accent  (')  zu  setzen,  welcher  überhaupt 
dient,  den  Vocal  zu  schärfen  oder  die  Sylbe  zu  betonen.  In  den 
folgenden  Blättern  ist  die  letztere  Methode  beibehalten,  und  zur  wei- 
teren Erklärung  mögen  noch  einige  Bemerkungen  dienen. 

Das  ZeichenA  soll  dem  Vocale,  besonders  o  und  u,  dumpferen 
Laut  ertheilen,  oder  ihn  breiter  dehnen.  —  C  vor  a,  o,  u=k; 
c  vor  e,  i,  y  ist  weich.  —  (}  entspricht  einem  weichen  s  ohne  Zisch- 
laut, und  wird  besonders  vor  e,  i,  y  mit  wenig  geöffnetem  Munde 
gesprochen.  —  G  vor  a,  o,  u  ist  härter  als  vor  e,  i,  y,  wo  es  einem 
milden  seh  im  Deutschen  gleicht.  —  Gh  vor  e  und  i  lässt  sich  gk, 
wo  das  k  sehr  weich  ist,  verglichen.  —  I  wird  zwischen  zweien 
Vocalen  meistens  gehört  oder  affizirt  den  zweiten  wie  ein  leichtes 
Jota.  —  J  (Jota)  wird  wie  ein  mildes  seh  im  Deutschen  ge- 
sprochen. Der  scharfe  Hauch  dieses  Zeichens  ist  selten,  und  wird 
von  den  portugiesischen  Schriftstellern  durch  x  angedeutet.  —  Mb, 
mit  geschlossenem  Munde,  hört  man  oft,  weil  das  Wort  mbae,  Sache, 
in  vielen  Zusammensetzungen  erscheint.  Auch  bei  zahlreichen  an- 
dern Worten  bemerkt  man  einen  ähnlichen  Zusammenschluss  der 
Lippen,  ohne  dass  jedoch  diesem  Laute  in  der  Schreihung  Rech- 
nung getragen  würde.  —  M  am  Ende  eines  Wortes  wird  mit  zu- 
sammengezogenen Lippen,  n  am  Ende  wird  mit  geöffneten  Lippen 
gesprochen;  so  dass  es  oft  wie  ng  lautet.  —  Ganz  ähnlich  lautet 
das  a  am  Ende  eines  Worts,  auf  welches  die  Virgula  (Til)  gesetzt 
wird.     (Deshalb  die  beiden  Schreibarten  Tupän  und  Tupä,  Gott). 


Digitized  by 


Google 


30 

—  Nh  =  ni  oder  nj.  —  0  nach  Consonanten  und  vor  a  und  e 
wird  manchmal  gehört,  wo  man  wohl  auch  die  Trennung  durch 
einen  Accent  angibt.  —  0  nach  a  und  e  mit  dem  Tu-  Zeichen 
(~  oderA)  bildet  den  Diphtonglaut,  wie  im  Portugiesischen.  —  Im 
Munde  der  zahmen  Indianer  am  obern  Amazonas  habe  ich  oft 
Worte,  die  nach  der  gemeinen  Schreibung  mit  a  beginnen,  so  aus- 
sprechen hören,  als  wenn  dem  a  noch  ein  hohles  o  vorausginge. 
Auch  wechselt  hier  der  Laut  vielfach  zwischen  o  und  u.  —  P  wird 
vom  Tupi-Indianer  um  so  schärfer  ausgesprochen,  je  mehr  er  in 
Emphase  spricht;  bei  langsamer,  leidenschaftsloser  Rede  wird  es 
weicher,  dem  b  annähernd.  —  U,  der  einfache  Vocal,  geht  bis- 
weilen in  b  über.  —  U  vor  a  lautet  oft  wie  g  oder  gh  (Ua$ü, 
Gua<jü).  —  Wo  zwei  uu  geschrieben  werden,  dient  das  erste  als 
Gonsonant,  der  fast  wie  ein  weiches  g  lautet  —  T,  ein  Guttural- 
laut, zwischen  i  und  u,  kommt  dem  dutschen  ü  am  nächsten,  wird 
jedoch  mehr  durch  die  Beugung  der  Zungenspitze  nach  Unten,  als 
durch  vorgeschobene  Lippen  gebildet  und  stets  mit  einer  dumpfen 
Aspiration  ausgesprochen. 


Digitized  by 


Google 


DICCIONARIO,  Wörterbuch. 


Tupi  —  Portuguez  —  Deutsch. 


A4  —  To  (voz  de  que  ehamäo 

o  cäo)  Wort,  mit  dem  man  den 

Hund  ruft, 
aan,  aani,  aaniä,  aaniracö  —  näo, 

isso  näo,  nein,  diess  nicht, 
aagni,  aanangai  —  de  nenhuma, 

maneira,  auf  keine  Weise, 
aangatutenhg  —  absolutamente  de 

nenhuma   maneira,    schlechter- 
dings nicht, 
aanirea  —  negativ o    dos  hörnern 

sös,  Negation  der  Männer, 
aaniri  —  negativ o  das  mulheres, 

Negation  der  Weiber, 
aanumg  —  näo  sefa  assim,  so  sey 

es  nicht, 
aba  —  creatura,  Geschöpf,  pessoa, 

Person,  familia,  Familie,  nacäo 

forra,  freie  Nation. 

—  quem?  wer?  quäl?  welcher? 

—  am<S    — •  alguem,    outro,  Je- 
mand, Anderer. 

—  amö  nheenga  rupi  —  da  parte 
dälguem,  von  Jemanden. 

—  angaipabo  ocu  ete  —  tyranno, 
Tyran;  terrwel,  Fürchterlich. 


abä  carimbabocu— valentäo,  Prahler, 
tapfer. 

—  coaub-ey'ma  —  hörnern  tolo9 
Thor,  Narr. 

—  cupe  tä  —  a  quem,  wem. 

—  cupe-nhöte — a  qualquer,  jedem. 

—  cupi  rupi  oafi  —  verdadeiro, 
wahr. 

abaeta  okena  rupi  tupana  putäba 
ojururef —  pedir  de  porta  em 
porta,  von  Thüre  zu  Thüre  betteln. 

abä  ete  —  abalisado,  wohlhaben- 
der, ansehnlicher  Mann. 

abä  ete  goacü  —  illustre,  berühmterM. 

—  ipiä  catu  oa6  —  bemacondicio- 
nado,  gut  gearteter  Mann. 

—  ipid  meoäm  oae  —  malacondi- 
cionado,  schlechtgcarleter  Mann. 

—  ila  jüba  jara  —  hörnern  rico, 
reicher  Mann. 

—  jurupare  oae  —  endemonhado, 
teuflischer  Mann. 

—  moacara— hörnern  nobre,  Edel- 
mann. 

—  nitio  oarobiär  —  COntumaz, 
hartnäckiger  Mann. 

—  nitio  onheeng  oaÄ  —  pessoa 
ruida,  ungeschliffen»  rauh. 


Digitized  by 


Google 


32 


Diccionario  (upi.     A. 


abä  opabuihe  oerico  oa6  —  aba- 
stado,  farto,  wohlhäbig,  satt,  voll- 
kommen. 

—  panemo — negligente,  sem,pre- 
stimOy  nachlässig,  unnütz. 

—  puxi  —  hörnern  velhaco,  Schelm. 

—  recö  aycabaf —  novissimos  de 
hörnern,  die  letzten  Dinge  des 
Menschen. 

—  roonhöte  **-  hörnern  tropego, 
Lahmer. 

—  ta  cabe  inde  —  quem  te  disse? 
wer  sagte  dir  das? 

abä  ta  inde  —  quem  es  tu,  wer 
bist  du? 

—  ta  jande  cui  goara  —  quäl  de 
nös,  welcher  von  uns. 

—  ta  nedmepöi  —  quem  de  disse, 
esse  mentira,  wer  sagte  dir  diese 
Lüge? 

—  ta  morandum  —  quem  te  0  con- 
tou,  wer  erzählte  es  dir? 

—  lae  —  quäl  sera  ?  wer  wird  es 
seyn? 

—  leite  —  hörnern  humide,  ein 
Demüthiger. 

—  ayba  ocu  —  abracador,  Mord- 
brenner; destruidor,  Zerstörer. 

aba  —  cabello,  Haar. 

—  morotinga  —  brancas  da  ca- 
beca, mit  weissem  Haupte. 

aboporu  (guaranice)  anthropo- 
phagOy  Menschenfresser. 

abatiope,  abatyi  —  arroz,  Reis 
(Frucht). 

abatyi  antam  —  milho,  Mais,  (Zea). 

abe  —  e  (cory'uncäo),  und  (Con- 
junclion). 

aca,  acai  —  au  Jammergeschrei,  ach ! 

acaiaca  —  cedro  (arvorej,  Laurus. 

acai ,  acaigui ,  acaigoe  —  ot,  ach  ! 

acajü  —  #pw,  Akajobaum. 

—  anno,  Jahr. 

—  cyca  —resina  decqju,  Akaju- 
Harz. 

—  —  ela  —  idade,  das  Alter, 
acamo  —  espirro,  das  Niesen, 
acanga  —  cabeca,  der  Kopf. 


acanga  aei  —  doer  d  cabeca,  Kopf- 
schmerz haben. 

—  catü  —  habüidade ,  Tauglich- 
keit \juxzo  retentivo,  Gedächlniss. 

—  cangoera  —  crania,  Hirnschaale. 

—  etic  —  acenar  com  a  cabeca, 
mit  dem  Kopfe  winken. 

—  öca  —  descabezar,  enthaupten. 

—  ayba  —  desatinado,  unsinnig; 
doudo,  albern ;  vadio,  landläufe- 
rig;  parvo,  unwissend;  louco9 
närrisch;  tresvariar,  albernes 
Zeug  reden. 

acanga  ayba  nongara  —  adoudado, 
un bedachtsam,  toll. 

acangalara  —  penhasco,  Felsen. 

acanguapaba   —    cabeceira ,     der 
obere  Theil  einer  Sache. 
dlmofada,    travesseiro ,     Kopf- 
kissen. 

—  rem  — fronha,  Kissenüberzug, 
acanhemo  —  sobresalto,  Ueberfall, 

Schrecken, 
acara—  garca  { ave),  Reiher  (  Vogel.) 
ace  —  corno,  Hörn, 
aco  coice  coice  —   trasantontem, 

vorvorgestern, 
acoaub  —  eyma  ocü  — idiota,  toulo, 

ein  Blödsinniger, 
acoayba  —  manto  de  pennas,  Fe- 

decke;     trofeo,     Siegeszeichen, 
acukeri  (lusit.)  — assucar,  Zucker, 
acyquira  —  pedaco,  ein  Stück, 
ae  —  eile,  er;  ella,   sie;    aquelle, 

jener;  äqual,  weicher;  he,  ist. 

—  boe  — muito  a  proposito,  ganz 
gelegen. 

—  cui  —  de  la,  von  dort;  de  la 
donde  tu  estas,  dahi,  von  dort, 
wo  du  bist  —  hieher. 

—  cui  ikequity  —  de  lä  para  ca, 
von  dort  daher. 

—  ile  —  mesmo,  mesma,  selber. 

—  kety  —  para  la,  dahin. 

—  manu  verico  —  la  onde  tu 
estas,  da  wo  du  bist. 

—  nitiö  —  isso  ndöj  das  nicht. 

—  pe  —  ahi  lä,  da,  dort. 


Digitized  by 


Google 


tMccionaiio  tupi.    A« 


3a 


ae  p£  mame  oerico  —  la  onde  tu 
estas,  dort,  wo  du  bist. 

—  p6  rupi  —  por  la,  darüber,  da 
drüben. 

—  pe  tenhe  —  ahi  mesmo,  nesse 
htgar,  gerade  dort 

—  rame  (a&reme)  —  entäo,  damals. 

—  rame  ve  —  entäo  mesmo,  ge- 
rade damals. 

—  rame  ve  catü  —  no  mesmo 
tempo,  zur  nämlichen  Zeit. 

—  rece  —  pelo,  que,  wodurch. 

—  rire  —  dalli  por  diante,  von 
da  an;  depois  disso,  darnach. 

—  rire  merim  —  pouco  depois, 
kurz  hernach. 

—  tenh6  —  o  mesmo,  der  nämliche, 
aguaca  —  manceba,  Concubine. 
aguacaböra  —  mancebia,  concubi- 

nato,  Concubinat. 

aguacara  —  concubina,  Concubine. 

aicobg  —  viver,  ha,  leben,  es  ist 

aixe  —  tia,  Tante. 

aixö  —  sogra  de  hörnern,  Schwie- 
germutter des  Mannes. 

ajuba  —  louro  (arvore),  Lorbeer- 
baum. 

ajubete  —  ao  mesmo,  ebenso,  dem 
nämlichen;  embora,  nun  denn; 
tmäto  embora,  nun  da  immer- 
hin ;  se  quer  sqa  muito  embora, 
amdaque,  so  sey  es  nun,  wenn 
auch. 

—  ara  amo  pupi  —  quando  quer 
que,  wann  immer. 

—  caci  indebo  —  ainda  que  te 
pese,  wenn  es  dir  auch  schwer  fallt. 

—  jabe  tenem  —  mas  antes  isso, 
im  Gegentheil  dessen. 

—  jabinhote  —  seja  como  for, 
es  sey  wie  dem  wolle. 

—  jepe  amo  —  qualquer,  wer 
immer. 

—  mame*  —  a  qualquer  htgar,  wo 
immer;  aonde,  wo;  quaesquer, 
welche  immer,  jede  (plur.) 

ajura  —  pescoco,  der  Hals, 
ajurepy  —  cachazo,  das  Genick. 


akyrar  —  abortar,  abortiren,  fehl- 
schlagen, 
akyre  —  verde,  grün, 
amäna  —  chuva,  Regen. 

—  ara  —  dia  de  chuva,  Regen- 
tag. f 

—  okyr  —  chover,  regnen. 

—  opypyc  —  choviscar,  tröpfeln. 

—  ry  —  agoa  de  chuva,  Regen- 
wasser. 

amanaje  —  alcoviteiro,  Kuppler, 
amaniü  —  algodäo,  Baumwolle, 
amby  —  ranho,  Rotz,  Unflalh. 

—  öca  —  assoar,  sich  schneutzen. 
ambyra  —  morte,  defitnto,  Todter, 

Leichnam.  w 

amö  —  outro,  ein  Anderer. 

—  abä  cupe  oetyca  cece  —  tor- 
nar  a  culpa  a  outro,  einem  An« 
dem  die  Schuld  zuschieben. 

—  abä  mbae  —  cousa  alheia, 
fremde  Sache,  Eigen thum. 

—  ara  pupe  —  em  outra  occasiäo, 
em  outro  dia,  bei  anderem  An* 
lass,  an  einem  andern  Tag. 

—  abä  reläma  goara  —  estran- 
geiro,  Fremder. 

—  cobai  düba,  cobai  xüra  —  a 
outra  parte,  auf  anderer  Seite. 

—  hynhe  —  outras  vezes,  ein 
andermal. 

—  jab6  —  outro  tanto,  eben- 
soviel. 

—  mam6  —  em  outra  parte ,  an* 
dernlheils.  ' 

—  rame  —  as  vezes,  de  quando 
em  quando,  algüas  vezes,  von 
Zeit  zu  Zeit,  manchmal, 

—  rame  nhöte  —  por  maravilha, 
raramente,  zum  Verwundern, 
selten. 

—  rupi  —  äs  vessas,  ao  travez, 
ao  contrario,  differente,  de  ou- 
tra maneira;  variar,  anders,  die 
Quer,  im  Gegentheil,  verschieden, 
in  anderer  Weise,  ändern. 

—  rupi  nhöte  —  a  outro  propo- 
sito,  zu  anderem  Zweck. 

5 


Digitized  by 


Google 


34 


Diccionario  tupi.    A. 


amö  rupi  o\c6  —  estar  fora  de  seu 

direito,    ausser    seinem    Rechte 

seyn. 
amö    rupi,  rupf,   onheeng  —  mu- 

danca  no  que  falla,  Aenderung 

in  dem  was  man  sagt. 

—  ve  —  ainda  mais,  outro  mais, 
noch  mehr,  um  so  mehr. 

—  yby  cui  —  de  outra  terra,  de 
fora,  aus  anderm  Land,  aus  der 
Fremde. 

amome  (amum6) — algumas  vezes, 
manchmal. 

amongoty  —  alem,  para  alem,  aus- 
ser, nebst,  jenseits,  weiterhin. 

Änolaba  —  bigödes,  Knebelbart. 

amotareymbara  oae  —  mal  que- 
rente,  übelwollend. 

amü  —  irmda,  prima  da  muffier, 
Schwester,  Geschwisterkind  weib- 
licher Seits. 

anaje  —  gaviäo,  (ave),  Geier. 

anama  —  parente,  Verwandter. 

—  acü  —  indica  multiddo,  basto, 
causa  embastecida,  Ausdruck  von 
Vielheit,  von  Genüge. 

—  ve  —  razäo  de  parentesco, 
Verwandlschafts-Grund. 

anamac&ba  —  parentesco,  Ver- 
wandtschaft 

anana  —  ananas,  Ananas-Pflanze, 
Frucht 

anangai  oane  — jamais,    niemals. 

anangaile,  anangatutenhe  —  denen- 
huma  maneira,  auf  keine  Weise. 

andira  —  morcego,  Fledermaus. 

an  6  —  nunca,  niemals. 

anga  —  abna,  consciencia,  Seele, 
Gewissen. 

—  angaturamaf  —  abnajusta,  gu- 
tes Gewissen. 

—  pocanong  santa  madre  igreja 
sacramento  pupe  f  —  sacramen- 
tos,  Sacramente. 

—  cöayba  f  —  desconsoiado,  pai- 
xäo,  betrübtes  Gemüth,  Leiden- 
schah. 

—  recobecaba  f  —  grapa,  Gnade. 


anga  teco,  angaipaba  monhangara  f 
—  alma  peccadora,  sündige 
Seele. 

angaigöara  —  magro,  mager. 

—  goera  —  magreira,  Magerkeit, 
angaipaba  f  —  culpa,  agastadico, 

Schuld, 
angaturamaf  — ■  Justo,  de  boa  con- 

difdo,  ein  Gerechter,  von  guter 

Art. 
angalurama  moanga  f  —  kypocrita, 

Heuchler, 
angalurancaba  f  —  pureza  ff  alma, 

Seelenreinheit, 
angaü  —  murmurar,  murren, 
anhanga  —  fantasma,    Gespenst, 

Schattenbild. 

—  recu-yba  —  pdo  de  lacre,  ein 
Baum,  Vismia. 

anhe  (affirmativ.)  —  pois,  assim 
he,  gewiss  also,  so,  auf  diese  Art. 

—  cupi  —  basta  que  assim  he, 
genug,  so  ist  es. 

aque>a  —  basta,  que  assim 

foi,  genug,  so  war  es. 

—  roa  —  pois  näo,  gewiss,  warum 
nicht. 

pecö  —  por  Ventura,  viel- 
leicht, zufälliger  Weise. 

—  te-catü  —  a  fe,  em  verdade, 
auf  Gewissen,  in  Wahrheit. 

anhö  —  so,  somente,  nur  allein. 

—  ayra  oae  —  soHtario,  so,  ein- 
sam, allein. 

ani  (aani)  ( negativ.)  —  näo,  nunca, 

nein,  nicht,  niemals, 
animhe  (neg.)  —  näo,  nein, 
aniracö   (neg.)    —    näo,    nunca, 

nein,  nie. 
anirea  —   negativo   dos   homens, 

Verneinung  von  Männern, 
aniri  —  neg.   das  mutheres,    item 

von  Weibern, 
anume  (prohibitivo)    —  näo  sßja 

assim,  so  soll  es  nicht  seyn. 
antam  —  soüdo,   codlhado,    fest, 

geronnen, 
ape-catü  —  lange,  weit,  entfernt 


Digitized  by 


Google 


Wccionario  tupi.    A. 


35 


apekexinga  —  caivo,  kahl. 

apuara  —  globo,  die  Kugel 

apiaba  —  hörnern,  vardo,  macho, 
Mensch,  Mann,  männlichen  Ge- 
schlechts. 

apicaba  —  assento ,  Sitz,  Bank. 

apiri  (apyri)  —  junto  de  mim, 
nahe  hei  mir. 

apoe,  apoe-catü  —  longe,  weit  da- 
von. 

aquöipe  —  ähi  mesmo,  dorlselbst. 

ar  —  nascer,  queda,  cahir,  tro- 
pecar,  geboren  werden,  Sturz,  das 
Fallen,  Straucheln. 

ara  —  dia,  kora,  tempo,  mundo, 
occasido,  Tag,  Stunde,  Zeit,  Welt, 
Gelegenheit 

—  ara  santo  renonde  goara  f  — 
vespera  de  santo,  Vesper- An- 
dacht 

—  ayba  ele  —  tempestade,  Sturm. 

—  cacü  —  calma,  Windslille. 

—  catü  —  opportunidade,  bonanfa, 
schickliche  Gelegenheit,  heitere 
Witterung. 

—  catü  pupe  —  a  boas  horas, 
a  tempo  opportuno,  zu  guter 
Stunde,  gelegen. 

—  euipe  —  meto  dia,  Mittag. 

—  ete  ocü  f  —  dia  gründe  de  fe- 
sta,  grosser  Festtag. 

—  iatüca  ayra  —  instante,  Moment, 
dringend,  inständig. 

—  jabe,  jabe  —  cada  dia,  ordi- 
nariamente,  de  dia  em  dia,  to- 
dos  os  dias,  täglich,  gewöhnlich, 
von  Tag  zu  Tag,  alle  Tage. 

—  kia  —  dia  brusco,  neblichles 
Wetter. 

—  nilio  ojepe  ocü  f  —  accommo- 
dar  com  o  tempo  —  sich  in  die 
Zeit  schicken. 

—  ocyca  eyme  ve  —  'cedo,  antes 
do  tempo.  frühe,  vor  der  Zeit. 

—  oetepe  —  todo  o  dia,  den  gan- 
zen Tag. 

—  ojemokya  —  offuscar-se  o  dia, 
der  Tag  verdunkelt 


ara  ojemopitüne  —  embrulhar-se 
0  tempo,  das  Wetter  wird  trübe. 

—  ojepirar  —  aclarar  o  dia,  Tag 
wird  helle,  Weder  klärt  sich. 

ara-rangaba  f  —  relogio,  Uhr. 

arabd  —  bar  ata  (bicho) ,  Blatta, 
(Insecl). 

aramacü  —  solha  (peixe),  Scholle, 
ein  Fisch. 

arame  —  entdo,  damals,  alsdann. 

aramocara  (port)  —  almopar,  früh- 
stücken. 

arapuco  —  pica  pdo  (ave),  Specht 
(Vogel). 

arapua  —  abelha  de  terra,  Biene, 
die  in  die  Erde  baut 

aralara  (port)  —  altar,  Altar. 

araveri  —  sardihha,  (peixe),  ein 
Fisch. 

arebo  —  cada  dia,  jeden  Tag. 

areire  —  apös  isso,  hierauf. 

arfabaca  (port)  —  alfavaca (erva) , 
eine  Pflanze. 

arfabaca  rana  —  alfavaca  de  cobra, 
Monniera  trifolia. 

aribo  —  acima,  oben. 

aroabe  (araguagua)  —  espadarte 
(peixe),  Sägefisch,  Pristis. 

aroaim  —  caramttfo,  marisco, 
Seekrebs,  Schaalfisch. 

aroaneyma  —  acaso,  talvez,  zu- 
fällig, vielleicht 

arobiacara  —  obediente,  gehor- 
sam. 

arobiar  f?  —  crer,  aecreditar,  obe- 
derer,  glauben,  annehmen,  ge- 
horsamen. 

arpe  —  sobre,  eneima,  über,  auf, 
darüber. 

arucanga  —  costeUa,  Rippe. 

arya  —  ovo,  Grossmuller  (väter- 
lich und  mütterlich). 

arybo  —  de  dia,  sobre,  bei  Tag, 
von  oben  her. 

—  goara  f  —  $obre-ceo,  himmel- 
wärts. 

arymairy  —  arraya  gründe  (peixe), 
Roche  (Fisch). 


Digitized  by 


Google 


36 


Diccionario  tupi.    A.  B.  C. 


atangapema    —    espada,     maza, 

Kriegskeule, 
ate  (port.  ?)  —  ate  que,  bis  dass. 

—  coyr  —  ate  que  agora,  bis 
jetzt. 

—  mbae  rame  calü  ta  —  ate  quando, 
bis  wann. 

—  oyme  —  ate  oft,  bis  dort, 
ateyma  —  preguipa,  Faulheit 

—  ocü — preguicoso,  mandrido,  ein 
fauler  Tagdieb. 

atücu  (jatüca)  —  baixo,  encolhxdo, 

estreito,  seicht,  eingezogen,  schmal. 

atyaty  —  gaxvota ,   (ave) ,    Möwe 

(Vogel), 
•lyba  (pigoai)  —  nuca,  Nacken, 
atyr  —  rima,  Ritze, 
auje  —  basta,  es  genügt. 

—  catü  —  folgo  muito,  es  freut 
mich  sehr. 

—  ipö  —  deve  bastar,  es  muss 
#  genug  seyn.  c 

—  oane  —  basta  ja,  nunca  mais, 
es  genügt  schon,  nicht  mehr. 

—  ranhe  —  basta  por  ora,  für 
jetzt  genug. 

—  ramanhe — subitamente,  imme- 
diatamente,  plötzlich,  unmittelbar. 

—  oarama  —  para  sempre,  eter- 
namente,  für  immer,  für  alle  Zeit. 

auky  —  iniür  com  alguem,  mit 
Jemand  zusammenstossen. 

aunhenhe  —  logo,  sogleich. 

avara  —  raposa,  ein  Fuchs. 

averana  —  tisico,  asthma,  schwind- 
süchtig, Engbrüstigkeil. 

avoira  (galibi)  —  espinho,  Stachel, 

avi  —  agulha,  Nadel. 

—  coara  —  fundo  &  agulha.  Na 
delöhr. 

ay  —  pregutca  (ammal)  Faulthier, 

(Bradypus). 
ayaya  —  colhereira,   Löffelreiher 

(Platalea). 
ayba  —  mdo,  Uebel,  böse. 

—  puryb  —  peor,  übler,  schlimmer, 
aye  (ayecatü,  ayeracö),  assim  he, 

so  ist's. 


axupe  —  abeffia  de  terra,  marim- 
bondOy  Biene,  Hummel,  die  ihr 
Nest  in  die  Erde  baut. 


baboca  —  circular,  im  Kreis  be- 
wegen, umringen. 

bebe  —  voar,  fliegen. 

bencam  (port.)  membore  f  — 
abenpoar,  segnen. 

bera  berab  —  fusilar,  chamgar, 
blitzen,  wetterleuchten. 

berab  —  vibrar,  schwingen,  schleu- 
dern. 

bo  —  per,  pelo,  em,  durch,  in. 

böya  —  cobra,  Schlange. 

—  nungara  f  —  cobrela,  Blatter, 
Mullermal,  Finne. 

bubui  —  aboiar,  ativiar  do  peso 
a  canoa,  das  Fahrzeug  erleichtern. 

bubuitaba  —  boia,  Boye,  Ankerboye. 


C. 

(Gonsoante  muda)  einfaches  C. 

caä  —  folhas  de  erva,  ramalho, 
mato,  Blätter  von  Kraut,  beblät- 
terter Zweig,  Wald. 

—  mirim  —  folhas  da  arvore 
maie,  Paraguay -Thee,  Hex  para- 
guayensis. 

• —  kene  rendaba  f  horta,  Garten« 

—  mondö  —  capar,  jagen. 

—  mondocara  —  capador,  Jäger. 

—  peno  —  mato  quebrado,  Signal 
de  caminho,  abgebrochene  Zweige 
im  Wald,  den  Weg  zu  bezeichnen. 

—  pixuna  (i  e.  folha  escura)  — 
murta,  dunkles  Blatt,  Myrte. 

—  poam  —  ilha,  Insel,  Waldinsel 
(Capäo). 

—  pöra  —  habitador  de  matos, 
agreste,  rustico,  Waldbewohner, 
bäuerlich. 


Digitized  by 


Google 


Wccionario  tupi.     C. 


9t 


eaapyim  (caa-pi,  capim)  —  erva, 
grama,  Kraut,  Gras. 

—  pyir  —  äUmpar  o  mato  por 
baixo,  cortar,  den  Wald  unten 
reinigen,  abhauen.*) 

—  pyrcaba  —  sachador,  Unkraut- 
jäter. 

—  pyxaba  —  rossa,  Waldrodung. 

—  reni  —  beldroega,  Joao  Gomes, 
(erva)  Portulaca. 

—  rete*  —  mala  firme,  virgem, 
hoher  Urwald,  im  Festland. 

—  roa  —  talo  das  arvores,  Sten- 
gel, Stamm  eines  Baums. 

—  röba  —  rama  das  arvores,  Ast 
eines  Baumes. 

caa-ryma  —  farinha  de  manioca 

fina,  Satzmehl, 
caa-linga  —  catinga,  lichter  Wald. 

—  yby  —  aml  (erva),  Indigofera. 
caao  —  cagar,  zu  Stuhl  gehen. 

—  caao  —  cursos,  evacuapäo  de 
venire,  Diarrhoe. 

caapaba  f  —  bacio,  secreta,  Nachl- 
stuhl,  Becken,  Abtritt. 

caba  —  gor  dura,  sebo,  unto,  man- 
teiga,  Fett,  Schmalz,  Schmiere, 
Butter. 

cabacü  (port)  —  cabafO,  Kurbiss- 
schale. 

cabarü  (port.)  cavaüo,  Pferd. 

cabiyü  —  penugem,  Gefieder. 

caböca  —  pelar,  depennar  aves, 
ausrupfen ,  abhären  ,  Federn  ab- 
zupfen (inde  derivatum: 

caboculo  —  pelado,  catvo ,  Indio 
ein  Abgerupfter,  Indianer). 

caca  —  ta,  näo  bülas,  hall!  nicht 
weiter! 

cacoan   —  anciäo ,  ein  Alter. 

caem  —  ferida  sanada,  geheilte 
Wunde. 

cainana  —  mulher  adoudada,  in- 
qiäeta,  tolles,  unruhiges  Weib. 


cairara  (caiarara)  —  espec.  de  ma* 
cacöy  Cebus  gracilis. 

cama  —  peitos  de  mulher,  Wei- 
berbrust. 

—  jacuicaba  —  lenpol,  cobertor; 
Halsluch,  Bettdecke. 

—  pirera  —  peitos  caMdos,  welke 
Brüste. 

—  rendaba  —  leito,  Bett 
camarära  (port.)  —  amigo,  Freund, 
camby  (cama-hy  aqua  mammae)  — 

leite,  Milch. 

—  antam  —  queiio,  Käs. 

—  cara  —  ama  de  leite,  Säugamme. 

—  jöca  —  mungir,  ordenhar,  mil- 
chen, melken. 

—  uci  —  mamar,  an  der  Mutter- 
brusl  saugen. 

cameryc  —  amassar,  esmagar, 
kneten,  zusammentreten. 

camixa  (port.)  —  camisa,  Hemd. 

camotim  —  pote,  caniaro,  irdener 
Topf,  Krug,  Todtenurne. 

—  monhangaba  —  olaria,  Töpferei 
camolim    monhangara    —     oleiro, 

Töpfer, 
camotim  namby    —  aza  de  pote, 
Handhabe  eines  Krugs. 

—  rendaba  —  cantareira,  Ort  für 
Töpfe. 

candirü  —  especie  de  peixe ,  Ce* 

topsis  candirü. 
candür  —  encurvar,  ser  carcunde, 

sich  krümmen,  bucklicht  seyn. 
candyba  (canna-tyba)  —  canavial, 

Zuckerrohrpflanzung, 
canea  rerü  f  —  lanterna,  Laterne, 
caneön  —  atribular-se,  sich  äng* 

stigen. 

—  caba  —  abafamento ,  affUcgäo, 
canpapo,  fadiga,  ancia,  Schwüle, 
Traurigkeil,  Müdigkeit,  Angst. 

—  oa£  —  estar  affticto,  betrübt 
seyn. 


*)  Capueira ,  Capoeira  =  mato  renascente  =  nach  dem  froheren ,  abgetriebe- 
nen erwachaener  Wald;  ist  von  den  Portugiesen  eingeführt  (caa-pyr). 


Digitized  by 


Google 


38 


Dicdooario  tupl    C 


cango&a  —  osso,  espinho,  Knochen, 
Gräte. 

—  pöra  —  tutano,  Knochenmark 
(Gehirn). 

canhäne —  qfuntar,  verbioden,  ver- 
einigen. 

canhan^ara  —  qjuntador,  Verei- 
niger. 

canh6mo  —  desaparecer,  perder, 
verschwinden,  verlieren. 

canind6  —  arara  azul  (ave), 
blauer  Arara  (Vogel). 

canto  (porl.)  pup6  enöng  f  — 
pör  alguma  causa  no  canio, 
eine  Sache  in  den  Winkel  stellen. 

caparary  —  especie  de  peixe,  Pla- 
tystoma  corruscans. 

capivara  —  (port  item )  hydrochoe- 
rus,  Wasserschwein. 

capyc  —  peräear,  kämmen. 

capytari  —  tartarugamacho,  Schild- 
kröten-Männchen. 

cara  —  raiz  de  ervai  Dioscorea, 
Yamswurzel. 

—  carai  —  gaviäo,  (ave),  Geier, 
carajurü  —  especie  de  tinta  ver- 

melha,  rolhe  Farbe,  Ghica  (von 

Bignonia  Chica). 
caramurü  (in  Borba)  —  peixe,  der 

Fisch,  Lepidosiren  paradoxa. 
oarana ,  caranda  —  patmeira ,  Co- 

pernicia. 
caranhe  —  arranhar,  copar,  es- 

garavatar,  kratzen,  jucken,  sto- 
chern, 
caraoa  —  especie  de  pita:  planta, 

Bromeliacea. 
carapana — insecto,  Schnacke,  Culex, 
carapina    (porl.)    —    carpinteiro, 

Zimmermann, 
earara  —  mergulhäo  (ave),  Taucher 

(Vogel), 
caraybabß  f  —  aryo,  arcaryo,  se- 

raftn,  Engel,  Erzengel,  Seraphin. 

—  carunf&ra  f  —  atyo  de  guarda, 
Schutzengel. 

—  qu&ra  f  —  aryo  mdo,  diabo, 
böser  Geist,  Teufel. 


cariböca  —  hörnern  mestipo,  Me- 
stize, Mischling. 

carimbabo  —  ryo,  esfarpodo,  stark, 

tapfer, 
caruaba  —  pasto,  die  Weide,  das 

Futter, 
caruara  —  corrimento,  Schnupfen, 

Fluss. 
canic  —  urinar,  pissen, 
carüca  —  vespera,  tarde,   Abend, 

spät. 

—  ram6  —  ä  tarde,  am  Abend, 
caruca  —  urina,  urinol,  Urin,  Nacht- 
geschirr. 

caryba  —  hörnern  branco  (Portu- 
guez),  ein  Weisser  (Portugiese). 

caryca  —  vazar,  entleeren. 

calaca  —  ranger,  schreien,  knir- 
schen. 

catanha  (port.)  —  castanha,  Ka- 
stanie. 

—  pirära  f  —  ouripo,  Schaale  der 
Kastanie. 

catimbao  repoty  f  —  sarro  de 
cachimbo,  Asche  der  Tabaks« 
pfeife. 

calinga  —  transpirapäo  fetida,  bo- 
dum,  stinkende  Ausdünstung, 
Bocksgeruch   (Negerworl?) 

catü  —  bom>  säo,  gut,  gesund. 

—  et6  —  cousa  rica,  eine  präch- 
tige Sache. 

—  —  rupi  —  admiraveJmente, 
zu  verwundern. 

—  ixup6  —  convemente,  geeignet, 
vorteilhaft. 

—  rupi  —  em  boa  /?,  im  guten 
Glauben. 

—  tupana  fup6  f  —  ser  grato  a 
Deos,  Gott  dankbar  seyn. 

cau^aba  —  bondade,  prestimo, 
honestidade,  saude,  Güte,  Treff- 
lichkeil, Ehrlichkeil,  Gesundheit 

caü  —  beber  vinho,  Wein  trinken. 

cau^aba  —  bebedice,  Trunkenheit 

canugo^ra  —  beberräo,  amigo  de 
vinho,  Trunkenbold. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.     0. 


3» 


cauim  —  vinho,  Wein  (gegöhrnes 

Getränk  aus  Mais,   süsser  Man- 

diocca). 
cauim  beyuxicara  —  aguardente  de 

betfu,  Branntwein  aus  Brod  von 

Mandrocca  Mehl. 

—  cai  —  vhtagre,  Essig. 

—  nheeng&ba  —  taverna,  Wirths- 
haus. 

—  piringa  —  vinho  de  videira, 
Trauben-  (rother)  Wein. 

cauim  tat&  —  agua  ardente,  Brannt- 
wein. 

cayc&ra  —  trincheira,  arrayal, 
Verhau,  Pallwade,  Dorf. 

ce  —  ter  sabor,  schmecken. 

ceaqueme  —  cheirar  bem,  wohl 
riechen. 

cear&ma  f  ?  —  cea,  Abendessen, 

—  ve  —  cear,  zu  Abend  essen, 
cebui  —  lombrigas,  mmhocas,  Wur- 
mer, Regenwürmer. 

—  peba  —  sanguexuga,  Blutegel. 
cec4  —  OlhOy  Auge. 

—  arybo  go&ra  —  capella  do 
oOio,  pälpebra,  Augen lied,  Wim- 
pern. 

—  beryb  —  flato ,  vagado ,  Bläh- 
ung, Kopfsch  windet. 

—  canhemo  —  cegar,  blenden, 
das  Gesicht  verlieren. 

—  ete  —  agudeza  de  vista,  astu- 
cia,  acerta^  Schärfe  des  Gesichts, 
Schlauheit,  Scharfsinn. 

—  eyma  —  cego,  blind. 

—  eyma  nongara  oalaf  —  andar 
com  OS  olhos  fechados,  mit  ver- 
schlossenen Augen  gehen. 

—  iapara  —  torto  dos  olhos, 
schielend. 

—  iapirarar  irunamo,  o  mAem  — 
oOiar  tfesguelha,  von  der  Seite 
ansehen. 

—  morotinga  —  atvo  dolho,  das 
Weisse  im  Auge. 

—  pec&nga  —  sobrancelha,  Augen- 
brauen. 

—  pecö  —  vista,  das  Sehen. 


eecipecoete  —  vista  aguday  scharf 

sehen. 
— pirarocu  —  olhos  espugal  hados, 

mit  weit  aufgerissenen  Augen. 

—  pomim  —  pestanejar,  blinzeln. 

—  pung&  —  terpol  do  otho,  Bläs- 
chen am  Augenlid,  Gerstenkorn. 

—  pycö  ojemoal&ca  —  encurtar* 
se  a  vista,  Abnahme  des  Seh- 
vermögens. 

—  raynha  —  merma  do  olho, 
Pupille. 

—  ro&  f  —  oculos,  Brille. 

—  ry  —  lagrima,  Thräne. 

—  ry  cururu  tekyr  —  lagrimgar, 
weinen. 

—  tepy  tepy  —  olhos  encovados, 
eingesunkene  Augen. 

—  tüngu  —  belida  do  olho,  weis- 
ser Fleck  im  Auge. 

cec&pe  calü  oicö  —  estar  bem  a 
vista,  gut  sichtbar  seyn. 

cecarai  —  descuidar  -  se  :  esque- 
cer-se,  aus  der  Acht  lassen, 
vergessen. 

cedur  —  adquirir,  buscar,  procu- 
rar,  especuiar,  indagar,  erwer- 
ben, suchen,  verschaffen,  be» 
trachten,  untersuchen. 

—  ete  —  rebuscar,  nachsuchen, 
nachlesen. 

cecateyma  —  avarento,  illiberal) 
geizig,  engherzig. 

—  rupi  mirim  —  poupar,  sparen* 

—  oeü  opabinhe  mbae  rece  f, 
ambifäo,  Ehrgeiz. 

cece  —  (praep.  dativ.)  —  d,  ds, 
der,  dem,  denen. 

oecö  —  compleicäo,  Leibesbeschaf- 
fenheit. 

—  abinhe  —  acostumadamente, 
gewohntermassen. 

—  beb6  jebyre  f  —  resuscitar, 
aufwecken. 

—  bebec&ba  f  —  resurredipo,  Auf» 
erstehung. 

—  co&ub  ar&ma  ojurure  f  —  pe- 
dir  concelho,  Rath  verlang«. 


Digitized  by 


Google 


40 


Diccionario  tupi.     G. 


cecö  meoamf  —  eiva,  Haar,  Faser, 
Mangel 

—  tenhe  —  habito,  costume,  Ge- 
wohnheit. 

cecobiara  —  resposta,  Substitute, 
penhor,  Antwort,  Stellvertreter, 
Bürge,  Pfand. 

ceem  —  docey  süss. 

—  kyla  kytaf  —  confeitos,  Süssig- 
keiten. 

—  oae  —  estar  adopado,  ver- 
8Ü88t  seyn. 

ceembüca  —  salgado,  sedobre,  ge- 
salzen, brackisch. 

cegy  —  carretar,  carregar,  mu- 
dar,  herbeiführen,  tragen,  ver- 
ändern. 

cegylaba  —  carreto,  das  Führen. 

cegylara  —  carretador,  Karren- 
rührer. 

ceicoära(teicoara)  —  cu,  das  Gesäss. 

—  epunga  acemo  —  hemorrhoidas, 
Hämorrhoiden. 

~  molaca  —  batecu,  auf  den 
Hinlern  fallen. 

—  oeü  —  bicho,  corrvpcäo,  (A>- 
enfa),  Krankheit  des  Afters. 

cerya  —  rebanho,  mutäddo,  Heerde, 
Schwärm,  Vielheit. 

cejar  —  deixar,  desamparar,  las- 
sen, verlassen. 

oejueü  —  sete  estreHo,  as  pleia- 
das,  Siebengestirn. 

ceky  —  atrahir,  puxar,  tirar  por 
forpa,  an  sich  ziehen,  stossen, 
mit  Kraft  ziehen. 

—  cemo  —  cercar,  dar  cerco, 
umgeben,  umschliessen. 

—  cotinga  —  dar  d  vela,  ab- 
segeln. 

cekyje  —  temer ,  medo,  furchten, 
FurchL 

—  rupi  —  com  medo,  mit,  aus 
Furcht 

cembyra  —  sobros,  firagmentos, 
restante,  Brocken,  Bruchslücke, 
Uebcrrest 

cememboe  —  discipuJo,  Schüler. 


cemeyba — äba,  borda,  Rand,  Saum. 

—  mamana  —  embamhar,  bdin- 
ha  da  costura,  einsäumen,  Saum 
einer  Naht 

cemimotara  —  liberdade,  Uvre  al- 
vedrio,  Freiheit,  freier  Wille. 

—  rupi  —  consentimento,  vohm- 
tariamente,  alarga,  a  redea  solta, 
Zustimmung,  freiwillig,  frei,  mit 
verhängtem  Zügel. 

cemimotara  rupi  oicö  —  senhor  de 
si,  sein  eigener  Herr. 

—  rupinhöte  —  a  torto  e  a  direito, 
querein,  unbedacblsam. 

cemericö  raueupara  f  —  amigo  de 
sua  mulher,  Freund  seiner  Frau, 

—  polftcaba  —  desperado,  roivo, 
verzweifelt,  rasend. 

cemö  igara  cui  —  desembarcar  da 
canoa,  ausschiffen. 

—  ixupe  —  oecorrer  ao  encontro, 
entgegenlaufen. 

cendape  catu  —  no  mesmo  kigar, 
an  demselben  Orte. 

cendü  —  escutar,  ouvir,  erdender, 
perceber,  horchen,  hören,  ver- 
stehen, begreifen. 

cendy  —  bäba,  Geifer,  Speichel. 

—  cururu  —  babar-se,  sich  be- 
geifern. 

cendyi  —  arder,  claridade,  hiz, 
brennen,  Helle,  Licht 

—  oane  —  acender-se,  ja  arde, 
sich  entzünden,  es  brennt  schon. 

—  püca  —  htzir,  rehizir,  resplan- 
decer,  leuchten,  glänzen,  Wider- 
scheinen. 

oane  yg  —  aclarar  a  agua, 

das  Wasser  klären, 
cenemby    —    camaleäo    (bicho), 

Art  Eidechse, 
cenhei  —  rebentar  a  semente,  nas- 

cer    a   planta,    Austreiben   des 

Samens,   wachsen  einer  Pflanze, 
cenöi  —  chamar,  rufen. 

—  cera  rupi  —  nomear,   nennen, 
cenonde  ele  —  muito  antes,    viel 

früher,  eher. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.    €. 


41 


cenonde  goara  —  antecessor,  pri- 
mogenito,  Vorgänger,  Erstgebo- 
rener. 

—  goara  (uara)  el6  —  antepas- 
sados,  Vorfahren. 

—  kety  ocacao  —  adiantar-se, 
voreilen. 

—  mirim  —  adiante  mais,  pouco 
OHteSy  mehr  voran,  etwas  früher. 

—  omombeü  —  pronosticar,  vor- 
her verkünden. 

—  ranhe  enöng  —  antepör,  pre- 
ferir,  vorsetzen,  vorziehen. 

—  eice  —  antecipar-se,  zuvorkom- 
men. 

cepetü  (port.)    —   espeto,    Spiess, 

Bratspiess. 
cepetu  jebyr  —   tornar  o  espeto, 

den  Bratspiess  umdrehen, 
cepiaca  (velmaem)  —  ver,  sehen, 
cepiacaba  —  apparencia,  semblante, 

cor,  Ansehen,  Aeusseres,  Schein. 

—  moanga  09Ü  f  —  apparente, 
sichtbar,  offenbar. 

—  ocanhemo  —  desbotar,  die  Farbe, 
das  Ansehen*  verändern. 

cepoly  —  tripa,  intestinos,  Darme, 
Eingeweide. 

—  j6ca  —  estripar,  ausweiden, 
cepoylaba  —  borri/ador,  Ott  agm- 

dor,  Giesskanne,  Wasserer. 
cepy  —  preco,  valor,  resgate,  Preis, 
Werth,  Ranztonirungspreis. 

—  meeng  —  premiar,  compen- 
sar,  pagar,  belohnen,  vergüten, 
zahlen. 

—  n6ng  —  avaUar,  avaliapäo, 
schätzen,  Preisbestimmung. 

—  0911  eyma,  epiriman  —  com- 
prar  barato,  wohlfeil  kaufen. 

—  quera  ojurure  —  pedir  a  divido, 
die  Schuld  verlangen. 

—  rece  —  interesse,  Nutzen,  Vor- 
theil,  Gewinn. 

—  yg  —  borrifar,  aguar,  begies- 
sen,  wässern. 

cepycei  —  estar  dorminhoco,  schläf- 
rig seyn,  Langschläfer. 


cepycei  minhe  nongära  —  amodor- 

radOy  schlafsüchtig,  lethargisch, 
cera  —  nome ,  Name. 

—  arpe  goara  —  sobrenome,  apel- 
Udo,  Zuname. 

cerakuena  —  fama%  Ruf. 

—  catü  —  boa  fama,  guter  Ruf. 
cerayma  —  pagäo,   cathecumeno, 

Heyde,  Christen schüler. 
cereb  —  lamber,  lecken. 
cer6c  —  bapHsar,  taufen, 
ceryca  —  vasar  a  mare,  correr  0 

liquido,  Ebbe  des  Meeres,  Laufen 

einer  Flüssigkeit, 
ceta  —  muito,  viel. 

—  ei  —  muitas  vezes,  oft,  viel- 
mals. 

—  mba6  —  abundancia,  riqueza, 
Ueberfluss,  Reichthum. 

— •  mbae  jara  —  abastado,  rico,  ein 
Reicher. 

—  —  oeü  09Ü  —  proezas,  Hel- 
dentaten. 

—  rupi  —  de  muitas  maneiras, 
auf  vielerlei  Weise. 

celama  —  patria,  Vaterland, 
cete  —  corpo,  humanidade,  Kör- 
per, Menschheil. 

—  amanö  manö  —  falhar-se  dos 
membros,  Absterben  der  Glied- 
massen. 

cetüna  —  cheirar,  tornar  o  chetro, 

riechen,  Geruch  annehmen, 
celyma  —  perna,  das  Bein. 

—  cangöera  —  cana  da  perna, 
Röhrknochen  im  Schienbein. 

—  capara  —  coxo ,  aleyado, 
hinkend,  lahm. 

—  roö  —  barriga  da  perna,  Wade, 
cigie  mirim  —  tripas,  Gedärme. 

—  ocu  —  estomago,  Magen, 
cinco  ei  f  (port)  —   (Anco  vezes, 

fünfmal, 
cinoaba  —  barba,  Bari. 

—  oae  —  barbado,  bärtig. 

—  ocenhei  —  apontar  a  barba, 
den  Bart  zustutzen. 

cipö  em  —  alcaeüz,  Süsshok. 

6 


Digitized  by 


Google 


*2 


Diccionario  tupi.     C. 


cö  —  roca,  quinta,  abgetriebener 
Wald,  angebauter  Ort,  Landgut. 

coae  —  este,  esta,  isto,  dieser, 
diese,  dieses. 

—  arama  — para  isto,  dafür,  zu 
diesem  Zweck. 

—  rece  —  por  esta  razäo,  aus 
diesem  Grunde. 

—  rendape  —  neste  tugar,  an 
diesem  Orte. 

—  rire — depois  disto,  nach  diesem, 
coa  roeeng  —  moslrar,  apresentar, 

declarar,  dar  a  säber,  inculcar, 
expdr,  offerecer,  representar, 
zeigen,  vergegenwärtigen,  vor- 
stellen, zu  wissen  thun,  erklären. 

coara  —  buraco,  furo,  Loch,  Oeff- 
nung,  Aufenthaltsort. 

coaracy  —  sol,  Sonne. 

—  aroanö  —  eclipse  do  sol,  Son- 
nenfinslerniss. 

—  ara  —  veräo,  esiio,  tempo  de 
sol,  Frühling,  Sommer,  Sonnenzeit. 

—  beraba  —  raio  de  sol,  Son- 
nenstrahl 

—  piacaba  —  chapeo  de  sol,  Son- 
nenhut, Sonnenschirm. 

—  rangaba  f  —  relogio  de  sol, 
Sonnenuhr. 

—  rendya  —  resiia  de  sol,  Son- 
nenstrahl zwischen  Wolken. 

coaliacaba  —  pintura,  letra,  Malerei, 
Zeichnung,  Buchstabe. 

coatiacara  —  pmtor,  escriväo,  Ma- 
ler, Schreiber. 

coatiar  —  pintar,  escrever,  malen, 
schreiben. 

coaub  —  conhecer,  reconhecer,  sa- 
her,  kennen,  erkennen,  wissen. 

—  cepiacaba  rupi  —  conhecer  de 
vista,  von  Weitem  erkennen. 

—  morandüba  —  säber  novidades, 
Neuigkeiten  wissen. 

—  ucar  —  fazer  säbedor,  kund 
geben. 

morandüba  —  descobrir  a 

segredo,  das  Geheimniss  ent- 
decken« 


cocenöi  —  eis-aqui,  siehe  da. 

cocinheime  cui  vi  —  desde  muilo 
tempo,  seit  langer  Zeit. 

goara  —  antigtässimo, 

sehr  alL 

cocöi  —  cahir  a  firuta,  das  Ab- 
fallen einer  Frucht 

coema  —  manhd,  Morgen. 

—  ete  —  manhä  clara,  früher 
Morgen. 

—  eyme  ve  poame  —  madrugar, 
früh  aufstehen. 

—  pyra  pirang  —  claräo  da  manhä, 
aurora,  Morgenröthe,  Morgen- 
dämmerung. 

—  pyranga  —  madrugada,  Mor- 
genfrühe. 

coice  —  Jiontem,  gestern. 

—  coice  —  antehontem,  vorgestern, 
coipe  —  cu>  der  Hintere,  Gesäss. 
coite  —  ftnaknenle,  endlich, 
comeengaba  —  tndicio,  Anzeichen, 
comenda  —  feyäo,  Hülsenfrucht 

—  ocü  —  fava,  Bohne. 

conapü  —  mero  (peixe),  ein  Fisch 
(Gujubü  gua9Ü  Afercgrav.) 

conhara  (port)  — cunhado,  Schwa- 
ger. 

coom  —  arder,  latejar  a  ferida, 
brennen,  klopfen;  von  der  Wunde 
gebraucht. 

cope  —  cöstas,  Rippe. 

—  cangoera  —  espinhapo,  Rückgrat 

—  rupi  —  por  traz,  d  falsa  fe; 
ausencia,  nach  rückwärts;  mit 
Arg;  Abwesenheit. 

copiara  —  alpendre,  Oberdach, 
tragbares  Vordach. 

copixaba  —  roca,  quinta,  abgebau- 
ter Wald,  Hof,  Bauerngut. 

—  cui  —  da  roca,  auf  dem  Hof. 
copyr  —  cortar  mato,   au  ropar, 

den  Wald  umhauen,  um  bepflanzt 

zu  werden, 
coquera  —  ropa  velha  ou  capoeira, 

verlassener  Anbau, 
corai  oane  ixui  —  aborreeer-se  de 

algüa  cousa,  etwas  verabscheuen. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.     G. 


43 


corera  —  aparas,  farelo,  rebo- 
talho,  argueiro,  Abfall,  Kleien, 
Ausschuss,  Hälmchen. 

eori  —  logo,  sogleich. 

—  mirim  —  logo,  daqui  a  pouco, 
sogleich,  nach  einer  kleinen  Weile. 

coromo  cori  —  pelo  tempo  adiante, 
später,  mit  der  Zeit 

cororong  —  gargarejar,  roncar 
dormindo,  ausgurgeln,  im  Schlafe 
schnarchen. 

colü  -  coiuc  -  nongara  —  pontada, 
Seiteuslich,  Pleuresia. 

colüca  —  picar,  stechen. 

colucaba  —  picadura,  estocada, 
facada,  aguilhäo,  Stich,  Sloss, 
Wunde  mit  einem  Messer,  Sta- 
chelspitze. 

colüc  —  aümpar,  lavando,  reini- 
gen, durch  Waschen. 

coyabe  —  assim,  assim  mesmo,  a 
modo,  so,  ebenso,  nach  Art. 

coyr  —  agora,  hoje,  jetzt,  heute. 

—  amö  —  axnda  agora,  noch 
jetzt. 

—  nitio  —  agora  näo,  jetzt  nicht. 

—  rire  —  daqui  por  diante,  desde 
agora,  von  nun  an,  von  jetzt. 

—  tenem  —  agora  sim,  gerade, 
eben  jetzt. 

—  ve  —  ao  presente ,  ja  agora, 
ja  logo,  gegenwärtig,  nun  schon, 
sogleich. 

cruca  (coruca)  f  —  cruz,  Kreuz. 

cua  —  ciniura,  cadeiras  do  corpo, 
meto  de  qualquer  cousa,  die 
Hüften,  Mitte  des  Leibes  oder 
einer  Sache,  Gürtel. 

—  canga  —  quadril,  Hüftbein. 

—  pecoacaba,  —  cingidouro,  Gür- 
telband. 

cuacü  —  encobrir,  atabafar ,  be- 
decken, zudecken. 

cuandü  —  ouripo  cacheiro (bicho) 
Hystrix  prehensilis,  Stachelschwein 
mit  Wickelschwanz. 

cuapaba  —  sabedoria,  Weisheit, 
Wissenschaft. 


cuapara  —  discreto ,  säbedor,  fa- 
miliär, corihecido,  gescheit,  ver- 
ständig, vertraut,  bekannt. 

cube  catü  —  agradecimento ,  para- 
bens,  Danksagung,  Glückwunsch. 

—  catucaba  —  galardäo,  Beloh- 
nung. 

—  eatucara  —  gratificador,  Ver- 
gelter. 

cunham  —  mulher ,  femea,  Frau, 
Weib. 

—  cacoare  —  mulher  anciä,  altes 
Weib.  , 

—  capixara  meengara  —  alcovi- 
teira,  Kupplerin. 

—  coar-eyma  —  mulher  donzella 
(i.  e.  sem  buraco),  Jungfrau. 

—  inema  momoxicara  —  mulfter 
adultera,  Ehebrecherin. 

—  goaimim  —  mulher  velha,  altes 
Weib. 

—  membyra  —  sobrinho,  sobrinha 
do  hörnern,  Neffe,  Nichte  des 
Mannes. 

—  mema  —  parente  por  afini- 
dade,  verschwägert. 

—  mendacara  —  mulher  casada, 
Ehefrau. 

—  mendacar-eyma  —  mulher  sol- 
teira,  lediges  Weib. 

—  mocü  (port.?)  —  moca,  don- 
zella, Mädchen,  Jungfrau. 

—  paria  —  sota  de  mulher,  Wei- 
berschürze. 

—  rapixara  —  effeminado ,  wei- 
bisch. 

—  rupiara  —  amigo  de  mulheres, 
Weiberfreund.. 

eunhatem  —  rapariga,  Mädchen. 

cura  curao  —  chamar  nomes  in- 
juriosos,  beleidigende  Worte 
sagen. 

curie  curi  —  depois  e  näo  agora 
hofe  (fallando  da  hora  fiitura), 
dann  und  jetzt  nicht;  Heute 
(von  künftig  gesprochen.) 

curucurulem  —  acada  passo,  a 
miudo,  jeden  Augenblick,  oft. 


Digitized  by 


Google 


44 


Diccionario  lupi.     C  Q.  (S.) 


curüba  —  sarna,  borbulha,  bro- 
to&a,  Krätze,  Blatter,  Ausschlag. 

curucaba  —  garganta,  papo,  guela, 
guelras,  Kehle,  Kropf,  Rachen, 
Kiemendeckel,  Kiemen. 

—  epunga  0911  —  esquinencia, 
Kehlsucht,  Halsbräune. 

—  ipoi  oae  —  gorgomilho,  Magen- 
schlund. 

~  ojekendao  —  cerrazäo  do  petto, 
pigarro,  kurzer  Athem,  Engbrü- 
stigkeit. 

curumata  —  especie  de  peixe, 
Schizodon. 

curumim  (columim)  —  rapaz, 
Bursche,  Junge. 

—  09Ü  —  rnoco,  Knabe,  Jüngling. 

—  09uc4ba  —  mocidade,  Jugend- 
alter. 

cururü  —  säpo,  Kröle. 

cururüc  —  fallar  por  entre  os 
dentes,  remungar,  rosnar ;  rugi- 
do  das  tripas,  zwischen  den 
Zähnen  sprechen,  nachtönen, 
zwischen  Zähnen  murmeln,  schnar- 
chen; Gurren  in  den  Gedärmen. 

eurutem !  (incitando)  —  cedo,  de- 
pressa,  brevemente,  bald,  schnell, 
kurz! 

—  oarama  —  a  pressa,  para  lo- 
go,  dentro  de  poucos  dias,  de 
passagem9  de  pressa,  in  Eile, 
sogleich,  in  wenig  Tagen,  vor- 
übergehend, schnell. 

—  oala  —  accelerar  os  passos, 
den  Schritt  beschleunigen. 

—  ramö  —  ha  pouco  tempo,  vor 
wenig  Zeit. 


(Gonsoante  semivogal,  sibilante  = 
S  vel  inier  S  et  Z.) 

9aang  —  arremedar,  imitar,  aven- 
turar,  provar,  gosto,  nachahmen, 
versuchen,  wagen;  Sinn  des  Ge- 
schmackes. 


caangaba  —  balanpa,  die  Wage. 
9aba  —  peludo,  haarig. 
9abaa  —  enseada  do  rio,  do  mar, 
Bucht  des  Flusses,  des  Meeres. 

9abaipös    —    bebado ,    betrunken, 

Trunkenbold. 
9abe  —  bolor,  Schimmel,  Moder. 

—  oae  —  cousa  bolorecida,  ver- 
schimmelte Sache. 

—  oäne  —  estar  com  bolor,  ver- 
schimmelt seyn. 

9abec6m  —  cavar,  graben,  aus- 
höhlen. 

9aberec  l.  9ap6c  —  chamuscar, 
er  estar  ao  fogo,  absengen. 

ca9a«9ac4o  f  —  repassar,  trock- 
nen, bügeln. 

ca9ao  —  atravessar ,  passar ,  pe- 
netrar,  durchkreuzen,  durch- 
gehen, durchbohren. 

9a£ao  ete  cangaba  —  Sahir  de  foz 
em  fora,  aus  der  Mündung  in's 
hohe  Meer  fahren. 

9a9ao  rupi  iacanga  f  —  passar 
pelo  entendimento ,  verstanden 
werden,  verstehen. 

9acao  nhöte,  apecaiü  rupi  —  pas- 
sar de  largo,  weitaus  durch-, 
öfler  übergehen. 

9a9abora  —  tras/egar,  vasar,  des- 
fecharf  über-  ausgiessen,  los- 
lassen. 

9acucanga  —  ralo,  näo  tapado, 
locker,  ohne  Deckel 

cacai  —  lenha  de  S.  Joäo,  muida, 
chamizos,  Holzspähne  zum  An- 
zünden. 

9acamby  —  virilha,  Schaamleiste. 

cacamby  pene  —  rotura  de  virilha, 
Leistenbruch. 

9acapem  —  ventrecha,  Nabelbruch. 

9acapira  —  bico,  ponta,  Schnabel, 
Spitze. 

—  cantim  —  ponta  aguda,  scharfe 
Spitze. 

cace,  caceme  —  algasarras,  Lärm, 
Geschrei. 


Digitized  by 


Google 


BSccionario  tüpi    <?.  (&) 


eaceine  —  bramir,  bramar,  gemer, 
gritar,  brüllen,  heulen,  weinen, 
schreien. 

cacöca  —  gurgulho,  Warm  im  Ge- 
treide, Made. 

cacy  —  döer,  importar,  ter  pena, 
schmerzen,  stark  wirken,  Ver- 
druss  haben. 

—  rupi  —  asperamente,  scharf, 
schmerzlich. 

cae  —  se,  wenn, 
cagica  —  nervo,  veia,  Nerve,  Blut- 
ader. 

—  oeu  —  arteria,  Schlagader, 
cai  —  azedo,  sauer,  herbe. 

—  oae  —  cousa  azeda,  agra, 
eine  sauere,  herbe  Sache. 

taibö  —  agourar,  wahrsage«, 
caboncara  —  agoureiro,  Wahrsager, 
eaibyra  —  gengwa,  Zahnfleisch, 
caicaba  —  giz,  Kreide, 
caunfee  —  aspero,  qtrina,   game, 
rauh,  holpericht,  die  Ecke. 

—  tima-oae  —  cousa  amoktda, 
afiada,  eine  geschliffene,  feine 
Sache. 

^ayiba  —  queixada,  queixo,  Kinn- 
backen. 

cakaqutra  —  ausencia,  consequen- 
cia,  apoz,  atraz,  Abwesenheit, 
Folge,  hinterdrein. 

—  goara  —  ultimo,  der  letzte  Mann. 
— jebyr — tornar  par atraz,  recuar, 

umwenden,  zurückweichen. 

—  kety  maem  —  olharpara  ttaz, 
oJhar  desguelha,  zurück-,  von 
der  Seite  ansehen. 

—  ve  —  consequentemenie ,  folg- 
lich, schliesslich. 

fakybone  —  arder  o  corpo,  Hitze 

haben, 
cainha  —  dente,  Zahn. 

—  cocdi  —  cakhr  os  dentes,  Aus- 
fallen der  Zähne. 

eanhe  —  a  presset,  repentinamente ; 
pressa,  unpeto,  schnell,  plötz- 
lich; die  Eile,  das  Ungestüm. 

eantam  —  ryo,  duro,  fest,  hart 


caniam  iacanga  —  cabe$udo,rude, 
Hartkopf. 

—  rupi  —  de  forpa,  mit  Gewalt 
canlim  —  bico,  Schnabel. 

—  pecü  —  espordo,  Sporn, 
capec  —  tostar,  rösten. 

capirön  —  carpir,  prantear,  Urnen- 
tar,  weinen,  heulen,  klagen. 

capirön -ambyra  —  premto  de  de" 
fimto,  Todtenklage. 

capixara  —  proximo,  der  nächste. 

capö  (cepö,  cipö)  —  ratz,  Wur- 
zel, Schlingpflanze,  Liane. 

capomim  —  dar  dolho,  fechar  os 
olhos  a  imuda,  blinzeln. 

capua  —  de  pressa,  schnell. 

eapucai  —  elamar,  apregoar,  apu- 
par,  gritar  por  alguem,  bra- 
dar,  rufen,  ausrufen,  verspotten, 
Jemand  rufen,  schreien. 

eapucaya  —  gaüinha^  das  Huhn, 
die  Henne. 

—  copia  oane  —  gälHnha  poedeira, 
Leghenne. 

*—  mirim  —  pintO,  Hähnchen. 
**-  nheenga  rame  —  de  madhtgada, 
Henne,  die  am  Morgen  kräht 

—  potyra  —  exito  do  gallo,  Hüh- 
nersteige. 

—  roca  —  galiinhäro,  casa  de 
galHnhas,  Hühnerhof,  Hühnerhaus. 

capy  —  escaldar,  queimar,  cau- 
terisar,  brühen,  absieden,  mit 
Brenneisen   brennen. 

—  capy  —  afoguear,  entzünden. 

—  rete  —  abrasar,  verbrennen. 

—  lata  —  accender,  atear  fbgo, 
anzünden,  Feuer  machen. 

capya  —  tesHculos,  Hoden. 

—  jöca  —  copar,  verschneiden, 
capycön  —  ponta  de  terra,  Land- 
spitze. 

caron  —  esperar,  warten, 
caroncaba   —    espeetapdo,    espe- 

ranca,  Erwartung,  Hoffnung. 
earoncVra  —  espeetador,   espera- 

dor,  der  Erwartende,  Hoffende, 
caryba  —  cacho,  Traube,  Rispe. 


Digitized  by 


Google 


Dieeionario  tnpL    Q.  (S.) 


earyba-bacova  —  cacko  de  ba- 
mma,  Traube  von  Bananen. 

eatykoera  —  bagaco,  borra,  Trester, 
Sau,  Hefe. 

—  rendäba  —  mOKtxro,  Misthaafen. 
catypy  —  bockeeka,  face*  de  ro- 
sto, Wangenhöhle,  Wangen. 

eaucüb  —  om*,  erümmr,  heben, 
schätzen. 

—  eatucaba  -  rupi  —  afdcomda- 
meräe,  zärüieh. 

—  ete  —  1er  em  wmyta  estimafmx, 
sehr  hoch  schallen. 

eaueupära  —  mmmdor,  esämador, 
amamte,  qaendo,  Liebhaber,  Ver- 
ehrer, Gehebter. 

eaynha  —  grdo,  sememtes ,  Samen, 
Körner. 

—  jöca  —  debidkar,  Körner  aus- 
lösen, dreschen. 

eayr  —  gisar,  riscar,  zeichnen, 

Striche  machen, 
cayeaba  —  riscm,  giz,  Zeichnung, 
co  —  w,  in. 
eoan-hyra  — JMMCQ  tearo,  Udo  de 

pkmta,  xarte  Binsen,  Trieb  einer 

Pflanze, 
eoän  mitera  —  cerme  dm  madeirm* 

Berz  vom  Holze, 
eoba     (tzobä)     —    rosto,    coro, 

Antlitz,  Gesicht 

—  ey  —  cmmatdo,  malemea- 
rmdo,  satarmo,  tristomko.  trast- 
imdo,  mürrisch,  hassnehen  Ge- 
sachtes,  meUnchohsch ,  traurig, 
verlegen  aussehend. 

—  cy  irunamo  maem,  olkmr  com 
meios  otkos,  schief  ansehen. 

—  ey  oico  —  esmr  triste,  trau- 
rig seyn. 

—  jnba  —  rosto  paJädo,  des- 
mmado,  blasses  Antlitz,  ohn- 
mächtig. 

—  juba  ooa  —  cmrm  de  morto, 
Todlenanuitz. 

—  kytäm  —  smat*  rerruga  de 
rosto,    Zeichen,    Warze   im  Ge- 


eobä  inongatironeaba  —  emfiato  de 
rosto,  Zierde  im  Gesieht. 

—  ooü  —  caraca,  severidmde, 
wildes  Gesicht.  Strenge. 

—  pecanga  —  macoo  de  rosto, 
volles  Gesicht,  Backen. 

—  pecüyea  —  iamcar  em  rosto, 
ins  Gesicht  werfen,  tadeln. 

—  pokee  —  rebucar-se,  sich  ver- 
bergen ,  verhüllen . 

—  pyteca  —  esbo/etear ,  Ohrfeige 
geben. 

—  rangäba  —  mascara,  Larve, 
Maske. 

cobainda-eui  —  dm  amtrm  parte, 
dalem,  von  der  andern  Sehe, 
jenseits. 

cobaindape  —  baadm  dalem ,  jen- 
seitiges Ufer. 

cobaitim  —  mtuOmr,  mpetir  ,  sa- 
mr  ao  emcomtro,  emcomtrar  ml- 
gmem,  abschneiden,  verhindern, 
entgegenkommen,  begegnen. 

eobaixara  —  oppör.  de  fronte,  ob- 
stoado,  mttmde,  bmda,  Imdo, 
entgegensetzen,  gegenüber;  Hin- 
derniss,  Hälfte,  Seite. 

—  inbeenga  —  repBcmr,  antworten. 

—  jabe  jabe  cm  —  de  cmdm  parte, 
von  jeder  Seite. 

—  kery  —  parm  m  oatrm  bamda, 
auf  die  andere  Sehe. 

—  tarnen  poryb  —  m  mmtor  parte 
dm  emasm  reparüda,  der  grossere 
Antheil  einer  abgetheälen  Sache. 

eobake  —  deerca.  ao  pe,  jumto, 
ao  perto,  perto.  remte  a  Ukarpa  ; 
pretemem,  bei,  nahe,  daneben, 
dicht  an  der  Seite;  Gegenwart 

—  eatü  —  tarnte,  em  prtsemfo, 
vor,  in  Gegenwart 

—  cui  —  de  perto*  ganz  nahe. 

—  goära  —  wismko,  Kachbar. 

—  nipi  —  mo  reder,  rrngshemm. 
cobay   —   terra   dmkm   do    mar 

{Portugals    das  Land 
des  Meeres. 
cofenym  —  rabo,  Schwanz,  ! 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.     Q.  (S.) 


47 


cobaya  acyca  —  derribado,  nieder- 
geworfen, umgestürzt, 
cobayana  —    contrario,   inimigo, 

Gegner,  Feind, 
cobaygoara  —  hörnern  dauern  do 

mar  (Portuguez),  ein  Mann  von 

jenseits  des  Meeres  (Portugiese). 
joc  (v.  poe)  —  rebentar  a  corda, 

Springen  der  Sehne,  Saite, 
cocanga  soffrer,  soffrido;  pacien- 

cia,  paciente,    leiden,   dulden; 

Geduld,  der  Geduldige, 
cocoen  —  pisar  com  as  mäos,  mit 

Händen  nieder-, zer-,  fest-drücken. 
cokendä  —    cerrar,    tapar ,    zu- 

schliessen,  verstopfen, 
cokendab-yby  öca  pepe  f  —   mu- 

rar,  mauern   (am  Haus), 
cokendaböca  —  desafferoffiar,  auf- 

schliessen,  aufriegeln, 
cokendapaba  —  rolha,  tapadoura, 

Stöpsel,  Propfen,  Deckel, 
coö  —  carne,  caca,  animal,  Fleisch, 

Wildpret,  ein  Thier. 

—  mitera  —  amargo ,  bitter. 

cöo  oeü  —  alimaria,  grosses,  wil- 
des Thier. 

—  papao  f  —  quinta  feira,  Don- 
nerstag. 

—  pirera  —  couro ,  Fell,  Leder, 
copar  —  per  der  o  caminho,  em- 

paneirar,  den  Weg  verlieren, 
eopia  —  ovo,  Ei. 

—  rerü  —  oveiro,  Eierstock. 

—  tacaca  —  clara  d'ovo,  Eiweiss. 

—  tagoa  —  gemma  d'ovo,  Eigelb, 
Dotter. 

copiara  —  achague ,  Krankheils- 
anfall. 

copir  —  levantar,  arregacar,  car- 
regar  levdndo,  aufheben,  auf- 
schürzen, tragen. 

coröoa  —  romper,  brechen. 

coryb  —  alegre,  lustig. 

—  oicö  —  esiar  alegre,  lustig  seyn. 
cotyngyba   —  mastro   de  canoa, 

Mast  eines  Fahrzeuges, 
cuaeü  —  veado ,  Reh. 


cuacu  apara  —  veado  de  cornos, 

Hirsch, 
cuacume  —  cobra,  Schlange. 

—  apiaba  (i.  e.  cobra  homeu)  — 
bodo,  Lamantin,  Kuhfisch. 

cueurejü  —  cobre  d'agua,  Wasser  - 

(Riesen-)  Schlange, 
eugui  —  asul,  blau, 
cui  (partic)  —  da,  de,  do,  deren, 

dessen. 

—  v6  (praep.)  —  desde,  seit,  bis. 
cup6  (partic.)  —  do,  aos,  äs,  a, 

dem,  der,  denen, 
cupi  —  de  veras,  he  verdade,  ge- 
wiss, es  ist  Wahrheil. 

—  c4ba  ocomeengoae  f  —  te&H- 
munho,  Zeuge. 

—  catü  —  a  fe,  certamente  de 
certo,  po  verdade,  auf  Gewissen, 
sicherlich,  nach  Wahrheil. 

—  catü  ipö  —  provavebnente, 
wahrscheinlicherweise. 

—  —  rupi  —  he  possivel  q'/össe 
assim,  es  ist  möglich,  dass  dem 
so  sey. 

—  jabe  —  assim-he,  so  ist  es. 
acquera   —   assim  foi  na 

verdade,  so  war's  in  Wahrheit. 

—  onheeng  —  ter  rafäo,  Recht 
haben. 

—  rupi  —  infallivelmente,  na  ver- 
dade, unfehlbarerweise,  in  Wahr* 
heit. 

—  tu  quae  —  he  isto,  assim,  es 
ist  so,  wirklich. 

—  liteü  —  assim  he  na  verdade, 
so  ist  es  in  Wahrheil. 

cupicaba  —  verdade,  certeza,  Wahr- 

heit,  Gewissheit, 
cururü  —  mexilhdo,  Wassermuschel, 
cuü  —  morder,   mastig ar,   beis- 

sen,  kauen, 
cuucaba  —  dentada,  mordedura, 

ein  Biss. 

—  cara  —  mordedor ,  roedor, 
ßeisser,  Nager. 

—  cuü  —  roer,  abocanhar,  qa^ 
gen,  anbeissen. 


Digitized  by 


Google 


48 


Dic<ri*>nano  lupk    B. 


& 


eacanherao  —  esmorecer,  ohnmäch- 
tig, muthlos  werden. 

earpe  enöng  —  sobrepör,  darauf 
setzen. 

eauky  —  enternder  com  atguem, 
mit  einem  Händel  suchen,  Ver- 
druss  machen. 

ecarimbabo  rupi  —  ä  /brfa,  mit 
Gewalt. 

—  rupöeraco  —  kvar  d  /orpa, 
mit  Gewall  wegnehmen. 

ecalü  —  bem,  bom,  wohl,  gut. 

—  rupi  —  em  boa  fe,  ücitamente, 
in  gutem  Glauben,  zulässiger 
Weise. 

ecatüpe  —  nu,  nackt,  unbedeckt. 

ecoema  piranga  eyme  06  —  ante- 

manhä,  vor  Tag,  sehr  frühe. 

—  rame  —  pela  manhä,  am  Morgen, 
ccope  —  iraicäo,  Verrath. 

—  rupi  —  d  iraicäo,  mit  Verrath. 
eem  (affirmat)  —  sm,  Ja. 

eik6  —  entrar,  eintreten, 
emaaci  —  doenpa,  Krankheit. 

—  ayba  —  contagio,  doenpa  mä, 
ansteckende,  schlimme  Krankheil. 

embae  —  seu,  sein. 

embiara  —  caca,  pesca,  Jagd, 
Fischfang. 

embira  —  casca,  fio,  Rinde,  Faser. 

emoete  —  adorar ,  sanäftear,  re~ 
verenciar,  anbeten,  heiligen,  ver- 
ehren. 

emoelecaba  f  —  cuUo ,  adorafäo, 
Gullus,  Anbetung. 

emoelecaraf  — adorador,  Anbeter. 

emombae  —  acordar  a  outrem, 
einem  zugestehen. 

emongeta  —  conselho,  Ralh. 

—  ayba  rupi  —  aconselhar  mal, 
übel  rathen. 

—  catü  rupi  —  aconselhar  bem, 
wohl  rathen. 

enduape  —  tanga  de  pktmas 
d'Ema,  Schürze  von  Slraussen- 
federn. 


I  e*e-oaarüoa  —  boas  iaries,  guten 
Abend. 

«ne-coema  ~  bom  dias,  guten  Tag. 

en£me  —  feder,  stinken. 

ene-pylüna  catü  —  boas  noites, 
gute  Nacht. 

enganane  (port.)  —  enganar,  ten~ 
tar,  defraudar,  betrügen,  ver- 
suchen, berauben. 

enöng  aba  pöpe  —  entregar,  über- 
geben. 

—  eangaba  —  sinalar,  seüar,  be- 
zeichnen, mit  Siegel  bedrucken. 

enongatü  —  guardar,  verwahren, 
epeba  —  pus,  materia,  Eiter. 

—  antam  —  carnegäo,  Granula- 
tion der  Wunde. 

epö  pecyca  —  apertar  a  mäo, 
die  Hand  drücken. 

epö  ürpe  enöng  —  sugeilar,  un- 
terwerfen. 

epöpe  ve  —  com  tudo,  dennoch, 
nichts  desto  weniger. 

eporoc  mirim  oane  —  aHviar  do 
peso  a  canoa,  das  Fahrzeug  er- 
leichtern. 

epolopao  irunamo  onheöng  —  fal- 
lar  aspero,  hart  reden. 

epunga  ocu  opilapäo,  Verstopfung. 

epy  —  cäicerce,  prineipio,  Grund- 
lage, Grund. 

—  cui  goara  f  —  original,  Urbild. 

—  rupi  —  pegado,  junto;  ir  a 
pe,  anhängend,  nahe;  zu  Fuss 
gehen. 

—  catü  —  ao  longo,  von  weitem, 
epya  —  corafäo,  das  Herz. 

—  cui  catü  ojururef — pedir  com 
efficacia,  mit  Erfolg  bitten. 

—  oeü  —  valeroso,  tapfer. 

—  popöre  —  palpitar  0  corapäo, 
Klopfen  des  Herzens. 

—  rojebir  —  penitencia,  Reue. 
oane  oicö  f  —  estar  com- 

pungido ,  Gewissensbisse  haben. 

—  yba  goere  —  firenetico,  wahn- 
sinnig, toll. 

equem  (imperal)  —  vat ,  gehe. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.    £.  G. 


49 


enqö  —  levar,  wegtragen. 

ere  calü  (exclam.)  —  ei  lo  vai, 
old,  alto,  immer  zu,  heda,  halt. 

ereicö  ayba  —  maltratar,  miss- 
handeln. 

erimbae  —  antigamente,  vor  alter 
Zeit 

—  ete  —  mais  antigamente,  vor 
sehr  langer  Zeil. 

—  oäne  —  ja  ha  muito  tempo, 
es  ist  schon  lange  her. 

—  v6  —  ha  muito  tempo,  es  ist 
lange  her. 

erure  —  irazer ,  ziehen, 
etapüa  —  prego,  Nagel. 
el6    (affirm.    augmental.)     —    em 

muito,  viel,  sehr  viel, 
ey  —  vez,    Wechsel,  Gelegenheit, 
eyma  —  sem,  ohne, 
eyme    ve    —    antes    que,    bevor 

dass,  eher. 


fanira  (port.)  —  fmdl,  Trichter. 

e. 

(G  he  aspero  ferindo  A,0,U;  brando 

sobre£,J,Y.  G  ist  scharf  vor  A,  0,  U ; 

weich,  fast  Seh  oder  J,  vor  E,  J,  Y. ) 

gereragoay  —  pataratear ,   Lügen 

erzählen, 
gereragoya  — patarata,  Lüge, 
gererago&ya  ayba  monhangdra    — 

aleivoso,  verräiherisch,  lügenhaft, 
getyca  —  batata,  Knollenwurzel, 
gigui  —  naza,  couo,  Fischreuse, 
goabirü  —  pato,  Enle. 
goa9Ü  (a9Ü,  096) — grande,  gross, 
goacapü  —  päo  de  giräo,  Holz  zu 

einem  Gerüste  oder   einer  Bank, 
goaimim  —  velha ,  alles  Weib. 
—  ela  nheenga-moanga  quera  — 

adagio,    Sprüchwort    (was   alle 

Weiber  sprechen). 


goaimim  uirap&raf  (port.)  —  arco 
da  velha,  Iris,  Regenbogen. 

goananä,  —  marrecäo  (ave),  wilde 
Ente. 

goarab&  — pexxe-boi  (animal),  La- 
mantin. 

goara-piränga  —  barreiro,  Thon- 
grube  ( reclius :  coara-piranga :  ro- 
thes  Loch). 

goatä — caminhar,  gehen,  wandern. 

goalac&ba  —  jomada,  viagem, 
passo  peregrinapäo,  Tagemarsch, 
Reise,  Schritt,  Wanderung. 

goata9&ra  —  caminhante,  passea- 
dor,  peregrino,  Reisender,  Spa- 
ziergänger, Fremder, 

gu&  —  variado  de  cores,  bunt; 
deriv.:  campo  de  flores,  bunte 
Flur*). 

guabijü  —  arbusto  de  myrta,  Myr- 
taceae  variae. 

gua9U9&ba  —  vatia,  alteza,  pompa, 
dignidade,  Grösse,  Werth,  Hoheit, 
Pomp,  Würde. 

guara-peba  f  —  viöla  i.  e.  arco 
(Uira-para)  chatot  Guitarre. 

guariba  —  especie  de  macaco, 
Brüllaffe,  (Mycetes). 

guarina  f  —  wstia,  Weste,  Rock. 

guene  —  vomitar,  speien,  erbre- 
chen. 

guiry  jüba  (gurujuba)  —  especie 
de  peixe,  ein  Fisch. 

—  tinga  —  bagre  branco  (peixe), 
guir&  —  ave,  passaro ,  Vogel. 

—  jüba  —  papagaio  amaretto, 
gelber  Papagay. 

—  jyba  —  aza  de  passaro ,  Flü- 
gel eines  Vogels. 

—  megoäm  —  mergulhäo  (ave), 
Taucher. 

—  09Ü  —  ave  de  rapina,  gavido, 
Raubvogel,  Geier. 

—  ponga  (Araponga)  —  ave  /er- 
reiro,  Chasmarhynchus  nudicoliis. 


*)  Inde  derivantur  nomina  Guina,  Goyaz:  Indi  carapestres,  prov.  Goyaz. 

7 


Digitized  by 


Google 


50 


Diccionario  tupi.     H.  I. 


guirä  reiya  —  bando  de  passaros, 
ein  Flug  Vögel. 

—  repoty  (i.  e.  stercus  avium)  — 
erva  de  passarinho,  plantae  pa- 
rasiticae  in  arboribus:  Loranlha- 
ceae. 

gy  —  machado,  Beil,  Axt. 

—  gy  —  arredar,  affastar-se 
eignem,  entfernen,  sich  Jemand 
entfremden. 

gytaycyca  —  resina  de  jutay, 
Copal,  Harz  des  Baumes  Hyme- 
naea. 


hoji  (port.)  —  hqje  (faUando 
dhora  preterita),  heute,  wenn 
von  vergangener  Zeit  sprechend. 

—  ram6 — ainda  hoje,  noch  heute. 

—  ve  —  hqfe  memo,  noch  heute 
selbst. 

—  ve  mirim  —  ha  poueo,  heule 
vor  Kurzem. 


I. 

(Vogal;  auch  vor  dem  Vocal  hörbar.) 

iaba  ete  —  arrogante,  anmassend. 
—  elecaba  —  arrogancia,  Anmass- 

ung. 
iacanga   cantam    cui    —    rüde  de 

memoria,  harter  Kopf,  von  schwa- 
chem Gedächtniss. 
iakyme    —    humedecer;      cousa 

lerüa,  befeuchten,  feucht  werden ; 

feuchte,  zähe  Sache, 
iapar  (contract.:  juba-apar)  —  alei- 

jado  dos  bracos,  Händelahm, 
iapara  —  torto,  krumm,  schief, 
iapare  —  vergär,  biegen,  krümmen, 
iapüm  punga  oeü  yg  cui  —  opila- 

cäOy  Verstopfung  im  üntcrlcibe. 
iapuna    —    forno,    täboa   para 

grelhar  0   beyü,    Ofen,    Platte 

zum  Rösten    der  Mandioccabrüd- 

chen. 


iapycön  —  Hngua,  Zunge,  Sprache, 
iatüca  —  baixo,  curto,  seicht,  kurz, 
iatyr  atyr  —  abundantemente ,   im 

Ueberfluss. 
ibaca  —  ceo,  Himmel. 

—  pora  f  —  habitador  de  ceo, 
celestial,  glorioso,  Himmelsbe- 
wohncr,  himmlisch,  in  Herrlich- 
keil. 

ibakepe  096  f  —  salvafäo ,  Erlö- 
sung. 

—  turyba  f  —  gloria,  paraizo 
celestial,  Glorie,  Himmclsparadies. 

iby  (aegwü)  —  terra,  Erde. 

—  antam  —  torräo,  Erdscholle. 

—  apäba  —  terra  lalhada,  auf- 
gestochenes, blosses  Erdreich. 

—  apyterpe  —  centro  da  terra 
Mittelpunkt  der  Erde. 

—  coara  —  cova,  sepultura,  mina, 
Grube,  Grab,  Mine. 

—  coara  oeü  iby  apyterpe  mame 
pituna  oeü  oicö  ninhe  tayna  ela 
änga  cerayma  pupe  omäne  elä. 
rendaba  f  —  limbo,  ou  seio  de 
Abrahao,  der  Schoos  Abrahams, 
Vorhölle. 

—  cui  —  praia,  areay  Gestade, 
Sand,  Düne. 

oeü  —  banco    ou    coroa 

de  areia,  Sandbank. 
tyba  —  areal,  Ort  voll  Sand. 

—  kety  —  para  baixo,  nach  un- 
ten, in  den  Grund. 

—  kety  cac&nga  oeö  —  de  cabeca 
abaixo,  kopflings  nach  unten. 

—  mame  monhang  calü  opnbinhe 
mbae  f  —  fertilidade,  Frucht- 
barkeit. 

—  öca  —  muro  ou  parede  de 
terra,  Mauer  oder  Wand  von  Erde. 

—  peba  —  planice,  terra  plana, 
Fläche,  ebenes  Land. 

—  pora  —  habitador  da  terra, 
Landbewohner. 

—  rete  —  terra  firme,  Festland. 

—  rupy-oed  —  ir  a  pe,  zu  Fuss 
gehen. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.    I. 


51 


iby-ryry  —  terremoto,  Erd- 
beben. 

—  tyra  —  monte,  serra,  outeiro, 
Berg,  Gebirg,  Hügel. 

—  ürpe  goara  —  subterraneo, 
unterirdisch. 

ibycei  (ybucci)  —  ralador,  Reib- 
eisen, Raspel. 

ibyceirane  —  quilha  da  embar- 
cacäo,  Kiel  des  Fahrzeuges. 

ibype  —  na  chäo,  embaixo,  auf 
dem  Boden,  unlen. 

ibyra  cui  —  de  baixo,  von  unten. 

ibytü  —  vento,  ar,  viracdo,  ar- 
roto,  Wind,  Luft,  Luftzug,  Rölps. 

—  ayba  —  vento  de  trovoada, 
Sturmwind,  Windsbraut. 

—  babäea  —  redomoinho  de  vento, 
Wirbelwind. 

—  näne  —  nevoa,  nuvem,  Nebel, 
Wolke. 

—  ocü  —  pe  de  vento,  Staub- 
wirbel. 

—  pea  peä  —  vento  de  lufador^ 
Orcan. 

—  r4na  —  nevoeiro,  dicker  Nebel. 

—  tinga  —  nuvem,  weisse  Wolke, 
ibyty  goaia  —  vaiie,  Thal. 

icaba  —  gordura,  Fett 
icalü  —  bom,  gut. 

—  ele  —  muito  bom,  sehr  gut. 
icemo  ocarpe  —  sahir  fora,   her- 
ausgehen. 

icure  —  anta  (animal) ,  Tapirus. 

icurui  —  delido,  aufgelost,  zer- 
flossen. 

icyrancäba  —  fleira,  eine  lange 
Reihe. 

igacaba  —  vaso  de  barro,  de  largo 
bqfof  urna  funebre,  Thongefäss 
mit  breiter  Mündung,  Todtenurne. 

igoacü  —  custar,  ser  difftcultoso, 
kosten,  schwer,  mühsam  sein. 

igoacucaba  —  nobreza,  Adel. 

iicaba  —  palavra,  Wort. 

ike  —  aqui,  cd;  ilharga,  hier, 
dort,  an  der  Seite. 

—  cecoi  —  aqui  estd,  hier  ist  es. 


ike  cui  —  daqui,  von  dort. 

amonlgety  —   decd  parate, 

von  hier  nach  dort. 

—  kety  —  para  aqui,  hierher. 

—  nhöle  —  aqui  perto,  hier 
nahe  bei. 

—  rupy  — para  aqui,  hier  Orts, 
imboe  —  ensino,  Unterricht,  Lehre. 

—  ayba  —  mäo  ensino,  schlechte 
Lehre. 

imena  —  marido,  Gatte. 

—  polocäba  —  desposada,  noiva, 
Verlobte ,  Braut. 

imira  —  arvore,  pdo,  madeira, 
Baum,  Holz,  Nutzholz. 

—  aca  —  pernada  d arvore,  es- 
galho,  Baumast,  Wasserreis. 

—  acyquera  —  esgaiho,  pedaco 
de  pdo,  Reis,  Stück  Holz. 

—  böca  —  roda  de  ftar.  Engehho 
de  farinha  ou  assucar  etc., 
Spinnrad,  Maschine,  Fabrik. 

—  cambü  —  for quilha,  Gabel. 

—  corera  —  gravetos,  cavacos, 
acendalhas,  Schnitzel,  Späne  von 
Holz,  zum  Feueranmachen. 

—  i  —  pdo  delgado,  vara,  glattes 
Holz,  Stock. 

—  kiynha  (Quiynha,  i.  e.  lignum 
Capsici)  — pdo  cravo}  Nelken- 
zimmf,  Dicypellium  caryophyll. 

—  pcba  —  taboa,  ein  Brett. 

—  rabyjü  —  musgo  das  arvores, 
Moos,  Flechte  an  Bäumen. 

—  racanga  —  ramo,  esgalho 
d'alrvore,  Ast,  Zweig  eines  Baumes. 

—  rerecoara  f  —  meirinho,  Ge- 
richtsdiener. 

ocü  f  —  ouvidor,  Ober- 
lichter. 

—  yra  —  rhel  dabelhas  (dito 
aqui  mel  de  pdo),  Wald -Honig. 

imoae  cupi  —  isso  he  assim,  es 
ist  so. 

—  ipö?  —  isso  por  Ventura? 
etwa  diess  oder  so? 

—  rece  —  e  por  isso ,  und  dess- 
halb. 


Digitized  by  LjOOQIC 


52 


Diccionario  tupi.    I. 


imoäe  rupi?  —  pela  quäl  razäo, 
wesshalb  ? 

—  lenhä  —  isso  memo,  gerade 
diess,  diess  selbst 

imombeü-calü  —  deseng anar,  auf- 
klären, enttäuschen. 

inanby  (Inambü)  —  perdiz,  Reb- 
huhn, Crypturus. 

inde*  —  tu.  Du. 

indoa  —  püdo,  grosser  (hölzerner) 
Mörser. 

—  m6na  —  mäo  de  pitäo,  Mör- 
serkeule. 

—  mirim  —  almofariz,  gral,  klei- 
ner Mörser. 

mena  —  mäo  de  gral  ou 

abnofariz,  kleine  Mörserkeule. 

in&ne  —  fedor,  agua  corrupta, 
Gestank,  faules  Wasser. 

inhüma  —  umcorne  (ave),  Vogel 
Kamischi  (Palamedea  cornuta). 

inimbö  —  fio,  Faden. 

—  apuam  —  noveUo,  Knäuel. 

—  i  —  UnhaSj  Angelschnur. 

—  ipoi  —  fio  delgado,  feiner  Fa- 
den. 

—  poafü  —  fio  grosso ,  grober 
Faden. 

ioaucaba  —  affeiccäo  mulua,  ge- 
genseitige Anhänglichkeit 
ipeba  (peba)  —  chato,  flach. 
ip£ca  —  pato ,  ein  Ganser, 
ipö  —  por  Ventura ,  vielleicht. 

—  ryc6  ryc£me  pupe  —  as  mäos 
cheiaSj  mit  vollen  Händen. 

ipolaba  mondo  mondö  —  presen- 
ieary  Geschenke  machen. 

ipupe  —  ainda  com  tudo  isso; 
interiormente ,  noch  über  diess; 
innerlich. 

—  oico  —  inchär,  einschliessen. 
ipy  —  cäbepa  de  gerapao,  prin 

cipio,  primeira  origem,  Haupt 

der  Nachkommenschaft,  Ursprung, 
ipype  oeö  —   tr  ao  fimdo,    auf 

den  Grund  gehen,  untergehen, 
iraxö  (exclamatio)  —  xopra!  He! 

(im  Schrecken). 


iräü  —  abelha,  cvjo  mel  faz  te- 
tano,  Biene,  deren  Honig  Teta- 
nus verursacht 

irön  —  pois  näo  o  tinha  eu  dito, 
(läugnend):  ich  sagte  es  nicht. 

irunamo  goära  —  companheiro, 
praceirOj  Gelahrte. 

—  096  —  acompanhar,  begleiten. 

—  ve  — Juntamente,  gemeinschaft- 
lich. 

ita  —  pedra  f  ferro.  Slein,  Eisen. 

—  baböca  f  — f**o,  moinho,  re- 
bolo,  Mühlstein,  Mühle,  Schleif- 
stein. 

—  bubui  —  pedra  pomes,  Bims- 
stein (flucluirender  Stein). 

—  9a n  lim  f  —  chupo,  Bralspies. 

—  cor£ra  f  —  Umattia,  Feilspäne. 

—  4m  —  pedra  Imme,  Alaun. 

—  goaeü  —  penedo,  Fels,  Fels- 
8töck. 

—  jica  f  —  estanho,  Zinn. 

—  jüba  f  —  dinheiro,  moeda, 
ouro,  prata,  Geld,  Münze,  Gold, 
Silber. 

—  jüba  jära  f  —  hörnern  rico, 
reicher  Mann. 

—  jüba  monhangaraf  —  ourwes, 
Goldschmied. 

rana  f  —  alquime,  Weiss- 
kupfer. 
rerü  —  thesouro,  Schatz. 

—  jurao  —  grelhas,  Rost 

—  ky  —  pedra  {Tafiar,  Schleif- 
stein. 

—  nimbö  —  arame,  Erz,  Dralh. 

—  öca  —  parede  deped?ay  Stein- 
mauerwand. 

—  peba  —  chapa  de  ferro, 
Eisenplalle. 

—  pecü  —  barra  de  ferro,  ala- 
vanca,  Eisenstange,  Brechstange. 

—  pd  mondef  —  algemas,  eiserne 
Fesset 

—  pup£  japy  —  apedrejar,  stei- 
nigen. 

—  rete  —  Ofo,  Slaht 

—  rupiaxa  —  alavanca,  Brechstange. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.    J. 


53 


ila  lupän  cui  ocemo  oa6  f  —  co- 
risco,  rayo,  Donnerslein,  Blitz. 

—  tyba  —  pedregal,  rochedo, 
steinigter  Orl,  Klippe. 

—  ugui  f  —  verdete,  Grünspan. 

—  xama  —  cadeia  de  ferro,  ei- 
serne Retle. 

—  yriri  —  concha,  Muschelschale, 
itui  tui  —  macarico  pequeno,  klei- 
ner Eisvogel. 

ityc  —  arrancar,  deitar  no  chäo, 
derribar;  imputar  —  ausris- 
sen, auf  den  Boden,  nieder- 
werfen; Schuld  geben. 

—  ixupe  —  imputar  culpa,  Schuld 
zurechnen. 

iiycära  —  pescador ,  Fischer, 
itykera   —    lixo,    Schmutz,    Hefe. 

—  rendaba  —  monturo,  Schmulz- 
haufen. 

ixe  (j6)  —  eu,  ich. 

—  a6  —  eu  sou,  estou,    ich  bin. 
ix£bo  —  a  mim,  mir. 

ixupe  —  a  eile,  a  ella,  ihm,  ihr. 


(Consonanle,  Jota.) 

jababöra  —  amotinado,  fugitivo, 
Rebelle,  Flüchtling. 

jababyra  —  arraia  (peixe),  Ro- 
che (Fisch). 

jabao  —  ausentar,  fugir,  escapar, 
entfernen ,  fliehen ,  entwischen. 

jab6  (auj6)  —  basta,  es  genügt. 

—  catü  —  assim  mesmo,  gerade  so. 
jabuticaba  —  arvore,   especie  de 

murta,  Myrtaceae. 
jaby  —  errar,  faltar,  irren,  fehlen. 

—  tecö  —  quebrantar  a  leg,  sich 
gegen  das  Gesetz  verfehlen. 

jabycaba  —  desigualdade,  Ungleich- 
heit. 

—  mpi  —  inadvertidamente ,  un- 
bedachtsamer Weise. 

jaca  jacao  —  arresoar,  vernünftig 
urlheilen. 


jacacica  —  lontra,  Fischotter, 
jacanhemo  — terror,  espanto;  pas- 

mar,  titubar,  perlurbar,  mara- 

vilhar  -  se ,    Schreck ,   En  tsetzen ; 

schwankend  seyn,  verwirren,  sich 

wundern, 
jacao  —  pelqar,  reprehensäo,  mit 

sich  im  Streit  liegen;  Tadel, 
jacare  —  crocodilo,  Kaiman. 

—  arü  —  especie  de  lagarto,  Art 
Eidechse. 

jacaroa  —  P°P°y  olho,  (Tagua, 
Brunnen,  Wasserquell. 

—  mirim  —  charco ,  Sumpf,  Morast 

—  ocü  —  lago,  lagoa,  See,  Teich, 
jaca-lupe  —  raiz  de  batala,  come- 

süvel,  papiUonacea ,  radice  tu- 
berosa  eduH,  ein  essbares  Knol- 
lengewächs. 

jaceön  —  chorar,  weinen. 

jacoaub  ete  —  agudeza,  industria; 
sagaz,  ladmo,  Scharfsinn,  Be- 
triebsamkeit; klug,  abgerichtet. 

—  eyma  —  ruslico,  nescio,  töl- 
pisch,  unwissend. 

jacü  oa6  —  canhoto,   Einer,    der 

links  ist. 
jacui  —  cobrir,  aba/ar,  embrulhar, 

abastar,  zudecken ,  warmhalten, 

einwickeln;  atzen. 

—  c&ba  —  coberto,  testo,  Deckel. 

—  öca  —  telhar,  cubrir  a  casa, 
bedachen,  das  Haus  eindecken. 

jacuma  —  lerne,  Steuerruder, 
jacumayba—  piloto,  arraez,  Steuer- 
mann ,  Führer, 
jacy  —  lua,  mez,  Mond,  Monat. 

—  cöba  096  —  lua  cheia,  Voll- 
mond. 

—  jearöca  —  kta  mingoante,  letz- 
tes Viertel. 

—  jcmoturucü  —  lua  crescenie, 
erstes  Viertel. 

—  pecacü  —  lua  nova,  Neumond. 

—  randy  —  luar,  Mondschein. 

—  lata  —  estreßa,  Stern,  Gestirne, 
jagoa  jira  —  rabo  iorto  (Utcroo), 

gekrümmter  Schwanz  (Scorpion). 


Digitized  by 


Google 


54 


Diccionario  tupi.    J. 


jagoara  —  cäo,  Hund. 

—  ete  —  onca  ou  pantlwra,  Onze 
oder  Panther. 

—  keyba  —  pulga,  Floh  (Laus 
des  Hundes). 

—  oala  cemiara  —  andar  o  cäo 
rastqando,  wenn  der  Hund  der 
Fährte  folgt. 

—  pyrucü  —  rabugem  de  säo, 
Räude  des  Hundes. 

jajumäne  —  arcar  na  luta,  beim 
Ringen  umfassen. 

jajura  mondoca  —  degotar,  erwür- 
gen, abschlachten. 

jakyrana  —  cigarra,  Heuschrecke, 
Cicade,  Laternträger. 

jami  jami-marica  —  puxos  de  Ca- 
meras, Slqhlzwang,  Diarrhoe. 

jaraim  —  espremer ,  auspressen. 

jamböre  ixui  f  —  divorcio,  Ehe- 
scheidung. 

jamotareyma  —  odio,  ter  odio, 
aborrecer,  Hass,  hassen,  verab- 
scheuen. 

—  rupi  —  odiosamente,  gehässig. 

—  ucaruba  f  —  metter  discordias, 
Unfrieden  stiften. 

jamoünga  f  —  entrudo,  fetter 
Sonntag,  vor  dem  Karneval. 

jamuni  calü  —  ainda  bem  que 
assim  succedesse,  tnuito  bem 
empregado,  selbst  wenn  es  so 
geschähe,   sehr  gut  angewendet 

jandära  (port.)  — jantar ,  zu  Mit- 
tag essen, 

jande  —  nös  todos,  wir  Alle  (op- 
po8lo  ä  orö:  nos  outros);  im 
Gegensatze  von:  wir  Andere,  un- 
sere Leute.) 

jandebo  —  a  nos  iodos,  uns  Allen. 

jande  arobake  —  ante  nös,  vor  uns. 

—  jära  Jesu  Christo  yby  aiquera 
eta  t  —  discipulos  de  J.  Chri- 
sto, Schuler  J.  Christi. 

—  mbae  —  cousa  nossa,  unsere 
Sache. 

jande  paya  ipy,  paya  Adam  f  — 
AdäOy  Adam. 


jande  paya  ipy  rendaba  quera  f  — 
paraiso  tcrreal,\rdi$chcs  Paradies. 

—  lamuya  —  antigos,  die  Urväter. 

—  teca-caba  —  pestanas  dos  olhos, 
Augenwimpern. 

jandi  —  azeite,  Oel. 
jandia  —  especie  de  peixe,  Pla- 
lysloma  spatula. 

—  carayba  f  —  crysma,  Santos 
Oleos,  extrema  uncäo,  heiliges 
Oel,  letzte  Oelung. 

rerü  f  —  ambula  dos  San- 
tos Oleos,  Phiole  für  das  h.Oel. 

—  cobay  goara  f  —  azeite  (de 
oliveira)  do  Reino ,  Olivenöl. 

—  iröba  —  azeite  amargoso,  bit- 
teres Oel  (da  arvore  Andiroba, 
von  Carapa  gujanensis). 

jandu  —  ararika,  Spinne. 

—  kieaba  —  tea  daranha,  Spinn- 
gewebe. 

—  ocü  —  arahha  carangugeira, 
Krebsspinne  (Mygale,  Phoneutria.) 

janera  (port.)  —  janetta,  Fenster, 
japaböca  —  partida,  ida,  Abreise, 

das  Gehen, 
japaluca  —  baralhar,  mischen, 
japegoä    —    centopea    (insecto)j 

Tausendfuss   (Scolopendra  etc.) 
japi  —  atirar;  topada,  auf  etwas 

werfen,  zielen;  das  Anstossen. 

—  apixäba  —  pedrada,  Sleinwurf. 

—  cece  —  dar  encontro ,  zusam- 
mentreffen. 

—  japi   —  apedrqjar,  steinigen. 

—  mocaba  f  —  disparar  a  es- 
pingarda,  die  Flinte  abschiessen. 

japyca  —  estabelecer;  geracäoy 
linha ,  aufstellen ;  Geschlecht, 
Nachkommenschaft. 

japinong  —  onda,  Welle. 


—  ocu 


marezia ,    Sturmwoge, 


hohles  Meer, 
japixa  —  ferir,  schlagen,  treffen, 
japixaba  —  golpe,  cortadttra,  fe- 

rida,  Stoss,  Schnitt,  Wunde, 
japixäo   —    acutüar,    mit   Hieben 

verwunden. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  topi.    Ji 


55 


rodeamento,  das  Her- 


japoty  —  atar,  amarrar,  binden, 

anbinden, 
japotycaba    —    lapadd,    vinculo, 

Schlinge,  Band, 
japuru     (japunixila)     —    caracol, 

( bicho ) ,     Schnecke ,    Muschel- 
schnecke, 
japyca   canhemo    —    ensurdecery 

laub-machen,  werden, 
jar  —    aceitar,   receber,    tomar, 

annehmen,  empfangen,  nehmen, 
jara  —  dono ,  amo  5  ama ,  senhor, 

senhora,  Herr,  Herrin,  Besitzer, 
jalica  —  ftncar,  pregary    nageln, 

einrammen, 
jalima  timam  —  andar  ao  redor, 

ds  voItaSy    rings  herum  gehen, 

hin  und  her. 
jatimana 

umgehen ,  Umkreissen 
jatimbör  —  balancar-se,   sich    im 

Gleichgewicht  hallen, 
jalitica    —    carapaio     (insecto), 

Zecke  (Ixodes), 
jaliy  —  letcencOy    kleines  Blulge- 

schwur. 

—  ayba  —  carbvncido,  antkraXj 
Furunkel,  Carbunkcl. 

javc  ayba  lenhe  —  cadavezpeor, 
immer  schlimmer. 

—  calü  —  ao  vivo,  d  maneira, 
apropriadamente ,  assim  como, 
propriamente ,  assim  he  bom, 
nach  dem  Leben,  nach  Art,  ge- 
nau nach,  eben  so  als  wenn, 
eigentlich,  so  recht. 

—  ipö  —  assim  deve  ser,  so  muss 
es  wohl  seyn. 

—  jav6  —  cada  hum,  Jeder,  Jede 
für  sich. 

—  nhöte  —  de  balde,  absoluta- 
mettie,  simplesmente,  a  gamel, 
vergeblich,  unbedingter  Massen, 
einfach,  lose  (unverpackt)  ge- 
laden. 

—  tenhe  —  nem  mais  fiem  menos, 
nicht  mehr  und  weniger. 

jeacapie  —  pentear-se,*\ch  kämmen. 


jeamby  6ca  —  assoar-sey  sich 
schneulzen. 

jeapicacar  —  atencäo  no  oumr, 
aufmerksames  Zuhören. 

jearöca  —  mmgoar,  desrnchar  -  sey 
estar  dbninuido,  vermindern, 
die  Geschwulst  verlieren,  ver- 
ringert seyn. 

jeaucupaba  —  amor  honesto,  ehr- 
bare Liebe. 

jeaybyc  —  baixar  a  cabepa,  afo~ 
rinhar,  den  Kopf  neigen,  aufs 
Gesicht  fallen. 

jebyc  —  afogar,  esganar,  apertar, 
erdrosseln,  die  Kehle  zudrücken, 
zusammendrücken. 

jeby  jebyre  —  passeio  da  porta, 
Thorgang. 

jebyca  —  en/brcar,  aufhängen. 

jebycäba  —  forca,  Galgen. 

jebyr  —  repetir,  tornar,  voltar, 
resolver  o  apostema,  wieder- 
holen, wieder  -  um  -  kehren ;  vom 
Geschwür:  sich  zerlheilen. 

jecaneön  —  atribularse,  sich  äng- 
stigen. 

jecoau  uear  —  dar-se  a  cohheceri 
sich  zu  erkennen  geben. 

jecoaub  —  apparecer  o  perdido, 
wenn  das  Verlorene  wieder  er- 
scheint. 

jecoacü  ocu  f  —  quaresma,  die 
Fasten. 

jecoacüba  f  —  j&um,  sexta  fetra^ 
das  Fasten  ,  Freitag. 

jecobiär  —  alternar,  abwechseln. 

jecoema  —  amanhecer,  Tag  werden. 

jecomeeng  —  apparecer,  expor-se, 
mosirar-se,  erscheinen,  sich  zei- 
gen, sich  vorstellen. 

jeculüca  —  picar-se,  sich  stechen. 

jecyrön  —  em  fleira,  in  einer 
Reihe. 

jegavar  (port.)  —  gabar,  rühmen. 

jegoarü  —  asco;  ergoor^  Eckel; 
Eckel  haben,  erregen. 

jejebuca  —  enforcar-se ,  sich  aal* 
hängen. 


Digitized  by 


Google 


56 


Diccionario  tupi.    J. 


jejuca —  consumir-se,  sich  abzehren. 

jejucene  —  derramar-se,  sich  aus- 
dehnen, Leckwerden  (v.  Fahr- 
zeug). 

jejumine  —  emboscar  -  se ,  eneo- 
brir-se,  esconder-se,  agachar-se, 
sich  in  Hinlerhalt  Legen,  verber- 
gen, verstecken,  niederkauern. 

jekeri  —  planta  Mimosa,  maücia, 
de  mulher,  sensitive  Pflanzen. 

jekyci  —  caldo,  molho,  Fleisch- 
brühe, Sauce. 

jekyi  —  estar  morrendo,  im  Ver- 
scheiden seyn. 

jemaacy  —  fome,  ter  fome,  Hun- 
ger; hungern. 

jemaenduar  — lembrar-se,  sich  er- 
innern. 

jemäne  —  cousa  velha,  alte  Sache. 

jemeeng  —  dar~sey  entregar~sey 
sich  hin-  übergeben. 

jememolar  —  ter  apetite  torpe, 
vontade,  schändliche  Neigung, 
Willen  haben. 

jememotaxa  —  concupiscencia,  von- 
tade,  unordentliche  Leidenschaft. 

jemoa  monde  —  vestir,  trqjar, 
revestir-se,  sich  kleiden,  wie- 
der anziehen. 

jemoacanga  yba  —  endoudecer, 
toll  werden. 

jemocanhemo  —  assustar-sey  er- 
schrecken. 

jemoacüca  —  kwar-se  todoy  sich 
baden,  waschen. 

jemoacy  —  enternecer-sey  estimu- 
lar-sey  geröhrt,  weich,  ange- 
feuert werden. 

jemoagoacaba  f  amancebar-se,  im 
Concubinat  leben. 

jemoakyr  —  enverdecery  grün  wer- 
den. 

jemoanama  —  apparentar-sey  sich 
anvettern. 

jemoangaigoara  —  emmagrecery 
mager  werden. 

jemoantam  —  coaBwr-se,  gerin- 
nen. 


jemoapar  —  entortar-se,  sich  krüm- 
men. 

jemoapecyca  —  deleitar-sey  sich 
ergötzen. 

—  oicö  —  estar  satisfeito,  zu- 
frieden seyn. 

jemoapüng  —  tratar-sey  mit  ein- 
ander umgehen,  zusammenhalten. 

jemoalyr  —  amontoar  -  se  y  an- 
häufen. 

jemoaub  —  recear-se,  sich  fürchten. 

jemoayba  —  corromper-sey  der- 
rancar~sey  verderben. 

—  poryb  —  peorar,  schlimmer 
werden. 

jemoacac  —  arrancar~$ey  sich  aus- 
rissen. 

jemoacacem  —  divulgar~se,  sich 
bekannt  machen,  ausbreiten. 

jemo^acui  —  guardar-sey  preca- 
tar-se,  sich  in  Acht  nehmen, 
sich  vorsehen. 

jeraocaimbe  —  amolar  ~sey  sich 
abschleifen. 

jemocainane  —  aperceber-sey  bus- 
car  o  necessario7  gewahr  wer- 
den, das  Nolhige  suchen. 

jemocamarar  (port.)  —  amigar-se, 
sich  befreunden. 

—  jebyr  —  reconciUar-se y  fazer 
amuadey  sich  aussöhnen. 

jemocaneön  —  afadigar-se,  affä- 
gir-se,  de$arrargar-$ey  sich  er- 
müden, sich  betrüben,  in  Unord- 
nung kommen. 

jemo  capö  oane  —  criar-raizes, 
Wurzeln  treiben. 

jemocarai  —  brincaryjogary  scher- 
zen, spielen. 

jemocaraitaba  — jogoy  das  Spiel. 

jemocarane  —  ab$ter-sey  sich  ent- 
halten. 

jemocaraia  —  galhofa,  Freude, 
Lustbarkeit. 

—  rupi  —  por  zombaria,  aus 
Scherz,  sum  Spott. 

jemocarimbibo  —  /brcg'ar,  Gewalt 
anwenden. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupL    J. 


57 


jcmocoÄr  —  ter  conta  com  algüa 
cousa,  eine  Sache  auf  sich  nehmen. 

jeraocoaub  eyma  —  dtsfarpar,  ver- 
hüllen, sich  verstellen. 

jemococao  —  desperdicar-se,  ver- 
geuden. 

jeraocorui  —  deUr-se,  zerschmelzen, 
sieh  auflösen. 

jemocrucd  f  —  benzer- $e,  per- 
signar-se,  sich  bekreuzen. 

jemoeike  —  fazer  entrar,  eintre- 
ten lassen. 

jemoete  —  estimar-se,  sich  schätzen, 
geachtet  werden. 

jemoirön  —  desconfiar,  amuado, 
misstrauen ;  verdrüsslicb. 

jemokiA  —  borrar  -se,  sttfar-se, 
sich  beschmutzen. 

jemomara&r  —  definhar-se,  mager 
werden. 

jemombeü  f—confessar-se,  beichten. 

—  ayba  —  queixar-se,  sich  be- 
klagen. 

jemombeuc&ba  f  —  confissäo,  pe- 
nitencia,  Beichte,  Busse. 

jemombeuc&ra  f  —  penitenie  ou 
confessado,  Beichtender,  Buss- 
fertiger. 

jemomembeca  —  debiHtar-se,  en- 
firaquecer-se,  schwach  werden. 

jemoraend&r  —  casar-se,  sich  ver- 
heiraten. 

jemomendu&r  —  refirescar  a  me- 
moria, das  Gedächtniss  auriri- 
schen. 

jemorooriaucuba  —  empobrecer, 
verarmen. 

jemomoxi  —  envergonhar-se ,  sich 
schämen. 

jemondi&ra  —  mez,  ou  menstruo 
das  mulheres,  Monat,  oder  Rei- 
nigung der  Weiber. 

jemongetä  —  conversar,  praticar, 
Freundschaft  pflegen,  umgehen, 
üben. 

jemonh&ng  —  medrar,  gedeihen. 

jemonharön  —  embravecer-se,  wild 
werden. 


jemopeba  —  criar  materia,  eitern. 

jemopering  —  gabar-se,  mentindo, 
sich  rühmen,  mit  Lüge. 

jemoperic  —  fiigir-se,  brodeln, 
(in  der  Pfanne). 

jemopiran&m  —  ätentar-se,  ani- 
mar-se,  convälecer,  sich  ermun- 
tern, beleben,  gesund  werden. 

jemopitüne  —  anoitecer,  nublar, 
escttrecer  o  ar,  Nacht  werden, 
sich  bewölken,  verdunkeln. 

jemopoi  —  adelgapar-se,  dünn, 
mager  werden. 

jeniopor&ng  —  en/eüar-se,  sich 
schmücken. 

—  et6  —  caprichar,  mit  Eigen- 
sinn, grillenhaft  handeln. 

jemopotupdo  —  agastar-se,  indig- 
nar-se,  zornig,  aufgebracht  wer- 
den. 

jemopotyr  —  florecer ,  blühen. 

jemopu&me  —  erguer-se,  lavan- 
tar-se,  sich  erheben,  aufstehen. 

jemoputuü  —  apaziguar-se,  sich 
besänftigen. 

jemopyd  yba  —  apaixonar  -  se, 
enfadar-se,  in  Leidenschaft  ge- 
rathen,  verdrüsslich  werden. 

jemoroic&ng  —  es/riar-se,  sich  er- 
kälten. 

jemoroö  —  nutrir,  ernähren. 

jemotac&ba   —  pancada,   Schlag, 

St088. 

jemot4go4   —    amareüecer  -  se   a 

firuta,  Gelb  werden  einer  Frucht, 
jemoiaigo&ra  —  alforriar-se,  Uber- 

tar-se,  sich  ranzioniren,  befreien, 
jemotim  —  envergonhar-se,   sich 

schämen, 
jemotimböre  —  defitmar-se,    sich 

parfümiren,  durchräuchern, 
jemoturucu  —  crescer,  wachsen, 
jemotycdm  —  enxugar-se,  trocken 

werden,  sich  abtrocknen, 
jemotyjobaä     —     envelhecer  -  se, 

altern, 
jemolypipyr  —  alargar-se,  breiter 

werden. 

8 


Digitized  by 


Google 


58 


Diccioaario  tupL    1 


jemu  —  firechar ,    mit   dem   Pfeil 

schieascn. 
jemucara  — -  frecheiro,  Pfeilschütze, 
jenepyäm  — foelho,  qjoelhar,  Knie, 

niederknien, 
jenöng  —  deitar-se,  jazer,  sich 

niederlegen,  liegen. 

—  ceräne  —  reclinar-se,  sich  zu- 
rückbeugen. 

jenopän  —  disciplinar-se,  sich 
einschulen. 

jepira  paräbo  —  diverädade  de 
cousasj  cores  diversas,  Mannig- 
faltigkeit von  Sachen,  von  Farben. 

jepe  —  hum,  Ma,  Einer,  e,  es. 

—  jepe  —  de  hum  em  hum>  hum 
e  hum,  von  Eins  zu  Eins,  Eins 
um  das  Andere. 

—  0911  —  todos  juntos  em  hum 
COrpo,  alle  vereinigt. 

jepeaba  —  lenha,  Brennholz. 

jepenhö  —  unico,    der  Einzige. 

jepocanöng  —  curar^se,  sich  hei- 
len, eurirt  werden. 

jepocoacäba  —  jtmto,  verbunden, 
vereint. 

je&ocoäub  —  affeifoar-se,  acostu- 
mar~&e,  famiäaridade,  Zuneigung 
haben,  sich  angewöhnen;  Ver- 
traulichkeit. 

jepoi  —  aUmentar,  eustentar,  ce- 
var,  ernähren,  unterhalten,  mästen. 

jepööc  —  arrancar-se,  sich  aus- 
reissen,  enthaaren. 

jeporocar —  mariscar,  Seemuscheln 
auflesen. 

jepolär  —  chegar,  ankomme«. 

jepoluü — oäviar-se,  sich  erleichtern. 

jepya  moogetä  —  considerar, 
cuidar,  discorrer,  imaginär, 
meditar,  resotoer-se,  intentar, 
betrachten,  besorgen,  überlegeo, 
einbilden,  sich  entschliessen,  be- 
absichtigen. 

—  mongelacaba —  medüafäo,  con- 
«£ferflfcao,Nachdenken,Erwägung. 

—  rojebyr  —  arrepender  -  se,  be- 
reuen. 


jepyca  —  desafroniar ,  vingar, 
Rache  nehmen. 

jepycyca  —  abracar-se,  sich  um- 
armen. 

jepycyrön  —  apadtinhar-se,  tie- 
fender-se,  sich  beschützen,  ver- 
teidigen. 

jepypüca,  jepypyca  —  naufragio, 
Schiffbruch. 

jepyrön  —  comepar,  prmapiar, 
ordir,  beginnen,  anfangen,  an- 
zetteln. , 

jepyrypane  —  negociar,  Handel 
treiben. 

jepylacöca  —  resistir,  widerstehen. 

jeraragoaya  —  mentir,  mentira, 
faüidade,  lügen ;  Lüge,  Falschheit. 

— -  oae  —  falsario,  Verfälscher. 

—  pupe  aoemo  —  convencer,  be- 
weisen. 

—  tupän  rera  oceaöi  —  Juror 
/also,  falsch  schwören. 

jerocekyje  —  resentido,  aufgebracht. 

jerotim  —  ignominia,  Schmach,  Be- 
leidigung. 

jerubiacaba  —  fideUdade,  Treue. 

jerubiär  —  confiar  em  aiguem, 
Jactar-se;  soberba,  preeumpcäo, 
Jemanden  vertrauen,  sich  rüh- 
men; Stolz,  Dünkel. 

— ete  cece — vangloriarse,  prahlen. 

Jesus  chrislo  jerubiacaba  f  —  fe  ca- 
thoüca,  katholischer  Glauben. 

jeupir  —  subir,  trepar,  aufsteigen, 
klettern. 

jeupircaba —  subida;  costa  acima, 
das  Aufsteigen ;  Anhöhe,  bergan. 

jica  —  quebrado,  ge-  zerbrochen. 

—  jica  —  fender,  spalten, 
jicacäba  —  fenda,  greta,  abertura, 

racha,  quebradura,  Spalte,  Ritze, 
Oeffnung,  Riss,   Bruch. 

jieei — entorpecer  ope,  mdo  etc.,  Ein- 
schlafen des  Fusses ,  der  Hand  etc. 

jimboe  —  estudar,  resar,  ästen- 
der, ensinar,  doutrinor;  ensino, 
studieren,  beten,  lernen,  Lehren; 
die  Lehre. 


Digitized  by 


Google 


Diecioaario  tupi.    J. 


89 


junboe  papera  pupe  f  —  kr,  lesen.   ' 

jimboecaba  f  —  dautrma,  estudo,   | 
Hcäo,  arapäo,  reza,  Glaubens- 
lehre, Unterricht,  das  Beten. 

jimboec&ra  —  tnestre ,  Meister. 

jirao  (girao)  —  especie  de  canico.  So- 
brado  de  casaformada  sobre  for~ 
cados  em  sitios  alagadipo;  Ge- 
stelle, Lattengerügte.  Auch  ein 
Haus  auf  Pfosten,  an  über- 
schwemmtem Orte. 

jöca  —  tirar,  desentupir,  heraus- 
ziehen, entpfropfen. 

jocoai  —  occupar,  einnehmen. 

jocoaicara  —  occupador,  Besitz- 
nehmer. 

joeyb  —  Umpar,  esfregando,  rei- 
nigen, scheuern. 

jojabe  —  pareüia,  ein  Paar. 

jojoca  —  sohtpar,  schluchzen. 

jokoc  —  eneontrar~se,  sich  be- 
gegnen. 

jomana  —  abrafO ,  Umarmung. 

jomane  —  abrapar,  umarmen. 

jombya  —  boeina,  Hörn  zum  Blasen. 

jomine  —  etconder,  agachar,  ver- 
bergen. 

—  rupi  —  secretamente,  heimlich, 
jominecäba —  segredo,  Geheimniss. 
jopane  —  falquear,  desbastar  com 

enxö,  behauen,  abhobeln, 
jopine  —  rapar,  tosquiar,  scheeren. 
jorao  —  soltar,  desamarrar,  des- 

coser,  desfiar,  destorcer,  desem- 

barapar,    loslassen ,    losbinden, 

auftrennen,  aufzasern,  aufdrehen, 

entwirren. 
Jere  —  chamar,  rufen, 
jotoim    —    acotoveUar,    mit   dem 

Ellbogen  stoesen. 
jotyme  —  dispor,  plantar,  semear, 

enterrar,    »epultar,    mit    Erde 

decken,  begraben. 

—  jebyre  —  replantar,  wieder- 
pflanzen, versetzen. 

ju  —  espinho,  Stachel,  Dorn. 

—  tyba  —  espinhal,  Ort  voll  Dor- 
nen. 


juba  —  amareUo,  pattUb,   gelb, 

blass. 
juca  (ajuca)  —  matar,  tödten. 

—  cy  —  amofinar,  aperrear,  jwr- 
rapa,  verdrüsslich,  wülbend  ma- 
chen. 

jucacara '—  matador,  Tödter. 

jucara  —  comichäo,  copeira;  fiiei- 
ras,  Jucken;  Geschwulst. 

jucei  —  appetecer  comer  ou  beber, 
Verlangen  nach  Speise  oder 
Trank. 

jucene  —  derrtonar,  dcspejar,  es- 
coar,  trasbordar,  vaear  dei- 
tando  fbra,  aus-  ab-  gies&en, 
einräumen,  über-  umladen,  ent- 
leeren. 

jucyb  —  kwar>  Umpar,  wasehen, 
reinigen. 

—  anga  f  —  descarregar  a  con- 
ciencia,  das  Gewissen  reinigen. 

jui  (yui)  —  rd,  Frosch, 
jukyra  —  sät,  Salz. 

—  tyba  —  saHnas,  Saline, 
jumine  —  negar,  occuttar,  laug* 

nen,  verbergen« 

—  rupi  —  occultamente,  heim- 
licher Weise. 

juncana  —  ratoeira,  Mäusefalle, 
jundia  —  peixe,  ein  Fisch, 
jurara  —  cagado,  tartaruga,  Schild- 
kröte, 
juni  —  boca,  Mund. 

—  ayba  —  maldizente,VmVkum&tr. 

—  canherao  —  emmudecer,  ver- 
stummen. 

—  ce  oae  —  a/faVel,  gesprächig, 
leutselig. 

—  cui  —  fbUador,  Sprecher. 

—  goere  —  bachareUces,  Sohwä- 
zereien. 

—  jai  —  admrar,  pasmar,  be- 
wundern, erstaunen. 

—  jai  oicö  —  estar  pasmado,  er- 
staunt seyn. 

—  jeragoaia  rupi  oae  —  adula- 
dor,  Schmeichler. 

—  jyb  —  cortezia,  Höflichkeit 


Digitized  by 


Google 


60 


Diccionario  tupi.    J.  K. 


jurü  neme  —  boca  fedorente,  übler 
Geruch  aus  dem  Munde. 
-  ocü  —  desbocado,  zügellos. 
— piluceme — bafo,  Hauch,  Lüftchen. 

—  pixuna  —  Indios  com  malha 
preta  na  cara,  Ind.  mit  schwarz- 
lalowirtem  Gesicht 

—  puxi  —  maldizente,  Verläumder. 
jurupari  ou  jerupari  —  especie  de 

tnacaco,  diabo,  demoräo,  anjo 
mdo,  Art  Affe  (Paniscus),  Teu- 
fel, Dämon,  böser  Engel. 

—  engananecäba  f  —  tentapdo, 
Versuchung. 

—  kybaba  ( peclen  Diaboli)  —  cento- 
pea,  Tausendfuss  (Scolopendra.) 

—  rata  f  —  inferno,  Hölle. 
pöra  -|.  —  hdbitador  do  in- 

ferno,  infernal,  Höllenbewohner, 
höllisch. 

—  remimonhanga  f  —  diabrura, 
Teufelei. 

—  repoly  f  —  enxofre,  Schwefel, 
verbo:  Unrath  des  Teufels. 

jurure  —  pedir,  mendigar,  reque- 
rer; suplicapäo,  verlangen,  bet- 
teln; die  Bitte. 

—  catü  —  rogar,  bitten. 

—  cece  —  interceder,  fürbitten. 

—  rure  —  instar,  darauf  dringen, 
bestehen. 

jururecabaf —  deprecapäo,  demü- 

thiges  Bitten, 
jururecara  f   —  pedintäo,    valia, 

Bitte,  Fürbitte,  Gunst 
jyba  —  brapo,  manga  do  vestido, 

Arm,  Aermel. 

—  apara  —  ateyado  dos  brapos, 
in  den  Armen  gelahmt 

—  babaca  boe  —  bodos,  danpas 
dos  Tapuyos,  Fest,  Tanz  der 
wilden  Indianer. 

—  cangoera  —  espadoa,  Schulter. 

—  goabiru  —  lagarto  do  brapo, 
der  grosse  Muskel  (bieeps)  am 
Oberarm. 

—  moapirecaba  —  cotoveto,  Ellen- 
bogen. 


jyba  pecanga  —  hombro,  Schulter. 

—  rajica  —  pulso,  vea,  Puls,  Ader. 

—  ropila  —  cotoveto,  Ellenbogen. 


kata  kalac  —  buUr  por  si,  in  Be- 
wegung seyn,  baumeln. 

kebyra  —  irmdo,  primo  da  mul~ 
her,  Bruder,  Geschwisterkind 
weiblicher  Seits. 

kendara  —  cerca,  qitmtal,  Zaun, 
Hof. 

ker  —  dormr,  schlafen. 

—  ayba  —  pesadtto,  Alp  im  Schlaf, 
kezeme  (adv.  incitat)  —  depressa 

fazei,  mach'  geschwind, 
keririm  —   calar,    estar   sereno; 

silencioso,  triste,  still,  klar  seyn ; 

schweigsam,  traurig, 
ketyc  —  ralar,  serrar,  brwär,  po- 

Ur,  schaben,  sagen,  glätten,  po- 

üren. 
keyba  (cuba)  —  piolho,  Laus. 

—  rana  —  piolho  ladro,  Filzlaus. 

—  ropia  (rupiara)  —  lendea,  Haar- 
nisse. 

kya  quera  —  borra,  Satz,  Hefen, 
kyacaba  —  nodoa,  Flecken, 
kybaba  —  pente,  Kamm, 
kycaba  —  rede  de  dormir,  Schlaf- 
netz. 

—  cemeyba  —  guarnicäoi  ou  va- 
randas  da  rede,  Besatz  am  Schlaf- 
netz. 

kyce  —  faca,  Messer. 

—  apara  —  fouce,  Sichel,  Wald- 
messer. 

—  ocü  —  faeäo,  cuteüo,  grosses 
Messer. 

kyinha  (quiya) — pimenta,  Pfeffer. 

—  aji  —  pimenta  malagueta,  spa- 
nischer Pfeffer,  Capsicum. 

—  cobaigoara  f  —  pimenta  do 
Reino,  indischer  Pfeffer. 

kyra  —  gordo,  feist,  fett, 
kytam  —  Verruga,  Warze. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupl    L.  M. 


61 


kytingöca  —  Umpar,  desenfemgar, 
arear,  scheuern,  von  Rost  rei- 
nigen. 

—  anga  f  —  Umpar  a  akna,  die 
Seele  entlasten. 


libru  (port.)  f  —  kvro,  Buch. 
—  rendabaf — Uvraria,  Bibliothek. 


roa  (interrog.)  —  signi/ica  desefo, 
drückt  einen  Wunsch  oder  Frage 
aus-v 

—  &ra ^ui  v6  catü  —  desdequando? 
seit  wann? 

pup6  —  a  que  horas?   zu 

welcher  Zeit? 

—  $ui  —  donde,  donde  vem? 
woher  ? 

—  mba6  —  que  causa?  welche 
Sache? 

—  rupi  —  por  onde?  wohin? 
macaca  —  macaco,  bugio,  Affe, 
ma^arica  —  maparico  real  (ave), 

ein  Wasservogel. 
ma6m  —  attentar,  olhar,  ansehen, 
erwägen. 

—  ^obak6  rupi  —  olhar  ao  redor, 
herumsehen. 

—  &c  —  enearar,  scharf  ins  Ge- 
sicht sehen. 

maendua$4ba  —  lembranca,  $i- 
nal,  jpemamento,  Erinnerung, 
Zeichen,  Gedanke. 

maenduar  —  lembrar,  occorrer, 
sich  erinnern,  begegnen. 

—  jebyr  —  recordar,  in  Erinner- 
ung bringen. 

mattepe  (mattaco,  matleranhe)  — 
hora  vede  agora,  die  Stunde 
ist  ungünstig. 

roajoi  —  andorinha,  Schwalbe. 

mairy  —  cidade,  Stadt. 

mairygoara  —  cidadäo,  Stadibürger. 

malloca  —  aldea,  Dorf. 


mamana  —  dobra,  embrvXKo,  feixe, 
molho,  Falte,  Stoff  zum  Einwickeln, 
ein  Bund  von  Dingen. 

mamane  —  dobrar,  embrulhar, 
enrolar,  fallen,  einwickeln,  ein- 
rollen. 

mame  —  aonde,  onde  ?  wo  ?  wohin  ? 

—  coaracy  ocanh6mo  —  occidenie, 
Westen,  Abend. 

—  nhöle  —  algures,  irgendwo, 
irgend  wohin. 

—  ta  —  aonde?  wo  immer?  wo- 
hin nur? 

mamöpe  (adv.  loci)  —  para  onde? 
wohin  ? 

mamo9uipe  —  donde  vem?  woher? 

mandü  (port.)  —  manoel,  Emanuel. 

mandubava  —  arbor   Ginchonae. 

mangaralaya  —  gengibre,  Ingwer. 

manhana  —  guarda,  vigia,  custo- 
dia, ronda,  Wache,  Wachsam- 
keit, die  Ronde. 

—  goara  —  sentinela,  vigia, 
Schildwache,  Spähe. 

mankety  — para  onde?  wohin? 
manö  —  morrer,  sterben, 
manobi  (mundubi)  —  AracUs  hy- 

pogaea,  eine  Hülsenpflanze, 
manö  ayba  —  occidenie;  desmaiar, 

West;  -  untergehn,    ohnmächtig 

werden. 

—  manö  ayba  —  gota  coral,  fal- 
lende Sucht. 

manteca  (port.)  relikära —  torres- 

mos,  rQJo&s,  Schnitt  gebratenen 

Speckes, 
mapareyba  (rectius  guaparaiba)  — 

tnangue  vermelho,  Arbor:   Rhi- 

zophora. 
maraar  —  desfitlecer,  finar-se,  estar 

morrendo,  schwach  werden,  sich 

verzehren,  sterben, 
maraca  —  cascavel,  Klapper  (von 

Kürbiss)  Zauberinstrument. 

—  boya  —  cobra  de  cascavel, 
Klapperschlange. 

maracaimbara  —  feiticeiro,  bruxa, 
Klapper-Schwinger,  Hexe. 


Digitized  by 


Google 


Dicciooario  tupL    M. 


maracatim  *)  —  navio,  embarca- 
fäo  grande,  Kriegsfahrzeug  de* 
Indianer,  grosses  Schiff. 

maram  —  despropositos ,  Unge- 
reimtheit 

maramonhang  —  batalhar,  guer- 
rear,  brigar,  pelefar;  penden- 
Cia,guerra,  Schlacht  liefern,  Krieg 
führen,  streiten,  zanken;  Hader, 
Krieg. 

maramonhangara  —  pendenciador, 
guerreiro,  Streiter,  Krieger. 

marande  —  mal,  como  näo  devia, 
schlimm,  wie  es  nicht  seyn  sollte. 

marape  —  que  vai?  que  queres? 
was  kommt,  was  willst  du? 

maranamope  —  por  que  cousa? 
aus  welcher  Ursache? 

mar&nemepe  —  em  que  tempo? 
wann? 

marica  —  baniga,  ventrecha, 
Bauch,  Fleisch  um  den  Nabel 

martera  (port)  —  marteüo,  Ham- 
mer. 

matapy  —  covas  de  pescar  peixe 
miudOj  Gruben  zum  Fischfang 
kleiner  Fische. 

maya  —  mäi,  Mutter. 

—  angaba  f  —  madrinha,  Tauf- 
pathe. 

mayabe  —  como,  que,  wie,  dass. 

—  catü  —  noUtvebnente,  beträcht- 
lich. 

eupi    rupi    —     ah  como 

he  verdade!  wie  wahr  es  ist! 

—  ipö  cori  —  näo  sei  o  que  sera, 
ich  weiss  nicht,  was  es  seyn  mag. 

—  ta  —  que  vai  de  novo?  was 
giebt's  Neues. 

—  —  penhemo  —  que  vos  pa- 
rece?  wie  dünkt  es  dir? 

maytinga  —  ama,  senhora,  Ge- 
bieterin, Frau  (weisse  Mutter.) 


mbaacy  —  adoecer,  erkranken. 

—  aci  oae  —  doenfa,  contagio, 
Krankheit,  Ansteckung. 

—  ayba  ocü  —  peste,  Pest. 

—  jebyre  —  recähir  na  doenfa, 
Rückfall  in  der  Krankheit  machen. 

mbaacyböra  —  doente,  krank, 
mbaacycaba  —  doenca,  Krankheit, 
mbae  —  cousa,  Sache. 

—  amö  —  algua,  cousa,  irgend 
eine  Sache. 

—  ayba  —  cousa  terrivel,  traves- 
seira,  veneno,  cousa  nociva, 
maieficio,  agravo,  schreckliche, 
üble,  schädliche  Sache ;  Gift,  Uebel- 
that,  Unrecht. 

—  ayba  ete  —  cousa  barbara, 
sehr  schlechte,  barbarische  Sache. 

monhangara  —  malfazqo, 

(ravesso,  Uebellhat,  Feindseligkeit. 

—  —  pocanga  f  —  triagay  The- 
riak. 

—  —  rupiara  —  contraveneno, 
Gegengift. 

—  cacy  oae  —  peponho,  veno, 
GiH. 

—  catü  —  cousa  boa,  honesta, 
real,  gute,  edle,  wirkliche  Sache. 

—  oe  catü  —  cousa  saborosa, 
wohlschmeckende  Sache. 

—  cenipüca  oa6  —  cousa  ciara, 
helle,  einleuchtende  Sache. 

—  epeba  oa6  —  cousa  plana, 
ebene,  flache  Sache. 

—  epoocü  —  cousa  romba,  tosca, 
stumpfe,  grobe  Sache. 

—  eta  —  bens,  Besitztümer. 

—  meoam  —  cousa  roim,  schlimme 
Sache. 

—  mogoab  oa6  —  cousa  coada, 
durchgeseihte,  geläuterte  Sache. 

—  monhangara  f  —  feitor,  ofidal, 
Factor,  Hand  werk  smann. 


*)  Die  Tapi  hatten  am  Schnabel  (Cantim)  ihrer  Kriegsfahrzeuge  eine  Klapper- 
büchse (Maracä),  das  Zauber-Instrument  der  Paje  und  Anführer,  angebracht, 
und  schüttelten  es  beim  Angriff;  daher  gaben  sie  europäischen  grossen  Schiffen 
den  gleichen  Namen. 


Digitized  by 


Google 


Wccionario  tupL    M. 


63 


mbae  DÜio  ipor  ose  ~  causa 
oca,  hohle  Sache. 

—  oeülöt6  Tupina  remimonhangara 
tenh&  f  —  prodigio,  Wunder. 

— pecaeu — emsa  nova,  neueSache. 
— •  pecü  —  cousa  comprida,  lange 
Sacke. 

—  pirang  oae  —  cousa  corada, 
farbige  Sache. 

—  pöi  oae  —  cousa  delgada, 
zarte,  dünne  Sache. 

—  porang  —  cousa  formosa, 
schöne  Sache. 

—  puitm  —  cousa  rokpa,  runde 
Sache. 

—  puxi  —  torpeza,  aduiierio, 
velhacaria,  (moralisch)  schlechte 
Sache. 

—  —  rece  onheeng  —  fdüar 
leviandade,  com  mdo  fim,  leicht- 
fertig, in  übler  Absicht  reden. 

—  rama  rece  ta  —  aque  fim  ?  pu- 
raque  fim?  wozu?  zu  welchem 
Ende. 

—  rama  la  —  paraque?  a  que? 
warum  doch?  wofür? 

—  ram6  —  quando?  paraque? 
aque?  wann?  wozu?  wofür? 

—  raoa  —  vH  e  baixamente,  nie- 
drig, Biederträchtig,  fälschlich. 

—  rangaba  —  painel,  Gemakte. 

—  rece  —  porque?  porque  ra- 
zäo?  warum?  aus  welcher  Ur- 
sache? 

—  repiaca  —  vi&äo,  eine  Erschei- 
nung. 

—  retüna  —  Ol  facto,  der  Geruch. 

—  ucaba  — pasto,  comida,  Speise, 
Essen. 

—  —  reodaba  f  —  refeitorio, 
Speisezimmer. 

—  uü  —  refeicdo,  Etwas  zu  sich 
nehmen. 

etd  —  gula,   Gehässigkeit 

mboi  boi  —  jarretar,    Kniekehle 

durchschneiden,  schwächen. 
opao  —  abrapar,  destruir, 

verbrennen,  vernichten. 


mboi  boi  lanoeta  (port)  pupe  — 
sarjar,  mit  der  Lanzette  ein- 
schneiden, schröpfen. 

me  praepos.  —  na,  in. 

meape  —  pdo,  Brod. 

—  m\km  —  biscouto,( festes  Brod), 
Zwieback. 

meaucüba  —  cativo,  escravo,  servo, 
Gefangener,  Sclave,  Diener. 

meaucubdra  —  escravidäo,  Skla- 
verei. 

meeng  —  dar,  conceder,  geben, 
gestatten. 

meengaba  —  dadiva,  prezente, 
Gabe,  Geschenk. 

megoe  —  pouco,  wenig. 

—  mego6  —  pouco  e  pouco,  de 
vagar,  nach  und  nach,  ohne 
Eile. 

rupi    —    vagarosamente, 

langsam. 

—  rupi  onheeng  —  fallar  baixo, 
leise  reden. 

membeca  —  fraco,  tenro,  motte, 
schwach,  zart,  weich. 

—  ira  rupi  —  amorosamente, 
liebevoll. 

memby  —  genta,  bozina,  flauta, 
trombeta,  Pfeife,  Hörn,  Flöte* 
Trompete. 

—  apära  f  —  clarim,  Zinke,  Cla- 
rinett. 

—  jupicara  —  trombeteiro,  Trom- 
peter. 

—  pejueara  —  gaiteiro,  bozma- 
dor,  Sackpfeifer,  Hornbläser. 

membyra  —  filho,  ßha  da  mulher, 
Sohn,  Tochter  der  Frau. 

—  angabaf  —  afilhado,  afiihada 
da  mulher,  Taufpathe  der  Frau, 

—  rerü  —  madre,  Mutler  der  Frau. 

—  ty  —  nova,  mannbar  geworden, 
membyrar  —  parir,  gebähron. 
meme  —  sempre  da  mesma  ma- 

neira,  immer  in  gleicher  Weise. 

—  memele  ipö,  memetene  —  prin- 
cipaknente,  quanto  mais,  vor- 
züglich, um  so  mehr. 


Digitized  by 


Google 


64 


Diccionario  lupi.    M. 


mendacaba  —  casamento,  Verehe- 
lichung. 

mendacara  —  casado,  casada,  ver- 
ehelicht 

—  rocapocaitaba  f  —  bando  de 
casamento,  Aufgebot  zur  Hochzeit 

mendacareyma  —  soUeiro,  soltetra, 

unverehelicht 
mendar  —  casar ,  heirathen. 
mendara  —  matrimomo,  Ehe. 
raendiiba  —  sogro,  Schwiegervater, 

mendy  —  sogra,  Schwiegermutter, 
da  mulher,  der  Frau. 

meoam  —  lesäo,  macula,  nota, 
defeito,  taxa,  mal,  maleficio, 
Verletzung,  Schandfleck,  Gebre- 
chen, Tadel,  Uebel,  üebellhat. 

meoancaba  —  maldade,  Bosheit 

mere  —  bazo,  die  Milz. 

mereba  —  chaga,  Wunde. 

—  ayba  —  lepra,bexigas,  Aussatz, 
Blattern. 

—  pirera  —  bosieüa,  Blatter,  Hitz- 
blatter. 

merendara   (port)    —    merendar, 

Vesperbrodessen, 
merü  —  mosca,  Mucke, 
meruim  —  Stechfliege  (Simulium). 
— .  rupiara  —  vareja,  Made  (ver- 

bo:  origo  mu8cae.) 
mikyra  —  nddegas,  Hinterbacken, 
mimbabo*)    —    criapäo,    gado, 

Zucht  von  Thieren,  Rindvieh, 
minö  —  formcar ,  huren. 
min6i  —  cosihkar,  kochen, 
minoncara  —  fornicario,  Hurer. 
mira  (myra)  — gente,  vulgo,  Volk, 

Leute, 
mira  reapü    —   tropel  de  gente, 

Haufen  Leute. 

—  recabe  —  pubUcamente,  vor 
den  Leuten. 


mira  reco  rupi  —  vulgarmente, 
öffentlich. 

—  reya  —  acompanhamento,  qjun- 
iamenio  de  gente,  tropa,  Be- 
gleitung von  Leuten,  Truppen. 

—  reya  opuame  —  reboUco,  cd- 
voroco,  Aufstand,  Lärm,  Ge- 
schrei vieler  Leute. 

mirim  (merim,  miri)  — pouco,  pe- 
queno,  wenig,  klein. 

—  ayra  —  muito  pequeno,  peque- 
ninho,  sehr  klein ,  winzig. 

—  nh6te  —  hwn  quasi  nada,  por- 
hum  nada  quasi,  unscheinbar 
klein,  fast  um  Nichts. 

—  puryb  —  menos,  pouco  menos, 
weniger. 

miryba f  —  Barbara  (nome  de  mul- 
her), Barbara  (weiblicher Name). 

missa  monhang  f  —  celebrar,  di- 
zer  miza ,  die  Messe  feiern,  lesen. 

—  pytüna  f  —  dia  de  Natal, 
Weihnachtstag. 

—  pytyboncara  f  —  mimstro, 
qjudante  da  missa,  Ministrant. 

milanga  —  crianca,  Kind. 

—  jerucaba  reni  f  —  P*ß  baptis- 
mal,  Taufstein. 

—  reco  —  menimce,  Kindheit 
mityma     —     pkmta,     Gewächs, 

Pflanze, 
mixica  rana  (Bexigas,  port.)  —  so- 

rampäo,  Masern, 
mixira    —   assadura,    gebratenes 

Fleisch    (Wurst    aus    Lamantin* 

fleisch), 
mixire  —  ossär,  braten, 
mo  (propos.)  — em,  em  higar,  in, 

statt;  acold,  hierher, 
moabyc    —    coser   com   agutha, 

nähen. 

—  jabe  nhote  —  dÜnhavar,  nähen 
mit  grossen  Stichen. 


•)  Xezimbabo  oder  Xerimbabo  ist  ein  oft  gehörter  Ausdruck   für  irgend  ein 
gezähmtes  Thier,  und  wird  auch  von  Menschen  gebraucht 


Digitized  by 


Google 


Mccionario  topi*    Ml 


aeaeang-aybi  f  —  eonstranger, 
deseneahepar,  fazer  endoudecer 
induzir  para  mal,  melancolüar, 
persvadir,  nöthigen,  Etwas  aus- 
reden, eine«  dorn«  reden,  aum 
Bösen  verfuhren,  traurig  machen, 
überreden. 

moaeanhemo  —  desanmar,  tur- 
bar,  periurbar,  fazer  sobresal- 
tar,  s&verter,  entmuthigen,  ver- 
wirren, erschrecken,  umstürzen. 

moaeara  —  fidalgo,  fidalgay  ein 
(oder  eine)  Adeliger. 

—  eta  —  principaes,  grandes, 
nobres,  vornehme,  grosse,  edle 
Leute. 

raoacü  —  aquentar,  erhitzen. 

moacuc  —  banhar  alguem.  Je- 
manden baden. 

moacyc  —  magoar,  doer-se,  sen- 
Urse,  trauern,  Schmerz  haben, 
bedauern. 

raoacycaba  —  magoa,  sentimento, 
contricäOj  Leidwesen,  Kummer. 
Reue. 

moacyeaba  oxipiaea  rec6  mbae  catü 
mira  cupe  f  —  invqa,  Neid. 

moacycara  f  —  pemtente,  ma- 
goado,  büssend,  traurig. 

moagica  —  engrossar  o  Ugmdo, 
eine  Flüssigkeit  verdieken. 

moagoacaba  —  amancebar-se,  im 
Coneubinat  leben. 

raoakyme  —  regar,  molhar,  hu- 
medecer,  befeuchten,  nass  werden. 

moamanaje  —  akovitar,  kuppeln. 

raoame  —  awnar,  bewaffnen. 

tnoanaroa  ocü  —  embastecer,  ver- 
dicken. 

rooang  —  cuidar,  fingir,  affügir, 
sorgen,  sich  verstellen,  betrüben. 

moanga  —  fingimento,  Erdichtung. 

moantam  —  apertar ,  atarracar, 
entesar,  fechar  trancando,  ver- 
engen, festbinden,  spannen,  ver- 
riegeln. 

—  tatapo  —  entesar  äo  fogo,  über 
dem  Feuer  anspannen. 


meanlancaba  —  parapeüo,  Brust- 
wehr, Wall. 

inoapar  *—  eniortttr,  arqmear, 
derribar,  aleyar,  krümmen,  bie- 
gen, niederwerfen,  lähmen. 

moapecyca  —  antimar,  deteitar, 
contentar,  satisfazer,  consolar, 
liebkosen,  vergnügen,  zufrieden 
stellen,  trösten. 

moapecycaba  —  deleitacäo ,  Ver- 
gnügen. 

moapopoc  —  afrouxetr  a  corda, 
soltar,  a/rouxar,  die  Sähe  ab* 
spannen,  lösen,  erschlaffen. 

rooapüng  —  fartar,  voll  füllen. 

mospungaba —  ahastanza,  fartwa, 
UeberflusSi  Menge. 

moapy  —  langer,  tocar,  berühren, 
angreifen. 

moapyca  —  fazer  alguem  assen* 
tar,  Jemand  sitzen  machen. 

—  papera  (port.)  pupe  —  a&sen- 
tar  ou  apontar  em  papei,  rol, 
auf  das  Papier,  in  die  Liste  seilen. 

moapycara  —  tangedor,  tocador, 
Berührer,  Spieler  eines  Instru- 
mentes. 

moapyr  —  augmentar,  acrescem* 
tar,  aecumular,  vermehren,  an- 
wachsen, anhäufen* 

moapyrecaba  —  acrescenlamento, 
augmento,  Zunahme,  Waehslhum. 

moapurecara  —  acrescentoderrVer- 
mehrer. 

moapyxaim  —  encrespar,  kräuseln. 

moar  tata  —  fazer  fogo,  Feuer 
machen. 

moatüca  —  encolher,  estreitar,  en» 
cwrtar,  abreviar,  resutmr^  ein- 
ziehen, verengen,  ver-  ab-ksürzen, 
kurz  wiederholen. 

moatyr  —  amontoxr,  aufhäufen. 

moaub  —  attribwr,  preswmr,  re- 
cear,  suspeitar,  notar,  zuschrei- 
ben, voraussetzen,  fürchten,  arg- 
wohnen, anmerken. 

—  ayba  —  deitar  a  md  parte, 
übel  auslegen, 

9 


Digitized  by 


Google 


6« 


Diccionario  tupi.    M. 


moauge  —  consumir,  inteirar, 
verzehren,  vollständig  machen. 

moaugoera  ayba  —  malicioso,  bos- 
haft. 

moayb  —  arruinar,  corrompery 
derrancar,  damnificar,  descon- 
certar,  estragar,  off  ender,  de- 
florarj  zu  Grund  richten,  ver- 
derben, verwirren,  beschädigen, 
beleidigen. 

—  cainha  —  botar  os  denies, 
Zähne  ausziehen. 

mobaböc  f  —  **oer  cana  dassu- 
car^  Zuckerrohr  mahlen. 

moböc  —  escalar  peixe,  rachary 
einen  Fisch  ausweiden,  spalten. 

—  cünha  (port.)  pupe  —  fen- 
der  com  cunhas,  mit  Keilen 
spalten. 

mobyr  —  quantos,  wie  viele? 

—  ey  —  quantas  vezes,  wie  viel- 
mal? 

—  höra(port)  — que  horas  säo? 
welche  Zeit  ist's? 

—  nhöte  —  (Uguns  somente,  nur 
Einige. 

mobyrü  birü  —  rugir,  roth  werden. 

mocabe  —  abolorecer,  schimmlicht 
werden. 

mocabaipör  —  embebedar  total- 
mente,  gänzlich  berauschen. 

moc&c  —  arranear,  despregar, 
ausreissen,  entnageln. 

mocac4o  —  atravessar,  passar, 
durchbohren,  durchgehen. 

mocacem  —  espathar,  dundgar, 
verbreiten,  bekannt  machen. 

moc&i  —  azedar,  sauer  machen. 

mocaimbe  —  ö/tor,  agupar  instru- 
menta cortante,  wetzen,  schmie- 
den, das  Instrument  schärfen. 

mocang&b  —  assinalar,  debuxar, 
aftgurar,  medir,  demarcar,  pe- 


sar;  idear,  bezeichnen,  zeichnen, 
vorstellen ,  messen ,  ausmessen, 
wägen;  Vorstellung  fassen. 

mocantim  —  agucar,  fazer  bico, 
schleifen,  eine  Spitze  machen. 

mocapyr  —  trez,  die  Zahl  drei. 

mocalambüca  —  endireitar,  richten. 

mocaray  —  escarnecer,  zombar, 
folgar,  brinear,  galantem,  trium- 
far,  verspotten,  sich  freuen,  spie- 
len, liebkosen,  triumphiren. 

—  goera  —  bobo,  ein  Verspotte- 
ter, ein  Dummkopf. 

mocar&ya  rupi  —  de  zombarid, 
aus  Spott. 

—  rupinhöte  onheeng  f  —  fattar 
leviandadesy  leichtfertige  Reden 
fuhren. 

mocarayt&ra  —  dancador,  Tänzer. 
moc4  cui  — pofoora,  Schiesspulver. 
moc4ba  f  —  espingarda,  Flinte. 

—  membyra  mirim  f  —  pislola, 
Pistole  (Flinten-Tochter). 

—  ocü  —  pepa  dArlilharia,  Ka- 
none. 

—  rayna  f  —  munifäo,  cJmmbo, 
Munition,  Blei. 

—  reapü  —  tiroy  Flintenschuss. 
mocaem*)  —  ossär  na  lavareda, 

am  offenen  Feuer  braten. 

mocamby  —  dar  de  mamar,  die 
Brust  geben. 

mocaneön  —  afadigar,  affUgir, 
atribular,  desarraryar,  estufar, 
ermüden,  betrüben,  quälen,  aus- 
einander bringen ,  in  Schweiss 
versetzen.  , 

mocanhemo  —  assolar,  assustar 
alguem,  desperdipar,  verwüsten, 
Jemanden  erschrecken ;  ver- 
schwenden. 

mocaöca  mirim  f  —  presidio ,  be- 
festigter Wachtposten. 


*)  Die  Brasilianer  gebrauchen  jetzt  die  Ausdrücke:  rooqueär,  fazer  nioquem, 
fazer  de  moqu&n,  welche  alle  dasselbe  bedeuten,  wie  Boucan  der  Ca- 
raiben,  woher:  Boucaniers. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  1upi.     M. 


67 


mocaöca  oeü  f  —  casteüo ,  /br- 
taleza.  Caslell,  Festung. 

mocatu  —  taw  a  outrem,  Jeman- 
den  waschen. 

moeaü  —  embebcdar ,  berauschen. 

moeeaqu6ne  —  perfumar,  durch- 
räuchern. 

mocekyje  —  espantar,  assustar, 
atemorisar,  erschrecken,  in 
Furcht  und  Schrecken  setzen. 

—  caba  f  —  espantalho,  Vogel- 
scheue. 

—  kyje  —  ameacar,  drohen, 
mocem  —  estender ,  ausbreiten, 
moeeme  —  rimtr,  lösen, 
mocemo    —  privar,  pronunciar, 

berauben,  verkundigen. 

—  ceeö  quera  cui  f  —  absolver 
dfalgüa  obrigacäo,  von  einer 
Verpflichtung  lösen. 

—  yby  eoara  cui  —  desencovar, 
das  Wild  aus  seinem  Lager  jagen. 

mocendy  —  alumear,  erleuchten. 

—  püca  —  fazer  hizir,  leuchten 
machen. 

mocerakuene  ayba  —  infamar, 
verleumden. 

—  catü  —  acreditar,  honrar,  afa- 
mar,  beglaubigen,  ehren,  Ruf 
geben. 

mocerane  —  abater,  fazer  pouco 
caso,  vencer,  abschlagen,  gering 
achten ,  besiegen. 

mocimbäba  f  —  plaina  de  cor- 
pinteiro,  Hobel  des  Zimmermanns. 

mocodtba  —  gasto,  Aufwand. 

moeoc&o — desperdipar,  verschwen- 
den. 

mococao-cara  —  desperdicador, 
Verschwender. 

mococobiar  —  compensar ,  remu- 
nerar,  substituir,  ausgleichen, 
belohnen,  an  die  Stelle  setzen. 

mococoi  —  derribar  a  fructa,  die 
Frucht  herunterwerfen. 

mocoene  —  dar  os  bons  dias, 
guten  Tag  wünschen. 

mocöi  —  dois,  die  Zahl  zwei. 


mocoi  rupi  —  de  duas  maneiras, 
auf  zweierlei  Weise. 

—  ve  —  ambos,  ambas,  hum  e 
(nitro.  Beide,  der  Eine  und  An- 
dere. 

moeöne  —  enguHr,  verschlingen, 
mocororö  —  chä,  bebida,    Thee, 

Trank, 
mocorui  —  deliry  esmigalhar,  ra- 

lar,  auflösen,  schmelzen,  schaben. 

mocoryb  —  repicar,  anpicken. 

—  tamaraca  f  —  repicar  0  sino, 
die  Glocke  läuten. 

mocuruca  f  —  cruzar,  sich  kreu- 
zigen. 

moeube  catü  —  agradecer ,  dar 
lembrangaS)  danken. 

mocui  —  moer,  zermalmen,  mahlen. 

moeuim  (mueuim)  —  insecto,  que 
faz  comixäo:  Trombidium. 

moeui-cara  f  —  moedor ,  Müller. 

mocupi  —  affirmar,  assegttrar, 
certificar,  ratificar,  jusücar, 
bestärken,  versichern,  vergewis- 
sern, genehmigen,  richten. 

—  onheeng  —  cumprir  a  palavra, 
sein  Wort  halten. 

moeyme  —  aHzar,  aplainar,  po- 
Ur,  raspar,  glätten,  hobeln,  po- 
liren,  raspeln. 

mo-ecyea  —  grudar,  soldar,  enr 
gomar,  leimen,  löthen,  steifen. 

mo-eem  —  sälgar ,  salzen. 

mo-ete  —  acatar,  respectar}  vene- 
rar, honrar,  reverenciar,  feste- 
jar,  solemmzar,  schätzen,  achten, 
verehren,  feiern. 

mo-etecäba  —  estimaeäo,  honra, 
respeiio,  venerafäo,  Schätzung, 
Ehre,  Achtung,  Verehrung. 

mo-eteeära  —  devoto,  vener ador, 
andächtig,  Verehrer. 

mogejyb  —  fazer  descer  alguem,  ' 
Jemanden  herabsteigen  lassen. 

mogoäb  —  coar,  erwar,  peneirar, 
durch-  seihen,  -sieben. 

raogoacu   —   (HffiqpUar ;   encare- 


Digitized  by 


Google 


68 


Diccionario  tiipi.     H. 


cer  eu  svbir  de  prefo,  erschwe- 
ren; steigexo,  Preis  erhöhen. 

mogoa^ucaba  —  encarecimento, 
exogerafäO)  Steigerung,  Ueber- 
treibung. 

mogoap&a  —  coador,  Seiher. 

mogyb  —  abaixar,  niederdrücken, 
erniedrigen. 

moing6  —  recottier,  zusammen- 
bringen. 

moira  cruc4  f  —  rosario,  Rosen- 
kranz. 

mojab&o  —  afugeniar,  espantar, 
verscheuchen,  erschrecken. 

mojaby  —  fazer  error,  irre  ma- 
chen. 

mojaceön  —  fazer  chorar,  wei- 
nen machen. 

mojaöca  —  apartar,  separar,  di- 
vidtr,partir,  repartir,  distribtär; 
exceptuar,  trennen,  theilen,  ab- 
wieder-  verlheilen;  ausnehmen. 

mojaocacÄba  —  apartamento.  Ab- 
scheidung. 

mojapixaim  —  encrespar,  krausein. 

moj&r  —  chegar  hüa  cousa  d 
outra,    eine  Sache  der   andern 

.    nähern. 

—  cec£  —  umr  a  cousa  cortada, 
vereinigen ,  zusammenbringen. 

—  curuca  rece  f  —  crucificar, 
kreuzigen. 

mojaru  —  gracyar,  afagar,  aca- 
riciar,  ameigar,  conteniar,  scher- 
zen, schmeicheln,  liebkosen,  zärt- 
lich behandeln,  zufrieden  stellen. 

mojaticö  — pendurar,  hängen. 

mojatico9&ba  —  pendura,  das  Hän- 
gen. 

mojatinöng  —  embalancar,  die 
Wage  gleich  stellen. 

mojearöca  —  dimmär,  vermindern. 

mojebyr  —  tornar ,  fazer  voUar, 
restituir,  drehen,  umkehren, 
wiederherstellen. 

mojeciar  —  acamar  hüa  cousa 
sobre  outra,  einer  Sache  auf  die 
andere  schichten. 


mojecirön  —  mandar  pur  em 
ftleira,  in  Reih  und  Glied  stellen. 

taejeeoabefca  f  —  reveiacao,  Offen- 
barung. 

mojeeoaub  —  dectorar,  manifester, 
revelar,  erklären,  kund  geben; 
offenbaren. 

—  eupi  c&be  —  averiguar,  a  ver- 
dade,  die  Wahrheit  darthun. 

mojegoaru  —  asco;  causar  nqjo, 
Eckel;  Widerwille  erregen. 

mojemoirön  —  amuar,  fazer  des- 
confiar,  verdrasslieh,  misstrauiseh 
machen. 

mojemombeu  f  —  confessar,  beich- 
ten. 

mojemonbeucÄra  f  —  confessor, 
Beichtvater. 

mojemonhäng  —  gerar,  zeugen. 

mojenhöng  —  dettar,  niederlegen. 

mojepö  oeü  f  —  eg'usiar  em  htm 
corpOj  encorporar,  umr,  vereini- 
gen in  Einem  Körper,  incorpo- 
rüren. 

mojepoco&ub  —  amansar,  domar, 
habiiuar,  acoebsmar,  zähmen, 
bändigen;  gewöhnen,  angewöh- 
nen. 

mojepypye* — aiagar,  überschwem- 
men. 

mojer£  — -  nirar,  wenden,  drehen. 

—  jebyr  —  revirar,  umwenden, 
mojereragoay  —  destnentir  aiguem, 

einen  Lügen  strafen. 

mojenpyr  —  subir,  fttzer  trepar, 
hinaufsteigen,   klettern  maehea* 

mojojabe  —  qjustor,  iguakur,  em- 
parelhar,  assemelhar,  arresoar, 
herstellen,  gleichmachen,  verglei- 
chen, vernünftig  urlheilen. 

raojoköc  —  arrimar,  encostar^ 
nähern,  anlegen. 

mokatao  ~-  abakr,  abanar,  fazer 
boUr,  bewegen,  aohötleln,  schwen- 
ken. 

raokeca  —  embrußto,  Wrappert 

moköcöc  —  enxagoar,  vaseolgar, 
waschen,  ausspähten,   umrühren. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.    M. 


mokya  —  Horror,  tfwcar,  aus- 
löschen ,  verdunkeln. 

raokyrä  —  enfordar,  mästen. 

mokytam  —  dar  nö,  Knoten, 
Schleife  machen. 

momaenduar  —  fazer  lembrar,  in 
Erinnerung  bringen. 

momaraar  —  ajovjar,  fazer  desfale- 
eer,  zasammenkoppeln ;  schwach 
machen. 

moraarendub  —  notificar,  benach- 
richtigen. 

—  mombae  —  despertar  do  som- 
no  a  alguem,  jemand  vom  Schlaf 
aufwecken. 

mombae  —  gastor,  acabar,  fina- 
Hzar,  aufbrauchen,  eu  Ende  brin- 
gen. 

—  caUi  —  aperfeicoar,  verbessern, 
mombeu  —  dizer,  referir,  rektiar, 

sagen  ,  erzählen. 

—  ayba  —  maldizer,  accusar, 
cuipar,  übel  nachreden,  ankla- 
gen, beschuldigen. 

—  catü  —  admoestar,  explicar, 
recommendar,  ermahnen,  erklä- 
ren, empfehlen. 

—  catü  cece  —  touvar,  incukar, 
loben,  einschärfen. 

—  tupana  nheengaf  —  evangeli- 
zar,  das  Evangelium  predigen. 

momböre  —  botar,  lanpar,  dettar 
ßra,  repudiar,  hinausstossen, 
werfen;  Verstössen. 

—  cobape  —  dar  em  rosto ,  vor- 
werfen, in  den  Bart  reiben. 

mombüc  —  fitrar,  deflorar,  steh- 
len, schänden. 

mometnbec  —  abrandar,  amoUecer, 
erweichen. 

momembeca  —  enfraquecer,  debi- 
litar,  quebrantar,  schwächen, 
zerbrechen. 

—  cerana  —  afirouxar,  loslassen, 
schlaff  werden. 

momendar  f  —  fazer  casar,  hci- 

rathen  machen, 
momorang  —  saudar,  grossen. 


momomucuba  —  empobrecer,  ver- 
armen. 

momorotinga  —  branquear ,  weis- 
sen, weiss  machen.         t 

momoxi  —  tnfuriar,  Victor,  des- 
compor,  affear,  enxovalhar,  en- 
vergonhar;  adulterar,  beleidi- 
gen, beschädigen,  beschimpfen, 
entstellen,  besudeln,  beschämen; 
Ehe  brechen. 

—  onheenga  pupe"  —  affrontar 
com  palavras,  mit  Worten  be- 
leidigen. 

momoxicaba  —  trywria,  descompo- 
stura,  Beleidigung,  Unbeschei- 
denheit. 

momoxicara  —  enxovalhador,  ifyth 
riador,  proftthador,  Beschimpfer, 
Beleidiger :  Entheiliger. 

monane  —  misturar,  mischen. 

monaxt  —  innäos  gemeos,  Zwil- 
linge. 

monda  —  furtar,  pilhar,  stehlen. 

mondacuba  —  pilhagem,  fitrto, 
Diebstahl. 

mondacara  —  ladrdo,  Dieb. 

mondar  —  levantar  falso  teste* 
mtmho,  lögen,  falsch  Zeugniss 
geben. 

monde  —  metter,  recolher;  alcth 
päo  (armadilha) ;  tronco ;  pfisäo, 
setzen ,  ei nsch Hessen ;  Schlinge, 
Vögel  zu  fangen;  Fesselklotz; 
Gefängniss. 

—  moloa  —  abotoar,  zufallen, 
verknüpfen   (von  der  Schlinge.) 

—  pöra  —  preso,  Gefangener. 

—  tinla  (porl.)  pupe  —  thtgtr, 
Farbe  auftragen. 

mondö  —  despedir,  despachar, 
impor,  mandar,  ordenar,  schleu- 
dern, werfen,  ausfertigen,  darauf 
setzen;  befehlen. 

mondöc  —  cortar,  partfr,  schnei- 
den, theilen. 

mondocara  —  mandante,  der  Be- 
fehlende. 

mondocöca  —  despedapar,  cortary 


Digitized  by 


Google 


70 


Diccionario  tupi.     M. 


partir,  retaßiar,  rasgar ,  zer- 
stücken,  schneiden,  trennen,  ab- 
schneiden, zerreissen. 

mongarayb  f  —  abenpoar,  benzer, 
sagrär,  segnen,  heiligen. 

mongalirön  —  assear,  ornar,  ar- 
mar,  adornar,  compor,  concer- 
tar,  remendar,  putzen,  zieren, 
herrichten,  zusammenstellen,  aus- 
bessern. 

—  tembiü  —  temperar  o  comer, 
die  Speise  würzen. 

mongalironcaba  —  Ornament o, 
adorno,  armapdo,  compostura, 
Zierde,  Zierrath,  Herstellung,  Ein- 
richtung. 

mongatironcara  —  armador,  com- 
posiior,  Einrichter,  Hersteller. 

monger  —  adormecer  a  outrem, 
jemanden  einschläfern. 

—  ayba  —  maldifdo,  Verwün- 
schung. 

mongeta  —  conferir,  beratschlagen. 

—  catü  ixupe  —  dar  bom  con- 
celho,  guten  Rath  erlheilen. 

mongelacaba  —  pratica,  Uebung. 

mongui  —  desfazer,  destrwr,  der- 
ribar,  zu  Nichte  machen,  zer- 
stören. 

monhane  —  empurrar,  fazer  cor- 
rer,  in  die  Seite  stossen,  laufen 
machen. 

monhang  —  fazer,  obrar,  operar, 
fabricar,  tirar  do  nada,  thun, 
arbeiten,  in's  Werk  richten,  ver- 
fertigen, erschaffen. 

monhangaba  —  fabrica,  Fabrik. 

monhangara  —  artifice,  creador, 
operario ,  Künstler ,  Schöpfer, 
Meisler. 

monharön  —  afilar,  assanhar,  es- 
bravgar,  hetzen,  zornig,  wild 
machen. 

mooicö  cece  —  applicar  alguem 
a  algüa  cousa,  Jemand  zu  etwas 
verwenden. 

—  pecü  —  fazer  durar,  retardar, 
Dauer  geben,  verzögern. 


mooiconhöte — accmmodar,  aqtäe- 
tar,  socegar,  suspender,  einrich- 
ten, beruhigen,  besänftigen,  ver- 
schieben. 

mopanemo  —  frustrar,  betrügen, 
täuschen. 

mope  —  aplanar  o  carmnho,  den 
Weg  ebnen, 

mopecacü  —  renovar,  erneuern. 

—  jebyre  —  reformar ,  umbilden, 
verbessern. 

mopecii  —  alargar ,  protongar, 
breiter,  länger  machen. 

mopene  —  quebrar  päo,  Holz  zer- 
brechen. 

—  cup6  cangoera  —  derrear, 
Bein  brechen. 

mopere  —  embapar,  ou  endure- 

cerse  o   bapo,   Milzverhärtung, 

Bildung  von  s.  g.  Fieberkuchen, 
moperebe  —  chagar,  verwunden, 
mopexib   carayba  pupe  f  —  crü- 

mar,  mit  heil.  Oel  salben, 
mopebüre  —  mexer,  mischen, 
mopöc  (popöc)  —  arrombar,  rebenr 

tar  a  outrem,   fazer  estator, 

radiär,   einbrechen,  aufreissen, 

bersten,  krachen  machen, 
mopoi  —  adelgafar,  desengrossar, 

verdünnen,  verfeinern, 
mopokeryc     —    fazer     cocegas, 

kitzeln, 
mopopecyca  —  pegar  na  mäo  a 

alguem,  Jemanden  bei  der  Hand 

nehmen, 
moporace,    moporaceyma  —  fazer 

danpar,  tanzen  machen, 
moporang   —  adornar,    enfeüar, 

afformosear,  schmücken,  zieren, 

verschönern. 

—  moänga  ocu  —  affeciar,  et- 
was mit  Leidenschaft  suchen. 

moporara  —  atormentar,  fazer 
padecer,  quälen,  leiden  machen. 

mopotopäo  —  accekrar,  agastar, 
beschleunigen,  aufbrauchen. 

mopotuü  —  ativiar,  fazer  descan- 
car,  fazer  Optocor,  apaziguar, 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.    M. 


71 


erieiehlern,  ausruhen  lassen,  stil- 
len, besänftigen, 
mopotuü  tugui  — -  estancar  o  san* 
gue,  das  Blut  stillen. 


mopu 


enxotar,  trocken. 


—  cetaoia  cui  —  degradar,  her- 
absetzen. 

—  rel£  tamaraca  f  —  dobrar  0 
sino,  das  Glockengeläute  ver- 
doppeln. 

mopuame  —  levantar  a  quem  estd 
sentado,  fazer  erguer,  desen- 
costar;  arguir,  aufstehen  (vom 
Sitze),  auf-  in  die  Höhe  richten, 
gegen  Einen  auftreten,  tadeln. 

mopuca  —  fazer  rir,  lachen  ma- 
chen. 

mopuür  —  fazer  desapegar,  des- 
viar  a  outrem,  losmachen,  los- 
reissen,  ablenken. 

mopyä  calü  —  consolar,  trösten. 

—  calü  aba  pupef  —  grangear  a 
voniade  de  alguem,  eines  guten 
Willen  erlangen. 

—  catü  ayba  f  —  agravar,  des- 
gostar,  enfadar,  angusüar,  en- 
tristecer,  importunar,  beschwe- 
ren, Verdruss,  Ecke!  machen, 
ängstigen,  traurig  machen,  be- 
schwerlich fallen. 

—  catü  tayna  mirim  —  acalentar 
a  crianpa,  den  Säugling  besänf- 
tigen. 

—  catucaba  —  cunsotofäo,  Trö- 
stung, Trost 

—  catuc4ra  —  consolador,  Tröster. 

—  ocü  —  afoutar,  dreist  machen, 
mopypyc    —   remar  miudamente, 

in  kleinen  Schlägen  rudern, 
mopyrantam  —   alentar,    animar, 
esforpar,   conforiar,   reforcar, 
aufmuntern,  beleben,  stärken. 

—  oae  —  cousa  substancial,  we- 
sentliche Sache. 

mopytä  —  agasalhar,  deter^  lieb- 
kosen, zurückhalten. 

mopyiüba  —  acanhar,  acobardar, 
furchtsam  machen. 


mopytüne  —  dar  as  boas  noites, 

gute  Nacht  wünschen, 
mopyxüne    —    tinger   de  preto, 

schwarz  färben. 

—  cerane  —  offitscar,  enfuscar, 
dunkel  machen. 

mora  (mura,  bora)  —  guerreiro9 
immigOy  Krieger,  Feind. 

moracaba  —  maco,  Klöpfel,  Keule. 

moramonhäng  —  guerrear,  brigary 
Krieg  führen,  streiten. 

moramonhangaba  —  guerra,  briga, 
Krieg,  Streit. 

morandü  goere  —  chocalhetro, 
schwatzhaft. 

morandüb  —  avizar,  benachrich- 
tigen. 

morandüba  —  avizo,  recado,  no- 
ticia,  embaixada,  Nachricht, 
Antwort,  Kundgabe,  Botschaft 

—  ayba  —  queixa,  quereüa, 
Klage,  Anklage. 

moraucüb  —  qpiedar-se,  ter  com- 
paixäo,  Mitleid  haben. 

—  eyma  —  impiedade,  Gottlosig- 
keit 

moraucüba  —  caridade,  nüsericor- 
dia,  piedade,  Liebe,  Barmherzig- 
keil, Frömmigkeit 

morauky  —  occupafäo,  servif 0, 
traboXhö,  Beschäftigung,  Dienst, 
Arbeit 

—  mocapyr  f  —  quarta  feira, 
Donnerstag. 

—  mocöi  f  —  terpa  feira,  Mitt- 
woch. 

—  ocü  —  trafego,  Tumult,  Unruhe. 

—  py  t  —  segunda  feira,  Diens- 
tag. 

moraukycaba  röca  f  —  officina, 
Werkstatt. 

moraukycara  —  trabaihador ,  Jor- 
naleiro,  servenie,  Arbeiter,  Tag- 
löhner,  Diener. 

moreaucüba  —  pobreza;  tyrama, 
iratar  mal,  Armuthj  Tyrannei, 
üble  Behandlung. 

moreaucuböra  —  pobre,  arm. 


Digitized  by 


Google 


n 


Dfacianario  lupi.    Ml 


raorepotara  —  luxuria,  Ueppigkeil. 

morepy  —  salario,  paga,  Sold, 
Zahlung. 

moreru  —  deitat?  de  molho,  ein- 
weichen. 

mororyb  —  älegrar,  erfreuen. 

morolinga —  cousa  branca,  alvara, 
eine  weisse  Sache;  Amissehreiben. 

—  cerane  —  alvacento,  weisslich, 

—  nongara  ojecoaub  —  alvejar 
äo  longe,  von  weiten  weiss, 
heil  werden. 

moroycang  —  refrescar,  esfriar, 
abkühlen,  erkälten« 

moroxaba  ocii  f  —  general,  General. 

naoryb  —  afagar,  ameigar,  aca- 
riciar,  contentar,  lisoryear;  U- 
sorya,  liebkosen*  verzärteln,  zu- 
frieden  stellen,  loben;  Lob. 

morycaba  —  caricias,  Liebkosungen. 

motäc  —  bater,  rebater,  schlagen, 
zurückschlagen. 

motacäba  —  maco  de  bater,  Klo* 
pfel,  Keule. 

motatac  —  anazar,  klopfen,  durch 
einander  rühren. 

motecö  coaub  —  ensinar,  doutrir 
nar%  encamnhar,  lehren,  beleh- 
ren, Weg  zeigen. 

moteite  —  apoucar,  verringern. 

roolekyrf  — faxer  destUar,  dtsül- 
liren  lassen. 

raatekyrecaba  f  —  aktmibique,  De- 
slillirblase. 

motemüng  —  sacudir,  schütteln, 
stossen. 

motening  —  seccar,  torrar,  trock- 
nen, rösten. 

molepypy  —  alargar ,  verbreitern. 

molepytyng  —  turbar  a  aqua, 
Wasser  trüben. 

molcryc  —  apariar,  afastar,  des- 
viar,  arrastar;  azedar,  trennen, 
entfernen,  ablenken,  schleifen; 
sauer  werden. 


moteryee»o  —  abarrotar,  voll 
laden. 

motioam  —  enxugar,  abtrocknen. 

inotim  —  envergonhar,  beschämen. 

molimböre  —  incensar,  defitmar, 
mil Weibrauch  beräuchern,  schwär- 
zen durch  Rauch. 

motumüne  —  escarrar  ,  ausspu- 
cken. 

moturucü  —  crear,  fazer  grande, 
erschaffen,  gross  machen. 

inotuti  —  eortica,  Rinde,  Kork. 

motuü  f  —  Domingo,  Dia  santo 
Sonntag,  Feiertag. 

—  ocü  f  —  Domingo  dePascoa, 
Osler-Sonntag» 

moluüne  —  enlabusar,  besuntar, 
tisnar,  mit  Fett,  Oel  bestreichen, 
beschmutzen. 

motyapü  —  fazer  estrondo,  Ge- 
räusch machen. 

motycü  —  fazer  Hquido,  flüssig 
machen. 

motyjubae  —  envelhecer,  altern. 

motypü  —  fimdar,  fazer  fundo, 
gründen,  tief  machen. 

moveö  f  —  absotoer  de  pecca- 
dos,  apagar,  von  den  Sünden 
lossprechen. 

moxovi  (port.)  —  ßchar  com 
chave,  aferrolhar,  mit  Schlüssel 
verschliessea. 

moxi  (puxi)  —  nas  mos  hor&s,  zu 
übler  Stunde. 

moyc-ocü  —  arco  da  velha,  Re- 
genbogen. 

mü  —  irmäo  oh  primo  do  hörnern, 
Bruder  oder  Geschwisterkind  des 
Mannes. 

mungä  (punga)  —  aiporcas,  Kropf. 

munga  —  naseida,  Beule,  Ge- 
schwür. 

rauralu  (port.)  —  mutoto,  Mulatte. 

mussurana*)  —  cordel,  oorda, 
Strick,  Schnur. 


*)  Mit  der  Mussurana  (Moro*  cerane)  um  dem  Leib  wurden   von   den  Tupfe 
die  Gefangenen  sam  Tode  gefährt. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.    N. 


73 


mula  muta  —  escada,  Leiter,  Treppe, 
mulüea    —   moscardo   ou  taväo, 
Bremse. 


nacaübi  —  näo  sem  causa,   nicht 

ohne  Ursache, 
namby  -—  oretha,  argola,  aza  de 

vaso ,  Ohr ;  Ring,  Handhabe  eines 

Gefasses. 

—  oeu  —  orelkudo,  Grossohr. 

—  pora  —  arrecadas,  brincos, 
Ohrgehänge. 

naneme  —  a  estas  horas,  zu  die- 
ser Stunde. 

nanho  (nanhoranhe)  —  basta, 
genug. 

napöei  —  näo  fange,  nicht  weit 

naranda  (port)  —  lararya,  Orange. 

narandyba  (port.  lyba  =  locus) 
laranjal,  Orangengarlen. 

navaya  (port)  —  navalha,  Rasier- 
messer. 

ndaerojal  —  e  nem  por  isso,  selbst 
darum  nicht 

nde  —  tu,  du. 

nba6  —  ieu,  tua,  deine  (Sache). 

n£i  (plural:  pei,  penei)  —  hora- 
sus!  macht  schnell! 

neibe  —  outravez,  tornai  a  fazer, 
thu'  es  noch  einmal! 

nei,  aujeb&e  —  sg'a  embora,  sey's 
immerhin. 

nhaem  —  algtudar,  Schussel,  Trog. 

ne  —  he  nota  de  futuro,  Aus- 
druck deJ  Zukunft. 

nhaem  pepö  —  paneüa,  Pfanne. 

nhane  —  correr,  laufen. 

nheem  nheeng  —  arrezoar ,  pal- 
rar, porfiar,  vernünftig  reden, 
schwätzen,  streiten. 

nhe£ng  — fallar,  responder,  reden, 
antworten. 

—  ayba  —  fallar  mal,  übel  reden. 

—  cantam  —  fallar  alto,  laut 
reden. 


nheeng  catü  —  mümar,  vertrau- 
lich reden,  einreden. 

—  cec6  —  apalavrar,  abreden. 

—  et6  —  fallar  com  imperio,  be- 
fehlend reden. 

—  pita  pila —  cioso  no  fallar,  fallar 
gagi,  hitzig  im  Reden,  stottern. 

nheenga  —  faUa,  palavra,  voz, 
lingoagem,  preceito,  Rede,  Wort, 
Stimme,  Sprache,  Gebot. 

—  ayba  ete  —  amaldicoar,  rogar 
pragas,  verwünschen,  Böses 
wünschen. 

—  nheenga  jara  —  interprete, 
Dolmetscher. 

—  ojemeäng  —  dar  palavra,  das 
Wort  geben. 

—  pöra  porang  —  galanleria, 
graca  no  fallar ,  Artigkeit,  An- 
mulh  im  Sprechen. 

—  pup6  nböte  —  de  palavra, 
durch  das  Wort. 

—  puxi  —  palavra  deshonesta, 
unanständige  Worte. 

—  rupi  nhöle  —  verbalmente, 
wörtlich. 

—  robaixara  —  dar  razöes,  re- 
plicar,  Gründe  geben,  antworten. 

nheengär  —  cantar,  singen. 

nheengacara  —  cantor ,  Sänger. 

nheengara  —  cantiga,  Gesang. 

nheengoere  —  fallador,  Sprecher. 

nhemö  abar6  f  —  ordern  (Sacra- 
mento),  geistlicher  Orden  (Sa- 
cramenl). 

nhemombeucäba  f  (port)  —  con- 
ftssäo,  Beichte. 

nhemomolacaba  —  golodice,  Nä- 
scherei, Gefrässigkeit 

nheroncaba  —  braveza,  feroci- 
dade,  ira,  Tapferkeit,  Wildheit, 
Zorn. 

nhinh6  —  actualmente,  a  cada 
passo,  quotidianamente,  de  con- 
tinuo,  sempre;  continuacäo;  fre- 
quentar,  gegenwärtig,  bei  jedem 
Schritt,  täglich,  fortwährend,  im- 
mer ;  Fortsetzung ;  wiederholen. 

10 


Digitized  by 


Google 


74 


Diccionario  tupi.    N.    0. 


nbinhing  —  orrugar;   ruga,  sich 

runzeln;  Runzel, 
nhiröm  —  perdoar,  verzeihen, 
nhironcaba  f  —  remissäo,  perdäo, 

Verzeihung,  Nachlass. 
nhirongoere  f  —  passa  -  cvJtpas, 

Ablass. 
nbote  —  somente,  näomais,  nur, 

nicht  mehr, 
nhum-cui  —  do  campo,  von  oder 

auf  der  Flur, 
nia  —  confirmaüvo,  entio,  also, 
nilio  —  näO)  nein. 

—  aba  —  ninguem,  Niemand. 

—  arobiar  oa£  —  incredulo ,  per- 
tinaz,  teimoso,  ungläubig,  ver- 
stockt, halsstarrig. 

—  cangaba  oae  f  —  immensidade, 
Unendlichkeit. 

—  capya  oa6  —  capado,  castrado, 
verschnitten,  castrirl. 

—  cecaleyma  oa6  —  liberal  7  frei- 
gebig. 

—  epya  oa6  —  orfäo,  Waise. 

—  evecendü  —  näo  ouvez?  hörst 
du  nicht? 

—  goacu  —  facti,  leicht. 

—  goalä  oae  —  immovel,  unbe- 
weglich. 

—  jabe  —  näo  he  assim,  es  ist 
nicht  so. 

—  iapyca  oae  —  surdo,  laub. 

—  ipör  oa6  —  cousa  vasia,  leere 
Sache. 

—  juru  c6  —  fastio,  Eckel. 

—  mbae  —  nada,  näo  ha  nada, 
nichts,  es  ist  nichts. 

—  ocyca  —  caber,  näo  cabe, 
nicht  fassen. 

—  ojaby  —  nao  error,  acertar, 
nicht  irren  ,  Recht  haben. 

—  oicö  catü  —  portar-se  mal, 
sich  nicht  wohl  befinden. 

—  ojuca  coaub  —  incorrxtpto,  un- 
verdorben. 

—  pocanga  —  näo  fem  remedio, 
es  giebl  kein  Mittel. 

•—  pocy  —  leve,  leicht. 


nitio  ram6  —  senäo,  wenn  nicht 

—  xacoÄub  —  näo  posso,  näo 
sei,  ich  kann  nicht,  ich  weiss 
nicht. 

noalär  mba6  —  abundantemente, 
nada  faUa,  genügend,  es  fehlt 
nicht. 

nongar  —  parecer,  schämen. 

nongara  —  semelhanpa,  maneira, 
Aehnlicbkeit,  Art  und  Weise. 

nongatü  —  guardar,  reservar, 
bewahren,  aufheben. 

nupan  —  apoutar,  dar  pancadas, 
castigar,  disciplinar,  varejar, 
peitschen,  züchtigen,  einen  schla- 
gen, unterrichten,  strafen. 

nupancaba  —  acoute,  azorrague; 
discipHna,  Peitschenhieb;  Zucht, 
Unterricht. 

nupancara  —  castigador,  discipü- 
nador,  Strafer,  Züchtiger. 


ocanhemo  —  estar  espantado,  er- 
schrocken sein. 

oace.me  —  atinar,  richtig  treffen. 

oac£mo  —  achar,  finden. 

oacype  oerico  —  molenlar,  forcar 
a  mulher ,  Gewalt  anthun. 

oam  —  caga-hime  (insecto),  Feuer- 
Wurm,  -  Käfer  (  Lampyris,  Elaler). 

oäne  —  ja,  schon. 

oapixaim  —  franzido,  voll  Falten. 

oapoam  —  arredondar,  einen  Plate 
rund  umgeben,  ausreden. 

oapünsr  oane  —  abastado ,  farto, 
wohlversehen  ,  gesatliget. 

oapyca  —  assentar-se ,  pousar  a 
ave,  sich  niedersetzen  (auch  vom 
Vogel). 

oapycaba  —  asscnto,  Sitz. 

—  ocu  f  —  cadeira,  Stuhl. 

oar  <ar)  —  cahir,  nascer,  fallen, 
geboren  werden. 

—  catü  —  ao  pe  da  letra,  ganz 
genau. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupL    0. 


TS 


oaracapa   —    rodeUa    da    eanoa, 

Wellbaum  des  Fahrzeuges. 
oatua  —  espefho,  Spiegel, 
oata  (goata)  —  andar,  gehen. 

—  ata  nhöte  —  vaguear,  herum- 
schweifen. 

oatapü  ocu  —  buzio,  (conchaj, 
Hörn  zum  Blasen  (eine  Mu- 
schel). 

oatar  —  faUar,  mangeln  (von 
einer  Sache). 

oalucupa  —  pescada  (peixe), 
Kabliau,  Stockfisch  (Gadus  mor- 
rhua). 

oaxime  mirim  —  malvaisco  (plant a), 
Urena  lobata,  Lebretonia  etc. 

öba  —  vestido,  roupa,  Gewand, 
Kleid. 

—  monhangara  f  —  alfaxate, 
Schneider. 

—  motuü  rece  goara  f  —  gala, 
Slaatskleid. 

—  mundepaba  f  —  guarda-roupa, 
Kammerdiener. 

—  tupan  öca  goara  f  —  ornamen- 
tos  da  Irga,  Kirchenschmuck. 

oböc  —  fender-se  por  si,    von 

selbst  zerspringen, 
oea    —    caranguqo,     Seekrabbe 

(Cancer  Uca  L.  rel.) 
ocac  —  despregar-se,  sich  ablösen, 

die  Nägel  verlieren, 
ocacao-puryb  —  exceder,  zu  weit 

gehen,  übertreffen, 
oeaeibo  —  enfiar,  ein  Fädeln, 
oca  —  casa,  Haus,  Hütte. 

—  arybo  goara  —  cumieira  da 
casa,,  First,  Gipfel  des  Hauses. 

—  cui  —  de  casa,  in,  zu  Hause. 

—  epy  —  canto  da  casa,  Ecke, 
Winkel  des  Hauses. 

—  jara  —  paträo,  morador,  Haus- 
Herr-,  Bewohner. 

—  mbae  meengaba  f  —  logt  de 
negodo,  Laden  mit  Waaren. 

—  monhangara — pedreiro,  Maurer, 
Steinhauer. 


öca  pdra  —  creado,  creada,  fa- 
müa,  morador,  escravo,  Diener, 
Familie,  Sclave,  überhaupt  Haus- 
angehörige. 

—  rocara  —  pateo,  Hot 

oeai  —  queimar-se,  abrasar-se, 
sich  brennen,  verbrennen. 

—  oae  —  cousa  quehnada,  ver- 
brannte Sache. 

ocanhemo  —  dar  d  Costa,  stranden. 

ocara  —  rua,  lerrehro,  Gasse,  Platz 

vor  dem  Hause    (des  Principal.) 

—  cui  —  de  fära,  von  Aussen. 

—  kety  —  para  föra,  nach 
Aussen. 

oeaepe  —  föra  de  casa,  ausser 
dem  Hause. 

ocoabeyma  oeü  —  seivagem,  wild. 

ocoaubucar  —  promtdgar,  verkün- 
digen. 

oceky  ocu  iaba  —  arrepellar  os 
eabeüos,  die  Haare  ausreissen. 

ocemo  ixui  —  desencarregar ,  die 
Last  ab-  wegnehmen. 

oeepy  meeng  ocu  —  prenüar,  be- 
lohnen. 

oeyea  cece  —  abordar;  copula, 
entern;  die  Verbindung. 

—  oane  —  basta,  es  genügt. 
096  —  ir,  ausentar,   gehen,  sich 

entfernen. 

—  ane  —  foi-se,  er  (es)  ist  fort. 

—  cece  —  acommetter,  angreifen. 

—  ipype  —  afundar,  afundir-se; 
estar  carregada  a  canoa;  mer- 
guthar,  tiefer  machen,  auf  den 
Grund  gehen,  vom  Fahrzeug: 
geladen  seyn;  tauchen. 

—  ipype  tijüca  pupe  —  atolar, 
in  Sumpf  geralhen. 

—  ixui  —  desacompanhar ,  weg- 
gehen ,  Gesellschaft  verlassen. 

ocobaixara  ete  aba  nheeng  —  pro- 
fiar,  hartnäckig  auf  seinem  Wort 
bestehen. 

—  enheenga  —  disputar,  streiten, 
oeöc  —  rebentar  a  cor  da,  sprin- 
gen der  Saite. 


Digitized  by 


Google 


w 


Diccionario  tupi.     0. 


09Ü*)  (assü)  —  ffrande,  gross, 
oericö  —  possuir,  ter,  gozar,  to- 

grar,   tratar,   haben,  besitzen, 

gemessen,  behandeln. 

—  ayba  —  vexar,  perseguir,  tra- 
tar mal,  plagen,  verfolgen,  übel 
behandeln. 

—  catü  —  bom  trato,  gute  Be- 
handlung. 

—  coaub  lecö  —  saber  governar, 
zu  befehlen  wissen. 

—  imory^ab  rupi  —  alcanpar  com 
afagos,  erschmeicheln. 

—  teco  cece  —  dotmnar,  herr- 
schen. 

oeiepe   —   todo,    toda,    inteiro, 

Alles,  ganz, 
oicd  —  ser,  estar,  jazer,  residir, 

seyn,  liegen,  wohnen. 

—  ayba  —  estar  mal,  sich  übel 
befinden. 

—  bebe  —  estar  vivo,  lebendig 
sein. 

—  caiü  —  proceder  bem,  gut 
handeln,  gut  fortkommen. 

—  cece  —  aplicar-se,  pretender, 
sich  befleissigen,  beanspruchen. 

—  cocope  —  hospede,  Gast. 

—  ete*  cece  —  profiadamenie,  mit 
Ernst,  fleissig. 

—  ete  morauky  rece  —  Hdar,  mit 
Ernst  sich  bemühen,  schaffen. 

—  ninhe  —  habitar,  assistir, 
wohnen,  anwohnen. 

—  pecü  —  deter-se,  etitreter-se, 
tardar,  durar,  sich  auf-  unter- 
halten; säumen;  andauern. 

—  tembem  —  haver  mister,  ca- 
recer,  ter  necessidade,  nöthig 
haben. 

—  tenhe  cece  oarama  —  promp- 
tidäo,  Schnelligkeit. 

oicobe  catü  —  estar  bom,  sdo,  va- 
lente,  wohl,  gesund,  stark  seyn. 

oiconhöte  —  aqtäetar,  parar, 
socegar;    deixa;    näo    bulasf 


ruhen,     stille    stehen,     ruhen; 

lass  ab! 
oike  0911  —  preamar,   Fluth   des 

Meeres, 
oime  —  acold,  aüi,  hier,  dort 
oimoae  —  aquillo,  jenes, 
oira  vel  oirande  —  amanhä,    am 

Morgen,  morgens, 
ojab  —  abrir  naturalmente ,   sich 

aufthun,  öffnen  (von  selbst), 
ojaby   ete   9angaba    —    disforme, 

unförmlich. 
oja9ui  oae   —   abafado,    coberto, 

gewärmt,  zugedeckt, 
ojapy  iacanga  pupe   —   cabepada, 

Stoss  mit  dem  Kopf, 
ojar  —  acostar,  chegar  a  terra, 

an    einander  legen,     an's  Land 

kommen. 

—  curu9a  rece  f  —  estar  cruci- 
ficado,  gekreuzigt  seyn. 

—  yby  rece  —  acostar-se  a  terra, 
anlanden,  am  Ufer  anlegen. 

ojeaibyc  —  baixar-se,  inclinar-se, 
sich  verbeugen,  senken. 

ojeapixa  pixao  —  as  cutüadas, 
mit  Hieben. 

ojeauge  —  estar  feito,  e  acäbado, 
fertig,  vollendet  seyn. 

ojeayb  —  estar  acabado,  deflo- 
rada,  abgeblüht,  geschändet  seyn. 

ojebyr  —  arribar,  ankommen. 

ojecoaub  —  aclarar  a  cousa,  avi- 
star;  verdadeiro,  die  Sache  auf- 
hellen, untersuchen;  wahrhaft. 

—  nhöte  —  estar  patente,  offen 
stehen. 

ojeityea  —  prostrar -se,  sich  nie- 
derwerfen. 

ojejeky  —  esperguipar-se,  auf- 
wachen. 

ojejepyca  —  desafirautar-se,  Rache 
nehmen. 

ojejumine  —  occulto,  verborgen. 

ojekendao  —  tapar,  zustopfen. 

ojekyi  oane  —  morrendo,  sterbend. 


*)  Hoje  assü,  usado  ainda  muitas  vezes;  assü  wird  jetzt  mehr  gehört 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  lupi.     0* 


n 


ojekyi    polar   oane    —    agonisar, 

im  Sterben  liegen, 
ojemamane  —  embrulhar-se,  sieh 

verwirren. 
—  oicö  —  dobrado,    esiar   em- 

bruihado,    gefaltet,  eingewickelt 

seyn. 
ojememoacara  —  aßdalgar-se^  sich 

adeln, 
ojemoaba  ele  —  abaHsar-se;  altivo, 

sich   auszeichnen;    stolz,    hoch- 

müthig. 
ojemoacüca    —   banhar-se,    sich 

baden, 
ojeraoakyme    —    humedecer  -  se, 

nasswerden,  sich  nass  machen, 
ojemoapar  —  dobrar-se,  encostar- 

se,  sich  winden,  anlegen,  fügen. 

ojemoayb  —  apostemar-se ,  deitar 
a  perder,  in  Geschwür  über- 
gehen,  verderben. 

ojeraocabe  —  abolorecer-se,  schim- 
meln, schimmlicht  werden. 

ojemocacui  oae  —  acautelado, 
vorsichtig. 

ojemocamarar  (port.)  —  travar 
amizade,  Freundschaft  schliessen. 

ojemocapä  oane  —  crear  raizes, 
arreigar,  Wurzel  treiben,  be- 
wurzeln. 

ojemogyb  —  baixar-se,  sich  bücken. 

ojemoirön  —  arrufar-se,  sich  er- 
zürnen. 

ojemojepe  ocü  f  —  encofiporar-se, 
sich  verkörpern,  verbinden. 

ojemojepoly  —  enferrujar-se ,  ro- 
sten. 

ojemokatac  —  mover-se,  sich  be- 
wegen. 

ojemonhang  — produzir,  succeder, 
acontecer,  hervorbringen,  sich 
begeben,  erfolgen. 

ojemopirang  —  bizarrear ,  tapfer, 
freimüthig  seyn,  prahlen. 

ojemopiranga  pereba  —  encarnar 
a  ferida,  die  Wunde  verheilt, 
granulirL 


ojemopyayba  —  aggravar^se ,  enr 

tristecer-se,  sich  beschwert  fühlen, 

traurig  seyn. 
ojemotapejär    —    situar ,     stellen, 

setzen ,  legen. 
ojemoteit6    —    ter-se  em  pouco 

sich  gering  achten, 
ojemotirycemo  —  encher-se9  sich 

füllen, 
ojenipia  o\c6  —  estar  de  joelhos, 

knieen,  auf  den  Knien  liegen, 
ojepakec  oae  —  embndhado,  aba- 

fado,  eingewickelt,  beschützt 
ojepe  (jepe)  —  kum.  Ein,  eins. 

—  jande  cui  —  hum  de  nös,  Einer 
von  uns. 

—  ocü  —  todos  juntos,  Alle  mit 
einander. 

—  pecui  —  hum  de  vös,  Einer 
>     von  Euch. 

ojepenhö  —   hum  somente,   Einer 

nur. 
v  ojepicyca  oa6  —  agarrar-se,  estar 

agarrado,  sich  ein-  an-  hängen, 

angehängt  seyn. 
ojepocoaub  —  acostumar-se,  sich 

gewöhnen. 

—  oae  —  acostumado,  gewöhnt, 
ojepotar  —  aportar ,  herbeitragen, 
ojepypyca  —  afogar-se,  alagarse, 

ertrinken. 

ojere  jereo  —  espqjar-se,  tram- 
bolhöes,  ausrinnen. 

oje  oane  —  cosido,  estar  assado, 
gesotten,  gebraten  seyn. 

ojöca  iacanga  eui  —  dissuadir, 
abralhen. 

ojoece  —  copula,  Verbindung, 
Band. 

ojojabe  oane  —  qfustado,  estar 
igualado,  zugerihctel;  im  Gleich- 
gewicht seyn. 

ojoköc  —  eneostar-se,  sich  anleh- 
nen. 

ojurure  —  pedir,  bitten. 

okena  —  porta,  Thor,  Thüre. 

—  piacaba  —  guarda-porta,  Thür- 
riegel,  Thürschünge. 


Digitized  by  LjOOQIC 


78 


Diccionario  tupl    0.   P. 


okena  rupiti  —  couce  da  porta, 

Schlag  an  die  Thüre. 
oker  —  dormr,  schlafen. 

—  mirim  mirim  —  toscang'ar, 
einschlummern. 

okyju  —  griUo,  Grille,  Heimchen. 

okyt4  —  esteio,  Slütze,  Schutz, 
Beistand. 

omocemo  ybytu  ejurü  rupi  —  ar- 
rotar,  rülpsen. 

omoeng  epöpe  —  encarregar,  auf- 
laden. 

omoinge  cocöpe  —  admitiir ,  re- 
colher  em  casa,  zulassen,  in's 
Haus  aufnehmen. 

omondä  aquera  — furto,  Diebstahl. 

onheröm  —  embravecido,  wild, 
schlimm. 

—  ete  oicö  —  encamicar-se,  sich 
erhitzen.  t 

oocü  rupi  —  trabaihosamente,  mit 

Mühe,  mit  Arbeit, 
öpabinhe  —   todos,    tudo,    Alle, 

Alles. 

—  catu  —  gerdhnente,  überhaupt, 
im  Allgemeinen. 

öpabinhe  mbae  monhangara  —  om- 

nipotente,  der  Schöpfer,  allmächtig, 
op&c  —  acordar  do  somno,  vom 

Schlaf  aufwecken, 
opetuu  ybytü  —  amainou  0  vento, 

der  Wind  hat  nachgelassen, 
opicyc    itayra    r4ma    —    adoptar, 

per/Uhar,   adoptiren,   an  Kindes 

Statt  annehmen, 
opipyne  —    depemcar ,  picar   a 

ave  na  firuta,  vom 

Vogel,  der  an  die  Frucht  pickt, 
opö  opöre  —  a  pulos,  sprungweise, 
opöpör  —  andar  de  galopc,   im 

Galopp  gehen, 
opoc  —  fender-se  per  «,   von 

selbst  aufreissen,  aufspringen, 
opojir   —  apontar  com  0  dedo, 

mit  dem  Finger  anzeigen, 
opöre  —  puktr,  springen, 
opüc  o&ne  —  cousa  fiirada,  eine 

durchbohrte  Sache. 


ore  —  nös  outros,  Wir  andre, 
orebo  —  a  nös   sem    vös,    Wir 

ohne  Euch, 
orocorica  (port.?)  —  cong'a,  Eule, 
oroicäng  oae  —  cousa   esfriada, 

eine  kalt  gewordene  Sache, 
oterica  —  andar  de  gatinhas,  auf 

allen  Vieren  schleichen, 
oleryc  —  afastar-se,  arredar-se, 

sieh  entfernen, 
ouacary  —   especie   de  Macaco, 

Brachyurus  Ouacaris  Spix. 
oveo  —  apagar-se,  auslöschen, 
oynumy  —  beya-flor  (ave),  Colibri. 


pabe  (propos.)  —  junio,  com, 
neben,  mit  (Personen). 

paböca  —  partir  do  porto,  aus 
dem  Hafen  auslaufen. 

p4c  —  despertar,  despertar  do 
somno  por  «',  aufwecken,  von 
selbst  aufwachen. 

pacu  —  especie  de  peixe,  Pro- 
chilodus. 

pae  —  diz ,  er  sagt,  nämlich. 

paje  —  feitieeiro,  Zauberer,  Be- 
schwörer, Arzt 

—  remimonh&ng  ayba  moropi&ra 
feiticos,  Zauberei. 

p&na  (port.)  —  panno ,  Tuch. 

—  amanejü  cui  goara  —-  panno 
dalgodäo,  Baumwollen-Zeug. 

—  ayba  —  rodüha,  trapo,  Wisch- 
lappen, Lumpen. 

—  cobaigoära  —  panno  de  linho, 
Leinen  -  Zeug. 

—  monhang&ba  —  fear,  weben. 

—  monhang&ra  —  teceläo,  tece- 
deira,  Weber,  Weberin. 

—  paeoira  —  pepa  ou  rolo  de 
panno,  ein  Stück  oder  Rolle 
Zeug. 

—  peeangoera—  retalho  de  panno, 
Abschnitt  vom  Zeug. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.     P. 


79 


pana  peteca  —  lavar  roitpa,  Wä- 
sche waschen. 

—  poacu  —  parmo  grosso,  grobes 
Tuch. 

—  poi  —  panno  fino,  feines  Tuch. 

—  rangaba  —  vara  de  medir, 
Elle. 

panacu  —  carro,  Wagen  (Korb). 

—  oara  cop&  —  roda  de  carro, 
Wagenrad. 

panami  —  borboleta,  Schmetterling, 
panemo    —    debalde,    vergeblich, 

umsonst, 
panera  —  panella,  Schüssel. 

—  monhangäba  —  oleria,  Töpferei. 

—  monhangara  —  oieiro ,  Töpfer. 

—  rendaba  —  sempre,  immer, 
papacaba  —  conta,  numero,  Rech- 
nung, Zahl. 

—  ara  f  —  dia  do  Juizo  univer- 
sal, Tag  des  Wellgerichts. 

papar  —  contar,  mmerar, 

zählen, 
papera  (port. )  — papel,  Papier. 

—  coaliacäraf  —  escriväo,  Schrei- 
ber. 

—  ianämoocüf —  papeläo,  Pappe. 

—  jimboecara  f  —  ietrado,  Schrift- 
kundiger. 

papera  mbae  papacaba  f  —  rol,  Rolle, 
Lage  Papiers. 

—  mocycaba  f  —  obreia,  Oblate. 
par&  (guaranice)  —  coizavariada 

de  coreSj  buntfarbig. 

paraböca  —  escolher,  Umpar,  aus- 
wählen ,  reinigen. 

para-cua  —  coroa  de  varias  co- 
res,  vielfarbiger  Kranz  (nome 
do  Rio  Paraguay:  Benennung 
des  Paraguay  -  Strome» :  Dobriz- 
liofer. ) 

paragoä  —  papagayo ,  Papagei. 

parana  —  mar,  Meer. 

—  ocü —  bahia,  mar  largo,  Meer- 
bucht, offenes  Meer. 


parana  oike  —  enchente  de  mari, 
Fluth  des  Meeres. 

—  pylerpe  —  pego,  Mitte  derFluth- 
zeit  (?). 

—  remeyba  —  beira,  ou  fim  da 
terra  sobre  0  mar,  Ufer,  Land- 
spitze am  Meer. 

paraoua  —  especie  de  Macaco, 
Pilhecia  hirsuta. 

paraty  —  especie  de  tainha,  eine 
Art  Fisch. 

pari  parim  —  coxear,  hinken. 

patakera  —  meretriz,  Freuden- 
mädchen. 

—  recö  rupi  —  0  officio  da  me- 
retriz, Hurerei. 

patuä  —  caixa,  arca,  canaslrinha 
quasi  da  feicao  de  bahü,  Kasten, 
Kiste,  Koffer. 

paurüf  —  Paulo  (nome  d  hörnern), 
Paul  (männlicher  Name). 

pay  —  padre,  fr  ade  (mais  pro- 
priamente),  senhor,  Vater,  Ordens- 
bruder (vorzugsweise*)  Herr. 

—  abare  guacü  f  —  bispo,  Bi- 
schoff. 

—  abar6  ocü  ete  f  —  papa,  pon- 
tifice,  Papst. 

—  abüna**)  f  — jesuita,  Jesuit. 

—  apinaf  —  fr  ade,  leigo,  Laien- 
bruder. 

—  apytera  f  —  coroa  de  padre, 
Tonsur  des  Geistlichen. 

—  bispo  f  (port.)  —  bispo,  Bi- 
schof. 

—  clerigo  f  (port.)  —  clerigo, 
Cleriker,  Priester. 

—  eia  röca  f  —  convento,  Kloster. 

—  abitü  f  (port.)  —  häbito  de 
frade,    Ordenskleid. 

—  missa  monhangara  f  —  sacer- 
dote,  padre  de  missa,  Priester. 

—  möro  rerecoara  f  —  paroco, 
Pfarrer. 


•)  Pay  =  frade:  Parä;  Abare,  Uäret  Mission,  austral. 
••)  Oba-üna:  Vestido  preto,  schwarzes  Kleid. 


Digitized  by 


Google 


80 


Diccionario  tupi.     P. 


pay  pöro  mongelecaba  f  —  esta- 
cäo  da  missa,  Zeit  der  Messe. 

—  tinga —  atno,  senhor,  (weisser) 
Herr. 

—  tucüra  *)  —  fr  ade  capucho, 
Kapuziner. 

paya  —  pay,  Vaier. 

—  angaba  f  —  padrinko ,  pa- 
dreira,  valia,  Taufpalhe,  Zeuge. 

payuarü  —  bebida  espirituosa  da 
Mandiocca,  gegohrenes  Getränk 
aus  der  Mandiocca. 

pe  (pron.)  —  delies,  ihr. 

—  (propos.  cum  accus.)  —  em, 
#,  no,  in,  zu,  nach. 

—  (interrogat.)  —  quem?  wer? 
p6  —  caminho,  via.  Weg. 

—  coameeug  —  guiar  pdo  ca- 
minho, auf  den  Weg  bringen, 
geleilen. 

—  jara  —  guia  do  camMtO,  Weg- 
weiser. 

—  ocü  —  estrada,  Strasse,  Weg. 

—  rupi  —  pelo  caminho,  auf  dem 
Wege. 

pecacü  —  fresco,  moderno,  frisch, 

neu. 
pecangoera  —  pedaco ,    amostra, 

migalha,  posta,  Slück,  Muster, 

Brosame. 

—  pupe — em  pedacos,  in  Stücken. 

pecoacäba  —  atadura,  das  Binden, 

Verband, 
pecoar  —  atar  ^  prender ,  binden, 

festigen, 
pecucaba — comprimento,  die  Länge. 

—  rupi  —  ao  comprido,  der  Länge 
nach. 

pejecem  ■ —  compassar ,  abmessen, 
pejii  —  soprar,  abanar,  bafejar, 

blasen,  anhauchen, 
pejucaba  —  sopro,  das  Blasen,  der 

Hauch. 


pene  —  cousa  quebrada,  zerbro- 
chene Sache. 

penga  —  sobrinho  da  mulher, 
Geschwisterkind  der  Frau. 

penhetn  —  vos,  a  vos;  vontade, 
Ihr,  Euch;  der  Wille. 

penhemo  —  a  vos  outros,  Euch 
andern. 

pere  —  baco,  Leber. 

pereba  —  chaga,  fistola,  Wunde, 
Eitergang. 

—  piranga  —  chaga  Viva,  rothe 
Wunde. 

pereirü  (porl.)  —  ferreiro ,  der 
Schmid. 

pereric  —  fregtr ,  faiscar,  braten, 
Funken  sprühen. 

perericaba — fregideira,  Bratpfanne. 

perim  pcrim  —  calote,  Betrug, 
Schelmerei. 

peripan  —  comprar,  kaufen. 

periquita  —  periquito  (avej ,  klei- 
ner Papagai. 

per<S  —  Pedro  fnome  d hörnern), 
Peter  (oiäonl.  Name). 

peteume  (petepeume  plur.)  —  näo 
facais  vos,  thut  es  nicht 

petupab  goere  —  arrebatado  da 
colera,  serrispido,   zornwülhig. 

petupaba  —  altera päo,  Aufregung. 

pctupao  —  indignado,  empört 

peüma  —  genro  da  mulher}  Schwa- 
ger der  Frau. 

piacaba  —  laqueo,  feixadura,  apa-. 
ramento**),  Schlinge,  Schloss, 
Abwehr. 

piar  —  aparar  com  a  mäo,  mit 
der  Hand  abwehren. 

—  numpacaba  —  aparar  os  gol- 
pes,  die  Streiche  abwehren. 

picacü  —  pomba,  Taube, 
picaje  —  meia  noite,  Mitternacht 
picu  (rectius  apicu  —   coroas  de 
terra ,  Dunas,  Dünen. 


•)  Tucura:  Gafanhote,  Heuschrecke. 

**}  Stricke  zum  Thürverschluss  aus  den  Fasern  der  Palmen  Piacaba  (Attalea 
funifera  und  Leopoldinia  Piacaba). 


Digitized  by 


Google 


Wccionario  tupi.    P. 


81 


picaje  catü  —  alta  noüe,  tief  in 
der  Nacht 

picarebo  —  cada  noite,  toda  a 
noite,  jede  Nacht,  die  ganze  Nacht. 

picü  (reclius  apicü,  apicüm)  — 
coroas  de  aria,  que  cobre  a 
mare,  dunas,  Sanddünen. 

picyc  —  apanhar,  pegar  no  que 
foge,  erwischen,  ergreifen,  was 
flieht 

picyca  —  pegar  em  alguem,  Jeman- 
den ergreifen. 

—  catü  —  segurar  para  que  näo 
ftya,  Jemanden  festhalten. 

—  cece  —  akanpar  a  quem  foge, 
den  Fliehenden  erreichen. 

picyrön  —  acudir,  akanpar  por 
forpa ,  amparar ,  apadrinhar, 
asaltar,  defender,  Uvrar,  reunir, 
roubar,  saquear,  usurpar,  bei- 
springen, mit  Gewall  erreichen, 
sich  bemächtigen,  anfallen,  ver- 
einen ,  angreifen ,  verlheidigen, 
übergeben,  berauben,  usurpiren. 

picyroncaba  —  abrigo,  protecpäo, 
refugio,  Unterkunft,  Schulz,  Zu- 
flucht. 

picyroncara  —  protector,  defen- 
sor,  Ubertador ,  Salvador,  Be- 
schützer, Vertheidiger ,  Befreier, 
Retter. 

pim  —  picar  a  abelha,  das  Ste- 
chen der  Biene. 

pinda  —  anpol,  Angel  v.  Pynda. 

pindöba  — pahneira,  (Cocosetc.) 
Palmen  arten. 

pindöba  carayba'f  —  palmas  para 
Domingo  de  ramos,  Palmen- 
wedel für  Palm -Sonntag. 

—  mopyc  —  rachar  palmeira, 
die  Palme  spalten. 

pinho&m  —  artelho,    Gelenk    am 

Finger  oder  Zehe, 
pinö  — peido,  Wind,  Furz. 

—  pinö — peidar;  urtiga,  farzen; 
Art  NesseL 

—  pinö  pupe  jopim  —  urtigar, 
brennen  (von,  mit  der  Nessel). 

pira  —  petze,  Fisch. 


pira  apilama  —  cambada  de  peixes, 
eine  Schnure  von  Fischen. 

—  arara  —  peixe,  der  Fisch  Phrac- 
tocephalus  bicolor. 

—  em  —  peixe  secco,    trockener 
Fisch. 

—  inampii  —  pimelodus,  Pirinampü. 

—  jagoara  —  boto  (peixe) ,   Del- 
phi nus. 

—  jukyra  pöra  —  peixe  de  sal- 
moura,  gesalzener  Fisch. 

—  miüna — dourado  (peixe),  Fisch. 

—  mixire  —  peixe  assado,  gebra- 
tener Fisch. 

—  monhangaba  —  pescaria,   Fi- 
scherei. 

—  096  parana  ocü  pöra  —  baleia, 
Wallfisch. 

—  ocü  repoty  —  ambar,  (Unrath 
des  Wallfisches)  Ambra. 

—  oetepe  —  cardume  de  peixe, 
ein  Schwärm  Fische. 

—  pereryc  —  peixe  frito,   gebra- 
tener Fisch.         ^ 

—  pipö  —  barbalana  de  peixe, 
Wallfisch-Barden. 

—  quiroa  —  peixe   cheio    des- 
pinhas,  ein  Fisch  mit  Slacheln. 

—  ropia    —     ovos     de    peixe, 
Fisch-Eier. 

pira-rucü    —    especie    de   peixe, 
Sudis  gigas. 

—  tyba  —  pesquära,  Ort,  wo  ge- 
fischt wird. 

—  uaca  (Pira-yapeani)  — platy- 
stoma,  Planiceps. 

—  üna  —  mero    (peixe),   Fisch  - 
Art.  f 

—  ycyca   —    grude    de   peixe, 
Fischleim. 

pira  (pirera-)  ocü  — gafeira  de  cäo, 

Hundsräude, 
piranga  —  vermelho,  rolh. 

—  cerane  —  cor  ruiva,    rölhlich. 
piranha  —  especie  de  peixe;    H~ 

soura,  Art  Fisch  (Myletes,  Ser- 
rasalmo);  Scheere. 
pirar  —  abrir,  descobrvr,  öfFnen, 
entdecken. 

11 


Digitized  by 


Google 


82 


Diccionario  tüpi.    P. 


pirera  —  casca,  pelle,  escama, 
ostreira,  Rinde,  Haut,  Schuppe, 
Ort,  wo  Austerschalen  liegen. 

pirikylyim  —  rtm,    die  Nieren. 

piröc  —  saUar  a  casca,  Aufsprin- 
gen der  Rinde  oder  Haut. 

piroca  —  esfolar,  descascar,  es- 
camar,  abziehen  der  Haut,  Rinde, 
der  Schuppen. 

pery  —  junco,  estetra,  Binse,  Bin- 
sengeflecht. 

perys ,  port  plur.  peryzes  —  campo 
alagadisso,  Sumpfwiesen. 

perypane  —  resgatar,  auslösen, 
freimachen  durch  Tausch  oder 
Kauf. 

pita  —  ficar,  parar,  sobrar,  blei- 
ben, warten,  übrig  seyn. 

pita  (port)  —  fiia ,  das  Band. 

piter  (pyter)  —  beyar,  chupar, 
scrver,  embeber  o  Hquido,  küs- 
sen, saugen,  einziehen  der  Flüs- 
sigkeit, rauchen. 

pitiü  —  bafio,  furtum,  übler  Athem, 
Gestank. 

pilü  pitüna  —  ä  boca  de  noite, 
mit  Einbruch  der  Nacht. 

pitüba  —  acanhado,  cobarde,  mo- 
fino,  ermüdet,  feig,  trag,  unlustig. 

pituceme  —   evaporar,   respirar, 

>  sttspirar,  ausdünsten,  atbmen, 
seufzen. 

pitucemo  —  respirafdo,  das  Ath- 
men. 

pitüna  —  noite,  Nacht 

—  ipy  —  ä  boca  de  noite,  mit 
Einbruch  der  Nacht 

—  jabe  jabe — cada  noite,  jede  Nacht 

—  oeü  —  escuro,  dunkel. 

—  oeü  rupi  —  as  escuras,  in  der 
Dunkelheit 

—  rame  rupi  —  de  noite,  bei 
Nacht,  nächtlich. 

pilunume  —  de  noite ,  Nachts. 

pitybao  —  cachimbo,  Tabakpfeife. 

pityb6n  —  qfudar,  auxiUar,  fa- 
vorecer,  soecorrer,  concorrer, 
unterstützen,  helfen,  begünstigen, 
beistehen. 


pityboncaba    —    auxiHo,    qjuda, 

Hilfe,  Unterstützung, 
pityboncara    —    auxüiador,    qju- 

dante,    favorecedor,    Beistand, 

Gönner, 
pium  —  mosca    de   dia,    kleine 

Stechmücke   (Simulium). 
pixa  pixame  —  depenicar  a  ga- 

Hnha,    das  Huhn    (den   Vogel) 

abfedern, 
pixame  —  beUscar,  mit  den  Nägeln 

kneifen,  zwacken, 
pixana  —  gato ,  Ratze, 
pixe  —  cheiro   de  peixe,   mofo, 

Fischgeruch,  Gestank,  Schimmel, 
pixüna  —  cousa  negra,  schwarze 

Sache. 

—  cerane  —  amuiatado,  fitsco, 
moreno,  cor  roxa,  braun,  dun- 
kelfarbig, röthlich. 

pö  —  dedo,  mäo,  Finger,  Hand. 

—  acanga  09Ü  —  dedo  polegar, 
Daumen. 

— -  ai  —  acenar  com  a  mäo,  mit 
der  Hand  winken. 

—  4m  —  dedo  polegar,  Daumen. 

—  apar  —  aleyado  das  mäos, 
an  den  Händen  gelähmt. 

—  apem  —  unha,  Kralle,  Klaue. 

—  apempunga —  unheiro,  Wunde, 
Riss  von  einer  Kralle. 

—  cangaba  —  palmo,  das  Maas 
eines  Palmo. 

—  catü  —  mäo  direita,  rechte 
Hand. 

—  etyc  —  acenar  com  0  dedo, 
mit  dem  Finger  deuten. 

—  jabao  —  ligeireza  de  mäo, 
Leichtigkeit  der  Hand ,  Fertigkeil. 

—  keryc  — coeegas,  Kitzel,  Reiz 
zum  Lachen. 

—  koc  —  apalpar,  apolegar; 
tacto,  tasten,  anfassen;  Tastsinn. 

—  mäne  —  fiar,  nähen. 

—  mombyea  —  torcer,  drillen. 

—  nhe  —  de  gatinhas,  auf  allen 
Vieren  (gehen). 

—  6c  —  apanhar  ou  colher  firuta, 
Früchte  abnehmen. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.     P. 


83 


pö  ocu  —  mäo  esquerda;  grosso, 
linke  Hand;  dick. 

—  ocucaba  —  grossura,  die  Dicke. 

—  peiec  —  dar  palmadas,  pal- 
matoada,  mit  den  Händen  klat- 
schen, auf  die  Finger  schlagen. 

— peteca  ype  -  patinhar,  schwatzen. 

—  pupe  ketyca  —  poir ,  glätten. 

—  pyc  —  calcar  com  as  mäos, 
mit  den  Händen  stossen,  kneten. 

—  pytera  —  pahna  da  mäo,  Hand- 
fläche. 

— repy  —gariharsoldojornal,  Sold, 
Taglohn   gewinnen ,    einnehmen. 

—  riceme  — flitfo  cheia,  volle  Hand. 

—  ürpe  oicö  oae  —  svjeito ,  sub~ 
dito,  unterworfen,  untergeben. 

poaya  —  erva,  Ipecacuanha. 

pobüra  —  angelim  (arvore),  ein 
Baum  (Andira). 

poburecaba  —  mexedor,  Mischer. 

pöc  —  rebenlar,  estatar,  aufbre- 
chen, aufplatzen. 

pocanga  —  medecina,  remedio 
purga,  Medicin,  Heilmittel,  Ab- 
fuhrmittel. 

—  eta  rendaba  f — botica,  Apotheke, 
pocanong  —  curar,  heilen, 
pocanongira  —  medico,  ärurgi&o, 

Arzt,  Wundarzt. 

pocaucüb  —  sonhar,  träumen. 

pocoär  —  atar,  amarrar,  binden, 
anbinden. 

poce  —  cormgo  no  memo  lugar, 
neben  mir,  zu  meiner  Hand. 

pococäba  —  bordäo,  bastdo, 
Stock,  Stab. 

pococü  —  alcanpar,  apanhar, 
colher  de  repente,  erreichen, 
erwischen,  schnell  aufgreifen. 

pococü  rupi  —  de  repente,  subi- 
tamente,  plötzlich,  schnell. 

pocy  —  (port.?)  peso,  die  Last 

pocycaba  —  carga,  Belastung. 

peicaba  —  delgadeza,  die  Glätte. 

poite  — patarata,  Lüge,  Erdich- 
tung, albernes  Geschwätz. 

—  monhang  —  pataratear,  Lügen 
schwätzen. 


pokec  —  abafar,  embrulhar,  zu- 
decken, einhüllen,  einwickeln. 

pokeca  —  embrulho;  amorlalhar, 
Stoff  zum  Einwickeln ,  Todlen- 
kleid anziehen. 

popör  —  saliar,  springen. 

popöre  —  de  galope,  im  Sprung, 
im  Galopp. 

pöra  —  habitador,  häbitante,  Be- 
wohner, Einwohner. 

poracar  —  encher,  carregar,  cum- 
prir,  observar,  provar,  füllen, 
beladen,  erfüllen;  beobachten, 
beweisen. 

—  ete  —  acugvXar,  bis  zum  Rand 
füllen. 

porace  —  dancar,  tanzen, 
poraceya  —  dancar ,   danca,   der 

Tanz, 
porandu  —  pergvntar ,  fragen. 

—  randü  —  tirar  informacäo, 
sich  erkundigen.    , 

porandüb  —  preguntar;  conto, 
Mstoria,  fragen;  Erzählung,  Ge- 
schichte. 

porandüba  —  relapdo,  historia, 
pregunta,  Erzählung,  Geschichte, 
Frage. 

porang  —  bomto,  formoso,  hübsch, 
schön. 

—  ete  —  cousa  bella,  formosis- 
sima,  schöne  Sache. 

porangaba  —  formosura,  betteza, 
Schönheit 

porangatü  —  bizarria,  Aufputz. 

porarä  —  padecer,  supportar,  lei- 
den, ertragen. 

—  ucar  —  tratear,  Einem  die 
Tortur  geben. 

poraracaba  —  tormento,   die  Qual, 
poraracara  —  padecente,  leidend, 
porauky  (morauky)  —  trabalhar, 

arbeiten, 
poraukycäba  —  träbaXho,  die  Arbeit 
pöre  —  salto,  der  Sprung, 
pöro  imboecara  f  —  doutrinador, 

der  Lehrer,  Beichtvater. 

—  jubycara  —  digox,  Scharfrichter. 

—  jucacdra  —  homicida,  Mörder. 


Digitized  by 


Google 


84 


Diccionario  tupi.     P. 


pöro  mongela  —  confti/tor,  berathen. 

—  monhäng  f  —  crear,  propa- 
gar  da  especie  humana;  ge- 
racäo,  mtdtipHcacäo ,  Schaffen, 
Forlpflanzung  des  Menschenge- 
schlechts, Nachkommenschaft,  Ver- 
vielfältigung. 

—  picyronc&ra  f  —  redetnptor,  Er- 
löser. 

—  potara  —  amor  deshonesto, 
sensualidade ,  unziemliche  Liebe, 
Sinnlichkeit. 

por6c  —  äbrir  a  flor  ou  flructo, 
brotar,  despejar;  descarregar 
a  canoa,  die  Blüthe  oder  Frucht 
öffnen ,  aussprossen ,  entwickeln ; 
das  Fahrzeug  entladen. 

porore  —  enxada,  enxö,  Hacke, 
Deisel. 

—  mirim  —  sacho,   Reuthaue. 
poruam  —  embigo,  Nabel, 
porupi  —  ao.  longo  de  alguem, 

weit  von  Jemand: 

potaba  —  dadiva,  presente,  mmo, 
offerta;  parte,  quinhao,  raeäo, 
Geschenk,  Darbringung,  Aner- 
bieten; Theil,  Antheil. 

potaba  meeng — peitar,  Bestechung. 

potacara  —  consenädor,  der  Nach- 
sicht hat,  zustimmt. 

polar  —  querer ,  dezqar ,  wollen, 
verlangen. 

polare  —  consentir,  zustimmen. 

polery  —  marreca ,  wilde  Ente. 

potupaba  —  agostamento ,  Zorn, 
Unwille. 

potupao  —  agastar,  erzürnen,  ver- 
drüsslich  machen. 

poty  —  camaräo,  Krabbe,  Seekrebs. 

potya  —  petto,  Brust. 

potyra  —  flor,  bonina,  Blume. 

potyra  pacoara  —  ramalhete,  Blu- 
menslrauss. 

—  rendaba  — jardhn,  Garten, 
poucii    (port.?)  —  respeitar  com 

algum  pefo,  ptfo,  verehren  mit 
Beschämung,  Scham, 
poucucaba   —    acatamento,    Ehr- 
erbietung. 


pralü  (port)  —  prato,  Teller, 
Schüssel. 

—  ocu  typy  oae  f  —  almofia, 
Leibbecken. 

puame  —  em  pe,  stehend. 

puam  (poam,  apoam)  —  coisa 
circumscrita ,  iJha,  eine  rings- 
begrenzte Sache,  Insel. 

pubüre  —  revotver,  umdrehen, 
wenden. 

puca  —  rede  de  pescar,  Fischer- 
netz. 

puca  —  tir,  rir-se,  lachen. 

—  go6re  —  risohho ,  lachend, 
freundlich. 

—  moäng  ocu  —  sorrir-se,  lachein. 
pucei  —  somno,  Schlaf, 
pucucaba  —  extencäo,  comprimento, 

Ausdehnung,  Lange, 
pucuni  (port.)  —  pucaro,    Trink- 

schale, 
punga  —  pohnäo,  inchapo,  bubäo 

venereo,    Geschwulst,  bubo  ve- 

nereus. 
pup6  (propos.  c.  ablat.)  —  na,  a, 

em,  in. 

—  xe-r-oca  pupe  —  em  mnha 
casa,  in  meinem  Hause. 

pupüre  —  /erver,  sieden. 

pupurecaba  —  fervura,  das  Sieden. 

purü  —  alugar,  emprestar,  mie- 
then,  leihen. 

purua  —  prenhe,  pejada,  schwan- 
ger, trächtig. 

puruc  —  decoryuntar,  deslocar, 
zerlegen,  versetzen. 

puryb  —  vantagem,  Vortheil. 

putuü  —  descanpar,  cessar,  pa- 
rar,  pausar,  aplacar,  ausruhen, 
aufhören,  pausiren,  besänftigen. 

putuucaba  —  aHvio,  pausa,  Er- 
leichterung ,  Stillstand. 

pu^r  —  afastar-se,  largar,  retbrar, 
tirar-$e,  abster-se,  desabituar- 
se}  desptfar-se,  emendarse,  re- 
firear-se,  sich  entfernen,  loslas- 
sen, zurückziehen,  sich  enthalten, 
entwöhnen,  sich  erleichtern,  ver- 
bessern, im  Zaum  halten. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.     P. 


85 


poyr  mirim  —  moderar,  massigen, 
py  —  Pt>    avesso  (näo   com   a 

mäo),    Fuss,    umgekehrt  (nicht 

mit  der  Hand).' 

—  apar  —  aleijado  dos  pes,  am 
Fuss  gelahmt. 

—  ceryca  (porL?)  —  escorregar, 
caMr,  ausschlüpfen,  fallen. 

—  copi — peitodope,  Fuss-Reihen. 

—  jicei  —  pe  dormente,  der  Fuss 
ist  eingeschlafen. 

—  pora  — pegada,  rasto,  Spur, 
Fusstapfe. 

—  pöra  rupi  oata  —  rastefar, 
der  Fährte  folgen. 

—  pytera  —  planta  do  pe,  Sohle 
des  Fusses. 

—  racapyra  — ponta  depe,  Spitze 
des  Fusses. 

—  ropila  —  calcanhar,  Ferse. 

pya  —  cor  actio ,  figado;  tenfäo, 
Herz,  Leber;  das  Vorhaben. 

—  bubui  —  böfe,  Lunge. 

—  cai  —  azia  do  estomago, 
Schwäche  des  Magens. 

—  canlam  oae  —  constante,  be- 
ständig. 

—  catu  —  agrado;  pacifico,  sim- 
ples, Wohlgefallen ;  friedlich, 
einfach. 

—  catü  rupi  —  affabüidade,  a 
vonlade  y  de  boa  mente,  Leut- 
seligkeit; gutwillig,  gerne. 

—  catuc^ba  —  smgekza,  Ein- 
fachheit, Reinheit  des  Herzens. 

—  membeca  —  brandura,  movi- 
dao;  mover  o  coracäo,  Zärtlich- 
keit ,  Beweglichkeit;  das  Herz 
rühren. 

—  meoam  —  maHcia,  Bosheit. 

—  09Ü  —  artimo,  audacia,  Mulh, 
Kühnheit. 

—  pöra  —  fei,  Galle. 

—  ayba  —  angustia,  rawar,  Trau- 
rigkeit, zornig  seyn. 

—  ayba  oicö  —  apaixonado,  ano- 
jadOy   estar  enfkdado,    leiden- 


schaftlich, verdrüsslich ;  ärgerlich 

seyn. 
pya  ayba  rupi  —  apaixonadamente, 

mit  Leidenschaft, 
py-goa  —  tornozelo,   Knöchel  am 

Fuss. 
pyir  —  varrer,  kehren,  fegen, 
pyire    —    timpar   varrendo,    mit 

dem  Besen  reinigen, 
pyirecaba  —  Hmpeza,  Reinheit, 
pyirecara  —  Umpador,  Reiniger, 
pynda  —  anzol,  Fischangel, 
pyndacama    —    linha  de  pescar} 

Angel -Leine, 
pyndacapoy    —     Hnha    delgada, 

dünne    Leine, 
pyndacamucu  —   Hnha  grossa  do 

alto,  dicke  Leine, 
pynda  itycara  — pescador  d  anzol, 

Angel  -  Fischer. 

—  potäba  —  isca  do  anzol,  Kö- 
der an  der  Angel. 

—  tin£a  —  anzol  de  Portugal, 
portugiesische  Angel. 

—  uü  —+picar  ou  pegar  0  peixe 
na  isca,  das  Anbeissen  oder 
Haften  des  Fisches  an  der  Angel. 

—  xama  —  linha  do  anzol, 
Angel -Schnur. 

pynhoam  —  bouba,  Beute. 

pypö  —  permas  cFaves,  Vogel- 
federn. 

pyr  —  mais;  vizitar,  mehr,  öfter; 
besuchen. 

pyri  (propos.  cum  aecusatpersonae) 
—  ä,  zu. 

pyrantacaba  —  alento,  forca,  ri- 
gor ,  Muth,  Stärke,  Tapferkeit. 

pyrantacara  —  alentador.  Aufmun- 
terer. 

pyn'ng  —  arripiar-se  0  corpo  com 
medo,  vor  Furcht  zittern. 

pytacöc  —  segwrar  para  näo  cahir, 
sichern,  um  nicht  zu  fallen. 

pylera,  pyterpe  —  tneyo,  Mitte,  in 
der  Mitte. 

pylyma  —  tabaco  (erva),  Tabak 
(Pflanze). 


Digitized  by 


Google 


86 


Diccionario  lupi.     P.     Q.   R. 


pytyma  anlam  —  moüio  de  täbaco, 
Rolle,  Bund  Tabak. 

—  9111 — täbaco  de  pö,  Schnupftabak. 

—  cui  reru  —   caixa  de  täbaco, 
Tabaksdose. 

—  tyba   —    tabacäl,    ou  fimal, 
Tabaks -Pflanzung. 

pyxib  —  untar,  schmieren. 

—  jandy  carayba  pup6  f  —  ungir, 
salben,  letzte  Oelung  geben. 


qua  pupe  —  msto,  in  diesem,  darin. 
— robaixaracui  —  daguem,  diesseits, 
que  (ygue)  —  aqui,  hier, 
quiabe  rame  ike  —  a  estas  horas, 

zu  dieser  Stunde, 
quecoti   —   mais  para   a   ouira 

banda,  mehr  auf  die  andre  Seite, 
quepe  —  em  alguma  parte,    auf 

(irgend)  einer  Seite. 
que  cui  —  daqui,  von  hier, 
quibomgotyg  — para  cd,  hierher, 
quig  (das  mulheres)  —  resolucdo 

de  fazer,  wohlan!  *) 


ramei  (beramei ,  beramctei)  —  se- 
melhantemente ,  sigmftca,  ähn- 
licher Weise. 

rauhe  —  de  pressa,  dantemäo, 
schnell,  voraus. 

rana  —  addUamento  para  dizer: 
espurio,  bastardo,  Endigung  um 
anzudeuten:  falsch,  unächu 

re  —  despois,  nach. 

rece  (propos.)  —  ja  que,  por 
amor,  por  causa  com,  weil  we- 
gen, mit. 

recö  ayba  —  opprimir,  unter- 
drücken. 

reire  —  depois,  nach,  nachher. 

reiya  —  bando,  mulUdäo,  Bande, 
Trupp,  Vielheit 


repoty  (tepoty)  —  sterco,,  Koth. 

rcrecoara  —  qjo,  capataz,  rege- 
dor,  pastor,  Hofmeister,  Fuhrer, 
Leiter,  Hirte. 

reru  —  vasilha ,  Gefäss,  Geschirr. 

rete  —  totahnente,  gänzlich. 

reya  (port.)  —  rey,  König. 

ri  (propos.)  —  vide  rece. 

rimao  (port.)  —  Umäo,  Citrone. 

rire  —  vide  reire. 

rö  —  entäo,  also. 

roar  ygara  pupe  —  embarcar  al- 
gtia  cousa  na  canoa,  Etwas  in 
das  Fahrzeug  laden. 

robiacaba  —  credito,  Credit,  Glaube. 

rocapocai  —  pubUcar,  veröffent- 
lichen. 

roirön  —  aborrecer,  desprezar, 
arrenegar,  recusar,  vituperar, 
zelar,  verabscheuen,  verachten, 
vom  Glauben  abfallen,  verwei- 
gern, tadeln,  eifern. 

roironcaba  —  aborreeimento,  Hass, 
Abscheu. 

roironcara  —  aborrecedor,  Verab- 
scheuer. 

rojebyr  —  desandar,  reduzir,  zu- 
rückweichen ,  zurückziehen. 

rojerön  jer6n  —  reconciliar,  fazer 
amxzade,  aussöhnen,  Freund- 
schaft machen. 

rung  (rung-a,  rung-eme)  — prin- 
cipiar,  ordenar,  anfangen,  ein- 
richten. 

rupi  —  pelo,  pela,  durch. 

rupiara  —  causa,  raeäo  dorigem, 
Grund,  Ursache. 

—  ve  —  tanto  que,  in  so  fern  als. 
ryry  —  tremer,  zittern. 

—  tu!  cui  —  tiritar,  vor  Kälte  zittern. 

S.  vide  $. 

sabarü  (port.) — sdbado,  Samstag, 
Sabbalh. 


•)  Os  homens  uzao  da  particola  ca;  die  Männer  sagen  dafür  ca. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.    S.    T. 


&r 


saca  (porl.)  —  cUforge,  Reisesack, 

Quersack, 
sae  (conjunct.)  —  se,  wenn. 

—  oaraneyma  —  se  a  caso,  wenn 
etwa. 

—  nilio  —  se  näo ,  wenn  nichl. 
saguim  (sagoin)  —  esp.  de  macaco, 

Callilhrix. 
santo    reni    (port.  f)     —    andor, 

Tragbahre, 
saya  (port)  —  saya,   Unterrock, 

Schurze  der  Weiber. 

—  membyra  —  refego  da  saya, 
Falten  naht  am  Unterrock. 

sorara  (port.)  —  soldado,  Soldat. 

—  eta  pycyronc&ra  —  assdtto  dos 
soldados,  Angriff,  Ueberfall  der 
Soldaten. 


laba  —  aldea,  Dorf,  Ortschaft. 

—  pöra  —  forro,  kvre,  tapüyo 
senhor  de  si,  ein  freier,  selbst- 
ständiger Mann,  ein  freier  In- 
dianer. 

tabatinga  —  barro  branco,  weis- 
ser Thon. 

—  cobaigoara  —  alvayade,  mit 
weissem  Thon  oder  Bleiweiss 
übertüncht. 

laböca  —  cana  (planta)  graminea 
arborescenle ,  Bambusrohr. 

tacapura  —  tigas  dalgodäs  abaixo 
do  joelkO)  Kniebänder  aus  Baum- 
wolle. 

tacan6  —  bubäo  venereo,  syphili- 
tische Beule. 

tacoca  —  caruncho,  Holzwurm. 

taconha  —  membro  viril,  männ- 
liches Glied. 

taconha  öba  (tacanhoba)  —  ve- 
stido  ou  atadura  do  membro 
viril,  Bekleidung  oder  Suspen- 
sorium des  m.  G.*). 


tacüba  —  febre,  sezdo,  Fieber, 
Fieberanfall. 

—  ayba  —  febre  maligna,  bös- 
artiges Fieber. 

—  oporora  —  ler  febre,  Fieber 
haben. 

—  ryry  —  maleitaSj  dreitägiges 
Fieber. 

tacyba  —  formiga,  Ameise. 

—  cacy  oae  —  formiga  de  fogo, 
Ameise ,  deren  Biss  brennt. 

tacyra  —  ferro  de  canoas,  Anker. 

—  yby  rupiara  —  ferro  de  covas, 
ou  alavanca,  Hebe-,  Brech- 
stange. 

tagoa  (taua)  —  amareüo,  gelb. 

—  cerane  —  cor  lottra;  sarda 
do  rosto,  gelbe,  blonde  Farbe. 
Sommerfleck  im  Gesicht. 

tai  —  arder  a  boca  com  a  pi- 
menta,  Gefühl  von  Brennen  im 
Munde  durch  spanischen  Pfeffer. 

taiacü  —  porco,  Schwein. 

—  aya  —  porco  domestico,  Haus- 
schwein, zahmes  Schwein. 

—  aya  mirim  —  leitäo,  Ferkel, 
taiacü  et6  (taicuiete)  — porco  mon- 

tez,  grosses  wildes  Schwein,  Di* 

cotyles  labiatus. 
taiatytü  (taitetü  v.  caitelü)  — pequeno 

porco  montez,  Dicotyles  torquatus. 
taigoara  —  forro,  Uvre,    tapuyo 

senhor  de  si,   frei,    eigen,    ein 

Indianer,  der  sein  eigner  Herr. 

—  eta  lupan  öca  f  —  parocMa, 
Pfarrei. 

taipara  (port.)  —  parede,  Wand. 

taitaty  —  nora,  Schnur,  Schwie- 
gertochter des  Mannes. 

tajumena  —  genro,  Schwiegersohn 
des  Mannes. 

tajyra  —  filha  do  paey  Tochter  des 
Vaters. 

—  angaba  f  —  aßhado,  Tauf- 
palhe,  do  hörnern }  des  Mannes. 


•)  Bei  verschiedenen  indianischen  Völkern  an  Form  und  Stoff  verschieden. 
Die  Tnpis  tragen  ein  einfaches  zusammengerolltes  Stück  Palmblatt. 


Digitized  by 


Google 


88 


Dicdonirio  tupi.    T. 


lamacarica    —    toida    da   canoa, 

Zelt,   Vordach  im  Fahrzeug, 
tamaraca*)  f  —  «no,  Glocke. 

—  mirim    —   campainha,    kleine 
Glocke. 

—  racönha  —  badalo,  Klöppel  in 
der  Glocke» 

tamaraca  rendaba  —   campanario, 

torre,  Glockenhaus,  Thurm. 
tamarana   —  remo,   clava  chata, 

Ruder,  flache  Keule, 
tambora  ( port. )  — tambor,  Trommel, 
lamoata    —  peixe  pequeno,    ein 

kleiner  Fisch, 
tamuya  ( lamoyo )  —  ovo,  Grossvater 

(väterlich  und  mütterlich.) 
langa  —  avental,  Schürze. 


lanimbüca 


ättza ,    borralho, 


Asche,  glühende  Asche. 

—  ara  f  —  dia  de  cinza,  Ascher- 
mitwoch. 

— cacy  oae  —  rescaldo,  Aschenglulh. 

taöca  —  correipäo  (especie  de 
formiga),  eine  Art  Ameise. 

tapanhüna  —  preto,  preta,  ca/uz, 
cafuza,  Neger,  Negerin,  Abkömm- 
ling von  Neger  und  Indianer. 

lapecoara  —  abanador ,  Feuer- 
wedel. 

lapejara  —  uieiro  e  viseiro,  ge- 
wöhnlich, gebräuchlich. 

tapera  —  aldea  velha  ou  erma, 
sitio  ermo,  verlassenes  Dorf  oder 
Gehöfte. 

taperü  —  bicho,  Thier. 

—  pana  mbicara  —  trapa,  Molle, 
Schabe. 

tapixaba  —  vassoura,  Besen. 

tapuya**)  (tapuyja)  —  genäo, 
ein  Wilder,  im  Gegensalz  vom 
zahmen  Indianer  oder  vom  Tupi. 

—  tama  —  certdo,  Wildniss. 


lapaylinga  —  francez,  ein  Fran- 
zose. In  Maranhäo.  nach  dem 
Einfall  der  Franzosen  gebräuch- 
lich.   (Ein  heller  Tapujo). 

tapyira  —  boi,  Ochs. 

—  caapöra,  wörtlich:  Ochs  im  Walde, 
anta,  Tapirus  americanus. 

—  cunham  mocü  —  novilha, 
junge  Kuh. 

—  curumim  ocü  —  noviiho,  touro, 
junger  Stier,  Ochse. 

taraira  —  especie  de  peixe,    Ery- 

thrinus. 
tarauyra  —   especie  de  lagariiza, 

guatro  -  oUios    (peixe) ,    kleine 

Eidechse,  ein  Fisch, 
tata  —  fogo,  lume,  Feuer,  Licht, 
lala-ira    —    abelha    caca   fogo, 

Biene,  genannt  Caca  fogo. 

—  beräba  —  chama  de  fogo, 
Feuerflamme. 

—  moacaba  —  fuzil,  Feuergewehr. 

—  mirim  —  faisca ,  Funken. 

—  mondyca  —  acender  fogo, 
Feuer  anzünden. 

—  ocü  —  fogueira,  Hoizhaufen 
zum  Brennen. 

—  potaba  —  isca  para  fogo, 
Zunder. 

—  pynha  —  braza ,  carväo, 
glühende  Kohlen. 

ocü  —  (ifdo,  Feuerbrand. 

rerü — fogareiro,  brazeiro, 

kleiner  Feuerheerd,  Kohlenbecken. 

—  rendaba  —  lar  do  fogo,  bra- 
zeirOj  Feuerheerd,  Feuerstube. 

—  rendy  —  luminaria,  Lichter, 
Illumination. 

—  ling  —  fiimo,  Rauch. 

—  tinga  monhang  —  fumegar, 
rauchen. 

—  tinga  repoty  —  /UUgemy  Russ. 


*)  Id  est  Itä  maraca;    Ita,   Stein,   Metall  und  Maraca,  die  Zauberklapper. 

**)  Hoje  diz-se  T  a  p  ü  y  o  e  significa  hörnern  gentio,  barbaro  ou  seivagem :  Tapuya 

signiflea  mulher  gentia.    Man  sagt  jetzt  gewöhnlich :    Tapüyo :  ein  wilder, 

barbarischer  Mann,  tapuya  ein  wildes  Weib.    Die  ursprüngliche  Bedeutung 

war:    Hostis,  barbanw. 


Digitized  by 


Google 


DicctaMti*  lUfi.    T> 


81 


tatiea  —  espeete  de  rd,  eine  Art 
Frosch. 

tata-yra  —  abdka:  caca  mel,  die 
Biene,  genannt  Caca  mel. 

tatuba  —  sogro  de  hörnern,  Seh  wie- 
nervaler  des  Mannes. 

utü  —anmal:  Dasypm,  Gürtel- 
thier. 

tatui  —  rallo  (bicho),  ein   Insekt 

.,  im  Boden. 

tanje  —  estä  feito,  es  ist  geschehen, 
fertig. 

taya  —  o  queimar  da  pimenta, 
das  Brennen  des  span.  Pfeifers. 

16  (adv.  demonstr.)  —  eis  que; 
se  ndo  quando ;  mos  ante*  — 
sieh'  hier;  wenn  dann  nicht. 

teapü  —  patear,  retumbar,  soar, 
zunir;  rumor,  estrondo,  som, 
estalo,  mit  den  Füssen  stampfen, 
widerhallen,  tönen  5  Getöse,  Lärm, 
Ton,  Knall. 

tearön  —  fruta  rnadura,  reife 
Frucht 

teca  (ceca)  —  olho,  Auge. 

lecatnnhe  —  sobre  numeira,  über- 
mässig. 

teco  —  mdole,  poder,  estüo,  ley, 
modo,  obrigaeäo,  natureza,  «'- 
so,  preceüo,'  Art  und  Weise, 
Vermögen,  Gesetz,  Verpflichtung, 
Naturell,  Einsicht,  Vorschrift 

—  aey  —  rigor,  rigoridade, 
Strenge. 

—  angaipabaf  —  peccado,  Sünde. 

—  —  monhangara  f  —  peccador, 
Sünder. 

ocu  t  —  peccado  mortal, 

Todsünde. 

ete  lecatanhe  f   —  so* 

crilegio,  Entheiligung,  Kirchen- 
raub. 

—  ayba  f  —  tormento,  prisäo, 
crime,  desastre,  risco,  perigo, 
Marter,  Gefängniss,  Verbrechen, 
Ungemach,  Gefahr. 

goaraf  —  eulpado,  schuldig. 

leoo  ayba   pöra   —    condemnado 


ao  casHgo,  justicado,  ictr  Strafe 
verurtheilt. 
teeö  calu  —  paz,  Frieden. 

—  oo&ob  —  entendime?ito,  intclK- 
gencia,  Erkenntniss,  Einsieht. 

—  coaub  catü  —  prndente,  klug. 
oae  —  rational,  verständig. 

—  monhäng  —  constitmr,  dar 
occasiäo,  herstellen,  Gelegenheit 
geben. 

—  monhangaba  —  mandamento 
da  ley,  Gebot  des  Gesetzes. 

—  porang  —  fortuna,  Glück. 
— •  puxi  —  vioio,  Laster. 

—  rana  —  leg  falsa,  falsch  Gesetz. 

—  tembem  —  anda,  affHecäo, 
aperto,  necessidade,  Angst,  Kum- 
mer, Bedrängniss,  Nothwendig- 
keit. 

—  ve  —  (tecöbe)  —  vida ,  das 
Leben. 

teem  —  de  balde,  vergeblich. 

—  nhöte  —  uyustamente ,  unge- 
rechter Weise. 

teicoara  —  cü,  Hhö,  der  Hintere, 
das  Ge8ä88. 

teipo  —  finabnente,  endlich. 

leite  —  coitado,  arm,  elend  (Aus- 
ruf des  Mitleids.) 

—  ayra  —  acanhado,  klein  müthig. 

—  inde —  ai  de  ri,  weh  dir! 

—  ixe  —  ai  de  mim,  weh  mir! 

—  raa  —  6  coitadinho,  o  Jammer ! 
tejü  —  lagario,    Eidechse,   Tupi- 

nambis  Monitor, 
tejupäba  —  cabana,  Hülle,  Stall, 
tembe  —  beipo,  Lippe, 
lembiü  —   sustento ,    mantimento, 

iguaria,      atimento,      comida, 

Unterhalt,      Nahrung,      Gericht, 

Speise. 

—  corera  —  migalhas  da  mesa, 
Brosamen. 

—  monhang  —  cosihhar,  kecken. 

—  oeü  —  banquele,  convite,  Ban- 
kett, Gastmahl. 

temetära  —  pedra  que  alguns 
gentios  trazem  no  beipo ,  Stein, 

12 


Digitized  by 


Google 


90 


Diccionario  tupt    T. 


den  gewisse  Indianer  in  der  Lippe 
tragen  *). 

temiarinSn  —  neto  ou  neta  da 
mulher,  Enkel  oder  Enkelin  der 
Frau. 

temimbae  (timimboe)  —  estudante, 
Schuler,  Student. 

temiminö  —  neto  ou  neta  do  hö- 
rnern, Enkel  oder  Enkelin  des 
Mannes. 

temimonhanga  —  obra,  das  Werk. 

temiricö  —  mulher  casada,  ver- 
heiratetes Weib. 

temo,  temone!  —  oh,se  acontesse! 
wenn  es  doch  geschähe! 

tendaba  —  lugar,  paragem,  posto, 
sitio,  .  Ort,  Gegend,  Stellung, 
La*e. 

tendy  —  baba,  Geifer,  Speichel. 

tendyra  —  irmä  ou  prima  da 
mulher,  Schwester  oder  Geschwi- 
sterkind der  Frau. 

tene  —  ftndbnente,  endlich. 

tenhe  —  deixa,  deixai!  lass  ab! 
lasset  ab! 

—  urae  —  desvia-te,  geh'  aus  dem 
Wege. 

tening  —  seccar,  trocknen. 

—  cerane  —  murchar,  welken, 
tenonde  —  adiante,  diante,  ante- 

cedenie,  vor,  vorwärts,  vorhero. 
(zerenonde  —  diante  de  mim, 
vor  mir.) 

—  kety  —  avante,  vor,  vorwärts. 

—  096  —  proseguir,  verfolgen, 
tenondecaba — adiantamento,  dian- 

teira,  Näherung,  Fortschritt, 
teön  —  morte,  Tod. 

—  goere  —  corpo  morte,  defitnto, 
Leichnam,  Verstorbener. 

teongoera  rerü  rijilaba  f  —  tumba, 

esquife,  Sarg, 
tepopyr  —  largo,  breit, 
tepopyrcaba  —  largura,  Breite, 
tepol^    —    esterco,    excremento, 


bosta,  sarro,  ferrugem,  Unralh, 
Excremente,  Hefe,  Rost. 

tepolypyranga  —  cursos  de  sangue, 
rolhe  Ruhr,  Diarrhoe. 

theine  (dasselbe  wie  tenhe)  — 
deixaisso,  lass  das  seyn!  hör  auf! 

tianha  (porL)  —  gadanho,  Kralle, 
Klaue. 

tibi  (tyba)  — jazigo ,  Begräbniss- 
platz. 

tun  — --  nmiz,  fodnho,  verg  011ha, 
proa  de  embarcacäo,  bico  dfave, 
Nase,  Schnautze,  Scham,  Schna- 
bel am  Schiff,  am  Vogel.  • 

—  goere  —  vergonhoso,  verschämt. 

—  09Ü  —  focinhudo,  narigudo, 
mit  langer  Nase  oder  Schnautze. 

tinoaba  —  barba,  Bart. 

—  monhangara  f  —  barbetro, 
Barbier. 

tinta    rerü     (port.)     —    tmtevro, 

Dintenfass. 
tipao  —  baixa  mar,  niedrigste  Ebbe, 
lipi  —   hum  Vegetal:   Piso  L.  IV. 

115.    Ari8tolochia? 
tipoy,  lipoia  —  camiza  sem  manga, 

Hemd  ohne  Aermel  **). 
titube  —  sem  duvida,  certamente, 

ohne  Zweifel,  gewiss, 
tiviro    —    mdo,   nefando,    böse, 

schändlich, 
toacaba  +  —  compadre,  comadre, 

Gevatter,  Gevatterin, 
toba.  —  cara,   rosto,   Angesicht, 

Miene. 

—  catü  —  grapa  no  rosto,  an- 
genehme, gute  Ge8ichtsbildung. 

—  corüba  f  —  espinha  carnal, 
Fleischeslust. 

tobajara  —  cwihado  do  hörnern, 
Schwager  des  Mannes. 

tobaque  —  em  presenca,  in  Ge- 
genwart. 

loirdn  —  dar,  ou  ter  ciumes, 
eifern,  beneiden. 


•)  Auch  Harz,  Holz,  Hörn,  Muschel- Stücke. 
**)  Vocabulo  alheio,  Fremdwort,  aus  Moxos  oder  Chiquitos  aufgenommen. 


Digitized  by 


Google 


Biceionario  tapL    T. 


M 


toroararaö    —   oxalä,     praza    a 

Deos,  wenn  doeh!  wollte  Gott! 
tomunheng  —  assobiar,  pfeifen. 
tomunhengoe>e     —      assobiador, 

Pfeifer, 
torica  —  cursos  de  sangue,  blutige 

Stuhle, 
torina  —  calpdes,  Beinkleider, 
tory  —  facho,  Fackel,  Leuchtthurm. 
toryba  —  akgria,  Lustigkeit, 
torotö  —  vesgo,    der   die  Augen 

verdreht,  schielt, 
toüma  —  remela,    was    aus   den 

Augen  trieft, 
touneranhe    —    esperemos   mais, 

warlen  wir  noch, 
tracaja     —     tartaruga    redonda, 

runde  Schildkröte  (Emys  T.) 
tracAra  —  al fange,  Säbel,  Hieber. 
trahira   v.    taraira    —    espccie    de 

peixe,  Erylhrinus  trahira  =  Ma- 

turaque:  Marcgr. 
trapopeba  —  osgafbicho),  Eidechse, 
tuca  tuca  —  dar  murros,   Faust- 

schlage  geben, 
tucucür  —   beber  a  tragos,    auf 

einen  Zug  austrinken, 
tucüra  —  gafanhoto,  Heuschrecke, 
tugui  —  sangue,  Blut 
tugui  ayba  —  humores ,   schlechte 

Säfte, 
tagui-joea  —  sangrar,  Blutlassen. 

—  rape  —  v6a,  Blutader, 
tuguir  —  cor  parda,  braune,  graue 

Farbe, 
tujubaä  —  velho,  alt 

—  caba  —  velhice ,  das  Alter. 

—  retö  —  decrepito,  abgelebt 
tumbyra  —  bicho   dos  pes,  Sand- 
floh (Pul ex  penetrans). 

ttunü    tumüne  —  cuspinhar,    oft 

ausspucken, 
lumüne  —  cuspir,  spucken, 
tupän,  (upäna  —  Deos,  hostia  con- 

sagrada;  troväo,  Gott,  geweihte 

Hostie;  Donner. 

—  berab  —   relampqar ,   relatm- 
pagoy  blitzen,  Blitz. 


tupana  igoacucäba  f  —  divindade, 
Gottheit 

—  jandereco  bebe  mengara  f  — 
Deos  verificador,  Gott,  der  sich 
bestätiget. 

—  jimboecabaf  —  louvor  dmno, 
Lobpreisung  Gottes. 

—  moetecaraf  —  temente  a  Deos, 
gollesfurchtig. 

—  nheenga  f  —  evangelho,  Evan- 
gelium. 

coaticara  f  —  evangeUsta, 

Evangelist 
omoceme  oae  f  —  prego- 

dor   evangeMco,    Prediger    des 

Evangeliums. 

—  oataf  —  procissäo,  Prozession, 
kirchlicher  Umgang. 

—  öca  f  —  iffrQ<*>  Kirche. 

—  öca  rocara  f  —  adro,  cemi- 
terio,  Kirchhof. 

—  potaba  f  —  dezmo,  esmolto, 
Zehnten  ,  Almosen. 

—  puäm  f  —  hostia,  Hostie. 

—  ralaf  —  purgatorio,  Fegfeuer. 

—  rayra  f  —  christ&o,  catholico, 
christlich,  katholisch. 

—  rec6  f  —  pelo  amor  de  Deos, 
um  Gottes  Willen. 

—  recö  f  —  reHgiäo,  Religion. 
jabycabaf  —  irreverenda, 

superstifäo ,  Unehrerbieligkeit, 
Aberglaube. 

monhangaraf  —  benuwen- 

turadö)  gluckselig. 

poracaba  f  —  virtude,  Tu- 
gend. 

poracara  f  —  virtuoso,  tu- 
gendhaft 

roironc4ra  f  —  arrenegar 

da  fi,  den  Glauben  abschwören. 

rupi  f    —    christämente, 

christlich. 

—  recobecaba  f  —  bemaventu- 
ranpa,  Gluckseligkeit 

—  renddba  f  —  sacrario,  Taber- 
nakel für  die  Hostie. 

—  reracenöif  —  y«rar,  schwören. 


Digitized  by 


Google 


Diceionario  tupi.    T. 


tupana  robayana  f  —  hereje, 
Ketzer. 

—  röcaf  —  templo,  Tempel,  Kirche. 

—  tayra  f  —  Christo,  Christus. 

—  —  rangaba  f  —  cruäfixo, 
Crucifix. 

—  1%  t  —  <H?oa  benta,  Weih- 
wasser. 

reru  f  —  caldekinha,  ou 

pia  dagua  benta,  Weihwasser- 
Kessel. 

tupenar  f  —  cotwnmgär,  commu- 
niciren. 

tupanara  f  —  commmhäo,  Com- 
munion. 

turucu  (torucü)  —  grande,  gross. 

—  mirim  poryb  —  pouco  mais, 
etwas  mehr. 

—  poryb  —  a  maior  parte ,  zum 
grossem  Theil. 

—  pyr  —  maior,  grösser, 
jurufucaba  —  grandeza,  Grösse, 
tutira  (tutyra)  —  tio ,  Oheim, 
tuüma  —  massa  ou  miolo  defruta, 

Fleisch  oder  Mark   einer  Frucht 
tuy  —  arrepiamento  ante*  da  fe- 

bre,  fiio,  Frost  vor  Eintritt  des 

Fiebers, 
ty  —  sumo,  svcco,  Hquor,  mölho, 

Saft,  Flüssigkeil,  Brühe, 
tyap-yra  —  favo  de  mel,   Honig - 

Waben, 
tyara    ocu    —    alarve,    comiläo, 

gvtoso,  grober  Mensch,  Fresser, 

gefrässig. 
tyay*  —  suor,  Seh  weiss, 
lyba    (tiva)     —    sitio  abundante, 

dalgua  cousa,  feitoria,  Ort,  wo 

irgend  Etwas  häufig  ist,  Factor  ei. 
lybuyra  —  pö,  Staub,  Pulver, 
tybyröca  —   espanar,    den   Staub 

abschütteln. 


tycarüca  —  ourma,  Harn. 

—  reru  —  ourinol,  bexiga,  Piss- 
topf, Blase. 

tycoar  —  misturar  com  agua,  mit 
Wasser  vermischen. 

tycoara  —  bebida  d agua  fiia 
com  farinha  de  pdo  (e  rapa- 
dura),  Getränk  aus  kaltem  Was- 
ser mit  Mandioccamehl  (und 
braunem  Zucker.) 

tyeii  —  tiquido,  flüssig. 

tycupy  (tueupim)  —  sueco  de 
mandiocca,  Saft  der  Mandiocca 
(inspissado  serve  de  molho,  ein- 
gedickt als  Braten-Sauce  dienend.) 

tyjepöi  ara  f  —  dia  de  finados, 
Aller- Seelen -Tag.) 

tyju  —  escuma,  Schaum. 

—  6ca  —  escumar,  schäumen, 
tyjüca*)  —   apodrecer;   podre; 

lama,  barro,  faulen,  faul  seyn; 
Schlamm,  Lehm,  Thon. 

lyjucopaba**)  —  atoleiro,  terra 
kmacenta,  Schlamm  -Loch. 

tyjucopao  —  baixos  do  rio,  la- 
mapal, Untiefen  des  Flusses, 
Schlammort 

tykyr  —  manar ,  distiUar,  derre- 
ter,  fliessen,  tröpfeln,  abschmel- 
zen. 

tykyra  —  agoa  ardente  de  fa- 
rinha de  pdo,  Branntwein  aus 
Mandioeca -Mehl. 

typakuena  —  corretUeza,  Strömung. 

typy  —  ser  fitndo,  tief  seyn. 

—  ete  —  cousa  profunda,  eine 
tiefe  Sache. 

typycaba  —  profimdeza,  conea- 
vidade,  Tiefe,  Höhlung. 

typyöca  (tapioca)  —  a  farinha 
mais  subtil  da  mandiocca,  Ssis- 
mehl  aus  dem  Mandiocca -Mehl. 


*)  Hojediz-8e  tijüco  e  tejueo,  tijuca,  esösignifica:  lama.  Daqui  vem  0  verbo 
e  n  ti  j  u  c  ä  r,  que  significa :  enlamear.  Jetzt  sagt  man  auch  tijueo,  tijuca,  tejueo 
und  gebraucht  es  für:   Schlamm,  daher  entijucar  =  im  Schlamm  stecken 
bleiben.     Viele  Orte  tragen  diesen  Namen. 
•*)  Hoje  tijucäl;  dafür  das  neue  Wort:  tijucal. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.    0. 


typyti  (tipHi)  —  manga  fester a 
para  fazer  farinha  de  pdo, 
Schlauch  aus  Flechtwerk,  um  die 
frisch  geriebene  Man diocca- Wur- 
zel auszupressen. 

typyting  —  causa  turva,  eine 
eine  trübe  Sache. 

tyra  —  conduto,  Geleite. 

tyryc  —  desviar,  abweichen,  sich 
entfernen. 

Iyryc6me  —  chdo,  voll. 

—  oane  —  dbasta&o,  abarrotado, 
eslar  cheio,  latqar  a  arieria 
temporal,  palpitar,  tremer,  an- 
gefüllt, überfüllt  seyn;  das  Klopfen 
der  Arteria  temporalis,  klopfen, 
zittern. 


uatapy  —  buzio,  Kriegshorn  aus 
Kürbis*. 

uapy  (oapy)  —  tambor,  Trommel. 

uara  —  hörnern,  nafdo,  Mensch, 
Kation. 

uba  —  canoa  de  huma  so  peza, 
Eiobaum. 

uba-ti,  uba-tiim  vel  uba-tim,  idem 
quod  aba-ti  vel  abatyi,  vel: 

uba-ti-antam  —  milho,  türkisches 
Korn. 

uba-ti-ape  (auch  merim)  —  arroz 
do  paiz  bravo,  wilder  Reis. 

ubali-boboca  (mococa)  —  mttho 
moido ,  gemahlener  Mais. 

«bati-cacoca  —  püar  fsocar)  o 
mmo  para  tirarihe  a  casca 
subtil  do  gräo,  den  Mais  Blos- 
sen, um  den  Körnern  die  Ober- 
haut zu  nehmen. 

ubati-cam-pukyra  —  greUo  de 
milho  (ubati  caa-pokek-kyra  i.  e. : 
milho,  folha,  embrulho,  gor- 
do),  Maisschössling. 

uba-ti  cateite  —  (cat&te)  milho  hu- 
milde,  de  3  mezes,  Sorte  von 
3  Monat. 


ubati-catu-gxiactt  —  mUko  de  conta, 
grosse,  in  6  Monaten  reifende 
Sorte. 

ubati  -caynha  — -  grdo  do  milho, 
Maiskorn. 

oca  —   espiga  do  milho, 

Maiskolben. 

ubati-cui  v.  übati-vü  v.  ui  —  fa- 
rinha de  mifro,  Maismehl. 

ubati-kirera  —  as  pequenas  pon* 
tos,  que  restäo,  guando  se 
soca  o  milho  posto  de  moiho 
para  fazer  a  farinha.  die  Stücke 
der  Maiskörner,  die  bei  der  Be- 
reitung des  Mehls  zurückbleiben. 
(Sie  werden  wie  Reis  gekocht, 
als  Canjica  Ana.) 

ubati-mapyra  —  milho  tfespigäo 
grande  e  por  pezado  inclinado, 
Sorte  mit  grosser  gekrümmter 
Aehre. 

ubati  -mapyra-inhamuai  —  milho 
de  espica  aberta,  Mais  mit  offner 
Aehre. 

ubati  meape  —  pdo  de  milho, 
broa,  Maisbrod. 

anläm   —   biscoito,   Mais- 

biequif. 

ubati -michue  (machavere)  —  milho 
de  espica  fechada  grande, 
Mais  mit  grosser,  geschlossener 
Aehre. 

ubati-mimoia  —  milho  decorti- 
cado  cosidOy  prato  conhecido 
pelo  nome  (do  indico  cmja) 
canjica ,  geschälte  Maiskörner 
gekocht  (die  s.  g.  Canjica.). 

ubali-mindy-piron  —  piräo,  farinha 
escaldada  no  caldo,  mit  Fleisch- 
brühe aufgebrühtes  Maismehl. 

ubati-mingau  —  papasralas,  Mais- 
Brei. 

ubali-mixira  —  milho  assado,  ge- 
backener  Mais. 

ubati- moqueca  vel  poqueca  — 
milho  assado  nas  palhas,  Mais- 
kolben, in  den  Deckblättern  ge- 
röstet. 


Digitized  by 


Google 


Diceionario  tupi    ü. 


ubati-oba  — fblha  de  müho,  Mais- 
blatt 

ubati-pecoca  —  farinha  cozida  e 
socada  segunda  vez  com  carne, 
com  sal  e.  pimenta,  ou  ama- 
pado  ä  mäo  com  alguä  firuta 
fp.  e.  Banana),  Maismehl  ge- 
kocht, zum  zweiten  Male  ge- 
stampft und  mit  Fleisch,  Salz 
und  Pimenta  zusammengekocht 
oder  in  der  Hand  mit  irgend 
einer  Frucht  (z.  6.  ßanana)  zu- 
sammengeballt. 

ubali-pirera  —  palhas  da  espiga, 
die  Hüllen  -  oder  Deckblätter 
der  Mais-Aehre. 

ubati-popirera  —  descascar,  de- 
bulhar,  tirar  o  milho  da  espiga, 
den  Mais  enthülsen  und  von 
der  Aehre  abnehmen. 

ubati  popöca  —  mUho  arrebentado 
com  0  fogo,  am  Feuer  aufge- 
sprungener Mais. 

ubati-pororöca  —  milho  que  estaüa 
ao  fogo  („que  faz  pepöca"), 
Sorte,  deren  Körner  am  Feuer 
aofkn  allen. 

ubati-potyra  —  flor  ou  pendäo 
do  milho ,  Maisblülhenrispe. 

ubati-roca  —  paiol,  Scheuer  für  die 
Maisernte. 

ubati-ryry-  —  milho  de  molho,  pt- 
lado  eyosto  deinfusäo,  einge- 
weichter, zerstossener  Mais. 

ubati-tyba,  ubali-tyma  —  miOwral, 
Maispflanzung. 

ubati  (-tyba)  coquera  —  ropa  vel- 
ha  (capoeira),  verlassene  Mais- 
pflanzung. 

ubali-lyba-mocaynha  (mocaynhaba) 

—  fez  firuta ,    sie   setzt  Frucht 
an  (Fruchtansatz). 

ubati  -  tyba  -  mopotyra  (  mopulyraba ) 

—  apendua     (apenduamento), 
sie  blüht  (Stand  in  Blülhe). 

ubati  -  tyba  -  moturucu  (  moturucaba ) 

—  cresce    (crescimento) ,    sie 
wächst  (das  Wachsthum). 


ubati  -  tyba  -  panemo  —  milhoral 
malogrado,  missrathene  Mais- 
pflanzung. 

ubati-tyba  pooca  (poocaba)  — 
quebrar,  colher  o  milho,  das 
Maisfeld  brechen,  abernten. 

ubati- tyba -poroca  —  0  milhoral 
brola,  arrebenta,  die  Maispflan- 
zung treibt  aus. 

ubali-tyba-tininga  (tiningaba)  — 
murcha,  die  Blätter  verwelken, 
verdorren  (werden  gelb). 

uba-xi-i  vide  uba-ti-ape,  wilder  Reis. 

ui  (uy)  —  farinha)  Mehl  (von 
Mandiocca). 

—  ata  —  farinha  cozida  de  todo, 
gar  gekochtes  Mehl. 

—  caa-ryma  (carima)' —  farinha 
ftna  da  raiz  de  molho  ao  de- 
pois  de  secca,  feines  Satzmehl 
aus  der  ausgelaugten  ,  dann  ge- 
trockneten WurzeL 

—  catü  —  farinha  dagoa,  de 
guerra,  (durch  leichte  Gähmng) 
härteres  und  dauerhafteres  Mehl. 

—  eca  coaünga  —  farinha  mais 
de  meto  cozida,  mehr  als  halb 
gekochtes  Mehl. 

—  moyipaba  —  farinha  espremida, 
ausgepresstes  Mehl. 

—  puba  —  farinha  fresca  per 
estar  de  molho ,  eingeweichtes 
Mehl. 

—  tinga  —  farinha  meto  moida, 
halbgemahlenes  Mehl. 

—  typyrati  —  farinha  crua  de 
mandiocca  cortada  em  rodas  e 
secca  ao  sol,  rohes  Mandiocca- 
mehl,  aus  der  in  Scheiben  ge- 
schnittenen, an  der  Sonne  ge- 
trockneten Wurzel. 

uirapara  —  arco  d atirar  flechas, 
Bogen,  von  dem  Pfeile  geschos- 
sen werden. 

uitabo  —  nadar ,  schwimmen. 

—  oae  —  nadador,  Schwimmer. 

—  acacao  —  passar  a  vdo,  durch- 
waden. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.   U.  V.  X.  Y. 


96 


uk&    —    cunhada    da    mulher, 

Schwägerin  der  Frau, 
uman  —  (umoän)  — ja,   schon, 
umacuipe  —  donde  vem?    woher? 
umape    (umamepe)    adv.   loci    — 

aonde?  wo? 
umarupip6  —  por  onde?  wohin? 
ur  —  vir,  kommen,  anlangen. 
—  oaraoia  oae  elä  f  —  vindou- 

ros,  die  Nachkommen, 
uraroasa  —  peixe  no  limo  do  mar, 

Fisch  im  Meerschlamm, 
urapema  (grupema)  —  crivo,  pe- 

neira,  Sieb. 
ürpe  —  de  baixo,  unten, 
uni  —  cofo,  ein  Schild, 
urubü  —  ave,  der  Aasgeier,  Vul- 

lur  aura. 
urueu    —   tmta   vermelha,    rothe 

Farbe    vom  Orlean    (Bixa  Orel- 

lana.) 
urupe  — tortxüho,  Blätterschwamm 

(  Agaricus. ) 
uü    —    camer,   beber;    catarro, 

tosse,    essen,  trinken;    Katarrh, 

Husten, 
uuc&ba  —  beberagem,  Getränke, 
uyba  (viba)  —  frecha,  Pfeil, 
uyba  acy   —  frecha  ervada,  ou 

envenenada,  vergifteter  Pfeil. 


T. 


varaya  (port.)  —  balaio,  ein  klei- 
ner Korb. 

vaurana  —  impigem,  Flechte,  Mal 
auf  der  Haut 

ve  —  ainda,  tambcm,  überdiess, 
gleichfalls. 

vi  vide  ui  —  farinha,  Mehl. 

vidro  cendypüca  ete  oae  f  (port.) 
—  cristal,  Krystall,  Glas. 


xavi  (port.)  —  chave,  fechadura, 
Schlüssel,  Schloss. 

—  monbangara  (port.)  —  ser- 
ralheiro,  Schlosser. 

—  rerecoara  —  chaveiro ,  Schlüs- 
selloch. 

xe  (je)  —  eu,  ich. 
xeemba6  —  meu,  meine  Sache, 
xemocanhemo  —  en/eitar,  putzen, 
xepiaca  akyra  —  cor  verde,  grüne 
Farbe. 

—  aüb  —  saudades,  Verlangen, 
Sehnsucht. 

xerimbabo  —  animal  domesüco, 
ou  domesticado,  Hausthier  oder 
gezähmtes  Thier. 

xering  —  logro,  Vortheil,  Nutzen. 

xö  —  apre,  äpage,  irra/  Heyssa! 
Voran ! 

xoer  (xoara)  —  significaHvo  de 
firequencia,  Anzeige  von  Häufig- 
keit oder  Gewohnheil*). 

xupara  —  animal,  kxnkajou,  Cer- 
coleptes  caudivolvulus. 


y  —  seu,  sein. 

ya  (yamurü)  —  ainda  bem  (por 

vinganca),    sey's   drum    (wohl 

bekomm's,  mit  Hohn), 
yanonde  (pTopos.)  —  antes,  bevor, 
yande  —  nösso,  unser, 
yapecui  —  remar,  rudern, 
yapecuitaba  —  remo,  Ruder, 
yapecuitaca  —  remeiro,  Ruderer, 
yapixaim  —  Crespo,  kraus. 


•)  Derselbe  Gedanke  wird  auch  durch  Coer,  £oara  und  Ndoer,  Ndoara  ausge- 
drückt; je  nach  der  Folge  der  Buchstaben. 


Digitized  by 


Google 


96 


Dicclaoerio  tupi    Y. 


yarame  (yarametä,  yacoaramonae, 
yacoaramonaemo)  —  näo  sendo 
assim,  da  es  nicht  so  ist 

yarpe  —  alemdisso,  ausserdem. 

yba  —  cäbo  de  qualquer  instru- 
menta, Kopf,  Griff  irgend  eine« 
Werkzeugs. 

yb&  (jba)  —  firuia ,  Frucht. 

—  bacü  —  CO£0,  Schale  der 
Frucht 

—  caynha  —  grüo,  caroco  da 
fruta,  Kern  der  Frucht  Same. 

—  rtos  f  —  alho,  Lauch. 

—  —  acinga  f  —  cäbeca  (Falko*, 
Zwiebel  -  Brut 

ocü  f  —  cebola,   Zwiebel. 

—  tyba  —  pomar,  Obstgarten, 
ybate  —  a  cima;  ar,  regiao  ethe- 

ra,   oben;   Luftkreis,   ätherische 
Region. 

—  cui  —  de  cima,  von  oben. 

—  kety  —  para  cima,  nach 
oben. 

ybatecaba  —  altura,  tecto,   exal- 

tacüo,  Höhe,  das  Dach,  Erhebung, 
yfcy  v.  jby. 

ybytü  —  vento,  der  Wind, 
ycaeocfc    —    bicho   da  madära, 

Wurm  im  Holz, 
ycayba   —  especie    de   formiga, 

Art  Ameise, 
ycic-antam  —  breu,  Pech, 
ycöca  —  bicho  da  madevra,  Wurm 

im  Holz, 
ycyca  —  goma,   resina,    grude, 

solda,  Schleim,  Harz,  Leim,  Löthe. 
— -  anlam  coaquene   —   almeccga, 

Harz. 

—  merabeca  —  almecega,  Harz, 
yenonde  vide  yanonde. 

yepe  —  sqa  mos  de  balde,   es 

sey,  aber  vergeblich. 
YS  (ny)  —  W>  Wasser. 


yg  tot  —  Urne,  Morast 

—  acüb  —  agua  quente,  warmes 
Wasser. 

—  apö  —  ktgar  alagadico,  sum- 
pfiger Ort 

—  apö  ocü  —  aguas  vivas,  leben- 
diges Wasser. 

—  apö  pao  —  aguas  mortas, 
stehendes  Wasser. 

—  apy  —  orvalho,  Thau. 

—  bybyra  —  borbulhäo  ou  c&- 
chäo  d'agua,  Wasserblasen. 

—  capuitara  —  agoador,  Wasaer- 
topf,  Giesskanne. 

—  carayba  pupe  nbemo&cuca  f  — 
baptismo ,  Taufie» 

—  catu  —  agua  boa  ou  doce, 
gutes  oder  süsses  Wasser. 

—  ceembüca  —  agua  salgada, 
salziges  Wasser. 

—  ceryca  —  agua  corrente,  fönte 
que  corre,  laufende«  Wasser, 
Quellwasser. 

—  eoara  —  fönte,  Quelle. 

—  coarana  —  sorvedouro  do  rio, 
Strudel  im  Fluss. 

—  jebyr  —  redomoihho  dagua, 
remanso  ou  sorvedouro  do  rio, 
Wasserwirbel. 

—  jucei  —  sede;  sequioso,  Durst, 
Trockenheit;  durstig. 

—  roicang  —  agua  fiia,  kaltes 
Wasser. 

—  tekyr  —  gotadagua,  Wasser- 
tropfen. 

—  tu  (hy-tü)  —  cachoeira,  Was- 
serfall. 

yg-acapaba  —  ponte.  Brücke, 
ygara  —  canoa,  Kahn. 

—  ropit4  —  popa  da  canoa,  Hin- 
tcrlheil  des  Fahrzeugs. 

—  rotinga  —  vela  da  canoa,  Segel, 
ygarape*)  — rio,  Fluss  (Kahn weg). 


*)  Hoje  da-se  este  nome  so  aos  esleiros  ou  rios  pequenos,  especialmente  ä  qnel- 
les,  que  so  sao  volumosos  com  a  subida  da  marö.  Jetzt  besonders  von 
Nebenkanälen  gebräuchlich. 


Digitized  by 


Google 


Diccionario  tupi.    Y. 


9t 


ygarap£  jatimd  tim&  —  rio  de  muitas 
voltas,  Fluss  mit  vielen  Win- 
dungen. 

—  mirim  —  riacho,  regato,  ri- 
beiro,  Bach,  Canal. 

—  reapyra  —  cabeeeira  ou  ori- 
gem  do  rio,  Quelle,  Ursprung 
eines  Flusses. 

—  remoc&pe  —  boca  ou  foz  do 
rio,  Mundung  eines  Flusses. 

ygarite  —  canoihha,  kleines  Fahr- 
zeug. 

ygarop&ba  —  porto  y  Hafen. 

ygatim  —  proa  da  canoa,  Schiffs- 
Schnabel. 

ygatiyba  —  proeiro  da  canoa, 
Ruderknecht  am  Vorderlheil. 

yha  —  especie  de  tnacaco,  Nycti- 
pithecus. 

yicaba  —  pdlavra,  das  Wort. 

ymirä  (imirä,  ymyri,  moira)  — 
arvore,  Baum,  Holz. 

ypö  (ypu)  —  Por  Ventura ,  na  ver- 
dade,  vielleicht,  in  Wahrheit  *). 

yque    (adv.  loci)  —  aqui,  hier. 

yra  —  tnel,  Honig. 

—  m&ya  —  abelha,  Biene  (Honig- 
mutler. ) 


yrati  —  abelha  ago  mel  faz  te- 
tano,  Biene,  deren  Honig  Starr- 
krampf macht. 

yrailim  —  cera,  Wachs. 

—  can6a  (port.  candea)  —  vela 
de  cera7  Wachskerze.  * 

—  canea  rend&ba  —  castical, 
Leuchter. 

yröb  —  amargar,  biller  seyn. 

—  oae  marica  pöra  —  colera, 
Zorn. 

yroic&ng    —    firescura,    viraeäo, 

frisches  Lüftchen, 
yryri  —  ostra,  Auster. 

—  cui  f  —  cal,  Kalk. 

yl4  (vide  ilä,)  —  pedra,  ferro, 
Stein,  Eisen. 

—  beraba  —  brilhantey  Diamant. 

—  cepü  —  ouro,  Gold,  i.  e.  lapis 
mulli  pretii  (cepy). 

mirim  —  Iaido,  Messing. 

—  jinga  (xinga)  —  prata,  Silber. 
cepu  mirim  —  estanho,  Zinn. 

—  mernbeca  —  chumbo,  Blei  (fer- 
rum  molle.) 

—  una  anga  (unga)  —  apo,  Stahl 
(anima  ferri  nigri).  **) 

ytan  —  concha,  Muschel. 


*)  Diess  Ypö  hört  man  auf  jede  Frage ,   die  «der  Indianer  nicht  beantworten 

kann  oder  will. 
**)  Noroenclatura    dos   antigos  Paulistas    minciros.    —    Von   den  ehemaligen 
Goldsuchern  aus  S.  Paulo  gebrauchte  Benennungen 


13 


Digitized  by  LjOOQIC 


Digitized  by 


Google 


DICCIONARIO 

de 
Verbos.    Zeitwörter. 

Portuguez  —  Tupi-austrai  —  Deutsch. 


Gegenwärtige  Liste  verdanke  ich  meinem  Freunde,  dem  rühm- 
lichst bekannten  Literaten,  Hrn.  Ferd.  Denis,  Beamten  an  der 
Bibliothek  de  S.  Genevieve  zu  Paris ,  welchem  sie  von  Hrn.  Emile 
Adet  aus  Brasilien  mitgebracht  worden  ist.  Das  zum  Theil  von 
Wurmern  angefressene  und  schwer  leserliche  Manuscript  nennt 
keinen  Verfasser.  Es  scheint  in  den  letzten  Decennien  des  vorigen 
Jahrhunderts,  wenn  nicht  früher,  zusammengestellt  worden  zu  seyn. 
Einige  Gründe  sprechen  für  die  Annahme,  dass  es  dem  durch  seine 
Flora  Fluminensis  und  andere  wissenschaftliche  Arbeiten  um 
Brasilien  hochverdienten  Fr.  Joseph  Mariano  de  Concei<;äo  Vellozo 
vorgelegen  habe. 

Die  hier  wiedergegebenen  Zeitwörter  gehören  dem  Tupi-Dialekte 
an,  wie  er  vom  gemeinen  Volke  in  den  südlichen  Provinzen  Bra- 
siliens, namentlich  in  S.  Paulo,  Cujabä  und  Rio  Grande  do  Sul 
gesprochen  wurde.  Sie  weichen  von  der  durch  die  Jesuiten 
literarisch  festgestellten  Lingua  geral  brazüica  vielfach  ab.  Viele 
Worte  beurkunden  durch  Verkürzung,  Zusammenziehung  und  andere 
Verstümmelungen,  dass  sie  dem  Munde  des  gemeinen  Volkes  ent- 
nommen sind.  In  manchen  ist  der  Einfluss  der  portugiesischen 
Sprache  nicht  zu  verkennen;  wie  denn  überhaupt  der  Dialekt, 
welchem  sie  angehören,  nicht  sowohl  von  Tupi- Indianern  im  Zu- 
stande der  Freiheit,  sondern  von  solchen  gesprochen  wurde,  und 
hie  und  da  noch  gesprochen  wird,  welche  unter  portugiesischen 
Einwanderern  leben.  Daher  finden  sich  hier  viele  Worte,  welche  einen 


Digitized  by 


Google 


100 

durch  den  erweiterten  Gedankenkreis,  besonders  für  den  täglichen 
Verkehr,  nöthig  gewordenen  Begriff  wieder  geben  sollen,  während 
jene,  welche  sich  auf  die  christliche  Lehre  beziehen,  vorzugsweise 
in  der  reineren  Lingua  geral,  wie  sie  zumal  aus  Figueira's  Feder 
stammt,  gefunden  werden.  Gemäss  dieser  Quelle  trägt  auch  dieser 
südliche  Dialekt  mehr  den  Charakter  eines  Rothwälsch,  in  ähn- 
licher Weise  wie  jene  Sprachweisen  gebildet ,  welche  sich  die  bunt 
durch  einander  gemischten  Indianerhaufen  von  anderen  Nationalitäten 
aneignen.  —  Der  Verfasser  der  Liste  hat  manche  dieser  Zeitworte 
in  ihrer,  oft  sehr  unbehülflichen  und  rohen  Zusammensetzung  durch 
Angabe  des  Sinnes  der  einzelnen  Bestandteile  des  Ausdrucks  er- 
läutert. 

Wie  die  feiner  ausgebildete  Lingua  geral  in  den  nördlichsten 
Provinzen  Brasiliens  immer  seltener  im  Munde  des  gemeinen  Volkes 
wird  und  immer  grösseren  Ausartungen  unterliegt,  ist  diess  auch 
mit  dieser  Sprachweise  im  Süden  der  Fall.  Doch  hört  man  noch 
immer  in  der  niedrigsten  Volksklasse,  und  namentlich  bei  den  im 
Innern  des  Landes  mit  Viehzucht  beschäftigten  Sertanejos  viele 
aus  dieser  Mundart  stammende  Worte,  mit  dem  sich  mehr  und 
mehr  ausbreitenden  Portugiesisch  vermischt.  Solche  Individuen 
aber,  welche  vorzugsweise  mit  Indianern  verkehren,  benätzen  diesen 
Dialekt  oft  ausschliesslich  auf  ihren  Reisen  durch  den  Sertao  nach 
Westeq.  Solche  Reisen  wurden  ehemals  hauptsächlich  unternommen, 
um  nach  Gold  zu  suchen,  die  besten  Verbindungswege  nach  Cujabä 
aufzuspüren  und  nomadisirende  Indianer  zu  Niederlassung  und 
Feldbau  herbeizuziehen.  Bei  der  schnellen  Abnahme  der  indiani- 
schen Bevölkerung  in  jenen  Gegenden  wird  die  Mundart  ihre  prak- 
tische Bedeutung  immer,  mehr  verlieren.  Je  näher  den  Grenzen 
der  argentinischen  Landschaften  und  Paraguay,  um  so  häufiger 
mischen  sich  spanische  Ausdrücke  ein  und  nähert  sich  der  Dialekt 
dem  eigentlichen  Guarani,  wie  es  ehemals  in  den  Reductionen  der 
Jesuiten  gesprochen  wurde,  und  in  den  Schriften  von  Ant.  Ruiz 
de  Montoya  (Tesoro  de  la  Lingua  Guarani,  Madr.  1639.  kl. 4°.  u.s.w.) 
fixirt  worden  war. 


Digitized  by 


Google 


Verbos,     Zeitwörter. 


Portuguez   —  Tupi-amtral  —  Deutsch. 


abaixar  —  ioboeü,    niederdrücken. 

abalar  —  omongoe,  bewegen. 

abanar  com  abano  —  vutuapö, 
fachein,  abkühlen. 

abominar  —  ndaroviar-neg,  ver- 
wünschen. 

aborrecer  —  nboyarabo ,  verab- 
scheuen. 

abracar  —  onhemamä,  umarmen. 

abrandar  (id  est  bolir)  —  onbocue, 
nachlassen,  lindern,   wegrücken. 

absolver  —  yövacä,  lossprechen. 

abster  —  tenhö,  zurückhalten. 

abuzar  —  ndoxereroviai ,  miss- 
.     brauchen. 

acabar  —  amombä,  endigen. 

acabou-se  —  opä  (nda-coa-co- 
pape)  ?  es  ist  vorbei. 

acautellar  —  ndequakörupe ,  Vor- 
sicht anwenden.  —  naö  passe 
porahi-pormedo  —  xemundui, 
geh7  nicht  hieher  aus  Furcht  — 
por  vergonha  —  xeäxem,  geh* 
nicht  hieher  aus  Schaam. 

accomodar-se  —  okoerä,  sich  fügen. 

accuzar  —  amombeü,  anklagen. 

aceitar  —  dboike-xi-pü-a,  em- 
pfangen, (deixo  entrar  no  cora- 
cäo,  ich  lasse  eingehen  in's  Herz). 


acertar  no  alvo  —  ayapicua,  in's 
Weisse  treffen  (atirar  sei,  ich 
weiss  zu  treffen). 

achar  —  aüace,  finden. 

accometer  o  inimigo  —  ambo-yeni, 
den  Feind  angreifen,  (chego  a 
outro  vez,  ich  komme  zum 
andern  Mal). 

acompanhar  —  irönamo  opo,  be- 
gleiten. 

aconselhar  —  ameem  xe  acanga, 
ralhen,  (dou  mitiha  cabeca,  ich 
gebe  meinen  Kopf). 

acrescenlar  —  ambo-guassu,  ver- 
mehren (fez  grande,  machte 
gross). 

acudir  —  ayopuque,  beistehen. 

acular  o  cao  (estumar)  —  am- 
boyai~ya  guära,  den  Hund 
heizen,  (meti  raiva  o  caxorro, 
ich  gab  Wulh  dem  Hund). 

adiantar  —  tenonde-recui,  fördern, 
(para  diante  puxa,  nach  vor- 
wärts slossen ). 

adivinhar  —  oieua  mbae  oye  ju- 
raSno,  vorher  sagen. 

administrar  —  nhande-boycuä-ra- 
ma,  verwalten,  handhaben,  (nos 
acostumar  para,  uns  gewöh- 
nen daran). 


Digitized  by 


Google 


102 


Verbos.     Tupi  -  austrat.    A. 


admirar  —  yuruvä,  sich  wundern, 
admirado  —  xe  putupä,   ich  blieb 

mit  offenem  Mund,    verwundert, 
admitlir  —  ayä,  zulassen, 
adoecer  —  nbaraä,  erkranken, 
adoro  —  acemo-merim,    ich  bele 

an,    (fazer-se   mais   pequeno, 

sich  kleiner  machen), 
adormecer  —  fcerai  ai  parä,   ein- 
schläfern,  (ndo  dorme  bem,  er 

schläft  nicht  gut), 
adubar  —  ceem,  würzen,  versüssen, 
advertir  —  arihe  mdmanduä.  Acht 

geben, 
affagar  —  oeboecuä,  schmeicheln, 

beruhigen, 
afligir  —  xe  monday,  betrüben, 
afogar  n'agua  —  oyopuk,  ertrinken, 
afoutar  —  iangacu,  dreist  machen, 
afugentar  —  onbonhemi ,  verjagen, 
affundir  —  anboyki,  versenken, 
aganrar  —  opua,  haschen, 
aggravar  —  otiheem-ai,  beleidigen, 

beschweren,  (falou  mal,  er  sprach 

böse), 
aguardar     (esperar)     —    osdron, 

hoffen, 
agradar  —  oboecua,  gefällig  seyn. 
agoniar    —    daxer orü,    Kummer 

machen, 
agradecer    —     amborü,     danken, 

(fazer  alegrar,  erfreuen), 
amolar  —  oipixu,  wetzen,  schleifen, 
aguilhar    —    aicuiuque ,    stechen, 

antreiben, 
ajudar  —  patumömo,  helfen, 
alargar  —  emboasu,  verlängern, 
alcancar  —  amboyepüca,  erlangen, 

erreichen, 
alegrar  —  anborora,  erheitern, 
alimpar  —  yoki   (cotuc,   tovar), 

reinigen  (waschen), 
aliviar  —  ambocuera,  erleichtern, 
almocar  —  coe-rire-au,  frühstücken, 

(amanhecer,  despois  comer,  er- 
wachen, dann  essen), 
alterar  —  riboquä,  verändern, 
alugar  —  toicöoin  rttramo,  miethen. 


alumear  —  omonendü,  erleuchten. 

amaldicoar  —  boyay,  verwünschen. 

amanhecer  —  coen,  erwachen. 

amansar  —  nbo  yepotä,  zähmen. 

amar  —  acaucub,  lieben. 

amargar  —  xeyröb,  biller  seyn, 
verbittern. 

amarrar  —  apunxy,  festbinden. 

ameacar  —  nondxä ,  drohen. 

amofinar  —  oguere  co-ay,  böse 
machen. 

amolecer  —  amomembeca,  weich 
werden. 

amontoar  —  ambopitay,  aufhäufen. 

amparar  —  anbo  yesoque,  schützen. 

andar  —  guatä,  gehen. 

animar  —  boanguevü,  beleben. 

anoitecer  —  putumam,  Nacht  wer- 
den. 

apalpar  —  ypopöque,  betasten. 

apanhar  —  amononehom,  fangen. 

—  a  quem  foge  —  aypusuque, 
den  Fliehenden  ergreifen. 

apedrejar  —  eyapi-ita,  steinigen 
(atirar  pedras,  Steine  wer- 
fen). 

aperfeicoar  —  amoporaein,  ver- 
bessern. 

aperfar  —  apoxinverä,  zusammen- 
ziehen. 

apoderar-se  —  oin  xe  pope,  sich  be- 
mächtigen, (esta  nas  minhas 
mdoSj  es  ist  in  meinen  Hän- 
den). 

apontar  com  o  dedo  —  xecoveem^ 
mit  dem  Finger  zeigen. 

apostar  —  iamboyova,  wetten. 

apparecer  —  aguacem,  erscheinen. 

applaudir  —  xe po-anbo-nheen,  be- 
klatschen, (minha  mäo  fez  can- 
tar,  meine  Hand  machte  singen). 

approvar  —  arovid,  billigen. 

aprender  —  amboi  que  acanga, 
lernen,  (meto  aqueUe  na  cabeza, 
ich  thue  es  in  meinen  Kopf). 

aprezentar  —  amboepa,  vorstellen. 

apressar  —  anho  tagai,  antreiben, 
beschleunigen. 


Digitized  by 


Google 


Verbos.    Tupi-augiral.    A.  B. 


103 


aproveitar  —  na-monboi  ocära, 
nützen,  (näo  boto  /bray  ich 
werfe  es  nicht  weg). 

aquecer  —  omboacu,  heiss  werden. 

aquentar  —  omboacurete,  erhitzen. 

arder  —  ocui,  acai,  brennen. 

argumentar,  ateimar  —  omocoin- 
onhanga-ö,  disputiren,  streiten, 
(os  dois  ralharaö,  die  Zwei  haben 
gestritten). 

armar  —  aipopuca  xe  pope  anga, 
bewaffnen,  (peguei  de  mmha 
mao  arma,  ich  habe  gegriffen 
mit  meiner  Hand  Waffen). 

arraigar  —  wnbojecuä  ovu,  ein- 
wurzeln, (esta  se  acostumando 
na  terra,  es  gewöhnt  sich  an 
die  Erde). 

arrancar  —  boyxicä ,  ausreissen. 

arrazar  —  buape,  eben  machen, 
zerstören. 

arrebatar  —  oyoca  puatan,  ent- 
reissen  (  mit  Gewalt ) 

arrebentar  —  ambopoque,  auf- 
springen. 

arrecadar  —  amboeique-öca ,  em- 
pfangen, einnehmen,  (recolher 
em  caza,  sammeln  in's  Haus). 

arredar  —  acicxä  cökete,  zurück- 
ziehen, (puxar  para  cd,  hieher 
ziehen). 

arrefecer  —  boroü,  erkälten. 

arremedar  —  bocurä,  nachmachen. 

arrepender  —  sasüi,  bereuen. 

arrezoar  —  anhe  poran,  vernünftig 
reden,  (falo  bem,  ich  spreche 
gut). 

arrumar  —  amoin,  ordnen. 

arripiar  —  musanxin,  schaudern 
machen. 

arrombar  —  soröca,  einbrechen, 
aufbrechen. 

arrotar  —  oncen-vutti-yrupe,  rülp- 
sen, (sahio  vertio  boca}  es  ging 
Wind  aus  dem  Munde). 

arrofar  —  puay,  unwillig  machen. 

arruinar  —  boyai,  zerstören. 

aspirar  —  mpotä1  athmen. 


assar  —  cectä,  braten. 

asscntar  —  oapüca,  sitzen. 

assistir(estarpresenle)  —  oicormmy 
da  seyn,  gegenwärtig  seyn. 

assisur  (morar)  —  oicove,  wohnen. 

assoar-se  —  ambüva,  sich  schneu- 
zen. 

assobiar  —  boicemm,  pfeifen. 

assoprar  —  f/peü,  blasen. 

a8sustar  —  mondin,  erschrecken. 

atacar  —  maramonJuän,  angreifen. 

atirar  com  frexas  —  arapi-ura- 
xirica,  mit  Pfeilen  scbiessen, 
(atirei  com  vara  ftna,  ich  habe 
geschossen   mit  dünnem  Stock). 

alormentar  —  ambofacü,  quälen. 

atroar  —  amupancein,  donnern, 
erschrecken. 

allender  —  aroviai,  aufmerken. 

attrahir  —  amboique  xeirti  ramo, 
an  sich  ziehen. 

attribuir  —  amonbae  oyecu  ixupe^ 
zueignen,  zuschreiben,  (alguma 
coiza  soccedeu  a  eile,  irgend 
eine  Sache  ist  ihm  zugefallen). 

avaliar  —  atnbu  cepü,  schätzen, 
Werlh  geben. 

averiguar  —  aceca  inheerete,  un- 
tersuchen, (procurar  a  sua  fala 
direita,  seine  gerade  Sprache 
verschaffen). 

augmentar  —  bo  asu,   vermehren, 

aviar  —  ipavoca,  absenden. 

auzentar-se  —  ocanhe,  acanhem, 
sich  entfernen. 

azedar  —  sai,-  sauer  machen,  wer- 
den. 


banhar  —  yasuca,  baden, 
baptizar  —  seroca,  taufen, 
barbear  —  oipey  Jovä,   barbieren, 

(Hmpou  a  cara,  er  hat  gereinigt 

das  Gesicht), 
bastar  —  osucay  acuc,  genügen, 
batalhar  —  emaramwhe,  kämpfen. 


Digitized  by 


Google 


104 


Verbos.    Tupi-austral.     B.  C. 


bater  a  porta  —  oinumpan  okena, 
an  die  Thüre  klopfen. 

beber  —  cayg,  cay,  trinken. 

beijar  —  ombusuque  yuril,  küssen. 

berrar  —  tapira  cemcem,  brüllen, 
(bot  goita,  der  Ochs  schreit). 
;*  blasfemar  —  anheemg-ay-tupa  rece, 
lästern ,    (faiar   mal   de  Deos, 
sprechen  schlecht  von  Gott). 

bordar  —  bopirwn,  sticken,  ver- 
brämen, (pintar,  malen). 

briricar' —  bocarae,  spielen. 

brotnr  —  oyecameen,  aussprossen, 
(estd  9t  mostrando,  es  zeigt 
sich). 

buscar  —  cecä,  acecar,  suchen. 


caber  —  do  suqne,  in  sich  fassen, 
(näo  chega,  nicht  reicht  es). 

cacar  —  yporacd,  jagen. 

cahir  —  aä,  fallen. 

«alcar  (pizar)  — puru,  mit  Fassen 
treten. 

calcar  —  monde,  beschuhen. 

callejar  —  bocuntan,  hart  machen, 
Schwielen  machen. 

caminhar  —  coatd,  guatä,   gehen. 

cancar  —  caneon,  ermüden. 

canlar  —  nheengä,  singen. 

capar  —  mondöca  (tapira),  ka- 
striren   (den  Stier). 

carecer  —  ypotä,  bedürfen. 

carregar  —  supi ,  aufladen. 

cazar  —  mendä,  heiralhen. 

castigar  —  inumpan,  strafen. 

cativar  —  mbiguaya,  gefangen 
nehmen. 

cavar  —  mboceä,  aushöhlen. 

cear  —  au-putuna,  zu  Abend,  zu 
Nacht  essen. 

ceder  —  ttmeein,  weichen,  nach- 
geben. 

tegar  —  do-sapocat,  blenden, 
(ftdo  vqo>   nicht  sehe  ich). 


cercar  —  nhoquendä  -  twii,  ein- 
schliessen. 

cerrar  —  nhoquendä-pd,  verechties- 
sen. 

cessar  —  oyepä,  aufhören. 

cevar  —  monbiü,  nähren,  mästen. 

chamar  —  cenöin,  acenoi,  rufen. 

chamuscar  —  oyecäi-parä,  sengen, 
(queimou-mal,  brannte  schlecht). 

chegar  —  osuque,  acuc,  ankom- 
men. 

cheirar  —  centun,  riechen. 

chiar  —  xirique,  piepen. 

chocar  —  amböpitan  gora  ropia, 
supupe  (pör  galinha  ovo  ao 
pe  de  sua  mae),  der  Henne 
Eier  unterlegen. 

chorar  —  yacioi,  weinen. 

chover  —  okü,  acoy,  regnen. 

coalhar  —  ambocai,  gerinnen, 
(fazer  azedar,   sauer  werden). 

coar  —  bocararan,  durchseihen. 

cobrar  —  jurure,  einnehmen. 

cobrir  —  yacui,  bedecken. 

colher  —  amboique ,  sammeln. 

colligir  —  monoon,  versammeln. 

combater  —  omaramonhcf  -  ett, 
streiten. 

comecar  —  cawroque,  beginnen. 

comer  —  aü,  essen. 

cometter  —  nhamundd,  begehen, 
vollführen. 

comungar  —  ayan  tvpan,  com« 
municiren  (tomo  N.  Senhor,  ich 
nehme  unsern  Herrn). 

comunicar  —  nhanderauru,  mit- 
theilen. 

compadecer-se  —  cueimbo  asü,  Mit- 
leid haben. 

comparar  —  muchoin,  vergleichen. 

compensar  —  Jovay,  acya-ve,  er- 
setzen. 

competir  —  dtpory-aoa-chi,  sich 
mitbewerben. 

compör  —  ayapö,  ordnen,  machen. 

comprar  — yoguä,  peripdnl,  kaufen. 

comprehender  —  aycudb,  begrei- 
fen, (eu  sei,  ich  weiss). 


Digitized  by 


Google 


Verbos.     Tupi-austraL     C. 


105 


compnngir  —  puaracy)  Gewissens« 
bisse  haben,  {corapaö  döe,  das 
Herz  Ihut  weh). 

conceder  —  yapöypud,  gewähren, 
{fazer  a  vontade,  ihun  den  Wil- 
len). 

concertar  —  po  catü,  anordnen, 
(tnaö  boa,  Hand  die  guie). 

concluir  —  mombd,  vollenden, 
schliessen. 

concordar  —  ya-ypotd,  Oberein- 
stimmen, {nos  queremos,  wir 
wollen ). 

condemnar  —  boahymeud ,  verur- 
teilen. 

condescender  —  yapo  ypud,  ein- 
willigen. 

condizer  —  yave-nheen,  überein- 
stimmen. 

eonduzir  —  guerasö,  leiten,  führen. 

confessar  —  mon-beu,  bekennen. 

confiar  —  asaron,  anvertrauen. 

confirmar  —  enboeti,  bestätigen. 

confiscar  —  oyä,  wegnehmen. 

confortar  —  angaeü,  stärken. 

confrontar  —  muchotn. 

confundir  —  rihe-manan,  verwir- 
ren. 

congelar  —  brotf ,  gefrieren,  ge- 
rinnen. 

conhecer  —  ycuan,  aycuab,  wis- 
sen. 

conjeeturar  —  seran,  vermulhen. 

conjurar-se  —  puan,  sich  ver- 
schwören. 

conluiar-se  com  alguem  —  nhem- 
bosuque,  sieh  mit  Jemanden  ver- 
stehen. 

conquistar  —  ayd,  erobern,  un- 
terjochen. 

conseguir  —  omeen  -  chebu,  erlan- 
gen. 

consentir  —  ipoid,  übereinstimmen. 

conservar  —  mein  catü,  aufbewah- 
ren. 

considerar  —  seran,  erwägen. 

consolar  —  nhäguerü,  trösten. 

contpirar — puan,  sich  verschwören. 


conslituir  —  yapö,  einrichten,  an- 
ordnen. 

constranger  —  guerasö  -  pudtan, 
nöthigen,  zwingen. 

consullar  —  oia-avdnheen,  bera- 
then. 

consumir  —  mucanhe,  verzehren, 
verbrauchen. 

consummar  —  momba,  vollenden, 
vollziehen. 

contar — mombeü,  mongueb,  zählen. 

—  por  numero  —  ipa-ppd,  rechnen, 
contemplar  —  chednga  oicö  mamu, 

betrachten,  {meu  sentido  anda 
virando,  mein  Sinn  geht  hin 
und  her). 

contemporizar  —  sarö  ara,  sich 
in  die  Zeil  schicken,  {esperar 
tempo,  erwarten  die  Zeil). 

contender  —  yovai  nheenga,  strei- 
ten, zanken,  (trocar  palavra, 
wechseln  Reden). 

contentar  —  xipuarepe  oicö,  be- 
friedigen, {de  meu  corapdo  estä, 
es  sieht  nach  meinem  Herzen). 

conter  —  do  yapö  rev4,  enthalten, 
fassen,  {näo  fazer  mais,  nicht 
machen  mehr). 

continuar  —  nhemonde,  fortsetzen. 

contradizer  —  daicö-enheenga,  wi- 
dersprechen, {naö  estou  no  que 
me  diz,  ich  stehe  nicht  in  dem, 
was  er  sagt). 

conlrariar  —  naanni,  entgegenhan- 
deln. 

conlralar  (negociar)  —  che  evu 
ipocöca,  handeltreiben,  {mnha 
vida  encostar,  mein  Leben  an- 
lehnen). 

—  ou  fazer  hum  ajuste  —  che  yo 
väi,  Vertrag  schliessen. 

contribuir  —  opd  catu  yaipota, 
beitragen,  {todos  nos  queremos, 
wir  alle  wollen). 

convencer    —    yopüque    amboae 
hheen,  überzeugen,  (affoguei  do 
Outro  a  faüa,   ich  habe  erstickt 
vom  Andern  das  Wort). 
14 


Digitized  by 


Google 


IOC 


Verbos.    Tupi*  austrat.     C.  D. 


eonversar  —  nhe  monguitd,  sich 
unterhalten. 

convidar  —  anhee  toju  che  puri, 
einladen,  (faüei  que  venha  co'mi- 
goy  ich  habe  gesagt ,  er  möge  zu 
mir  kommen). 

convir  —  ya-ypotd,  übereinkom- 
men. 

convocar  —  acenoyn,  zusammen- 
rufen. 

copiar  —  yö  öca,  copiren. 

corar  —  mopiran  yapö  (fazer  ver- 
melho),  färben,  roth  machen  — 
ovu  t/apö  (fazer  azul),  blau  ma- 
chen —  una  yapö  (fazer  pröto), 
schwarz  machen. 
iCoroar  —  oyä  coröa  (port.),  krö- 
nen, 

correr  —  unhan  eU,  laufen;  (cor- 
rer  muyto,  viel  gehen). 

correr  o  rio  —  uaindü  unhan  etS, 
der  Fluss  läuft. 

corresponder-se  por  carla  —  onboyo- 
vai  papera  ( port. ) ,  correspon- 
diren  durch  Briefe. 

corrigir  —  yapö  vera,  verbessern, 
(fazer  bem,  machen  gut). 

corroborar  —  ambö  puatan,  ver- 
stärken, (fazer  ter  forpa,  ma- 
chen Stärke  haben). 

cortar  o  cabello  —  aba  mondöca, 
omoyn,  das  Haupthaar  abschneiden. 

cortar  —  mondöca,  abhauen. 

—  hum  päo  —  mondoca  nhepem 
vurdj  einen  Baum  abhauen. 

oortejar  —  ayoöque  che  xapeo 
(port.)»  den  Hof  machen,  gros- 
sen, (drei  meu  chapeo,  ich  habe 
gezogen  meinen  Hut). 

coser  com  agulha  —  boqud  ita  »it- 
ritn  avä  ova,  mit  der  Nadel 
nähen,  (fiz  passar  hum  ferro  pe- 
quenino  no  vestido  de  gente, 
ich  habe  durchgehen  lassen  ein 
kleines  Eisen  durch  die  Kleider 
der  Leute). 

costumar  —  ye  pucua,  angewöh- 
nen. 


coxear  —  parin  nhepem  retwmd, 
hinken. 

cozer  —  boifü,  kochen. 

cravar  —  botaque,  nageln,  an- 
heften. 

crear  —  oyevü,  erschaffen. 

crer  —  rovid,  glauben. 

crescer  —  boturupu,  wachsen. 

crestar  —  öcay  ird,  Bienen  sehnei- 
den. 

criminar  —  tnonhe  gaij,  anklagen. 

criticar  —  curä,  kritisiren. 

crucificar  —  ombotaque  nhande- 
ifdra  ward  vura,  kreuzigeu, 
(pregar  Nosso  Senhor  na  cruz, 
heften  unsern  Herrn  an's  Kreuz). 

culpar  —  monhe  gaff,  beschuldi- 
gen. 

cultivar  —  cavuröca,  Land  bauen. 

cumprir  com  os  seus  officios — aiapö 
bai  che  mondöra,  seine  Pflich- 
ten erfüllen,  (fapo  as  coizas, 
q'me  manddo,  ich  thue  die  Sa- 
chen, die  man  mir  befiehlt). 

curar  —  ipocand,  heilen. 

cursar  —  cad ,  zu  Stuhl  gehen. 

cuspir  —  pud  ymoneen,  speien, 
(faco  safdr  agoa  do  meu  esto- 
mago,  ich  mache  ausgehen  Was- 
ser aus  meinem  Bauche). 

cuatar  —  iavai  ete,  kosten. 

cujar  —  idd,  verunreinigen. 


danar-se  —  pm*-eti,  zornig- wer- 
den. 

dancar  —  paracet ,  tanzen. 

dar  —  meen,  geben« 

declarar  —  nekengatu,  erklären. 

declarar  guerra  —  onheen-  guäto- 
mdronumhaa,  Krieg  erklären. 

decorar — ycudche  acanga,  zieren. 

dedicar  —  ameen-botd,  widmen. 

defender  —  amaen  cici,  verlaei- 
digen,  (olhar  por  die,  selten  auf 
ihn). 


Digitized  by 


Google 


Verbot.    Tupi  -  austrat.    0. 


10T 


—  moii  Mm,  räuchern. 

degollar  —  mondöc  acanga,  kö- 
pfen, (cortar  a  cabepa,  ab- 
schneiden den  Kopf). 

deeWrrar —  momböiietarae(l),  ver- 
bannen, (boiou  fara  de  sua 
terra,  er  vertrieb  aus  seinem 
Lande). 

deitar-se  —  nhee  nö,  sieh  nie- 
derieftn. 

deixar  —  ceyd,  lassen. 

deleitar-se  —  aymo  marm,  sich 
vergnügen. 

deliberar  —  Ofopotd,  überlegen. 

deraaziar-se  —  uete  cdiüj  das  Maass 
überschreiten. 

denuoetar  a  alguem  —  anheen  gm, 
Einen  anzeigen. 

depender  d'alguem  —  cuSvd  ipocö 
gue  giu  yü,  von  Einem  abhan- 
gen. 

depenar  hnma  ave  —  t/o  dque  ya 
aba,  eiAOn  Vogel  abfedern. 

depor  a  alguem  d'algum  officio  — 
mombö  Qcära  ypravucura,  Je- 
manden seines  Amtes  ent- 
setzen. 

depositar  —  mongatu,  in  Verwah- 
rung geben. 

derramar  —  monpaen,  ausschütten, 
ausgies8en. 

derreter  —  botucudvu9  schmelzen. 

derrotar  —  mombdua,  vom  Weg 
ab  (in  Unordnung)  bringen. 

derrubar  —  boUuca,  niederreis- 
sen. 

desabonar  —  nhetf  ay  ambodt. 
Jemanden  verschreien,  schlecht 
reden. 

desaeommodar  a  alguem  —  mombö 
yrupaba,  Jemanden  Unbequem- 
lichkeiten machen. 

desacostumar  —  daypöcum,  ent- 
wöhnen. 

desacredilar  —  ankeen  ievu,  ver- 
schreien, (faüei  mal  de  sua 
viday  ich  sprach  schlecht  von 
seinem  Leben). 


desafiar  —  acenoi  maromonha 
rama ,  herausfordern ,  ( chamei 
brigar  para,  ich  rief  zu  streite» 
um). 

desamparar  —  ceya  atnko,  ver- 
lassen. 

desagradar  —  dGiapöi  JUpud,  miss- 
fallen. 

desanimar  —  monduyy  entmutigen. 

desapparecer  —  ocanM,  aeSnhd, 
verschwinden. 

desarreigar  —  yoöque  Uüa,  ent- 
wurzein. 

desatlar  —  aypoque  nhapo  poxim 
losbinden. 

desbastar  —  bomkrin  vi,  abhobeln. 

deecalcar  a  alguem  —  oyöc  papaäi 
(port.),  Jemanden  die  Schuhe 
ausziehen. 

descancar  —  putuu,  ausruhen. 

descarregar  —  yoöc  bat  yqpar*, 
entladen. 

descender  d'alguem  —  chöuva,  von 
Jemanden  abstammen. 

descer  —  ütfü ,  herabsteigen. 

descingir  —  yoc  yapoy,  entgürten. 

descompor  a  alguem  com  palavras  — 
nheen  dy,  Jemanden  mit  Worten 
beleidigen. 

desconfiar  —  che  yai,  misstrauen, 
(eu  esiou  desconftado,  ich  bin 
mis8trauisch). 

desconhecer  —  daycuave,  nicht  er- 
kennen. 

desconjunlar-se  —  yemoce  ican- 
guera,  aus  der  Stelle  verrückt 
werden. 

descontar  —  doyi  papd,  abziehen. 

descontentar  —  doiapö  ipud,  miss- 
fallen. 

deseozer  —  yoöc  etwnbd,  die  Naht 
auflösen. 

deseuidar-se  d'alguma  coiza  — *  Wh 
mandudi,  etwas  vernachlässigen. 

desculpar  —  onhominheen,  eat* 
schuldigen. 

desdizer-se  —  danheenrverd ,  sieh 
widersprechen. 


Digitized  by  LjOOQIC 


108 


Verbos.     Tupi-austral.     D. 


desejar  —  ypotd  baö  iQixoa,  wün- 
schen. 

desembainhar  a  espada  —  yoöc 
cuce  uasü  ovay  den  Degen  (d. 
grosse  Messer)  aus  der  Scheide 
nehmen. 

desembara^ar  —  bqfi  mamä,  aus 
dem  Wege  räumen. 

desejmbarcar  —  ancen  gard  pttpe, 
ausschiffen,  (sahir  de  dentro 
da  embarcapaö,  aus  dem  Fahr- 
zeug gehen). 

desembrulhar  —  cepaputd,  ent- 
wickeln, entwirren. 

desembucar-se  —  coveen,  sich  das 
Gesicht  ent blossen. 

dcsempedir  —  doipocucu,  dasHin- 
derniss  wegnehmen. 

desencaminhar  —  boe  ay ,  irre 
führen. 

desencontrar-se  —  twrovay  chm, 
sich  (auf  dem  Weg)  verfehlen, 
sich  nicht  begegnen. 

desenganar  —  anhee  verä,  Irrthum 
benehmen. 

desenlerrar  —  ayoöc  um  piepe, 
ausgraben,  (tirar  de  dentro  da 
terra,  aus  dem  Innern  der  Erde 
nehmen)* 

desentoar  —  nönkengä  catüve,  aus 
dem  rechten  Ton  kommen. 

desertar  —  acanhe,  verlassen. 

desesperar — nasarövi,  verzweifeln. 

desesümar  —  docou  sitve,  gering 
schätzen. 

desflorar  hua  donzelha  —  ey,  ent- 
jungfern. 

desfolhar  huma  arvore  —  yoöc 
ya  öva,  einen  Baum  entblättern. 

desonrar  a  alguem  com  palavras  — 
möochim,  Jemanden  beschimpfen 
(mit  Worten). 

desinchar  —  diruru,  die  Geschwulst 
vertreiben,  vergehen. 

desistir  —  boceyd  combat,  eine 
Sache  aufgeben. 

desmaiar  —  rnocanhe  ihtvü,  ent- 
kräften, ohnmächtig  werden. 


desmontar-se  do  cavalho  —  aguepi 

cavaru  dra,  vom  Pferd  steigen, 
dosobedecer  —  doyapöy  bat  tmi- 

mondöra,  nicht  gehorchen,  (naö 

fazer  as  cousas  que  se  mandaö, 

nicht  thun   das,    was    geheissen 

wird), 
despachar   —    mondö    amömamö, 

ausfertigen, 
despedacar  —  boijocd,  zerstöcken. 
despedir  —  mondö  ömame  ypotd 

werfen,  fortschicken, 
despedir-se  d'alguem   —  anhee  ad 

chacu   mod,    Absehied   nehmen 

von  Jemanden, 
despegar  —  bopohy,  ablösen, 
despejar  —  mopaingd,  räumen, 
desperdicar  —  mombo  ocdra,  ver- 
schwenden, 
despertar    do    sono    —    bopdque, 

vom  Schlaf  aufwecken, 
despicar-se  com  a  espada  —  inupd 

cucd  uacu,  sich  rächen  mit  dem 

Schwert, 
despir  —  yöoc  yd  öva,  die  Kleider 

ausziehen, 
desposar  —  momenddra,  zur  Ehe 

versprechen, 
despovoar  —  oceyd  te  tarne,  ent- 
völkern, 
despregar    —    momom    botdque, 

Nägel  ausziehen, 
desprezar  —  opöy  xuhy,  verachten, 

verschmähen,     (largar    (feile, 

von  ihm  lassen), 
desquitar-se  —  doypotdri  vei  sim- 

pirtcö?,  sich  scheiden, 
destin&r  —  omboyicüd  cu&   mae 

rama,  bestimmen, 
destruir  —  mocatüiee,  zerstören, 
desunir  —  böpöhy,  trennen, 
deter  —  mombö  saron,  abhalten, 
determinar  —  mondö  mombaö  apö, 

bestimmen,  (mandar  fazer  aipu- 

ma  couza,  befehlen  zu  thun  eine 

Sache), 
devassar  —  oicua  potd  nheengatu, 

untersuchen,    (querer  saber  a 


Digitized  by 


Google 


Yerboe.    Tupi-awslraU  ,  D.  E. 


m 


verdate,  wollen  wissen  die 
Wahrheit). 

dever  —  avai  tayü,  müssen,  schul- 
dig seyn. 

diffamar  —  nhei  dpdcatu,  vorläum- 
den,  in  üblen  Ruf  bringen. 

differencar  -r  doi  yavi,  Unterschied 
machen. 

ditigenciar  —  acicä  ipepe,  Fleiss 
anwenden. 

diminuir  —  bomkim,   vermindern. 

disfarear  —  nacendüi  nheenga, 
verstellen,  maskiren. 

dispör  —  oicuä  amo  öca  boe  rä- 
ma,  anordnen. 

disputar  —  onharä,  disputiren. 

dissuadir  —  oyoö  momburü,  ab- 
rathen. 

dislribuir  —  boyööc ,  vertheilen. 

divertir-se  —  bossarm,  sich  ver- 
gnügen. 

dividir  —  bdvöca,  theilen. 

dizer  —  nheeng,  sagen. 

dobrar  hum  panno  —  boymamd^ 
ein  Tuch  verdoppeln. 

doer  —  bosasü,  schmerzen. 

domar  —  boyicud,  zähmen. 

dorm»  —  querd,  schlafen. 

dolar  —  omeem  amombat  imen- 
ddräma,  ausstatten. 

dourar  —  boy-jü,  vergolden. 

dnvidar  —  dorove  catü,  zweifeln. 


ecclipsar-se  o  sol  —  oarasu  ja- 
guareti  vü,  die  Sonne  verfinstert 
sich,  (sol  onpa  comeu,  Sonne 
hat  Tiger  gefressen). 

—  a  lua  —  yasu-ave  ayeou- 
yauarete,  der  Mond  verfinstert 
sich,  (a  lua  comeu  a  onpa, 
Mond  hat  Tiger  gefressen). 

edificar  —  yapö  ocay  bauen. 

eleger  —  uamonheem,   erwählen. 


embaear  —  nocanhm  ytuVß,  be- 
täuben, (perdi  o  sangufi,  ich 
habe  verloren  das  Blut). 

embaracw  —  doipotar-yapö,  hin- 
dern, verwickeln,  (naö  querer-que 
fapa,  nicht  wollen  was  machen). 

erabarcar  —  eique  ugdra  (entrar 
canoa),  sich  einschiffen. 

embebedar  —  sesa  vttrü9  berau- 
schen. 

embolsar  —  mongatu  tayu,  Geld 
in  den  Beutel  stecken. 

embotar  —  einome,  stumpf  machen. 

embrulhar  —  ytnamä,  einwickeln. 

emagrecer  —  inhangaivä,  mager 
werden. 

empenhar  —  ameen-ytayu-repura- 
aiatyeva,  verpfänden,  (dar-din- 
heiro  a  troco  para  tornar  a 
tonutTy  geben  Geld  in  Tausch, 
um  es  wieder  zu  nehmen). 

empobrecer  —  mocanhem  bä  bae, 
arm  werden,  (perdeu  todas  coi- 
zas,  hat  alle  Sachen  verloren). 

empolar  — -  ruru,  aufblasen. 

empregar  denheiro  em  alguma  coiza 
—  yoguä,  Geld  verwenden  für 
eine  Sache. 

emprender  —  yapopota  motnbae, 
unternehmen. 

emprenhar  — bopuruä,  schwängern. 

emprestar  —  yurure  lomeein-yevuy 
borgen,  (pedi  para  dar  outra 
vez,  ich  habe  gebeten,  um  zu- 
rückzugeben). 

encaminhar  —  boepepe,  auf  den 
rechten  Weg  bringen. 

encarecer  —  nhee  oassu,  theuer 
werden. 

—  yogua  tayü-etS,  theuer  kaufen, 
(comprar  muyto  denheiro,  kau- 
fen viel  Geld). 

encarregar  —  tuyapd  oamon  dd} 
beauftragen,  {fazer  o  que  sc 
manda,  thun  das,  was  man  be* 
fiehlt). 

encerrar  —  anholcenda-bae,  ein- 
schliessen. 


Digitized  by 


Google 


116 


Verbot.    Tapi- austrat    B. 


encher  —  moapon,  voll  machen. 

encobrir  —  onhomin,  verbergen. 

encolerizar-se  —  ypuay,  in  Zorn 
geralhen. 

eneomendar  —  tuyapö  oamondo, 
anbefehlen. 

encontrar  —  rovainxin,  begegnen. 

encoslar  —  pokoka,  eine  Sache 
an  die  andere  anlegen. 

encurtar  —  bomerim,  einkürzen. 

encioudeeer  —  nhemongä  yffay, 
toll  werden,  (perdeu  o  juizo, 
hat  den  Verstand  verloren). 

endurecer  —  boantan,  hart  machen. 

enferdar  —  emmmaa  bae  i  taco, 
(port)  einpacken,  (embrtdhar 
coizas  saco,  einwickeln  Sachen 
in  den  Sack). 

enfarinhar-se  — -  monde-uy,  sich 
mit  Mehl  bestreuen. 

enfastiar  —  da  eei,  Eckel  verur- 
sachen, (ndo  gosia,  es  schmeckt 
nicht). 

enforcar  —  apuxin-ace  oca,  auf- 
hängen, (atar  a  gargante,  die 
Kehle  binden). 

enfraquecer  —  m  puaian,  schwach 
werden. 

enganar  —  do  yapoi  bae  nheem, 
betrügen,  (ndo  fazer  eoiza  que 
fato,  nicht  thun  die  Sache,  die 
er  sagt). 

fengehar  —  monde  ytaura,  aus- 
setzen (das  Rind),  wegwerfen. 

engodar  —  boicuä,  mit  Liebkosun- 
gen an  sieh  locken« 

engordar  —  bokyrä,    fett  werden. 

engrandecer  —  boasü,  gross  wer- 
den. 

engrossar  —  boturusü,  dick  wer- 
den. 

engulir  —  boueya,  verschlingen, 
{fazer  descer,  machen  hinab- 
gehen). 

enjoar  —  pua  iguaru,  Uebligkeit 
machen. 

elevar-se  —  momoran,  sich  er- 
heben. 


ennevoar  —  nhöquenda  ara,  ein- 
nebeln, (feixar  o  (Ha,  den  Tag 
zumachen). 

ennobrecer  —  yupi  abdcatü,  adeln. 

enregehur-se  —  oreco~et&rou ,  zu- 
frieren. 

enriqueeer  —  tayü-eU,  sich  be- 
reichern. 

enrouquecer  —  nhoquenda  ceoca, 
heiser  werden,  (feixar  a  gar- 
gande,  schkiessen  die  Kehle). 

ensayar  —  cepidca  (ceya)  oicoa- 
ra9  versuchen,  (ver  se  sabe, 
sehen,  ob  man  es  weiss). 

ensanguentar-se  —  xebocua  tuvu, 
sich  blutig'  machen ,  (estou  stg* 
sanffuej  ich  bin  verunreinigt  Blut). 

ensebar  —  boi-yca,  mit  Talg  be- 
schmieren. 

ensinar  —  peromboe,  unterrichte*. 

enlender  —  oicuä  acuab,  verstehen. 

enterrar  —  nhotwn,  eingraben. 

eniezar  —  cectä  eti9  anspannen. 

entristecer  —  doruruiy  betrüben. 

envelhecer  —  bota  nkoaem,  alt 
werden. 

enverdecer  —  ykwra,  grün  werde«. 

envergonbar  —  moonxin,  beschä- 
men. 

enviar  —  omondo,  schicken. 

enxugar  —  bqpirü,  trocknen. 

equivocar-se  —  nanheein  gattt, 
sich  versprechen,  sich  irren, 
(ndo  falei  bem,  ich  habe  nicht 
gut  gesprochen.) 

erguer  —  boyupi,  aufrichten,  auf 
die  Füsse  stellen). 

errar  —  yavui,  irren. 

esbofetear  —  eimtmpan  sovä,  be- 
ohrfeigen. 

eseamar  —  mukaratoi,  abschuppen. 

escapar  —  faime,  entwischen. 

escarrar  —  acean  poocia  ambu, 
auespucken. 

escolher  —  cexa-bae  oipota  opuä, 
auswählen,  (per  coiza  querer 
do  seu  petto,  sehen  Sache  wol- 
len nach  seinem  Herzen). 


Digitized  by 


Google 


Verbos.    Tupt»a*i*iral.    E.  F. 


Hl 


esconder  — j4kömi  (Jomime),  ver- 
bergen. 

escorar  —  aipusuqtie  toa  men, 
sich  stützen,  (peguei para  näo 
caMr,  ich  habe  gefasst,  um  nicht 
xu  fallen). 

escorregar  —  truuruca,  glitschen» 
ausgleiten. 

eseorrer  —  bvivpd,  ganz  auslaufen. 

eecrever  —  otptm,  schreiben. 

escnlpir  —  yap6  fupd  rovd,  aus- 
hauen (ein  Bild  in  Stein). 

escumar  — •  ovuu  xinga,  abschäumen. 

escurecer  —  rihiputum,  verdunkeln. 

escutar  —  assrndu,  anhören. 

esfalfar  com  trabalho  —  uaneö  eti, 
ermüden  von  Arbeit. 

esforcar  —  möpöatän,  eruuotern, 
beleben  ,  stark  machen. 

esfregar  —  pixü,  abreiben. 

esfriar  —  böröu,  abkühlen. 

esgotar  —  butopd,  gans  auslaufen. 

esmoreeer  —  muemh&m  nhan- 
ffueräj  den  Muth  verlieren. 

esperar  —  ösdrä,  hoffen,  (oxald 
porl.?) 

espirar  —  mtmö,  ausathmen. 

espreitar  —  icud  potd ,  lauern, 
lauschen. 

esquecer-se  —  notiM  numdüm, 
vergessen. 

esquentar  —  bössdcu,  erhitzen. 

estalar  —  böpdque ,  krachen,  auf- 
platzen. 

estar  —  0t*n,  seyn. 

estender  —  böninan,  ausbreiten. 

estimar  —  bösdusu,  schätzen. 

estorvar  —  doypfciri  töt/a  pö, 
verhindern. 

estourar  —  bopöca,  aufknallen. 

estregar  a  sua  fazenda  —  omonga 
Afr"  pd  imbai,  sein  Vermögen 
durchbringen. 

estreitar  —  ötd  quitS ,  verengen. 

estremecer  —  imondw,  zittern  ma- 
chen, erschrecken. 

estodar  —  vhi  böe,  studieren. 

evitt»  —  acanhe,  vermeiden» 


exanar  com  louvores  —  moptra 
eti,  über  die  Maassen  loben. 

examinar  —  bösd  am*,  untersuchen! 
prüfen. 

excomungar  —  rnuängaö,  in  Kir- 
chenbann thun. 

exercitar  —  nhe  böe  tücüd  verä, 
einüben,  (aprender  para  saber 
bem,  lernen  um  gut  zu  wissen). 

experimentar  —  ce  xd,  versuchen, 
Probe  machen. 

explicar  —  anhee  vtrd,  erklären. 

expulear  —  mdmbö  4cdra,  aus« 
treiben. 

extinguir  —  böugue ,  vertilgen. 


fabricar  —  V^pd1  verfertigen, 
fallar  —  nhöen,  sprechen, 
falecer  —  mono,  sterben, 
fallar  —  doyapö  nhie,  fehlen, 
fartar  —  uericö  bat  ipotä,  sättigen, 

(ter  tudo  quanto  quer,   haben 

alles,  was  man  will), 
fatigar  —  canSöm,  ermüden, 
fazer  —  ffäpö,  machen, 
fechar  —  nhoquendd,  verschliesseu. 
feder  —  ine,  stinken, 
ferir  —  imbd  p$re%  verwunden, 
ferver  —  pupü,  sieden, 
fiar    —    gapö    inembö,    spinnen, 

(fazer  fio,  machen  Faden), 
fiar-se  de  alguem  —  röviäi  cid, 

sich  auf  Jemanden  verlassen, 
ficar  —  öputd,  bleiben, 
findar  —   omombä,    beschliessen, 

endigen, 
fingir  —  ai  yd  vi,  sich  verstellen, 

(fazer  como  eile,  thun  wie  er). 
florecer  —  nhe  mopordim,  blühen, 

(esta    se   fazendo   bomto,    es 

macht  sich  schön), 
folgar  —  nhem  böpardi,  sich  über 

Etwas  freuen« 
forzar  —    tiapö  puatm,  Gewall 

brauchen. 


Digitized  by 


Google 


112 


Verbos,    Tupi-austrtL    F.  6.  H   I. 


fortalecer  —  nhepuatdn,  stärken, 
befestigen. 

frigir  —  böxerique,  braten. 

furar  —  böpüque,  bohren,  durch- 
bohren. 

furtar  —  mondd,  stehlen. 


gaguejar  —  pucucu  nhten,  stot- 
tern. 

ganhar  —  ocecä  i£vuy  gewinnen. 

gastar  dinheiro  —  tnöcde  iiöyü, 
Geld  verbrauchen. 

gavar  —  itnömöre,  rühmen,  loben. 

gemer  —  onhie  acSöc,  seufzen, 
(faüar  na  gargania,  im  Rachen 
reden). 

gerar  —  bötäyra,  erzeugen. 

gloriar-se  —  röruy  sich  rühmen. 

gostar  —  c£,  kosten,  schmecken. 

governar  —  mondö,  regieren,  be- 
fehlen. 

gozar-se  —  aycö  catu,  sich  er- 
götzen. 

grangear  —  acicd^  erwerben. 

gritar  —  sancen,  schreien. 

grudar  —  bötdque,  leimen. 

guardar  —  moi  gatu,   ▼erwahren. 

guarnecer —  mö  pörain,  umgeben, 
einfassen. 

guerrear  —  yayimönhan ,  kriegen. 

guiar  —  omömböe,  leiten. 


haver  —  icövS,  haben. 

herdar  —  oyd  bai  iandma  ch/d, 

erben,  (tomar  as  coizas  que  $eo 

parente  deixa,  nehmen  das,  was 

der  Verwandte  lässt). 
honrar    —    öyapö    ovd    amböai, 

ehren, 
hospedar  —  boiquMc,  bewirthen. 
huivar  — oydceöyaguära,  heulen, 
bumedecer  —  mödcum,  befeuchten. 


humelhar-se 
müthigen. 


botyui,  sich  de* 


I. 


iear  —  buyupi,  aufhissen. 

ignorar  —  döycuai,   nicht  wissen. 

igualar  —  böifävt,  gleich  machen. 

imitar  —  icud  dciavi,   nachahmen. 

impedir  —  t&n&y'apö,    verhindern* 

imperar  —  tnonddca,  befehlen. 

imporlar  —  batter&cöaipöba ,  be- 
iragen, von  Wichtigkeit  seyn. 

importunar  a  alguem  —  öcdytuvu, 
Jemanden  belästigen. 

inchar  —  yruru,  schwellen,  auf- 
blasen. 

incilar  —  bopödy,  anreizen. 

indinar  —  66  ipi  acanga,  neigen, 
senken. 

incommodar — öericöaff,  belästigen. 

indicar  —  cövö&n,  anzeigen. 

indignar-se  — >  idy,  ungehalten 
werden. 

inducir  —  böyere  acanga,  bere- 
den ,  verleiten ,  (virar  a  cäbeca, 
den  Kopf  drehen). 

infamar  —  nhee  ay  ambdae,  ver- 
leumden. 

inflamar-se  —  ipötd  M}  sich  ent- 
zünden. 

informar  -  se  d'aJguma  couza  — aunr 
durdnhe,  sich  über  eine  Sache 
informiren. 

inimislar  —  mutari  yu,  in  Feind- 
schaft setzen. 

injuriar  a  alguem  —  nhegaö,  Je- 
manden beleidigen. 

inquietar  —  nombö  putui  amböde, 

.  beunruhigen,  (ndo  deixar  zan- 
gar  ao  oufro,  nicht  aufhören 
den  Andern  zu  plagen). 

inquirir  —  acenduranhe*  amboaS 
nhe4,  untersuchen,  (quero  ouvir 
por  o  que  os  outros  faläo,  ich 
will  hören,  was  die  Andern  sagen  ). 

instruir  —  amömbde}  unierrichten. 


Digitized  by 


Google 


Verbos.    Tupi-aoslral.    ).  J.  L.  M. 


113 


intentar  —  aypötd  yapö  omombaS, 
vorhaben,  (querer  fazer  algu- 
ma  couza,  eine  Sache  thun 
wollen). 

interceäer  para  alguem  —  ayüruri 
amö  avä  rice,  furbitten  für  Je- 
manden. 

inteiricar-se  de  frio  —  o&ruö  ete 
röu,  steif  gefrieren. 

intimidar  —  mömondüy,  Furcht 
einjagen. 

introdazir  —  bdiquii  ypupe,  ein- 
führen. 

invejar  —  aypulä  ambo&avd  bae, 
beneiden. 

invenlar  —  aeanga  nhö  öydpö, 
erfinden,  (cabeca  so  foi  que 
fez7  der  Kopf  nur  hat  es  ge- 
gemacht). 

investir  —  ocö  ypupe  to  mard- 
murihad,  anfallen,  überfallen. 

invocar  a  Deos  —  acenoi  tupan, 
Gotl  anrufen. 

ir  —  cd,  acö,  gehen. 

irar-se  —  oipuai,  sich  erzürnen. 

irritar  —  bopöay ,  aufreizen. 


J. 


jactar  -  se  d'alguma  couza  —  anhee 
reybaärece,  sich  einer  Sache 
rühmen. 

jantar  —  baiara  cudrupe,  zu  Mit- 
tag sagen. 

jejuar  —  y&cuäeü,  fasten. 

jurar  —  öcen&in  tupd  rfra ,  schwö- 
ren. 

juslificar  —  nh&enr&tä,  rechtfertigen. 


ladrar  —  yäudra  rihiin,  bellen, 
(caxarro  estä  falkmdo,  der 
Hund  redet). 


laocar  —  idpij,  werfen. 

Ian9ar  föra  —  mombö  ocära,  hia- 
aus  (aus  dem  Hause)  werfen. 

largar  alguma  couza  da  mäo  — 
epdij ,  Etwas  aus  der  Hand  las- 
sen. 

latejar  —  öparum  pud,  klopfen. 

lavar  —  y acuta,  waschen. 

lavrar  a  terra  —  ipixu  wm,  den 
Boden  bauen,  (carpir  a  terra, 
zerreissen). 

lembrar-se  —  mandud,  sich  erin- 
nern. 

levantar  —  pudm,  erheben. 

levar  —  gu&racö,  tragen,  wegtragen. 

livrar  —  mai  cid,  befreien,  er- 
retten, (olhar  para  eile,  auf  ihn 
sehen). 

louvar  —  anhee  catu,  loben. 

lucrar  —  ömee-ypravücüra,  Ge- 
winn machen. 

lutar  —  mardmönhad,  kämpfen, 
ringen. 

luzir  —  oendüai,  glänzen,  leuchten. 


madrugar  —  docöe  reU,  früh  auf- 
stehen. 

madurecer  —  böeyü,  reifen. 

magoar-se  —  bosacü,  bekümmert 
seyn. 

malquislar-se  com  todos  —  öpacatu 
amotariu,  sich  Allen  verhassl 
machen. 

mallralar  a  alguem  —  agui  ricö 
ay,  Jemanden  misshandeln. 

mamar  — -  öcambü,  an  der  Mulier- 
brust  saugen ;  —  dar  de  mamar  — 
omee  ycdma,  die  Brust  geben. 

manchar  —  böcud,  beflecken.  . 

mandar  —  mondö,  befehlen. 

manifestar  —  äyoöc  puchid  acöi, 
kund  thun. 

manquejar  —  rih&parim,  hinken. 

maravilhar-se  —  ypütupä,  sich 
verwundern. 

15 


Digitized  by' 


-Google 


114 


Verbot.     Tupi -austrat.     M.  N.  0. 


marchar  —  dgudlä,  marschieren. 

martellar  —  öimpa,  hämmern. 

matar  —  yucä,  lödlen. 

medir  —  säd,  messen. 

medrar  — nheböiürucu,  gedeihen. 

melhorar  da  doenca  —  ocu&  rä, 
sich  bessern  (in  Krankheit). 

menlir  —  temdc,  lögen. 

mergulhar  —  nhe  pömirn,  tauchen. 

meter  huma  couza  dentro  d'oulra  — 
böique  bat  amböäe,  eine  Sache 
in  die  andere  stecken. 

meter  a  espada  na  bainha  —  böiqui 
cuce  acu  yäöva,  das  Schwert  in 
die  Scheide  (na  sua  ropa,  in 
sein  Kleid)  stecken. 

meter  o  comer  na  böca  d'hüm  me- 
nino  —  6mie  biju  mitcmga,  ein 
Kind  füttern. 

minar  —  inbömirim,  eine  Mine 
fuhren. 

moer  —  böcity,  mahlen,  zerreiben. 

molestar  a  alguem  —  mombärad, 
Jemanden  belästigen. 

molhar  —  mödcu,  benetzen. 

montar  a  cavalho  —  oyupe  caba- 
ruara,  auf  dem  Pferde  reiten. 

morar  —  öycö,  wohnen,  bewoh- 
nen. 

morder  —  situ,  beissen. 

morrer  —  mono,  sterben. 

mortificar  —  boyeed  ituvu,  däm- 
pfen, kasteien,  (quehnar  o  san- 
gue,  das  Blut  brennen). 

mostrar  —  cicövtem,  zeigen. 

mover  —  monguS,  bewegen. 

mudar  —  böaeä,  ändern. 

murar  —  butfispy  wti,  mauern, 
(levanfar  terra,  Erde  erheben). 

murchar  —  ömanö  böcä,  welken. 


murmurar     d'atguem 
einen  verläumden. 


». 


bueurä, 


nascer  —  oncem,   geboren   wer- 
den. 


nadar  —  bdvivtä  u  ära,  schwim- 
men, (fazer  se  leve  em  eima 
dagoa,  sich  leicht  machen  auf 
dem  Wasser). 

—  para  a  terra  —  yafd,  aa's  Land 
schwimmen. 

—  de  baixo  d'agoa  —  öguatd 
uguSyu ,  unter  dem  Wasser 
schwimmen. 

negocear  —  pravücü  itayüva  ra~ 

tna,  Handel  treiben, 
negrejar  —  böuna,  schwarz  werden, 
nevar  —  data  u  chinga,  schneien 

(es  geht  weisses  Wasser), 
notar  —  anhee  xup6 ,  bezeichnen, 
notioiar    —    mömbeu ,     Nachricht 

geben. 


obedecer  —  oyapö  bat  oymon- 
ddra,  gehorchen,  (fazer  o  que 
se  Ihe  manda,  thun,  was  man 
befiehlt). 

obrar  —  Oyapö,  arbeiten,  machen. 

obrigar  —  chi  mö  pudtan  cid 
tuyapö  omöbai,  nölhigen,  (fa- 
zer duro  com  eile  para  fazer  ah 
guma  couza,  hart  machen  mit 
-Jemanden,  dass  er  etwas  thue). 

observar  —  möy  gatu,  beobachten. 

oecasionar  —  öyöpura,  veran- 
lassen. 

oecorrer  —  äcem  ipövä  enchmy 
entgegenkommen. 

occultar  —  bönhömim,  verbergen. 

ocoupar-se  em  alguma  couza  —  ä 
pdrä  vueü  et£,  sich  mit  etwas 
beschäftigen. 

offender  —  möchim,  beleidigen. 

offerecer  —  ömiem,  darbieten. 

olhar  —  ömäe,  sehen. 

omitlir  —  ttnhe  töquä,  unterlassen. 

opprimir  —  xurubirique,  unter- 
drucken. 

ordinär  (porem  ordern)  —  amöyn 
verä,  ordnen. 


Digitized  by 


Google 


Verbos.    Topi  -  austral.    0.  P. 


115 


ordir  —  nha  puchkn  pd  inibö 
papa  rama,  anzetteln,  (amar- 
rar  todo  o  fio  para  tecer,  alle 
Faden  anbinden  um  zu  weben). 

ornar  —  böpdranhi',  schmücken. 

orvalhar  —  nhdcun,  bethauen. 

ostentar  —  boasü  yapo  qveray 
womit  prahlen,  gern  sehen  lassen. 

ourinar  —  caruque, 

oosar  —  apoä  et&,  wagen,  (hö- 
rnern demaziado,  verwegener 
Mensch), 

ouvir  —  acendub,  hören. 


padecer  —  nhemborä  opü,  leiden, 
pagar  —  omecin  amboae  tayuba, 

zahlen, 
parar    —    ieme,    stehen    bleiben, 

stillstehen, 
parir  —  moncem  tdyura,  gebären, 
participar  —  amombiü  amombae, 

mittheilen. 
pertir  ( ir-se)  —  acö,  davon  gehen, 
pasmar  —  cisäpärä,  betäuben, 
passar  para  algum  lugar  —  6  qua 

amdm  mamom,  von   einem  Ort 

zum  andern  gehn. 
—  (coar)  —  boqtid  cuij,    durch- 
seihen, 
passear  —  data,  spazieren  gehn. 
pastar  —  du,  weiden, 
patentear  —  nheem  amböae,  eröff- 

nen. 
peccar  —  oSmbdydi,  sündigen, 
pedir  —  yvritre,  bitten, 
pegar   com   grude  —  bopupüque, 

zusammenleimen,  —   no  somno 

— pofuque  tupipwj,  einschlafen. 

—  em  aJguma  couia—popüque 

amöba£,  etwas  erfassen« 
pelar  —  pH  ydba,  hären,  abhären, 
pelejar  —  marammhia  buyuvai, 

streiten, 
penar    —   nMmSara?    (pörard), 

leiden,  Quai  ausstehen. 


pender  —  nha  puxaäara  (?)y 
hängeu,  (amarrado  em  cima, 
oben  angebunden). 

penetrar  —  icud  sapöä,  eindringen. 

pentear  —  icumbödra,  kämmen. 

perceber  —  acendü  verd,  einneh- 
men, empfangen. 

perder  —  mocanhee,  verlieren. 

perdoar  —  ciyd  tuqud,  verzeihen« 

perecer  —  manö,  umkommen. 

peregrinar  —  data  etl  amböe  avä 
retame,  reisen,  wandern,  (an- 
dar  pelas  terrae  dos  outros, 
gehen  in  die  Länder  von  An- 
dern). 

perfumar  —  mutaxim  verd,  durch- 
räuchern. 

pergunlar  —  purddu ,  fragen. 

perigar  —  acd  xä  manöm,  in  Ge- 
fahr seyn ,  (esiou  vendo  minha 
mortej  ich  sehe  meinen  Tod). 

permanecer  —  dputd,  verbleiben. 

permittir  —  öceyd,  ypocud,  erlau- 
ben, zulassen. 

pernoilar  —  öque  mdmurupe,  über- 
nachten, (dorntirn'alffuma  parte, 
schlafen  irgendwo). 

perseguir  a  alguem  —  med  Uacu- 
quera,  Jemanden  verfolgen,  (an- 
dar  atraz  deUe9  gehen  nach 
ihm). 

pertencer  —  oc&ydchevo,  gehören, 
(deixar  para  mmy  lassen  für 
mich). 

perturbar  —  mongdhy ,    verstören. 

perverter  —  ydpd-dhy ,  zerstören, 
(fazer  mdo,  machen  schlimm). 

pesar  —  iepdftÜ,  schwer  seyn. 

pescar  —  pindaitüca,  fischen. 

pesquizar  —  upurandu,  nachfra- 
gen. 

piar  —  acenoi  cyg,  piepen,  (cha- 
mar  sua  maen,  rufen  seine 
Mutter). 

picar  (cortar  em  pequenos  pedacos) 
—  mondöca  ipdy,  zerhacken. 

—  (ferir  com  a  ponta  d'algum  in- 
strumento)  —  ycutüca,  stechen. 


Digitized  by 


Google 


116 


Verbos.    Tupi- austrat. '  P. 


picar  com  palavras  injuriosas  — 
ypüdhy,  mit  scharfen  Worten 
stechen. 

pingar  —  ytucu  ?  tröpfeln. 

pintar  —  böpimm,  malen. 

piscar  com  os  olhos  —  imbö  ca- 
hycecä,  mit  den  Augen  blinzeln, 
winken. 

pizar  com  os  pez  —  pürü,  mit  den 
Füssen  stampfen. 

plantar  —  nhötu,  pflanzen. 

pleilear  —  maramonhad  amböderiu, 
vor  Gericht  streiten. 

podar  —  mondöca  yuva  tonhö 
vaen,  ausästen,  beschneiden, 
(cortar  o  pdo  velho,  das  alte 
Holz  wegschneiden). 

poder  —  catubae,  können,  ver- 
mögen. 

pör  —  moim,  setzen,  legen;  — 
por  cima  —  ydra,  oben  auf 
setzen ;  —  por  baixo  —  ygueyu, 
unten  hin  stellen;  —  as  costas 
—  moim  itücupe,  auf  den  Rücken 
nehmen ;  —  a  röda  —  öyö  yeri, 
rings  herum  legen;  —  pör-se 
o  sol  —  öiqui  oaracü,  Sonnen- 
unlergang; —  pör  a  galinha  — 
ömöim  gurd  irüpiä,  Eierlegen 
des  Huhns;  —  o  passarinho  — 
omöim  gurd  mirim,  eines  kleinen 
Vogels. 

possuir  —  oguirecö,  besitzen. 

povoar  —  botitdme,  bevölkern. 

ponpar  —  nhd  puchim  ey  tuitiva, 
ersparen,  {amarrar  o  seu  din- 
heiröy  sein  Geld  anbinden). 

pouzar  em  caza  d'alguem  —  öquird 
avd  röca,  bei  Jemauden  Woh- 
nung nehmen. 

—  em  alguma  arvore,  fallando  de 
aves  —  gurd  mvrim  oycöve  uvd, 
tico,  sitzen  :  von  einem  Vogel  auf 
dem  Baum,  (o  passarinho  esta 
em  cima  d'arvore,  der  Vogel  ist 
oben  im  Baum). 

prantear  —  ijdciöc,  klagen,  heulen. 

pratear  —  boiia  xinga,  übersilbern. 


pralicar  —  nhee  monguetd,  ausüben. 

precipitar  (cahir  de  cima)  —  öd 
uvateco,  stürzen,  herabfallen. 

precisar  —  ipötd  amombai  nö- 
gudcem,  nölhig  haben. 

preferir  —  chi  momörd  vi  amböae, 
vorziehen,  (ser  melhor  do  que 
0  ouirOy  besser  als  das  Andre 
seyn). 

pregar  hum  prego  —  omböldque 
tdmiri,  einen  Nagel  einschlagen. 

pregar  (v.  g.  do  pulpilo)  —  avari 
onhie  nhadi  updcatu,  predigen, 
(estd  o  Paare  fallando  com  to- 
dos,  der  Geistlicheredet  mit  Alten). 

premiar  —  böcecövid,  belohnen. 

prender  —  ypucüque ,  ergreifen, 
nehmen ;  —  ( para  atar  a  hum  pio 
—  bocüque  nha  poxm  gurd,  er- 
greifen, um  an  einen  Baum  zu 
binden ). 

preparar  —  örnöym,  vorbereiten. 

presenciar  —  ci  xd  ydpö,  gegen- 
wärtig seyn. 

presentar-se  —  acyqueru  ir&vdquiy 
sich  vorstellen,  (mostrar -se  Ä- 
ante  (Pelle,  zeigen  sich  vor  ihm). 

presidir  —  mondö-rama  dpdcatv, 
vorgesetzt  seyn,  präsidiren. 

presumir  —  ciracö,  wähnen,  mei- 
nen. 

pretender  alguma  couza — chi  acetn- 
ga  oipötd  otnombdi ,  nach  etwas 
trachten,  (mriha  cabeca  intenia 
fazer  alguma  couza,  mein  Kopf 
will  thun  eine  Sache). 

prever  o  fiituro  —  acdnga  uprd- 
vücu  amombai  Hai  rama,  das 
Künftige  vorhersehen,  (minha 
cabeca  trabalha  alguma  couza 
que  ha  de  soceder,  mein  Kopf 
arbeitet  eine  Sache,  die  sich  zu- 
tragen wird). 

prezar-se  d*alguma  couza  —  chi  ri~ 
ru  eti  amombai  rid,  sich  einer 
Sache  rühmen,  (me  alegro  de 
alguma  couza,  ich  erfreue  mich 
über  eine  Sache). 


Digitized  by 


Google 


Verbos.    Tupi- austrat.    P.  Q*  R. 


117 


principiar  —  icauröca,   beginnen. 

prizionar  (ser  prizioneiro)  —  öputä 
ambude  retdme,  gefangen  seyn, 
(ficar  na  terra  do  outro,  blei- 
ben im  Lande  des  Andern). 

privar  —  cieüma,  berauben. 

procurar  por  alguem  —  cecd  amö- 
avd,  nach  Jemanden  fragen. 

produzir  —  ömee  pord,  hervor- 
bringen. 

profanar  hum  templo  —  öijdpö 
mbae  ahy  tupdröea,  Kirche  ent- 
weihen, (fazer  couzas  mal/ei- 
tas  em  casa  de  Deos,  machen 
böse  Dinge  im  Gotteshaus). 

proferir  huma  palavra  —  ntepei 
nhemhö ,  ein  Wort  aussprechen. 

prohibir  —  döipötdri,   verhindern. 

prometler  —  amie  citri  acuab 
mbae  uorama,  versprechen. 

pronoslicar  —  öicuä  mbai  uyipu 
rdma,  voraussagen,  (saber  oque 
ha  de  soceder,  wissen,  was  ge- 
schehen wird). 

pronunciar  huma  palavra  —  vide: 
proferir. 

propagar  —  bopucü  cte  anämaeta, 
fortpflanzen ,  (estender  tmnha 
parentage,  ausbreiten  meine  Ver- 
wandtschaft). 

prophentisar  vide  pronoslicar. 

proseguir  o  seu  caminho  —  öguatd 
tenondö,  seinen  Weg  fortsetzen, 
(andar  para  (Hante,  vorwärts 
gehn). 

prostrar-se  —  nhfriö  ipurungape, 
sieh  niederwerfen  vor  Einem). 

proteger  —  boiquö  yuvd  ipupc, 
beschützen,  (meter  o  brapö  no 
meto,  legen  den  Arm  in  die  Mitte). 

provocar  —  bö  pudi,  hervorrufen. 

publicar  —  ömöym  öpdcatu  rövd- 
qu£,  veröffentlichen,  (pör  na 
presenza  de  todos,  setzen  in  die 
Gegenwart  Aller). 

pulverizar  —  omöpde  pöcuhi  ydra, 
einpudern,  (espaihar  polvilhos 
para  cima,  Staub  aufstreuen). 


purificar  —  ip&y •,  reinigen, 
pulear  —  oijimenö,  huren, 
puxar  —  ociciii,  Blossen,  reissen. 

—  para  si  —  acecui  chebo,  an  sich 
ziehen. 

—  pela  espada — aceciä  guasu,  den 
Degen  ziehen. 

—  pela  voz  — ö'böcecui,  die  Stim- 
me anstrengen. 


quebrar  —  moöpe,  zerbrechen. 

queimar  —  böcäi,  verbrennen. 

queixar-se  —  amböäcy  bae  ava 
oyapö,  sich  beklagen,  (sinto  as 
couzas  que  ouiro  me  fazy 
ich  fühle,  was  ein  Andrer  mir 
thul). 

querelar  —  iapö  ay  amböae,  kla- 
gen, zanken. 

querer  —  eipötd,  wollen. 


rachar  —  bövöque,  zerspringen, 
aufplatzen. 

ralear  —  böüvi,  dünn  werden, 
sein  Versprechen  hinausschieben. 

ranger  com  os  dentes  —  bö  nheem 
ipdnha,  mit  den  Zähnen  knir- 
schen ,  (fazer  faUar  os  dentes, 
die  Zähne  reden  lassen). 

rapar  —  icdrdey  scheeren,  abschnei- 
den. 

rasgar  —  söröque,  zerreissen. 

rebellar-se  —  öpüä,  sich  empö- 
ren. 

rebocar  huma  parede  —  bö  peteque, 
eine  Wand  übertünchen. 

rebuzar-se  —  öyäcoi  riti,  sich 
das  Gesicht  (mit  Schleier,  Man- 
tel) verhüllen. 

recahir  —  ddyivü,  zurückfallen, 
(cahiou  outra  viz,  er  ist  wie- 
der gefallen). 


Digitized  by 


Google 


HS 


Verbos.    Tupi- austrat.    R. 


recear  —  mondüi  baöqpö,  arg- 
wohnen, befürchten. 

receitar  hum  remedio  a  hum  doente  — 
bot  ipöfdnö  rama,  ein  Mittel 
einem  Kranken  verschreiben. 

rechear  —  cipüy  v&rä,  füllen,  an- 
füllen. 

recobrar  —  acicöviä  foti,  wieder 
erlangen. 

recolher  o  Ingo  no  celeiro  —  amr 
böijque  aväxi  tay  roca  pupe, 
den  Weizen  einheimsen,  (meier 
o  irigo  dentro  da  caza,  den 
Weizen  in's  Haus  bringen). 

recomendar  —  ömömandud  yvu, 
empfehlen. 

recompensar  —  boiS  cöviä  öyd  pö- 
quera,  vergüten,  (corresponder 
o  que  me  ßz,  erwiedern  was 
man  mir  lhat). 

reeonciliar  —  nhöihn  löyi  vaupu, 
aussöhnen,  (falar  que  se  tor- 
nem  a  querer  bem,  sprechen,  dass 
sie  sich  wieder  wohl  wollen). 

reconhecer  —  aicüd  ivu,  wieder- 
erkennen. 

reconquislar  —  ayä  twi,  wieder- 
erobern. 

recrear-se  —  böceieti,  sich  ver- 
gnügen. 

recuar  —  canM  itacuquera,  zu- 
zückweichen. 

recuperar  — ayaivu,  wiedererwer- 
ben. 

recuzar  —  d(A  pötdri,  verweigern. 

redondear  —  bödpud,  zurunden. 

refazer  —  ambö-yepo  itvu,  wie- 
der machen. 

referver  —  upupü  iivü,  wieder 
aufsieden. 

refinar  —  öyäpö  cui-etS,  verfei- 
nern, läutern. 

reflorecer  —  ömöce  ipörä  i£vü, 
wieder  blühen,  (sahir  outra  vez 
a  sua  flor,  wiederum  die  Blüthe 
herauskommen). 

reforcar  —  riM  pöatä  ivu,  ver- 
stärken. 


refrescar  —  böröu,  erfrischen. 

refugiar-se  —  bönhömim,  sich 
flüchten. 

regalar  —  öcuä  pörd,  köstlich 
bewirthen. 

regar  —  ub&nhind  um,  wässern, 
die  Erde  begtessen. 

regeitar  —  döi  p&tdri,  weigern,  ver- 
werfen, 

reger  —  mondö ,  regieren. 

relaxar  (para  destemperar  o  venire) 
—  ru&  iäy ,  zu  Stuhl  gehen. 

relevar  —  dorn  dcanga,  erlassen, 
freisprechen ,  entschuldigen. 

reluzir  • —  cSfOVÜ,  glänzen,  Wieder- 
schein .  geben. 

retnar  —  öciciä  uräpe,  rudern. 

remattar  —  mombä,  vollenden. 

remediar  algum  mal  —  miS  pö- 
cänö  iäy ,  ein  Uebel  heilen. 

remedir  — jdd  ivu,  nachmessen. 

remelter  —  mondö  ued  ytvu,  wie- 
der hinlegen,  hinsetzen. 

remexer  —  boyerS,  von  neuem 
umrühren. 

remir  —  aioöc  xembät,  lösen,  aus- 
lösen, (tirei  minhas  couzas,  ich 
habe  meine  Sachen  weggezo- 
gen). 

remoer  —  juü  idvü  itvü,  wieder- 
käuen. 

remolhar  —  möäcü  ihm,  wieder 
anfeuchten. 

remover — mofdfden,  wegschaffen. 

remunerar  —  amee  cicöviä^  ver- 
gelten. 

rena8cer  —  oyt  vu  iivü,  wieder 
entstehen,  wachsen. 

render  (vencer)  —  öputä  ydra, 
unterwerfen. 

render  se  (dar  se  por  veneido)  — 
6yd  cht  angdeu,  sich  über- 
wunden geben,  (iomou  meu 
atwno,  er  hat  meinen  Math  ge- 
nommen). 

renovar  —  amoi'  irScöquera,  er- 
neuern, (pör  edmo  estdva  d  an- 
te* ^  stellen  wie  es  sonst  war). 


Digitized  by 


Google 


Verbos.    Tupj  -  austrat.    EL 


119 


renunciar  o  officio  —  apfö  iprä- 
vucura,  Geschäft  aufgeben,  (for- 
gar  o  seu  trabalho,  seine  Arbeit 
verlassen);  —  por  hua  v6z  — 
öpöi  reti,  ein  für  allemal  auf- 
geben. 

reparar  (concertar)  —  ömonde, 
wieder  herstellen. 

repartir  —  böyö  dca,  eintheilen, 
venheilen. 

repetir  —  buytvü,  wiederholen. 

repizar  —  icubirique  i£vu,  wieder 
auspressen. 

repör  —  möi  iivü,  wieder  hin- 
setzen. 

reprezar  —  putuü,  den  Lauf  des 
Wassers  hemmen,  aufhallen. 

reprebender  —  doy  potaritö  yäpö 
cöiavi,  tadeln. 

reprovar  —  döi  potdri,  missbilligen. 

repudiar  sua  mulher  —  döi  pötdri 
ve  cembiricö,  sein  Weib  Ver- 
stössen, (näo  querer  mens  sua 
mulher,  nicht  mehr  wollen  seine 
Frau). 

requenlar  — ■  böäcü  üvüy  aufwär- 
men. 

requerer  pelo  seo  direito  —  aeied 
chi  riti,  als  sein  Recht  verlan- 
gen. 

resarcir  —  amie  üvu  ambude  bai, 
ersetzen,  (dar  outra  viz  as  cou- 
zas  dos  oulros,  wiedergeben  die 
Sachen  der  Andern). 

reservar  —  inögatü ,  aufbewahren. 

resfriar  —  öirecö  röu  eti,  abküh- 
len. 

resgatar  —  aioöe  xembai ,  loskau- 
fen, ranzioniren. 

residir  —  öicövi  qui,  wohnen, 
sich  aufhalten. 

resguardar  se  do  alguem  —  nhemi 
amböai  rici^  vor  Jemand  auf  der 
Hut  seyn,  (esconder  se  do  outro, 
sich  vor  ihm  verstecken). 

rezistir  —  da  chi  mondüi  cid, 
widerstehen,  (naö  tenhomedo 
deUoy  ich  furchte  ihn  nicht). 


respeitar  —  chi  momiri  irövdqui, 
in  Ehren  halten,  (facome  pe- 
queno  em  sua  prezenpa,  ich 
mache  mich  klein  in  seiner  Ge- 
genwart). 

respirar  —  anguerü,  athmen;  — 
naö  respirar  —  nönhdguiru,  nicht 
athmen. 

resplandecer  —  cipövu,  glänzen. 

responder  —  böcicövide  amböae 
nhienga,  antworten. 

reslar  —  öguätd,  abziehen,  übrig 
seyn. 

restaurar  vide  remir. 

restituir  —  mie  yevü  amböae  bai^ 
wieder  her-  zu-  stellen. 

ressuscitar  hum  morlo  —  oyivü 
iivu,    einen  Todlen   aufwecken. 

retalhar  —  ömondöc  pä,  zerreis- 
sen,  zerstücken. 

reter  —  böfdrd,  zurückhallen. 

retirar  a  alguem  d'alguma  couza 
—  omoncem  omombaireci ,  Je- 
manden von  einer  Sache  abziehen. 

—  d'algum  tugar  —  ence  mimt. 
Jemanden  von  einem  Ort  weg- 
ziehen. 

retorcer  —    böcuruca,    krümmen, 

drillen, 
relratar  —    ömoncem  aväiä  ütvi, 

abbilden, 
revelar  —  ayööc  id  cm,  offenbaren. 

—  hum  segredo  —  anheem  bai 
ydcöi  quera,  ein  Geheimniss, 
(falar  as  couzas  que  estavdo 
encobertas^  sagen,  was  verbor- 
gen war.) 

revirar  —  böyere,  umwenden,  um- 
kehren. 

revolver  vide  revirar. 

rezar  —  öfdd  tupä  nheem,  beten, 

rir  —  pued,  lachen. 

rocar  —  mondöque  öpdeatu  cad, 
Land  für  Anbau  abräumen,  (cor- 
tar  iodas  as  hervas,  alle  Ge- 
wächse abhauen). 

rodear  —  öyere,  umkreisen,  unv 
zingeln. 


Digitized  by 


Google 


120 


Verbos.    Tupi  -  auslral.     R.  S. 


roer  —  cäräf  icänha,  nagen. 

rogar  —  uyüru  rö  iivü  iövu ,  an- 
flehen, ipedir  muytas  vezes, 
oft  bitten). 

romper  vide  rasgar  —  ao  romper 
de  dia  —  öcörögue  manV  drä,  mit 
Tagesanbruch. 

roncar  —  corörön ,  schnarchen. 

rosnar  —  curucurucay  murmeln. 

roubar  —  ötnundä  amböae  bat, 
rauben. 


saber  —  oycuä,  acuab,  wissen. 

sachar  —  bopuantan  mitxia,  um- 
harken,  {dar  form  a  plantet, 
geben  Stärke  der  Pflanze). 

sacrificar  —  ameem  xipud  tupan, 
opfern,  (dar  o  coraedo  a  deos, 
geben  Gott  das  Herz). 

saeudir  —  ipisü,  schütteln,  er- 
schüttern. 

Sahir  —  acem,  weggehen,  sich 
entfernen. 

salgar  —  amondi  yueura  cecö, 
salzen,  (botar  sal  neue,  Salz 
hinzuthun ). 

salpicar  —  bopitaö,  besudeln. 

saltar  —  opö,  tanzen;  —  de  ale- 
gria  —  irorü  r&ce,  aus  Fröh- 
lichkeit; —  de  eima  para  baixo 
—  opö  drape  uvü,  von  oben 
nach  unten;  -1-  para  traz  —  opö 
tacocoöra,  rückwärts;  —  para 
hum  lado  —  opö  ypotera,  auf 
eine  Seile;  —  para  diante  — 
opo  tenondi,  nach  vorwärts ;  — 
para  fora  —  opo  okära,  hinaus. 

saltear  —  omonda  p£pe,  Strassen- 
raub  begehen. 

salvar,  livrar  —  boafd,  erretten, 
befreien. 

sangrar  —  luvu  yooea,  zur  Ader 
lassen. 

sarar,  dar  saüde  —  böquerd  avA 
ibdra  dra,  heilen, gesundmachen. 


satisfazer  —  iapö  ipuarape,  ge- 
nugthun. 

satyrizar  —  nhiem  aiamböae,  spot- 
ten, (fallar  mal  doutro,  übel 
von  Andern  sprechen). 

saudar  a  alguem  —  mdrä  tfym 
tröicö,  Jemand  grüssen,  (como 
andais?  wie  gehts?). 

seccar  —  böpirü,  trocknen. 

secar-se  —  ipirümam,  irocken 
werden. 

segar  —  mondöca,  mähen,  erndten. 

seguir  —  öcö  itacuquera,  folgen, 
nachfolgen. 

segundar  —  böySvü,  erneuern, 
beistehen. 

segurar  —  öpud,  versichern,  (huma 
couza  para  que  näo  caia  —  ypv- 
cuque  töäüme,  eine  Sache,  da- 
mit sie  nicht  falle). 

sellar  hum  cavallo  —  ömondi  äva 
apued  cavarü  ara,  ein  Pferd 
satteln,  (botar  o  assento  da gente 
em  eima  do  cavallo,  legen  den 
Sitz  für  Leute  auf  das  Pferd). 

semear  —  ömöcdin,  säen. 

sentar-se  —  öapuque,  sich  nieder- 
setzen; —  com  outros  —  öapu- 
que atnböaS  irundmd,  mit  An- 
dern; —  junto  d'alguem  —  öa- 
puque avä  sobäque,  neben  Je- 
mand. 

senlir  —  acendu,  wahrnehmen, 
(sinlo  genle  —  acendü  avä,  ich 
höre  Leute). 

—  (porter  pena)  —  amboacu,  ein 
schmerzhaftes  Gefühl  haben. 

—  muyto  —  pua  raeü  iti,  sehr 
leiden. 

sepultar  —  nhötü  avä  tiö,  begraben, 
soeegar  —  quinini,  beruhigen. 

—  para  fazer  callar  huma  crianca  — 
bö  quinini  müanga,  ein  Kind 
zum  Schweigen  bringen. 

serrar  —  ijcutuque  urd  itä  piva, 
sägen,  (esfregar  opdo  com  o 
ferro  ctoto,  reiben  das  Hotz  mit 
dem  flachen  Eisen). 


Digitized  by 


Google 


Vprbos.    Tupi-atwftal.    &  T* 


iai 


servir  —  cembö  rimi  ä  fua,  die- 
nen. 

servir  a  tneza  —  triu  rirvrama, 
den  Tisch  bedienen,  (trazer  o 
comer,  das  Essen  bringen). 

significar  —  öntfe  cepit  inhienga, 
bedeuten ,  ( dar  valor  ä  palavra, 
geben  Werlh  dein  Worte). 

soar  —  nheengara,  Ionen. 

sobejar  —  öicö  ete  aera  mae 
dptda,  übrig  bleiben. 

sobrar  —  oguatä,  blasen. 

sobrepör  —  böyöä,  darauf  legen. 

sobresaltar  —  öpö  puä  mödüi, 
überfallen,  erschrecken,  (salta  o 
coracdo  de  medo,  es  springt 
das  Herz  vor  furcht). 

sobreveslir  —  böyöä  yöva,  ein  Kleid 
über  das  andere  anziehen« 

sobreviver  k  alguecn  —  tonhö  vie 
vi  amböae,  Jemanden  überleben, 
(ser  mais  velho  do  que  outro, 
älter  als  der  andere  seyn). 

soccorrer  —  uyuväi  puxim,  bei- 
stehen. 

soffrer  —  puä  püca,  leiden,  Kum- 
mer haben,  (corgpäo  esta  opri- 
midOj  Herz  ist  gedrückt). 

soldar  —  nhe  monde,  Freundschaft 
stiften,  löthen. 

solicitar  —  öcicä,  einem  anliegen. 

soltar  —  yööc  nhapuxim,  loslas- 
sen. 

solucar  —  puä  ipuque,  schluchzen, 
(o  coracdo  estd  puxädo,  das 
Herz  ist  geslossen). 

somelter  —  möyngui  bat  ufyu, 
unterwerfen. 

sonhar  —  quircij ,  träumen. 

soportar  vide  soffrer. 

sordir  da  agoa  —  once  ü  ueijü, 
sich  wieder  sehen  lassen. 

sorrir-se  —  pucd,  lächeln. 

suar  —  rudiy  schwitzen. 

suavizar  —  nMmö  membeca,  lieb- 
lich, angenehm  machen. 

subir  —  yüpiy  hinausgehen,  sich 
erheben. 


subir  c*m  trabalho  —  yäväi  «rtw 
upij,  mit  Mühe. 

ftuhslituk  —  öim  omböere  caviära, 
an  die  Stelle  setzen,  {esiar  em 
lugar  tf outro ,  seyn  am  Ort 
eines  andern). 

suffocar  —  MpUfüque  aceoca,  er- 
sticken, (aperiar  a  ^argante,  zu- 
sammenschnüren  den   Schlund). 

sujar  —  buicud,  verunreinigen. 

sujeitar  —  yi   biuai,   unterwerfen. 

subme*rgir  —  oypomim  reit,  un- 
tertauchen. 

sumir-se  —  nhfawn,  verschwinden. 

supplicar  —  yurure-rete,  flehen. 

suppör  alguma  coiza  —  cSräep, 
etwas  voraussetzen. 

suspender  —  böyüpi,   aufhängen. 

suspirar  —  ipötä  reit,  seufzen. 

suetentar  (-conier)  —  ömombaeu, 
Nahrung  geben. 


talhar  (corlar)  —  mondÖCOiy  schnei- 
den. 

langer  (tocar)  —  pocöque  berüh- 
ren. 

tapar  (cobrir)  —  acoi,  yaföi, 
acokenda,  beteaken,  zu6chlies- 
sen» 

tardar  —  ereputä,  zögern. 

tecex  —  omböcapd  tnimbö,  weben. 

temer  —  cSmondüi,  furchten. 

—  muyto  —  oy&mondüi  &liy  sehr 
fürchten. 

temperar    o    comer  —  öambö  ce^ 

Speise  würzen, 
tentar  —  ximböay,  versuchen, 
ter  —  böfäpü,  haben,  halten. 

—  mäo  nos  cavallos  —  ipucuque, 
Pferde  festhalten. 

testemunhar  —  chörenöin  boriM- 
enga,  bezeugen,  (chamar  para 
fallar,  rufen  um  zu  reden). 

tingtr  —  bö  övü,  färben. 

linnir  —  ösinim,  klingen. 
16 


Digitized  by 


Google 


122 


Verbos.    Tapi- austrat.    T.  ü.  V. 


iirar  do  lugar  —  oyööque  irupaba, 
vom  Orle  wegziehen. 

—  para  föra  —  yööquc  öcära, 
herausziehen. 

tocar  —  pocöque,  berühren. 

tocar  rebale  —  ipoeöqve  pocuque 
anga,  Lärm  achlagen. 

tolher  —  döi  potari  tuidpö,  ver- 
hindern, verbieten. 

tomar  —  6yd.  nehmen. 

tornar  a  tomar  —  6yd  4vu,  wie- 
der nehmen. 

topar  —  inüpä'  htpurugdva  amö~ 
dvüj  aneinander  -  zusammen  - 
Blossen. 

topar  -se  com  alguem  —  acövan- 
xim  amöäväreci,  mit  Jemandem 
zusammenstossen. 

torcer  —  po  membec,  drillen. 

tornar  para  voltar  —  öyfre,  wie- 
der umkehren. 

torrar  —  böpiru  tdtd  ara,  rösten. 

tosquiar  —  abd  mondöca,  schee- 
ren. 


toucar  —  möpöraim,  den  Kopf 
(die  Haare)   putzen. 

tourear  —  ömönhad  tdpiyra,  Stier- 
gefecht halten. 

tragar  —  Msitü,  verschlingen. 

trajar  bem  —  nhtonbpörd  ttt^  wohl- 
gekleidet gehen. 

trancar  huma  porla  —  rihöquendä 
ritiy  eine  Thure  verriegeln. 

transferir  —  nheen  böqud,  weg- 
schaffen. 


trasbordar  — judne,  aastreten  (v. 
Fluss). 

tralar  d'alguem  —  oericö,  behan- 
deln; —  bem  —  'ö&ricö  catü, 
Jemanden  gut;  —  mal  —  oeri- 
cö iay,  schlecht. 

travar  —  apocod,  zusammenbinden. 

trazer  —  eruri ,  bringen,  holen. 

tremer  —  *yyi  zittern. 

trepar  —  ypyr ,  klettern. 

tresvarear  —  acang-ay,  närrisch 
reden. 

turvar  a  agoa  —  motyp  ygh ,  das 
Wasser  trüben. 


unir  —  mojepe-ocu}  vereinigen, 
untar  —  pyxyb ,  salben. 


vaguear  —  goatd  ata  nhote,  her- 
umstreifen, 
vasar-se  — jepocoaüb,   auslaufen, 
vedar  —  oericö  ay ,  verbieten, 
vencer  —  mocerant^  besiegen, 
ver  —  cefd,  cepijaca,  sehen, 
vir  —  yr,  ur,  kommen, 
viver  —  aicovi,  leben, 
voar  —  bebi,  fliegen, 
voltar  —  oyeri,  umkehren. 


Digitized  by 


Google 


GLOSSAR!  \ 

ALIVRIM  ALIQUOT  LIMIARIM  ET  DIALECTORUM 
EI  DIVERSIS  BRASILIAS  REGIO». 


Wörtersammlung 

von 

einigen  anderen  Sprachen  und  Dialekten  aus  verschiedenen 
Gegenden  Brasiliens. 


Digitized  by  LjOOQIC 


Digitized  by 


Google 


Die  Sprachen,  Dialekte  und  davon  abgewandelte  Mundarten, 
ans  welchen  wir  in  den  folgenden  Blättern  Wörtersammlungen 
mittheilen,  sind  Ton  sehr  verschiedener  Natur  und  Bedeutung. 
Während  manche  derselben  von  einer  zahlreichen  Gemeinschaft 
geredet  werden,  sind  andere  fast  bis  zu  einem  Familienbesitz 
zttsammengeschwtmden.  Die  einen  haben  sich  schon  seit  längerer 
Zeit  in  einer  gewissen  Selbstständigkeit  erhalten,  andere  durch 
Mischung  oder  durch  den  Einfluss  der  Europäer  in  Handel  und 
Katechese  ihren  unabhängigen  Charakter  mehr  oder  weniger  ein* 
gebüsst  Znsbesondere  die  Tupisprache  finden  wir  in  diese  Idiome 
gleichsam  infiltrirt  durch  mehr  oder  minder  häufige  Wörter,  Zu- 
sammensetzungen und  Umbildungen  gemäss  ihrem  Genius;  aber 
auch  die  Kechua  und  mehrere  andere  Sprachen,  namentlich  solche, 
die  von  kriegerischen,  weit  umherziehenden  Horden,  wie  die  Aymorta 
oder  manche  Stämme  der  Guyana,  gesprochen  wurden  oder  wer- 
den, haben  Einfluss  auf  den  Bestand  oder  vielmehr  Unbestand  der 
übrigen  ausgeübt. 

Wenn  Sprachen,  die  in  Schrift  und  Literatur  festgestellt  sind, 
sich  nur  langsam,  m  säcularen  Perioden,  umgestalten  und  den 
gleichzeitigen  Culturgang  spiegeln,  ist  dieser  Process  im  Munde 
südamerikanischer  Wilden  sehr  beschleunigt,  und,  weil  ohne  parallel 
eintretende  Bildungs-Epochen ,  auch  ohne  irgend  einen  erkennbaren 
Abschnitt  Dafür  zeugen  nicht  blos  die  verschiedenen  Phasen,  welche 
die  Tupisprache  —  seit  Lery  bis  auf  den  heutigen  Tag  —  und  in 
verschiedenen  Gegenden  —  durchlaufen  hat,  sondern  auch  dieVer- 
gleichung  der  Vocabularien,  welche  etwa  vor  hundert  Jahren  von 


Digitized  by 


Google 


/Google 


Die  Sprachen,   Dialekte  und  davon  abgewandelte  Mundarten, 
aus   welchen    wir  in   den  folgenden  Blättern   Wörtersammlungen 
mittheilen ,   sind   von   sehr   verschiedener  Natur   und  Bedeutung. 
Während   manche    derselben   von   einer  zahlreichen  Gemeinschaft 
geredet   werden,    sind   andere   fast  bis   zu   einem  Familienbesitz 
zusammengeschwunden.    Die  einen  haben  sich  schon  seit  längerer 
Zeit   in    einer  gewissen  Selbstständigkeit  erhalten,    andere   durch 
Mischung   oder  durch  den  Einfluss  der  Europäer  in  Handel  und 
Katechese  ihren  unabhängigen  Charakter  mehr  oder  weniger  ein* 
gebüsst.    Insbesondere  die  Tupisprache  finden  wir  in  diese  Idiome 
gleichsam  infiltrirt  durch  mehr   oder  minder  häufige  Wörter,   Zu- 
sammensetzungen  und  Umbildungen    gemäss   ihrem  Genius;    aber 
auch  die  Kechua  und  mehrere  andere  Sprachen,  namentlich  solche, 
die  Ton  kriegerischen,  weit  umherziehenden  Horden,  wie  die  Aymorös 
oder   manche  Stämme  der  Guyana,   gesprochen  wurden  oder  wer- 
den, haben  Einfluss  auf  den  Bestand  oder  vielmehr  Unbestand  der 
übrigen   ausgeübt. 

Wenn  Sprachen,  die  in  Schrift  und  Literatur  festgestellt  sind, 
sich  ntnr  langsam,  m  säcularen  Perioden,  umgestalten  und  den 
gleichzeitigen  Culturgang  spiegeln,  ist  dieser  Process  im  Munde 
südamerikanischer  Wilden  sehr  beschleunigt,  und,  weil  ohne  parallel 
eintretende  ßüdmigs-Epochen,  auch  ohne  irgend  einen  erkennbaren 
Abschnitt,  Dafür  zeugen  nicht  blns  dir  vrrsrhiedonrn  Phasen,  welche 
«ifc  Tupi spräche  -  jsejt  Lri  \  bis  auf  den  heutigen  Tag  —  und  in 
rerscliiedeneu  Ge***  ^'irchlauft.n  hat,  sondern  auch  die  Fur 

m*  etwa  vor  hundert  Jahren  *"u 


Digitized  by  LjOOQIC 


126 

Missionären  aufgezeichnet  worden,  mit  denen  aus  dem  Munde  der 
lebenden  Generationen.  Eine  derartige  Auffassung  rechtfertigt  den 
Zweifel,  ob  es  möglich  sey,  verlassen  von  Geschichte,  Tradition  und 
und  geschichtlichen  Denkmälern,  die  zahlreichen,  fortwährend  volu- 
bilen  Mundarten  mit  Sicherheit  auf  ihre  Stammsprachen  zurückzu- 
führen, und  ob  selbst  da,  wo  sich  dafür  ein  reicheres  und  wissen- 
schaftlich gesammeltes  Material  vorfände,  die  Frucht  der  Bemühung 
auch  dieser  entspräche.  Wo  solche  Untersuchungen  unternommen 
werden,  um  den  ursprünglichen  Sitzen  und  den  Bewegungen  süd- 
amerikanischer Völkerschaften  auf  die  Spur  zu  kommen,  da  ist  es 
von  Wichtigkeit,  zu  welcher  Zeit  das  sprachliche  Material  gesam- 
melt worden;  und  wir  haben  hierin  einen  Beweggrund  gefunden, 
die  fast  gleichzeitig,  während  der  letzten  vier  Decennien,  in  Brasilien 
gesammelten  Wörterlisten,  welche  uns  zugänglich  waren,  gemein- 
sam zu  veröffentlichen.  Hiezu  fanden  wir  uns  überdiess  durch  den 
Gedanken  bestimmt,  dass  eine  solche  Zusammenstellung  auch  von 
praktischem  Nutzen  seyn  könnte,  indem  sie  ein  weiteres  Studium 
der  Idiome  anregte  und  für  die  Ausbreitung  Einer  Sprache,  der 
Lingua  geral,  unter  allen  Indianern  vorarbeitete.  Ob  endlieh  in  so 
mangelhaften  Aufzeichnungen,  wie  die  vorliegenden  sind,  irgend 
ein  Material  für  die  Physiologie  der  Sprache,  der  allgemeinen 
Laut-  und  Wortbildung  enthalten  sey,  müssen  wir  den  Gelehrten 
vom  Fache  überlassen,  welche  sich  diese  schwierigen  Forschungen 
zur  Aufgabe  machen. 

Wo  wir  es  gewagt  haben,  gewissen  Sprach -Elementen  eine 
gemeinsame  Quelle  zuzuschreiben,  da  haben  wir  uns  stets  auch 
durch  die  übrigen  Züge  aus  der  Sittengeschichte  leiten  lassen. 


Digitized  by 


Google 


GUAYCURÜS*). 


acus  —  illacado. 

albus,  a,  m  —  lapacaga. 

ambulare  —  aidjiko-djacaliguibai. 

atnicus  —  imai. 

anima  —  niguigo  H. 

animal  —  niguicadi  H. 

aqua  —  niogo,  niogodi  H. 

annus  —  Iotabi  H. 

armilla  argen lea  —  lailcocodji. 

avis  —  ilagagi  H. 

auris  —  conapa^oti. 

barba  —  codacca4.* 

bibere  —  jakipa. 

brachium  —  codapalilai,  nibaagadi  H. 

cubilus  —  canalaigoa. 

calcaneus  —  codillchioai. 

caput  —  nakilo  H. 

capilli  —  codoamo,  namodi  H. 

capislrum  —  oaccra. 

ciKa  et  supercilia —  codadai,  nigtteH. 

clarus,  a,  um  —  ligetege  H. 

clava  —  anebane. 

clavis  —  naeaboquenonera. 

coelum  —  dibidibimaidi,  iti  tipigimeH. 

collum  —  coddotoiina,  niguiyodiH. 

coquere  —  aidjik-jooniciocna. 

corpus  —  niboledi  H. 

cras  —  niagaioli. 

cor  —  naleguena  H. 


coxa  —  nomacayo  H. 

crus  —  codilli. 

culler  —   noud-djaaou. 

dentes  —  codoai,  nogue  H. 

deus  —  corö-enalagodi  H.,  canoo- 

uainatagodit. 
diabolus  —  ilainianaigodjigodo,  agu- 

pelguagi  H. 
dies  —  noco,  nocco  H. 
digilus  —  nibaagatedi  H. 
dormire  —  djotai. 
dormilum  ire  —  aidjiko-djotai. 
dulcis,  e  —  lüdigi  H. 
eamus  —  miniaca. 
edere  —  djinion. 
facies  —  natocolo  H. 
femina  —  ivuavo,  igualo  H. 
femur  —  codomacaido. 
filius  —  coutlamo. 
foedus,  a,  um  —  lebeiaque. 
forfex  —  alaicagati. 
frons,  tis  —  natocolo  H. 
fulgur  —  nachacago,  nagadi  H. 
funis,  laqueus  —  noont. 
guttur  —  nagüilagüi  H. 
hasta  —  apoquenica. 
herbae  —  nialo. 
hodie  —  nlaguinoco. 
homo  —  uneleigua  H. 


*)  Vergl.  diese  Beiträge  1.  S.  226  —  236.  Die  Wörter  sind  aus  Castelnau  Ex- 
pedition V.  S.  280,  und  andere  (H)  aus  Hervas  ldea  del  Univ.  XX.,  Yo- 
cabolario  polyglotto,  S.  163  genommen. 


Digitized  by 


Google 


128 


Guaycurus. 


ignis  —  noola,  inuledi  H. 

iHico,  slalim  —  Ichagadgiko. 

indusium  —  noaicratchi. 

infans  —  niaani. 

infra  —  icalincdi  H. 

inaures  —  ligaiaikidi. 

invisere  amicum   —   aidjiko-mimia- 

guimri. 
labium  —  conalchibi,  nachibi  H. 
lac  —  ouaialoli. 
lacerta  —  codicocono. 
lacus  —  idelogole  H.,  lamelli. 
limus  —  docoagani. 
lignum  —  ivocco. 
lingua  —  codocaili,  nokelipi  H. 
luna  —  aipainahi,  epenai  H. 
magnus,  a,  um  —  elliodi. 
man us  —  cobahaga,  nibaagadi  H. 
maier  — *  eiodo  H. 
mel  —  napigo  H. 
membrum  vir.  —  ailliogo. 
mcmbrum  femin.  —  loliana. 
mensis  —  epenai  H. 
menlum  —  oualchakoks,  coddacca 

(barba). 
monslrare  —  tiganolailla. 
nasus  —  codeimie,  niraigo  H. 
nere,  acu  neclere  —  djidilicooerai. 
niger,  a,  um  —  napidigi  H. 
nolle  —  aicca-djairoanai. 
non  — -  aioca. 
nox  —  cncalai,  enualeH. 
obscurus,  a,  um  —  nechogigi  H. 
occisura  eo  —  aidjia-djailo. 
oculus  —  cogaicogo,  nigüecogüeH. 
odorus,  a,  um  —  lanigigi  H. 
olla  —  nacraatehi. 
os,  oris  —  ooniola,  joladi  H. 
ovum  —  ligai-leck. 
patella  —  codooco. 
paler  —  iodi  H. 
parvus,  a,  um  —  aieca-elüo. 
peclen  —  ellocailo* 
peclus  —  nalescogodi  H. 
pes  —  codohoua,  nogonagüi  H. 
pileus  —  codamacaladi. 
piscis  —  nagoyegi  H. 
plumbum  —  lamook. 


pluvia  —  epi'kime  H. 

porta  —  aidoaki,  eppoua. 

pulchcr,  a,  um  —  lebin&ne. 

pulvis  —  lalopailinamo. 

rele  dormilorium  —   naiaila. 

rivu8  —  naloufa 

ruber,  a,  um  —  lichagotegi  H. 

sapo  —  caamon. 

saxum  —  gueliga  H. 

sella  —  conirooalalai. 

serpens  —  lacquai. 

sie,  saae,  ila  —  djai. 

sicera  —  noud-daki. 

sidus  —  eoltai,  cotedi  H. 

Silva  —  nialigi  H. 

sin  us  —  couaiailailai. 

8ol  —  alijega  H. 

slapes  —  nipodralchi. 

slernulare  —  djacalli. 

stragula  —  naalalti. 

supra  —  ilHipigimedi  H. 

lerra  —  jiogo,  üogodi  H. 

libia  —  nilile  H. 

tugurium  —   dimi,  dimigi  H. 

lussire  —  djoolokal 

umbilicus  —  jodolo. 

unguis  —  codalchapo. 

venari  —  aidjicodjiquidoca. 

venter  —  nee  H. 

ventus  —  niguocodi  H. 

via  —  naigi  H. 

vir  —  conailaigo. 

vale  —  djai-jaao. 

quando  abis?  —  igagia-nigaiaimo. 

quid  agis?  —  tamai-abaquaidi. 

quo  vadis?  —  egamopili. 

unde  venis?  —  egamicoguai. 

ftnilura  esl,  actum  est  —  djangonai. 

vaoea  —  wacca  (portug.). 

vitulus  —  ouaca-ioni  (portug). 

canis  —  naikainiko. 

capra  —  oualchiguida. 

cervus  —  alecane. 

cervus  —  otlicanigo-nabiouana. 

dasypus  —  atlobitchai. 

equus  —  appolicrena* 

equa  —  joualo. 

pullUB  equinus  —  lionic 


Digitized  by 


Google 


Guaycurus.    Guanas. 


129 


fetig  —  prichaiainai. 

felis  onea  —  nigaidjiogo. 

hydrochaeres  —  evagaxa. 

lepus  —  aitlakimai,  etaquima. 

nasua  —  coutlaicho. 

simia  —  aigaia. 

—  hapale  penicillatus ,   Rosalia 

naaladiilcho. 
8us  —  niguidaguiouai. 
vesperlilio  —  aidjikidi. 
ciconia  —  capocolo. 
columba  —  jutibe. 
crax  —  naginequina. 
gallina  —  ocoroco. 
penelope  aracuam  —  culivine. 


penelope  jacu  —  cutivine  cuaca, 
parra  jacana  —  exogotane. 
psillacus  —  naxocone. 
—  ara    —    nakHaigaina,     naquili- 

quena. 
grus  —  aleta,  allaita. 
crocodilus  —  niogoxe. 
cocos,  palma  —  namocoliti. 
genipa  (arbor)  —   noltikai. 
gossypium  —  cottamo. 
canna  saccharifera  —  naaho. 
manihol  —  ahinaiodi. 
tabacum  —  naaloda. 
tubuli  tabacini  —  aijolitai. 
zea  mais  —  iltacoü. 


G  U  A  N  Ä  S  *). 


aeger,  a,  um  —  karinai  vel  karinaili. 

alligare,  munire  —  lininika. 

amare  —  gotchikooü. 

amplecti  —  djihoukoati. 

anus  —  ovenotji. 

appellare  —  kinakavoonon. 

aqua  —  houna. 

arbor  —  ticoti. 

auris  —  guaftiaino. 

avis  parva  —  haobeinon. 

bibere  —  hainonmondi. 

bonus,  a,  um  —  honnali. 

braccae,  femoralia  —  gueit-jo. 

brachium  —  dahaki. 

calor  —  kotouti. 

canlare  —  otchohai. 

capilli  —  dooti. 

capilaneus  —  calinahati. 

captivus  —  hangaha. 

caput  —  kombaipoi. 


Cataracta  —  kaihaive. 
cerebrum  —  ouahou. 
cilia  —  djoo. 
clava  —  bolahivi. 
coelum  —  wanokey. 
Collum  —  guaivainou.* 
considere  —  ondponckai. 
cor  —  djaihainao. 
crus  —  gooa. 
crux  —  crohoo. 
culler  —  pcrita. 
cymba  —  walaiki. 
—  magna  —  hanahili. 
dentes  — juihal 
deus  —  mandiera. 
diabolus  —  ochiboe. 
dies  —  kalchai. 
digilus  -^"cävaouaou. 
dormire  —  kimongoti. 
domus,  tugurium  —  maihaino. 


*)  Aus  Castelnau  Expedit  V.  274.  S.  oben  1.  236. 


17 


Digitized  by 


Google 


130 


Guan&s. 


edere  —  nigoati. 

ensis,  gladius  —  annahili. 

excrementa  —  caioaili. 

expectare  —  aavo. 

fames  —  haipaiganen-imagiü. 

fatigare  —  maonmi  v.  momaini. 

febris  —  IchikiitL 

femur  —  gouhouno. 

femina  —  zceno. 

filia  —  alivohanon. 

—  mea  —  djaiha. 
filius  —  caleihouüo. 
fluviu8  —  hannahi. 
foedus,  a,  um  —  mac(jau. 
frons  —  inongo. 

frigus  —  kalchäü. 
fugere  —  omaitchoai. 
fulgur  —  tchoulouvoukati. 
für  —  homaioli. 
garrulus  —  ioaiaiü. 
guüur  —  anou. 
heri  —  ponaiogoti. 
hilaris,  e  —  imokoaili. 

coumaha. 

hodie  —  cohiainam. 
homo  albus  —  hapohatai. 

—  niger  —  haboholi. 
humerus  —  bohoho. 
labium,  os  —  baaho. 
lac  —  djorikoali. 
lacerta  —  tchaimon. 
lacus  —  haitadomodai. 
lapis  —  marihipa. 
lardum  —  kimiho. 
lavare  —  kipokooti. 
levis,  e  —  jamapa. 
lingua  —  nahainai. 
loqui  —  djakohikouro. 
luna  —  kohaivai. 
malus,  a,  um  —  pohadjo. 
manus  —  no. 

mentum  —  noyo. 
mergere  —  iudookoali. 
mons  —  mopopoi. 
mordere  —  amondjoukoa, 
mori  —  ouagohoti. 
nasus  —  agueiri. 
natare  —  alaongoati. 


neplis  —  caliitiko. 
nidus  avis  —  otokou  obonon. 
non,  nequaquara  —  accoho. 
oculus  —  onguei. 
occidere  —  ondjoukoakü. 
pagus  —  irimilikoua. 
palliolum  —  ntbtdno* 
partum  edere  —  calivohonon. 
peclus  —  djahaha. 
peius  —  nimboukooon. 

—  meraiaga. 

percutere,  verberare  —  dahobkoati. 

perizoma  —  deripauna. 

pe8  —  djahaivai. 

pileus  —  djahohi. 

piscari  —  nomaikosodi. 

piscis  —  haiheo. 

—  mag  n  us  —  hatapava. 
plorare  —  iahoü. 
plumae  —  kipahi  v.  kipai. 
pluvia  — jniko. 

podex  — ~andotchekiko. 

post,  poslea  —  emnipolchinaon. 

prala,  campus  —  maihaiho. 

pulcher,  a,  um  —  ounati. 

reguhis  —  nahali. 

rivulus  —  kaihoaili. 

rivus  —  calihaijo. 

sane,  recte,  ita  —  ainomenai. 

sapere  nosse  —  ejohanan. 

saltare  —  immongonkoaü. 

sanguis  —  dina. 

satis  —  apeman. 

semiaethiops  —  haraboholi. 

senex  —  kaikolainon. 

serpens  —  kolchohai. 

siffler  sibilare  sibilus  —  imichalL 

silva  —  hohoi. 

sitis  —  hoinomoidi. 

8ol  — Jcat-haL^ 

speculum  —  mojaivooü. 

Stella,  sidera  — jckerai^. 

sternutare  —  andiikoti. 

stragula  dormitoria  —  tchooiti. 

supercilia  —  djaipekL 

telum  pyrium  —  koboat-inbokai. 

terra  —  marihipa, 

tknor  —  bicahaü. 


Digitized  by 


Google 


Guanto.    Guachis. 


131 


tonilru  — 

ounobotL 

tristis,  e  - 

—  poia. 

urina  — 

isabeenozounai. 

urbs  —  prtimoko. 

venari  — 

hiongohaü. 

venter  — 

djouhouv*. 

vestimenU 

i  —  nabaidno. 

vir  —  tahanan. 

Numeri 

1 

poikoja. 

2 

pid-djaho. 

3 

mopoa. 

4 

honaton. 

5 

houakoo. 

bos  —  waca(portug.) 

dasypus  - 

—  copohai. 

equus  — 

kamon. 

felis  onca 

—  bouihini  vel  fouini 

—  nigra 

—  hahaotL 

—  ocelot 

—  keboqui. 

nasua  —  cotaijou. 
simia  —  hahahi. 
su8  —  nipeko. 
tapirus  —  maionoikamon. 
psiltacus  —  kirikiri. 
—  ara  —  balahouri. 
rhamphaslos  —  janchli. 
vesperlilio  —  ni-go-hoti. 
vulpis  —  curtejo. 
gallina  —  lapii. 
crotalus  —  hipoko. 
bufo  —  javooo. 
papilio  *—  poloohi. 
fabae  —  kaihouki. 
cocos,  palma  —  haitchatai. 
musa  (banana)  —  ouata. 
tabacum  —  Ichahi. 
malum  cilreum  —  ikipaai. 
gossypium  —  narwai. 


GUACHIS*). 


aeger  —  oa-kata. 
alligare,  munire  —  atokau. 
amare  —  ateekea-ai. 


appellare  —  neeuka, 
aqua  —  euak. 
arbor  —  weeg-pai* 


>)  Castehiaii  Exp&K.  V.  278.  —  Vergl.  oben  1.  243.  —  Es  unterliegt  kei- 
nem Zweifel,  dass  die  Sprache  der  Guachis  demselben  Stamme  mit  Jener 
der  Mbocobi  oder  Toba  angehört;  und  überhaupt  finden  sich  Anklänge  ans 
mehreren  Sprachen  des  Gran-Chaco  (Mbocobi,  Lule,  Abipon),  seltener  aber 
auch  ans  der  Moxa  und  Chiquito.  Besonders  merkwürdig  jedoch  sind  die 
Bezüge  zu  Sprachen  in  der  Guyana.  Als  Vergleich ungspunkte  mögen  fol- 
gende Worte  dienen : 

Guachf  Mbocobi 

Zahn  iava  yobe. 

Stirne  iatapole  yatau. 

Indianer  (ma)  eulenc        youle  (auch  Abipon). 

Haus  poecha  poos,  bei  den  Chiquitos. 

Ifcmd  iape  ajap,  bei  den  Yarnra  am  Rio  Meta:   yabbi 

Fuss  iaoakf  capiale. 

Fmk  aney  noay  (ebenso  bei  Abipon). 

Honig  mopo  heisst  in  der  Moxa:  mopomo,  in  der  Maypnre:  mapa. 

Nase  ianote  bei  Tamanaco:  jonnari. 

Auge  iatayu    „    Abipon:  natoele. 

Regen  foue      „    Vilela:  loue*. 

Gestirne  aati        „    Mbarya:   eotedi,  Zamuco:   hedoi,  Saliva:  aipcdi. 


Digitized  by 


Google 


122 


Verbos.    Tupi  -  auslr al.    T.  U.  V. 


lirar  do  lugar  —  oyööque  vrupaba, 
vom  Orle  wegziehen. 

—  para  föra  —  yööque  öcära, 
herausziehen. 

tocar  —  pocögue,  berühren. 

tocar  rebate  —  ipocöque  pocuque 
anga,  Lärm  schlagen. 

lolher  —  döi  potari  tuiäpö}  ver- 
hindern, verbieten. 

tomar  —  6yd*  nehmen. 

tornar  a  tomar  —  6yd  hm,  wie- 
der nehmen. 

topar  —  inupä'  hipurugtwa  am6- 
6vu7  aneinander  -  zusammen  - 
slossen. 

topar -se  com  alguem  —  apövan- 
xim  amöäväreci,  mit  Jemandem 
zusammenstossen. 

torcer  —  po  tnembec,  drillen. 

tornar  para  voltar  —  6yire9  wie- 
der umkehren. 

torrar  —  b6piru  tdtd  aray  rosten. 

toequiar  —  abd  mondöca,  schee- 
ren. 

toucar  —  möpöraim,  den  Kopf 
(die  Haare)   putzen. 

tourear  —  ömönhad  täpiyra ,  Stier- 
gefecht hatten. 

tragar  —  hisuü,  verschlingen. 

trajar  bem  —  nMm6p6rd  iti,  wohl- 
gekleidet gehen. 

trancar  huma  porla  —  rihöquenda 
rttöy  eine  Thüre  verriegeln. 

transferir  —  nheen  b6qud.  weg- 
schaffen. 


trasbordar  — jucine*  austreten  (v. 
Fluss). 

tratar  d'alguem  —  oericö,  behan- 
deln; —  bem  —  >6örtc6  catu, 
Jemanden  gut;  —  mal  —  öeri- 
c6  iay,  schlecht. 

travar  —  apocod,  zusammenbinden. 

trazer  —  erurS,  bringen,  holen. 

tremer  —  rWry*  zittern. 

trepar  —  ypyr ,  klettern. 

tresvarear  —  aeang-ay,  närrisch 
reden. 

torvar  a  agoa  —  motyp  ygh ,  das 
Wasser  trüben. 


unir  —  moJ€pe-ocu}  vereinigen, 
untar  —  pyxyb ,  salben. 


vaguear  —  goatd  ata  nhote,  her- 
umstreifen, 
vasar-se  —  jepocoaüb ,   auslaufen, 
vedar  —  oeric6  ay,  verbieten, 
vencer  —  mocerani*  besiegen, 
vcr  —  cepd,  cepijaca,  sehen, 
vir  —  yr,  ur,  kommen, 
viver  —  aicovt,  leben, 
voar  —  bebi,  fliegen, 
voltar  —  oyeri,  umkehren. 


Digitized  by 


Google 


GLOSSARIA 

ALIARUM  ALIQUOT  UNDARH  ET  DIALECTÖRH 
EX  DIVERSIS  BRASILIAS  REG  ION  IBIS. 


Wörtersammlung 

von 

einigen  anderen  Sprachen  und  Dialekten  aus  verschiedenen 
Gegenden  Brasiliens. 


Digitized  by  LjOOQIC 


Digitized  by 


Google 


Die  Sprachen,  Dialekte  und  davon  abgewandelte  Mundarten, 
ans  welchen  wir  in  den  folgenden  Blättern  Wörtersammlungen 
mittheilen,  sind  von  sehr  verschiedener  Natur  und  Bedeutung. 
Während  manche  derselben  von  einer  zahlreichen  Gemeinschaft 
geredet  werden,  sind  andere  fast  bis  zu  einem  Familienbesitz 
zusammengeschwunden.  Die  einen  haben  sich  schon  seit  längerer 
Zeit  in  einer  gewissen  Selbstständigkeit  erhalten,  andere  durch 
Mischung  oder  durch  den  Einfluss  der  Europäer  in  Handel  und 
Katechese  ihren  unabhängigen  Charakter  mehr  oder  weniger  ein- 
gebüs8t  Insbesondere  die  Tupisprache  finden  wir  in  diese  Idiome 
gleichsam  infiltrirt  durch  mehr  oder  minder  häufige  Wörter,  Zu- 
sammensetzungen und  Umbildungen  gemäss  ihrem  Genius;  aber 
auch  die  Kechua  und  mehrere  andere  Sprachen ,  namentlich  solche, 
die  Ton  kriegerischen,  weit  umherziehenden  Horden,  wie  die  Aymorta 
oder  manche  Stämme  der  Guyana,  gesprochen  wurden  oder  wer- 
den, haben  Einfluss  auf  den  Bestand  oder  vielmehr  Unbestand  der 
übrigen  ausgeübt. 

Wenn  Sprachen,  die  in  Schrift  und  Literatur  festgestellt  sind, 
sich  nur  langsam,  m  säcularen  Perioden,  umgestalten  und  den 
gleichzeitigen  Culturgang  spiegeln,  ist  dieser  Process  im  Munde 
südamerikanischer  Wilden  sehr  beschleunigt,  und,  weil  ohne  parallel 
eintretende  Bildungs-Epochen,  auch  ohne  irgend  einen  erkennbaren 
Abschnitt  Dafür  zeugen  nicht  blos  die  verschiedenen  Phasen,  welche 
die  Tupisprache  —  seit  Lery  bis  auf  den  heutigen  Tag  —  und  in 
verschiedenen  Gegenden  —  durchlaufen  hat,  sondern  auch  dieVer- 
gleichung  der  Vocabularien,  welche  etwa  vor  hundert  Jahren  von 


Digitized  by 


Google 


126 

Missionären  aufgezeichnet  worden,  mit  denen  aus  dem  Munde  der 
lebenden  Generationen.  Eine  derartige  Auffassung  rechtfertigt  den 
Zweifel,  ob  es  möglich  sey,  verlassen  von  Geschichte,  Tradition  und 
und  geschichtlichen  Denkmälern,  die  zahlreichen,  fortwährend  volu- 
bilen  Mundarten  mit  Sicherheit  auf  ihre  Stammsprachen  zurückzu- 
fuhren, und  ob  selbst  da,  wo  sich  dafür  ein  reicheres  und  wissen- 
schaftlich gesammeltes  Material  vorfände,  die  Frucht  der  Bemühung 
auch  dieser  entspräche.  Wo  solche  Untersuchungen  unternommen 
werden,  um  den  ursprünglichen  Sitzen  und  den  Bewegungen  süd- 
amerikanischer Völkerschaften  auf  die  Spur  zu  kommen,  da  ist  es 
yon  Wichtigkeit,  zu  welcher  Zeit  das  sprachliche  Material  gesam- 
melt worden;  und  wir  haben  hierin  einen  Beweggrund  gefunden, 
die  fast  gleichzeitig,  während  der  letzten  vier  Decennien,  in  Brasilien 
gesammelten  Wörterlisten,  welche  uns  zugänglich  waren,  gemein- 
sam zu  veröffentlichen.  Hiezu  fanden  wir  uns  überdiess  durch  den 
Gedanken  bestimmt,  dass  eine  solche  Zusammenstellung  auch  yon 
praktischem  Nutzen  seyn  könnte,  indem  sie  ein  weiteres  Studium 
der  Idiome  anregte  und  für  die  Ausbreitung  Einer  Sprache,  der 
Lingua  geral,  unter  allen  Indianern  vorarbeitete.  Ob  endlich  in  so 
mangelhaften  Aufzeichnungen,  wie  die  vorliegenden  sind,  irgend 
ein  Material  für  die  Physiologie  der  Sprache,  der  allgemeinen 
Laut-  und  Wortbildung  enthalten  sey,  müssen  wir  den  Gelehrten 
yom  Fache  überlassen,  welche  sich  diese  schwierigen  Forschungen 
zur  Aufgabe  machen. 

Wo  wir  es  gewagt  haben,  gewissen  Sprach -Elementen  eine 
gemeinsame  Quelle  zuzuschreiben,  da  haben  wir  uns  stets  auch 
durch  die  übrigen  Züge  aus  der  Sittengeschichte  leiten  lassen. 


Digitized  by 


Google 


GUAYCÜRÜS*). 


acus  —  illacado. 

albus,  a,  m  —  lapacaga. 

ambulare  —  aidjiko-djacaliguibai. 

auiicus  —  imai. 

anima  —  niguigo  H. 

animal  —  niguicadi  H. 

aqua  —  niogo,  niogodi  H. 

annus  —  Iotabi  H. 

armilla  argen  lea  —  lailcocodji. 

avis  —  ilagagt  H. 

auris  —  conapa^oti. 

barba  —  codacca/ 

bibere  —  jakipa. 

brachium  —  codapalilai,  nibaagadi  H. 

cubilus  —  canalaigoa. 

calcaneus  —  codillchioai. 

caput  —  nakilo  H. 

capilli  —  codoamo,  naraodi  H. 

capislrum  —  oaccra. 

ciHa  el  supercilia  —  codadai,  nigileH. 

clarus,  a,  um  —  ligötege  H. 

clava  —  anebane. 

clavis  —  naeaboquenonera. 

coelum —  dibidibimaidi,  ili  tipigimeH. 

Collum  —  coddotoiina,  niguiyodiH. 

coquere  —  aidjik-jooniciocna. 

corpus  —  niboledi  H. 

cras  —  niagaioli. 

cor  —  naleguena  H. 


coxa  —  nomacayo  H. 

crus  —  codilli. 

culter  —   noud-djaaou. 

dentes  —  cödoai,  nogue  H. 

deus  —  coro-enalagodi  H.,  canoo- 

uainalagodit. 
diabolus  —  itainianaigodjigodo,  agu- 

pelguagi  H. 
dies  —  noco,  nocco  H. 
digilüs  —  nibaagatedi  H. 
dormire  —  djolai. 
dormilum  ire  —  aidjiko-djotai. 
dulcis,  e  —  lüdigi  H. 
eamus  —  miniaca. 
edere  —  djinion. 
facies  —  nalocolö  H. 
femina  —  ivuavo,  igualo  H. 
femur  —  codomacaido. 
filius  —  coullamo. 
foedus,  a,  um  —  lebeiaque. 
forfex  —  ataicagati. 
frons,  tis  —  nalocolö  H. 
fulgur  —  nachacago,  nagadi  H. 
funis,  laqueus  —  noont 
gutlur  —  naguilagui  H. 
hasla  —  apoquenica. 
herbae  —  nialo. 
hodie  —  nlaguinoco. 
homo  —  uneleigua  H. 


•)  Vergl.  diese  Beiträge  I.  S.  226  —  236.  Die  Wörter  sind  aus  Castelnau  Ex- 
pedition V.  S.  280,  und  andere  (H)  ans  Hervas  ldea  del  Univ.  XX.,  Vo- 
cabolario  polyglotte,  S.  163  genommen. 


Digitized  by 


Google 


128 


Guaycurus. 


ignis  —  noola,  inuledi  H. 

iMico,  statin)  —  tchagadgiko. 

indusium  —  noaicratchi. 

infans  —  niaani. 

infra  —  icalinedi  H. 

inaures  —  ligaiaikidi. 

invisere  amicum   —   aidjiko-mimia- 

guimri. 
labium  —  conalchibi,  nachibi  H. 
lac  —  ouaialoli. 
lacerla  —  codicocono. 
lacus  —  idelogole  IL,  lameUi. 
Iimu8  —  docoagani. 
lignum  —  ivocco. 
lingua  —  codocaili,  nokelipi  H. 
luna  —  aipainahi,  epenai  H. 
magnus,  a,  uoi  —  elliodi. 
manus  —  cobahaga,  nibaagadi  H. 
maler  — >  eiodo  H. 
mel  —  napigo  H. 
membrum  vir.  —  ailliogo. 
membrum  femin.  —  loliana. 
mensis  —  epenai  H. 
menlum  —  oualchakoks,  coddacca 

(barba). 
monslrare  —  tiganolailla. 
nasus  —  codeimie,  nimigo  H. 
nere,  acu  neclere  —  djiditiconerai. 
niger,  a,  um  —  napidigi  H. 
nolle  —  aicca-djaimanai. 
non  —  aicca. 
nox  —  cncalai,  enualeH. 
obscurus,  a,  um  —  nechogigi  H. 
occisum  eo  —  aidjia-djailo. 
oculus  —  cogaicogo,  nigüecogüeH. 
odorus,  a,  um  —  lanigigi  H. 
olla  —  nacraatchi. 
os,  oris  —  coniola,  joladi  H. 
ovum  —  ligai-leck. 
palella  —  codooco. 
paler  —  iodi  H. 
parvus,  a,  um  —  aicca-eluo. 
pecten  —  ellocailo. 
peclus  —  nalescogodi  H. 
pes  —  codohoua,  nogonagüi  H. 
pileus  —  codamacaladi. 
piscis  —  nagoyegi  H. 
plumbum  —  lamook. 


pluvia  —  epikime  H. 

porla  —  aidoaki,  eppoua. 

pulcher,  a,  um  —  lebingne. 

pulvis  —  latopailinamo. 

rele  dormitorium  —   naiaila. 

rivus  —  naloufa 

ruber,  a,  um  —  lichagotegi  H. 

sapo  —  caamon. 

saxum  —  gueliga  H. 

sella  —  conirooalatai. 

scrpens  —  lacquai. 

eic,  sane,  ita  —  djai. 

sicera  —  noud-daki. 

sidus  —  eotlai,  cotedi  H. 

Silva  —  nialigi  H. 

sin  us  —  couaiailaitaL 

8ol  —  alijega  H. 

slapes  —  nipodratchi. 

sternulare  —  djacatii. 

slragula  —  naalalti. 

supra  —  iüüpigimedi  H. 

terra  —  jiogo,  üogodi  H. 

tibia  —  nilile  H. 

tugurium  —   dimi,  dimigi  H. 

lussire  —  djoolokai. 

umbiücus  —  jodolo. 

unguis  —  codalchapo. 

venari  —  aidjicodjiquidoca. 

venter  —  nee  H. 

ventus  —  niguooodi  H. 

via  —  naigi  H. 

vir  —  conailaigo. 

vale  —  djai-jaao. 

fuando  abis?  —  igagia  -  nigaiaiino. 

quid  agis?  —  lamai-abaquaidi. 

quo  vadis?  —  egamopiti. 

unde  veni8?  —  egamicoguai. 

ftnilum  est,  actum  est  —  djai-igonai. 

vaoca  —  wacca  (portug.). 

vilulus  —  ouaca-ioni  (portug). 

canis  —  naikainiko. 

capra  —  oualchiguida. 

cervus  —  alecane. 

cervus  —  ollicanigo-nabiouana. 

dasypus  —  attobitchai. 

equus  —  appoücrena. 

equa  —  joualo. 

puüus  equinus  —  lionic 


Digitized  by 


Google 


Guaycurus.    Quants. 


129 


felis  —  prichaiainai. 

felis  onca  —  nigaidjiogo. 

hydrochaeres  —  evagaxa. 

lepus  —  aittakimai,  etaquima. 

nasua  —  couttaicho. 

simia  —  aigaia. 

—  hapale  penicillatus,  Rosalia 

naaladiitcho. 
8us  —  niguidaguiouai. 
vespertilio  —  aidjikidi. 
ciconia  —  capocolo. 
colu  mba  —  julibe. 
crax  —  naginequina. 
gallina  —  ocoroco. 
penelope  aracuam  —  cuüvine. 


penelope  jacu  —  cuüvine  cuaca, 
parra  jacana  —  exogotane. 
psittacus  —  naxocone. 
—  ara    —    nakHaigaina,     naquili 

quena. 
grus  —  aleta,  allaita. 
crocodilus  —  niogoxe. 
cocos,  palma  —  namocoliti. 
genipa  (arbor)  —   notükai. 
gossypium  —  cottamo. 
canna  saccharifera  —  naaho. 
manihol  —  ahinaiodi. 
labacum  —  naaloda. 
tubuli  tabacini  —  aijotilai. 
zea  mais  —  ittacoli. 


GUANÄ  S*). 


aeger,  a,  um  —  karinai  vel  karinaili. 

alligare,  munire  —  lininika. 

amare  —  gotchikooü. 

amplecti  —  djihoukoati. 

an  US  —  ovenolji. 

appellare  —  kinakavoonon. 

aqua  —  houna. 

arbor  —  ticoti. 

auris  —  guaihaino. 

avis  parva  —  haobeinon. 

bibere  —  hainonmondi. 

bonus,  a,  um  —  honnali. 

braccae,  femoral ia  —  gueil-jo. 

brachium  —  dahaki. 

calor  —  kotouli. 

cantare  —  olchohai. 

capilli  —  dooli. 

capilaneus  —  calinahali. 

captivus  —  hangaha. 

capul  —  kombaipoi. 


Cataracta  —  kaihaive. 

cerebrum  —  ouahou. 

cilia  —  djoo. 

clava  —  bolahivi. 

coelum  —  wanokey. 

coltum  —  guaivainou." 

considere  —  ondponckai. 

cor  —  djaihainao. 

crus  —  gooa. 

crux  —  crohoo. 

culter  —  pcrita. 

cymba  —  wataiki. 

—  magna  —  hanahiti. 

dentes  —  .onhai. 

deus  —  mandiera. 

diabolus  —  ochiboe. 

dies  —  katchai. 

digilus  -^"cävaouaou. 

dormire  —  kimongoti. 

dorn us,  tugurium  —  maihaino. 


*)  Aus  Castelnau  Expedit  V.  274.  S.  oben  1.  236. 


17 


Digitized  by 


Google 


130 


Guana*. 


edere  —  nigoali. 

ensis,  gladius  —  annahili. 

excremenla  —  caioaili. 

expectare  —  aavo. 

fames  —  haipaiganen-imagiü. 

fatigare  —  maonmi  v.  momaini. 

febris  —  tchikütL 

femur  —  gouhouno. 

femina  —  zeeno. 

filia  —  alivohanon. 

—  mea  —  djaiha. 
filiu8  —  caleihouno. 
fluvius  —  hannahi. 
foedus,  a,  um  —  madjati. 
frons  —  inongo. 

frigus  —  kalchäti. 
fugere  —  omaitchoai. 
fulgur  —  Ichoulouvoukaü. 
für  —  homaioti. 
garrulus  —  ioaiaiü. 
gultur  —  anou. 
heri  —  ponaiogoti. 
hilaris,  e  —  imokoaiti. 

co  um  aha. 

hodie  —  cohiainam. 
homo  albus  —  hapohitai. 

—  niger  —  habohoti. 
humerus  —  bohoho. 
labium,  os  —  baaho. 
lac  —  djorikoati. 
lacerta  —  tchaimon. 
lacus  —  haitadomodai. 
lapis  —  marihipa. 
lardum  —  kimiho. 
lavare  —  kipokooti. 
levis,  e  —  jamapa. 
lingua  —  nahainai. 
loqui  —  djakohikouro. 
luna  —  kohaivai. 
malus,  a,  um  —  pohadjo. 
manus  —  no. 

mentum  —  noyo. 
mergere  —  indookoati. 
mons  —  mopopoi. 
mordere  —  amondjoukoa. 
mori  —  ouagohoti. 
nasus  —  agueiri. 
natare  —  alaongoati. 


neptis  —  caliitiko. 
nidus  avis  —  otokou  obonon. 
non,  nequaquam  —  accoho. 
oculus  —  ongueL 
occidere  —  ondjoukoakü. 
pagus  —  irimilikoua. 
palliolum  —  o^bcdno. 
partum  edere  —  calivohonon. 
pectus  —  djahaha. 
pellis  —  nimboukoDon. 

—  meraiaga. 

percutere,  verberare  —  dahobkoati. 

perizoma  —  deripauna. 

pes  —  djahaivai. 

pileus  —  djahohi. 

piscari  — .  nomaikosodi. 

piscis  —  haiheo. 

—  mag  n  us  —  hatapava. 
plorare  —  iahoü. 
plumae  —  kipahi  v.  kipai. 
pluvia  — ^ouko. 

podex  — Vndotchekiko. 

post,  postea  —  emnipotchinaon. 

prala,  campus  —  maihaiho. 

pulcher,  a,  um  —  ounati. 

reguhis  —  nahali. 

rivulus  —  kaihoaiti. 

rivus  —  calihaijo. 

sane,  recte,  ila  —  alnomenai. 

sapere  nosse  —  ejohanan. 

saltare  —  immongonkoali. 

sanguis  —  dina. 

saus  —  apeman. 

semiaelhiops  —  haraboholi. 

senex  —  kaikolainon. 

serpens  —  kotchoFai. 

siffler  sibilare  sibilus  —  imichalL 

silva  —  höh  ol 

silis  —  hoinomoidi. 

8ol  — Jtai-haL^ 

speculum  —  mojaivooti. 

Stella,  sidera  —  ickerai^, 

sternutare  —  andiikoli. 

slragula  dormitoria  —  tchooiti. 

supercilia  —  djaipekL 

telum  pyrium  —  koboat-inbokai. 

terra  —  marihipa, 

tkuor  —  bicahati. 


Digitized  by 


Google 


GuanAs.    Guachis. 


131 


tonitru  —  ounobott 
tristis,  e  —  poia. 
orina  —  isabeeaozounai. 
urbs  —  prtimoko. 
venari  —  hiongohatL 
venter  —  djouhouva. 
vestimenta  —  nabaidoo. 
vir  —  tahanan. 
Numeri 

1  poikoja. 

2  pid-djaho. 

3  mopoa. 

4  honaton. 

5  houakoo. 
bos  —  waca(porttig.) 
dasypus  —  copohai. 
eqtras  — *  kamon. 

felis  onca  —  bouihini  vt\  fouini. 

—  nigra  —  hahaotL 

—  ocelot  —  keboqui. 


nasua  —  colaijou. 
simia  —  hahahi. 
8U8  —  nipeko. 
tapirus  —  maionoikamon. 
psillacus  —  kirikiri. 
—  ara  —  balahouri. 
rhamphaslos  —  janchli. 
vesperülio  —  ni*go-hoti. 
vulpis  —  curtejo. 
gallina  —  tapii. 
crolalus  —  hipoko. 
bufo  —  javooo. 
papiüo  —  poloohi. 
fabae  —  kaihouki. 
cocos,  palma  —  haitchatai. 
musa  (banana)  —  ouala. 
tabacum  -—  Ichabi. 
malura  citreum  —  ikipaai. 
gossypium  —  aarwai 


GUACHIS*). 


aeger  —  oa-kata. 
alligare,  munire  —  aiokau. 
amare  —  ateekev-ai. 


appellare  —  neeuka. 
aqua  —  euak. 
arbor  —  weeg-poi. 


►)  Castehiau  Exp&ttt  V.  278.  —  Vergl.  oben  1.  243.  —  Es  unterliegt  kei- 
nem Zweifel,  dass  die  Sprache  der  Guachis  demselben  Stamme  mit  jener 
der  Mbocobi  oder  Toba  angehört;  und  überhaupt  finden  sich  Anklänge  ans 
mehreren  Sprachen  des  Gran-Chaco  (Mbocobi,  Lule,  Abipon),  seltener  aber 
auch  aus  der  Moxa  und  Chiquito.  Besonders  merkwürdig  jedoch  sind  die 
Bezüge  zu  Sprachen  In  der  Guyana.  Als  Vergleichungspunkte  mögen  fol- 
gende Worte  dienen : 

Guachf  Mbocobi 

Zahn  iava  yobe. 

Stirne  iatapole  yatau. 

Indianer  (ma)  euleuc        youle  (auch  Abipon). 

Haus  poecha  poos,  bei  den  Chiquitos. 

Mv»d  iape  ajap,  bei  den  Yarura  am  Rio  Meta:   yabbL 

Fuss  jaeakp  capiale. 

Fmk  aney  noay  (ebenso  bei  Abipon). 

Honig  mopo  heisst  in  der  Moxa:  mopomo,  in  der  Maypure:  mapa» 

Nase  ianote  bei  Tamanaco:  jonnari. 

Auge  iatayu    „    Abipon:  natoele. 

Regen  f©ue*      „    Vilela:  loue\ 

Gestirne  aati        „    Mbaya:   eotodi,  Zamuco:   hedoi,  8ali?a:  aipodl 


Digitized  by 


Google 


132 


Guachia, 


avis  —  nisearega. 

auris  —  irtanmet£. 

bibere  —  memichon  qui  tchai. 

bonus,  a,  um  —  ianra. 

brachium  —  iolai. 

dentes  —  iava. 

deus  —  yalhlein. 

diabolus  —  oelcho. 

dies  —  tamaklaiau. 

digilus  —  lolai-le-eu. 

dormire  —  amma, 

edere  —  iik. 

gladius,  ensis  —  nasakanate. 

equus  —  ometok. 

expectare  —  ounet-egapan. 

fames  —  yawookta. 

fatigare  —  ya-weuL 

femina  —  outie. 

femur  —  iakamnan. 

filia  —  unajen. 

filius  —  in  na. 

fluvius  —  ta-we-sipaha. 

foedus  a,  um  —  ka-estak-tak. 

frigus  —  catate. 

frons  —  iatapole. 

fulgur  —  oala. 

für  —  oayen. 

gravis,  e  —  maateta. 

guttur  —  iracheu. 

heri  —  naaulawau. 

hilaris,  e  —  iloen. 

hodie  —  aanaukeund. 

homo  albus  —  maksit 

—  niger  —  mam-ke. 

—  indianus  —  maeuleuk. 
humerus  —  iolai-eu. 
juxla,  prope  —  pe-lekeu. 
labium  os  —  iape\ 

lac  —  lachou-way. 
iacerta  —  kaliske. 
lacus  —  lawicha, 
lapis  —  silrat 
lardum  —  lewich-ke. 
lavare  —  tapae. 
levis,  e  —  agmatete* 
lignum  —  tool. 
lingua  —  ileche. 
loqui  —  ieuech. 


luna  —  o-alete. 

malus,  a,  um  — -  ka-eslak. 

manus  —  iolaimason. 

mel  —  mopo. 

mentum  —  irak. 

mergere  —  oue-aupaa. 

mons  —  tegecloan. 

mordere  —  apa-eu. 

mori  —  outai. 

multus,  a,  um  —  hoho. 

nasus  —  ianote. 

nalare  —  outachou. 

nidus  avis  —  lolait 

non,  nequaquam  —  an. 

oculus  —  iataya. 

occidere  —  outei. 

pagus   —  po-e-chi   (domus  forma 

intensiva). 
pectus  —  ieu. 
peius  —  latre. 

perculere,  verberare  —  sapak. 
pes  —  iacalep. 
piger,  a,  um  —  yawoul. 
piscari  —  amailay. 
piscis  —  aney. 
plorare  —  taan. 
plumae  —  nicha-alai. 
pluvia  —  fou-^. 
posl,  poslea  —  aaaankeunay. 
prata,  campus  —  peugaL 
pulcher,  a,  um  —  tanrogue. 
regulus  —  oui-eure. 
rivus  —  ta-we-chac. 
sallare  —  achouan. 
sane,  recte,  sie  —  aolegen. 
sanguis  —  pelit. 
sapere,  nosse  —  alai-eu. 
salis  —  euaite. 
semiaelhiops  —  mam-ke-tok. 
senex  vel  anus  —  seera. 
serpens  —  chaac-ch6. 
steUee  s.  sidera   —  aaü. 
sitis  —  elamoke. 
sol  —  o-es  (6  longnm). 
speculum  —  natapieeta. 
stragula  —  ilen. 
telum  pyrium  —  ta-ai 
terra  —  leek. 


Digitized  by  LjOOQ IC 


Guachis. 


133 


timor  —  aweu-eu. 
tonilru  —  sinte-akulum. 
tugurium,  domus  — -  poecha. 
venter  —  iet. 
venari  —  aelay. 
vesümentum  —  narieg. 
vir  —  chacup  (jacob). 
Numeri 

1  tamak. 

2  eu-echo. 

3  eu-echo-kailau. 

4  eu-eeho-way. 

5  localau. 
Non  ultra  numerant 

bos  —  toway. 
dasypus  —  latae-sia. 
equus  —  ometok. 


felis  onca  —  neet-pei. 
nasua  —  anat-kaech. 
simia  —  equalatak. 
su8  • —  analostawa. 
Iapiru8  —  keulay. 
vesperlilio  —  apenlate. 
gallina  —  wokaake. 
psitlacus  —  calicheechee. 
—  ara  —  caga. 
rhamphastos  —  iacat 
crocodilus  —  ail6. 
crotalu»  —  oche-chegenoc. 
papilio  —  kaleutagan. 
coco8,  palma  —  latai. 
goeaypium  —  meclaala. 
musa  (banana)  —  wüthra. 
tabacum  —  ouchete. 


Digitized  by 


Google 


GEN  TIS    GßS) 

DIALECTI  VARIAE. 


C  A  Y  A  P  Ö  S  **) 


aestus  —  krenkio. 

aelhiops  —  tapaniö. 

aelheopissa  —  lapanio-cua. 

albus,  a,  um  —  macaca. 

aqua  —  incö. 

arcus  —  itsche,  Hse. 

auris  —  chicere  H. 

aurum  —  cupajolü. 

avis  —  itchune  H. 

bonus  a,  um  —  impeimpäre. 

brachium  —  ipa  H. 

capillus  —  iquim  H. 

caput    —    icrian    (r,    ore    clauso, 

subsurdo  1). 
caro,  mis  —  jöbo. 
—  bovina  —  potina-schain. 
charla  —  piankakianka. 
clericus  —  kientöm. 
coclum  —  pulkuä. 


Collum  —  impude  H. 

comere  —  lempania. 

corbis  —  piapa. 

crus  —  M  H. 

culter  —  kaascha  (kyce:  tupi). 

dentes  —  chua  H. 

deus  —  pujanka  (puhanca  H). 

digitus  —  lenkre. 

domus  —  uneua. 

dormire  —  schotine. 

ensis  —  capite. 

fabae  —  tetaschü. 

falx  —  caitpopö. 

farina  zeae  —  panata. 

femina  —  intiera  H. 

femur  —  icria  H. 

ferrum  —  kitesi. 

fluvius  —  pupti. 

foedus,  a,  um  —  intoraarca. 


•)  Vergl.  I.  256. 
*•)  Vergl.  I.  264.  Die  Liste  röhrt  von  Pohl  (Reise)  her  und  ist  in  deutscher 
Schreibung  abgefasst;  andere  Worte,  die  wir  durch  H  bezeichnen,  sind 
aus  S.  Hilaire's  Voyage  aux  sources  du  Rio  de  S.  Francisco  II.  108  ent- 
nommen. Es  wird  von  den  Cayapös  vorzugsweise  bemerkt,  dass  sie  mit 
geschlossenem  Monde,  aas  dem  Kehlkopf  sprechen. 


Digitized  by 


Google 


Cayapös.    Chavantes. 


135 


folium  —  parachö  H. 

frigor  —  kiuli. 

fruclus  —  patso  H. 

globus  —  antoaaschü. 

homo  —  impuaria  H. 

—  albus  —  itpe,  cacateca  H. 

ignis  —  itschiü. 

indianus  —  panaria  H. 

infans  laclans  —  nhontuara  H. 

infans  —  pintue. 

laborare  —  schampua. 

lapis  —  keni. 

leclus  —  tschunquantu. 

ligni  frustum  —  por(l)6  H. 

ligo  —  cailpoze. 

lnna  —  putüa,  puturua  H. 

manus  —  chicria  H. 

maier  —  unisi. 

mons  —  sucomu. 

mori  —  Hü« 

nasus  —  chacar6  H. 

niger,  a,  um  —  cotü. 

oculus  —  into  H. 

08,  oris  —  chapä  H. 

panis  —  pöli. 

parvus,  a,  um,  —  ipänre. 

paler  —  usum. 

peclus  —  chucölo  H. 

pe8  —  ipaa  H. 

piscis  —  tepo,  topü. 

pileus  —  kiapio. 

pluma  —  impantsa  H. 


pluvia  —  inta« 

puella  —  itpentie,  iprontuaria  H. 

püer  —  itpe-pri,  inprinlu6  H. 

pulcher,  a,  um  —  intompeipär6. 

ruber,  a,  um  —  ampiampio. 

sagitta  —  cajone,  caschone. 

saUare  —  pinato,  incr£li  ü 

sicera  —  incoja  (caxassa:  port) 

silva  —  inrorou. 

8ol  —  ilputi,  imput£  H. 

Stella  —  amschiti,  amsili  H. 

telum  pyrium  —  alona. 

tempkjm  —  pujanka-unkua. 

terra  —  cupa  (ciupa). 

uxorem  ducere  —  zapio. 

venari  —  cubupapa. 

venler  —  itu  H. 

vestes  —  schapu. 

canis  —  robü. 

capreoius  —  inpo. 

cervus  —  inpoli. 

equus  —  iquitacho  H. 

gallina  —  scbuninsi. 

gallus  —  schaninsischuma. 

mulus  —  kitascha. 

ovis  —  inpoazo  8chü  kriti. 

pulex  penctrans  —  pat6  H. 

tapirus  —  icrile  H. 

vacca  —  potinascha. 

herba  nicoüanae  —  aren&. 

zea  mays  —  muschiü. 


CHAVANTES*). 


aeger  —  aeujeaki. 
aegrotat  num  ille  —  odieaki. 
amare  —  aoncki. 
amo  —  waimek. 


ambulemus  —  cron  a  neman. 
amplecti  —  ouatchileleba. 
ante  —  iwaptoman-iri. 
anus  —  ooawai. 


*)  VergL  I.  239.    Die  Mehrsahl  der  Worter   aas  CMtelnim  E*p4dit  V.  2*4» 
andere  (P)  ans  Pohls  Rete  XI  33. 


Digitized  by 


Google 


136 


Chavantes.    * 


appellare  —  aeuroeucondi. 

apporlare  —  wemakeuri. 

aqua  —  keu  P. 

arbor  —  wede. 

arous  —  comunika  P. 

—  coelestis,  ins  —  tan-kou-wapo. 

assare  -*-  matajebre. 

aurora  —  motaiam-minawai. 

aurum  —  tapredou,  tepraschu  P. 

avis  parva  —  chicrai. 

baculus  —  dehu  P. 

bibere  —  eukrane. 

bibere  —  keuimakanripacrenida. 

bonus,  a,  um  —  seendi,  gouaniakeu. 

braccae  —  daniereadeu. 

brachium  —  dapas. 

cadere  in  aquam  —  keumato-wap- 

tanran. 
caedere  —  dekajeudi. 
caespes  gramineus — wa-crou-condi. 
calor  —  roacra-ki. 
cantare  —  moacrewakbakeu. 
cantus  primus  avis  crax  —  mato- 

jamnawai. 
captlli  —  desahi. 
caplivus  —  imijaman. 
caro  —  cruptoni. 
caro  bovina  —  kuteni  P. 
Cataracta  —  tcucaia. 
cauda  —  amanan. 
cerebrum  —  doianou. 
cilia  —  datoi-eu-sahi. 
clarus  a,  um  —  roa-kade. 
clava  —  koumero. 
coecus,  a,  um  —  chicrau. 
coelum  —  heuva  P. 
Collum  —  daboudou. 
comprimere  —  petit-taconau« 
concedas  aliquantulum  mihi  —  sou- 

rouri-ijoucretare. 
considere  —  assen  moran,  assam- 

ran-talmi. 
contundere  —  sau-mau. 
coquere  —  imisai  manwamo  andi. 
cor  —  dapekyanyc. 
crux  —  decrejekidi. 
culter  —  sinkejai,  schinkatcfae  P. 
cum  —  cren6. 


cutis  —  couaeu. 
cymba  —  coubacre. 

—  magna  —  couba-jow^red. 
dare  —  tamasomri. 

deus  —  oana  P.,  wamamou. 

diabolus   —  michopoiri  P. 

dies  —  tomaja-ounawai. 

dividere  —  i-iouri. 

dormiamus  —  wachau-ton. 

dormire  —  wanioton,  asson-ton. 

ebrius  —  simijacre-secou. 

ecce  —  tomaso-mri. 

edam  —  te-cren6, 

edamus  —  crcnan. 

edere  —  vosanaka  P.,  akoa-chandai 

(jantar:  port.) 
ego  —  toro-an. 

ensis  —  schinkascheu  P.  bacanai. 
excrementa  —  dejana*. 
exspectare  —  acouja-samran. 
extraordinarius,  a,  um  (singutaris,  e) 

—  sakitende. 
fatigare  —  manoaoationastendi. 
febris  —  wacroc 
femina  pulchra  —  piconempliadi. 
femur  —  dasdajounle. 
ferrum  —  soumekije,  hetura  P. 
filia  —  acouati. 

—  mea  —  acoutai-masombti. 
flos  —  chiran-ran. 

fluvius  —  keujawerei. 
foedissimus  est  —  wecondi. 
foedus  —  ouachodi. 
fortis,  e  —  asiti-krouti. 
frater  —  jihtba  P. 
frigidus,  a,  um  —  euki. 
frons  —  dacaisoudou. 
fugere  *—  tomo-monan. 

—  manuabeaupr6-anchouchi. 
fulgur  —  tanwansa. 
fumus  —  saumoudaje. 

für  —  tjanko. 
galaxia  —  dakoisa. 
garrutus  —  roascoucro. 

—  ai-wemre-pred. 
grando  —  ounioto  P. 
gratias  ago  —  cluto. 
gravis,  e  —  simirede. 


Digitized  by 


Google 


Chavantes. 


137 


herbae  magnae  —  tautomdi. 
heri  —  acum-eu. 
bilaris,  e  —  dapreraeusitimonon. 
hodie  —  dour£-ai. 
homo  albus  —  kraschauka  P.  qoa- 
rajourika  (vel  moa-jourika). 

—  laboriosus  —  ambeu-sinukeudi. 

—  niger  —   oraschukra  P.    coua- 
joucran  (vel  cerajoucran). 

humeri  —  danissat. 

humidus,  a,  um  — prowampalikidi. 

ignotus,  a,  um  —  intauwacocondL 

ille,  ilta  —  wa-an-con-di. 

implere  —  comasissi. 

incendium  —  homodi. 

ignis  —  kusche  P. 

indusium     —      dacousa     (camiza 

port.) 
infans  —  ekteti  P. 
infra  —  incro-owi-iri. 
intelligere  —  dioja-so. 
iler  breve  —   romauloure. 

—  longum  (via  dmturna)  —  rom- 
eudl 

longiludo  itineris   significalur  repe- 

tito:  o  —  rom-o-o-o-o-wodi. 
longinque  vado  —  rom-o-wodi. 
juxta,  prope  —  maletßrum-outan. 
labium  el  os  —  dasadoa. 
lab o rare  dorso  —  imanowacher. 
lac  —  teu-oua-cou. 

owa-kau. 

lacus  —  poucouwa. 

lardum  —  couboua. 

latus,  a,  um  —  rom-dia-weredi. 

lavare,  abluere  —  sasaeu  coupehon. 

levis  —  wapoureke\ 

lignum  —  moran  -wawan. 

hgo  —  turoune  P. 

lingua  —  dageuto. 

loqui  —  ai-wemre\ 

—  awemelin  maniwa  —    deprear- 
kouia  chamlan. 

luna  —  oua,  heva  P. 
macer,  a,  um  —  eou-wahi. 
magnus,  a,  um  —  payron-non. 
malus,  a,  um  —  seen-condi. 
manus  —  dai-iperai. 


masculus  —  ambo. 

mater  —  inadkeu,  mama  P. 

mederi  —  i-coman. 

mel  —  ke. 

mentum  —  desacrada. 

mergere  —  acranjeubrekekraoui. 

miles  fortis  —  sa-impiramam. 

mons  —  sianau,  ulschu  P.  * 

mordere  —  woari. 

morsus  serpentis  —  woaria  matissa. 

mori  —  eitika  P.,  manliwabopraitikeu. 

mullum  —  tosaketay. 

mulli    sunt    homines    —    tosacote- 

acaway. 
natare  —  ouajeulibi. 
nebula,  vapor  —  ououmdi. 
negare,  abnuere  —  toma-somri. 
nepos  (fem.)  —  acoulai-pre. 
nihil  comedi  —  ito-crene-nomaje. 
nihil  (nihil  habeo)  —  nema-je. 
nil   habeo   edendum    —    imasomi- 

itocrene. 
nihil  valere,   nil  prodesse  —   wa- 

condi. 
non,  nequaquam  —  tomä-malisso. 
nolus,  a,  um  —  watouwaoucon. 
nox  —  tomanmara. 
nunquam  —  inloawoa-cocondi. 
obscurus,  a.  um  —  rom-jan-cran. 
occidamus  omnes  —  molo-coubou- 

ray-tipan. 
occidere  —  aqueuwatedawivi. 
os,  ossis  —  lo-i. 
pagus  —  darowa. 
palma  manus  —  danipkrahi. 
parvus,  a,  um  —  crou-toule\ 
paler  —  juma  P. 
paucus,  a,  um  —  sourouci. 
pectus  —  dagoucoudo. 
perdere  —  loa-coulan. 
perficere  —  coucr6. 
persona  —  simissi. 
pes  —  dapra-canou. 
pessum  dari,  corrumpi  —  croit 
pileus     —     schuanpo    P.     sapey 

(chapeo:  porl.). 
pinguis,  e  —  waamdi. 
piscari  —  keutebe  oate  kaouini. 

18 


Digitized  by 


Google 


136 


Chavantes. 


piscalum  eamus  —  t6be-caniou. 

piscatus  bonus  —  sourate-caniou. 

piscis  —  lebe,  übe  P. 

—  magnus  —  lebe  ouanouan. 

pluet  —  lan-louao-chincre. 

pluma  —  sijirawibi. 

pluvia  —  la  P. 

posl,  poslea  —  liadaite. 

prata,  campus  —  papsejawerai. 

pro,  ad  —  co-masi8i. 

proprius,  a,  um  —  ajeu-rorondi. 

puella  —  pico  P.,  baclonlei. 

puer  —  kalumebri  P. 

pulcher,  a,  um  —  oueki. 

pulcher  est  —  ouenki. 

quid  agilur?  —  aü-a. 

quis  esl?  —  aü-a-djeu. 

piger  a,  —  wakadi. 

plenus,  a,  um  —  wa-icou. 

plorarc     —     kelepremanliwa-oiwa» 

monon. 
plumae  ad  ornandum  —  ouainbou. 
praebere ,  credere  —  lomas  omri. 
putrescere  —  tauari. 
reddcre  —  mi-na-pa-mori. 
ridere  —  si-si-roueu-piran. 
rigidus,  a,  um  —  malaladi. 
rivus  —  keu  chourou  (aqua  juvenis.) 
rolundus,  a,  um  —  sapotoredi. 
sal  —  tagua  P. 
salire  —  sarou-nou. 
sallare    —    ouachicrencbra ,   vasin- 

crene  P. 
sanguis  —  apkoujaki. 
sanguinem  millere  —  ewaprou. 
sagilla  —  ü. 
sapcre,  nossc     —     eimeracressedi, 

wolo-a-oucou. 
sarmenlum,  funis  —  kaba-crou. 
salis  —  sacoulan-acouway. 
scindere  —  chigo-eureu. 
secare,  scindere  —   bacrcna-si-iori. 
semiaelhiops  —  ouara  joupre  (vel 

cera  jeucran). 
senex  —  oanve. 
serpens  —  ouahi. 
sibilare  —  ai-ouorau. 
siccus,  a,  um  —  nolicr^. 


sicera  —  cucusche  P.  coucoujai. 
sidera  magna  (planetae)     —    qua 
P.,  wachi-waway. 

—  parva  —  chirourou. 
simia  —  crocor^. 

sol  —  sidacro,  slukro  P. 
solus,  a,  um  —  simisi. 
immundus,    sordidus   —   acoubou- 

domdi. 
spuere  —  asidare-menan. 
slans  —  ladsamni. 
siellae  —  ouachide\ 
stragula  dormiloria    —    ouasdenia- 

medi. 
submcrgi  —  keu  mate-douro. 
supercilia  —  dasahi. 
supra  —  isissiwi-iri. 
surdus  —  poclipan. 
sylva  —  anta  P. 
surge  —  assam. 
tabacum  da  mihi    —     waarimaca- 

nau  ( labac- waari ). 

—  pro  mea  fislula  —  paawi-waari- 
ilaconeri. 

telum  pyrium  —  ouna  P.f  ouanou. 
lempus  1.  menses  pluvii  —  tencrowi. 

—  I.  menses  sicci  —  ouamshi 
terra  —  teia,  lika  P. 

limor  —  pai-cro. 

lollere  —  menan. 

tonilru  —  tourouran. 

tristis,  e  —  manua  arcanacrochmo- 

nonoman. 
unguis  —  dagnipo. 
urbs  —  daroja  ouwerei. 
urina  —  asinjai. 
vecors  —  pain-crole. 
venari  —  tagua  P.  waleakeucreusa- 

sasari  (eamus  in  sylvam  occisum.) 
venter  —  dadau. 
vulnerare  —  aquoi-creu. 
veslimcnla  —  schaschahuc  P.  dse- 

saheu-comptoli. 
Numeri :    1     simisi. 

2  aouapranai. 

3  scoudaton. 

5     mononpchai. 

4  monontonan. 


Digitized  by 


Google 


Chavantes.    Cherentes. 


139 


plus  quam  5  —  ka-o(o...o...o..)ki. 

canis  —  oapsa  P. 

capreolu?  —  pole  P. 

ovis  —  ponkere  P. 

sus  —  cuhe  P. 

gallina  —  schika  P. 

gallus  —  roacro  P. 

mulus  —  quaru  P. 

bos  —  locou. 

vacca  — ■  toccu  P. 

equus    —    apraisoudou,    quuripo- 

kripo  P. 
tapirus   —  cjruendeu. 
felis  onca  —  acouchere. 

—  —     nigra  —  oucoucran. 
dasypus  —  ouaranli. 

—  gigas  —  asipocoawan. 

simia  hapale,  penicillatus,  Rosalia  — 
crocoli. 


nasua  —  abcucudeu. 
tapirus  —  kuhude  P. 
crypturus  —  amtorolis. 
psitlacus  —  creen-le. 
psittacus  ara  —  somerara. 
rhamphaslos  —  moroada. 
crocodilus  —  aconjoueu. 
lacerta  —  cri-jaie-oen-cre. 
crotalus   —  siseu. 
papilio  —  piro. 
musca  —  kou-kou. 
eulex  —  mram-mre. 
fabae  —  pawenjeu,  panschu  P. 
cocos,  palma  —  kokodo-wede. 
musa  (banana)  —  baco. 
farina  zeae  —  copaschu. 
zea  mays  —  nosche  P. 
herba  tabaci  —  oali  P.,  ouani. 
oryza  —  cotsche. 


CHERENTES*). 


aeger  —  osake, 

alligare,  firmare  —  ouassisi. 

anus  —  ouastedi. 

amplecti  —  canion-aouenki. 

aqua  —  cou. 

gutta  aquae,  scaturtgo —  keu-wacou. 

arbor  —  couba. 

arcus  —  comicran  *. 

auris  —  da-inpore  *. 

avis  parva  —  chi. 

—  magna  —  chi-baca. 

bibere  —  jaucrene. 

bonus,  a,  um  —  chiendi. 

braccae  —  decouja-dajai. 

brachium  —  dapai-nau. 

calor  —  roacro. 

canlare  —  aca. 


capilli  —  layahi. 

caput  —  dicran  *. 

captivus  —  oajo-cra, 

caro  —  ctence\ 

Cataracta  —  tencaca-criarondi. 

cauda  —  crou. 

cerebrum  —  dacranocrsu. 

cilia  —  datoi-mcan. 

clava  « —  coupera. 

—  minor  —  cauro. 

collare  —  aketcali. 

Collum  —  dabe  dau. 

considere  —  toi-nia-moram. 

coquere,  assare  —  briaribau. 

cor  —  daen  *. 

cryslallus  —  kilaira. 

culler  —  semecajai,  sinikajai. 


#)  Vergl.  I.  275.      Aus    Casteln.  Expedit.  V.  262.      Die  mit 
Wörter  gehören  auch  dem  Dialekte  der  Chavantes  an. 


bezeichneten 


Digitized  by 


Google 


140 


Cherenles. 


currerc  —  empraba. 
crus  —  date. 
crux  —  chedaicouacha. 
cyfnba  magna  —  coubarai. 

—  parva  —  couba-ri. 
dentes  —  daguoi*. 
deus  — 

diabolus  —  eupanri. 

dies  —  mangra. 

digitus  —  danikiba. 

dormire  —  aboukidi-toniantan. 

edere  —  ounchada. 

ensis,  gladius  —  couboucanai. 

excrementa  —  couptondi. 

fames  —  maramedi*. 

fatigatus  —  ouacoctoudi. 

femina  —  picon*. 

femur  —  daja. 

filius  —  acoulai  *. 

filia  —  bacanon. 

—  mea  —  dacra. 

flu  vi  us  —  kcu-an-wai. 

foedus,  a,  um  —  ouachendai. 

frigidus  a,  um  —  cucudi. 

frons  —  dacaniacran. 

fugere  —  malomoui. 

fulgur  —  eaubouji. 

für  —  ame-me-precidi. 

garrulus  —  pi-chaidi. 

gaudere    —     romou-kesai-achiour- 

rimjiouü. 
gravis,  e  —  pteapodi. 
gutlur  —  daniou-in-cre. 
homo  albus  —  coaji-oupr6. 

—  niger  •*—  coaji  ara. 

—  semiaelhiops  —  coa-joui-ca. 
humerus  —  danichai. 

ignis  —  coujeu*. 

inauris  —  teuprejeu. 

labium  —  dagedoua. 

lac  —  coto-oua-cou. 

lacerta  —  crijou. 

lacus  —  keu  wawai. 

lapis  —  kanai. 

lardum,  pinguis,  e  - —  oua. 

lavare,  abluere  —  ouamronda, 

levis,  e  —  ouapolike  *. 

lingua  —  danin-lou. 


loqui  —  amenai. 

luna  —  oua*. 

malus,  a,  um  —  chiencondi. 

manus  —  danicra. 

mentum  —  daida  pouda. 

mergere  —  dacouabi. 

tnons  —  manian-a-aurai. 

mordere  —  ansari. 

mori  —  dadeu. 

nasus  —  danescri*. 

natare  —  darbi. 

nepos  (fem.)  —  dacra-pr^. 

niger,  a,  um  —  cran. 

nox  —  omea-craocri. 

occidere  —  dourini. 

oculus  —  datoi*. 

ornamenta    plumarum     avium     — 

acran-achidi. 
08,  oris  —  dageau. 
pagus  —  ouarowa. 
peclus  —  dajoucoudou. 
pellis,  culis  —  kenai. 
perculere  —  ankajouri. 
pes  —  dapra. 
piger  —  ouacacrodi*. 
pileus  —  cayamilro. 
piscis  —  iobiai. 

—  magnus  —  piera-y-po. 
piscari  —  iebftweni. 
plorare  —  ourioouak. 
pluma  —  ibaka, 

pluvia  —  lan. 

podex  —  dajahan. 

pratum  —  choguim. 

premere  —  keuri. 

puella  —  dackrada. 

pulcher,  a,  um  —  psiehiendi. 

regulus,  capiUneus — quatrebrucrada, 

couma-nan-chai 

—  oua-ca-motai. 
rivu8  —  keuri-aurai. 
eagitlae  —  ti. 
saltare  —  aencrene. 
sanguis  —  da-oua-prou. 
senex  —  oaweke. 
serpens  —  amakai. 
sicera  —  coucoujai. 
8tellae  —  chouachL 


Digitized  by  LjOOQ IC 


Chererüe*.    CWariabas. 


141 


sitis  —  eroboudi*. 

sol  —  beudeu. 

slragula  dormiloria  —  oriamli. 

sapercüia  —  daeonian. 

gylva  —  aeoubouni. 

lelura  pyrium  —  tou-a-Bou. 

terra  —  choupra. 

tesludo  —  koucan*. 

limor  —  pai. 


equus  —  chombkri. 
felis  onca  —  ou. 

~  nigra  —  ou-acran. 

lupus  —  couja. 

nastia  —  kouaeong. 

simia  —  cro. 

—  hapale,  penicillatos ,  Roaalia 

il*hic 
8U8  —  coueu*. 


tonitru  —  tanyringrin. 

vesperülio  —  arbo. 

trisüs,  e  —  siticroudi. 

tapirus  —  coudieu. 

domus,  tugurium  —  cri  *. 

dasypus  —  couan-riai. 

urina  —  itoni. 

dasypus  gigas  —  orewawa. 

urbs  —  criran. 

gallina  —  ohika*. 

veoari  —  coucaujai. 

perdrix  (crypturus)  -—  ouiki. 

venalor  —  juja. 

psittacus  —  oua-cha. 

venter  —  dadou-da-di. 

p8itlacus  ara  —  ckouara. 

vesümenla  —  chicou-jajai. 

rhamphasto8  —  nononouda. 

veslis  —  chicou  jagran. 

rhea  americana  -r-  man  *. 

via  —  boudiaudi*. 

mycleria  —  jibaca. 

vir  —  ambeu  *. 

crocodilus  —  cauieu. 

Numeri:  1             chimichi. 

crolalus  —  ouari. 

2            poueouanai. 

boa  —  ouanianko«. 

3            maipranai. 

coco8,  palma  —  noron. 

4            chicou-aoaibichi. 

dioscorea  —  coupa*. 

5            nicrapeu. 

fabae  —  ouajimjo. 

(non  ultra.) 

goBsypium  —  cabaji. 

bös  —  coutican,  tooau. 

mu8a  (banana)  —  chou-peiran. 

vacca  —  coutican-picoo. 

batalas  —  coundi*. 

equa  —  espicon. 

canna  saecharifera  —  doojee*. 

canis  —  ouapchon  *. 

tabacam  —  oaanijeu. 

cervus  —  po*. 

zea  mays  —  nojeu*. 

CHICRI 

A  B  Ä  S  *). 

aqua  —  kü,  ku,  ku. 

auris  —  daipocri. 

arbor  —  od£,  ot6. 

avus,  avia  —  angrala. 

areu8  —  comecane\ 

bonum  est  —  intsche. 

•)  S.  I.  278.  —  Das  reichere,  hier  benützte  Wörterverzeichnis*  ist  von 
Eschwege,  die  neue  Welt  I.  95.  Die  nach  S.  Hilaire  (Voy.  Sonrc.  R.  de 
S.  Francisco  11.  289)  hinzugefügten  Wörter  sind  mit  H  bezeichnet 


Digitized  by  LjOOQIC 


142 


CWcriabas. 


brachium  —  dapa. 

cantare  —  tonigri. 

capitlus  —  d'ahaschi,  dajahi  H. 

caput  —  d'agrang,  dacran  H. 

caro,  carnis  —  poonhi  (pongni). 

coelum  —  acoa. 

collum  —  d'apulü. 

corbis  —  schikitong. 

corlex  arboris  —  öden. 

culter  —  tagra, 

da  mihi  —  ui. 

digitus  —  d'aschipigra. 

farina  —  kupaschu. 

femina  —  picon  H. 

femur  —  d'atea. 

filia  —  debfc. 

—  mea  —  pacoiong,  pieong. 
filius  — -  ingra. 

folium  —  decu  H. 

fructus  —  decran  H. 

homo  —  amb4  (a  surdum)  H. 

—  albus  —  ora-djoica  H. 

—  niger  —  ora-djura  H.  *) 
indianus  —  oiprede. 

Ü  —  im  tu  seh  ai  muri  m. 

ignis  —  kutsche. 

indusium  —  lacuscha  (camiza :  porl.) 

infans  —  aicule  H. 

luna  —  oa,  ua  H. 

magnus,  a,  um  —  aimoaple  H. 

manus  —  d'aschipigri,   dajipcra  H. 

mater  —  nchataki. 

membrum  <?  —  d'apahng. 

membrum    ?    —  d'agri. 

nepos  —  inschiulü. 

nasus  —  d'asigri,  dascri  H. 

non  —  aainschä. 

oculus  —  d'aipogri,  datoman  H. 

olla  —  nitschi. 


os9  oris  —  d'atoh&,  daTdaua  H. 

parvus,  a,  um  —  aicute  H. 

pater  —  mamang. 

peclu6  —  d'anhocutü,  daputü  H. 

pes  —  d'apra,  dapra  H. 

pileus  —  scraipahng. 

pluma  —  sidarpi  H. 

puer  —  aimaman  H. 

pulcher,  a,  um  —  dapside  H. 

ruber,  a,  um  —  oiprede  H. 

sagitla  —  elike. 

sie,  sane  —  impä. 

sicera  —  kükusc. 

sidera  —  oaitomorin,  uattemuri  H. 

sol  —  estagro,  slacro  H. 

supparus  —  schii;raD  cusupischi. 

terra  —  tica. 

tugurium  —  grt. 

tunica  muliebris  —  tacurate. 

veni  huc  —  uiklu. 

venter  —  d'alomong,  dadu  H. 

ventus  —  kutete. 

Numeri:  1  hemerotong. 

2  prane. 

3  escumlatong. 

4  moropöe. 
bos  —  kuptakü. 

canis  —  goabsang. 

cervus  —  pö  H. 

equus  —  sumschari,  soujari  H. 

felis  onca  —  ukü. 

tapirus  —  cutö. 

gallina  —  schika, 

gallus  —  teora. 

piscis  —  lupe  H. 

pulex  penelrans  —  cracuti  H. 

musae  fructus  —  amintsche. 

zeae  maydis  grana  —  notsche. 


*)  Das  Ora  in  diesem  Compositum  scheint  das  Uära  r Mensch,  Nation)  der 
Tupi,  das  gleichbedeutende  Ore  der  Manao,  das  Ere  der  Cayriri,  das  Yoale 
der  Abipon  und  Mbocobi. 


Digitized  by 


Google 


Qeioö. 


143 


GEICÖ*). 


aelhiopissa  —  lacayo. 

asso,  are  —  tiloschung. 

audio,  ire  —  uschiegkö. 

aoris  —  aischeroh. 

avunculus  —  iquate. 

brachium  —  aepang. 

brevis,  e  —  nohluludäng. 

calidus,  a,  um  —  ijahü. 

capillus  —  grangsche. 

capul  —  grangbli. 

coelum  —  maeco. 

collum  —  aepurgä. 

costa  —  aemantaelä. 

dens  —  ayanle. 

diabolus  —  pocklaeschü  aqäle. 

dies  —  tipiaco. 

digilus  —  aenaenongklang. 

domus  —  y(l)rourö. 

dormio,  ire  —  uhliong. 

edo,  ere  —  tiqua. 

femur  —  aecroh. 

filia  —  scharrepiu. 

filius  —  scharrete. 

foedus,  a,  um  —  nohmeleniheh. 

fotium  —  arandische. 

frigid us  a,  um  —  ohnlu(hl). 

homo  albus  —  tipiaeung. 

—  niger  —  tick  ah. 

ignis  —  piog. 

juvenis  —  oopaung. 

lavo,  are  —  namblu. 

lingua  —  aenella. 

longus,  a,  um  —  nohriähniheng. 

luna  —  paang. 


macer,  a,  um  —  oohnpüiu(hl). 

mamma  —  aejussi. 

manus  —  aenaenong. 

maier  —  nä. 

membr.  vir.  —  aereng. 

membr.  mul.  —  aeoaenü. 

morior  —  nong(e)roh. 

nasus  —  aenecopiöh. 

nox  —  coco. 

occido  —  üuing. 

oculus  —  alepuh. 

os,  oris  —  aingko. 

pater  —  ja. 

palera  cucurbilina  —  ae(e)rü. 

pectus  —  aejussi. 

pes  —  aepähno. 

pinguis,  e  —  nohlonlheh. 

puella  —  juckque. 

pulcher,  a,  um  —  nohr(l)äniheh. 

ramus  —  arandische. 

semiaelhiops  —  mandaltü(mulaUo). 

sol  —  chügkra* 

soror  —  nempiaepiü. 

Stella  —  bräcklüb. 

sylva  —  oütü. 

tabacum  —  päeih. 

terra  —  chgku. 

trulla  —  cara. 

venler  —  aepu. 

venlus  —  ongklhü. 

video,  ere  —  u(l)epu. 

umbilicus  —  aequakrüng. 

unguis  —  aenaenongsiae. 


*)  Vergl.  I.  279.     Die  (   )  eüigeachlossenen  Buchstaben  werden  stamm  mit- 
gehört 


Digitized  by 


Google 


144 


MasacariL 


MASACARA*). 


aethiopissa  —  gachtalözo. 

asso,  are  —  jbamani. 

audio,  ire  —  cbighko. 

auris  —  cbü(e)chgob. 

avunculus  —  küania. 

barba  —  thüohgthöh. 

bibo,  ere  —  niameng  mung  quamu. 

brachium  —  kümghüang. 

brevis,  e  —  atschigero. 

cado,  ere  —  airini. 

canto,  are  —  aggreamu. 

capillus,  a,  um  —  cböh. 

capul  —  acharoh. 

capite  dolere  —  aroiuhuing. 

caro  —  köhö  aija, 

clamo,  are  —  aggungtschiamu. 

clericus  —  ampari. 

Collum  —  thüngkob. 

connubere  —  arani. 

conlundo,  ere  —  intauüngning. 

coquo,  ere  —  muini. 

corpus  —  cotto. 

coxa  —  kuungiring. 

cras  —  zorü  arö. 

culter  —  tschiaehttA. 

dens  —  thüoh. 

diabolus  —  aglz(i)aggeröh. 

dies  —  zoirih. 

digilus  —  kumbfiöb. 

domus  —  pa. 

edo,  ere  —  inthug  kräng. 

esurio,  ire  —  aming  cuing. 

farina  —  eija. 

femur  —  schü&kah. 

filia  —  thziagtcra, 

filius  —  kugcra. 

fistula  fumaria  —  cuuni. 

foedus,  a,  um  —  imböitzuning. 

foris  —  kauoä. 


frater  —  tbiagtqua. 
frons  —  küb. 
fulgur  < —  zingoriany. 
berba  —  coatgüo. 
bodie  —  zofirüv 
bomo  —  ingniuh. 

—  albus  —  gar6. 

—  niger  —  gachlha, 
homines  uiulti  —  anggagkang. 
ignis  —  guchah  M. ,  hugba  S. 
indianus  —  agkuscbuo  aijo. 
infans  —  ihngabich. 

inlus  —  pacö. 
juvenis  —  uihnzänüh. 
latus,  a,  um  —  tzurogzö. 
lavo,  are  —  achar  namü. 
lingua  —  cung(u)ring. 
longus,  a,  um  —  atschirogzS. 
luna  —  gachang. 
macer,  a,  um  —  inca(ng)ra. 
man  us  —  kümbüob. 
maler  —  scboöh. 
mel  —  khuung. 
membr.  vir.  —  kru. 

—  mul.  *—  ingfairang. 
meus  —  ingniung. 

mingo,  ere  — •  ajach  cumung. 
morior,  i  —  hianghoni. 
mortuus,  a,  um  —  honi. 
mullus,  a,    um    —    pautzöb    M., 

erooang  S. 
mulier  —  ihnta. 
nasus  —  tchüchgoh. 
niger  — -  oeiefata. 
nox  —  ambüch. 
occido,  ere  —  intangniamü. 
oculus  —  göcblcb. 
odor  —  ihaicka. 
oro,  are  —  relzani  (rezar:  port.). 


*)  VergL  L  279.    Der  Name  Masacara  bedeutet  in   mehreren  Tapi-Dialecten : 
die  Hfinne.  —  M  =  von  Martins,  S  ss  von  Spix  aufgenommen. 


Digitized  by 


Google 


Masacara,     Aoroa  mirim. 


145 


08,  oris  —  t(chiatfta*  /•   « 

os,  ossis  ~~  ingje. 

pater  —  ghüingoiaag; 

patera  cucurbitina  —  crö. 

paucus  —  atsehvkkro. 

pectus  —  jumbrachtüh. 

pes  —  hu  ach  16h. 

pinguis,  e  —  hiangzö. 

pluma  —  oera  chigingtgö. 

pluvia  —  tzü. 

puella  —  ihnta  hiuötchiö. 

pulcher,  a,  um  —  ochhuangöikc*q. 

ruber,  a,  um  —  hingüra. 

saccharum — azucrü  (assucar:  port.) 

salto,  are  —  oequiuama, 

sanguis  —  höh. 

8emiaelhiop8  —  muratto  (port.) 

senex  —  kaichlhüöh. 

socius,  compater  —  teehiäüu,  tcW* 

bächiro. 
8ol  —  teoi(e)nih. 
8puo,  ere  —  mungkianf. 
Stella  —  pinnatzö. 


sylva  —  amhö. 

terra  —  oeh. 

trulla  —  camando  (Camotim :  tupr). 

venor,  ari  —  hnamai  au  küamü.  * 

venter  —  tschiuggrüng. 

ventus-  ~  aungaohhüh. 

viridis,  e  —  imbachtzü. 

viscera  —  tsiuzzäri. 

vivo  —  impuignitig. 

umbilicu8  —  tchiungih. 

unguis  —  künthukah. 

volo,  veile  —  häuungnihuh. 

imbii  ( spoiuiias,  fructus)  —  zigöh. 

imbuzeiro     (spondias,    arbor)     ~ 

zigöh-ku. 
faba  —  kuhung. 
oryza  —  pingnio. 
Cucurbita  —  kochhoa. 
zea  mays  —  mutgku. 
zizyphus  joazeiro  (arbor)   ~  ambi. 
tabacuni  —  hingza. 
mandiocca  —  cachüh. 


ACROA     M  I  R  I  M*). 


asso,  are  —  iguakroru.    . 
audio,  ire  —  ihewaloaba. 
avia  —  jina. 
auris  —  aspockKL 
avunculus  —  jungama, 
avus  —  ingeorta. 
barba  —  aasuthasstL 
bibo  —  tschoickload. 
braccae  —  aikutsehalö. 
bracht  um  —  aipaokü. 
brevis,  e  —  uttudii. 
caeruleus  —  schikutzaer4ng. 
calcaneus  —  aipäracrlade. 
calceus  —  bafaeutsehä. 
calidus  —  jrawacrokeY 


capülus  —  asaih. 
caput  —  aicrän. 
coeium  —  höuate(i). 
Collum  —  aimbutlüde. 
conlundo,  ere  —  ihnsumölö. 
coquo,  ere  —  pisaühül(r)i. 
corpus  —  aihoimba. 
coxa  —  aicküpetade. 
cubitus  —  assümüacktöde. 
culter  —  cubcannä. 
dcns  —  aiqua. 
diabolus  —  höipanide(i). 
digilus  —  assiperaii. 
—  pedis  —  aipurüikL 
douaus  —  kii. 


«)  Oben  I.  281. 


19 


Digitized.by  LjOOQIC 


144 


Masacari. 


MASACAR  Ä*). 


aethiopissa  —  gachtatözo. 

asso,  are  —  jhamani. 

audio,  ire  —  chighko. 

aum  —  chü(e)chgob. 

avunculus  —  küania. 

barba  —  thuohgthöh. 

bibo,  ere  —  niameng  mung  quarau. 

bracbium  —  kümghüang. 

brevis,  e  —  atschigero. 

cado,  ere  —  airini. 

canto,  are  —  aggrearmx 

capillu8,  a,  um  —  chöh. 

caput  —  acharoh. 

capite  dolere  —  aroiuhuing. 

caro  —  kohö  aija, 

clamo,  are  —  aggungtschiamu. 

clericus  —  ampari. 

Collum  —  thüngkoh. 

connubere  —  arani. 

conlundo,  ere  —  intauüngning. 

coquo,  ere  —  muini. 

corpus  —  cotto. 

coxa  —  kuungiring. 

cras  —  zoru  arü. 

culler  —  tschiaehtta, 

dens  —  thüoh. 

diabolus  —  ag(z(i)aggeröh. 

dies  —  zoirih. 

digilus  —  kumbüöh. 

domus  —  pa* 

edo,  ere  —  inthug  kräng. 

esurio,  ire  —  aming  cuing. 

farina  —  eija. 

femur  —  schüökoh. 

filia  —  thziagtcra. 

filius  —  kugcra. 

fistula  fumaria  —  cuuni. 

foedus,  a,  um  —  imbÖitzuning. 

foris  —  kauoä. 


frater  —  thiaglqua. 
frons  —  kuh. 
fulgur  < —  zingoriany. 
herba  —  coatgöo. 
hodie  —  zoTirü« 
homo  —  ingniuh. 

—  albus  —  gare. 

—  niger  —  gachlha. 
homines  uiulti  —  anggagkang. 
ignis  —  guchäh  M.,  hugha  S. 
indianus  —  agkuschuo  aijo. 
infans  —  ihngabich. 

intus  —  pacö. 
juvenis  —  uihnzänüh. 
latus,  a,  um  —  tzürogzö. 
lavo,  are —  achar  namü. 
lingua  —  cung(u)ring. 
longus,  a,  um  —  atschirogzö. 
luna  —  gachang. 
macer,  a,  um  —  inca(ng)ra. 
man  us  —  kümbüort 
mater  —  schoöh. 
mel  —  khuüng. 
membr.  vir.  —  krö. 

—  mal.  *—  ingfairang. 
meus  —  ingniung. 

mingo,  ere  — •  ajach  cumung. 
morior,  i  —  hianghoni. 
mortuus,  a,  um  —  honi. 
mullus,  a,    um    —    pautzöh    M., 

erooang  S. 
mulier  —  ihnta. 
nasus  —  tchüchgoh. 
niger  —  oeichta. 
nox  —  ambuch. 
occido,  ere  —  intangniamü. 
oculus  —  göchlch. 
odor  —  ihaicka. 
oro,  are  —  retzani  (rezar:  port. ). 


*)  VergL  I.  279.    Der  Name  Masacara  bedeutet  in   mehreren  Tupi-Dialecten : 
die  Hähne.  —  M  =  von  Martius,  S  sa  von  Spix  aufgenommen. 


Digitized  by 


Google 


Masacadu     Aoroa  mirim. 


145 


08,  ori8  —  t(chialta*  /.   . 

os,  Ossis  — «  ingje. 

pater  —  ghüiogniang\ 

palera  oueuvbHina  —  crö. 

paucus  —  atsebükkro; 

pectus  —  jumbwchtüh. 

pes  —  huachtfch. 

pinguis,  e  —  hiangzö. 

pluma  —  oera  chtgingtgö. 

pluvia  —  Izö. 

puella  —  ihnla  hiufttchiä. 

pulcher,  a,  um  —  ochhuangöikcto. 

ruber,  a,  um  —  hingüra. 

saccharum  —  azucrü  ( assucar :  porl. ) 

salto,  are  —  oequiuamu. 

sanguis  —  höh. 

semiaethiops  —  muratto  (port) 

senex  —  kaichlhüöh. 

socius,  compater  ~  tsehiäüu,  tcW* 

bächiro. 
8ol  —  tzoi(e)nih. 
spuo,  ere  —  mungkiani. 
Stella  —  pinnatzö. 


aytva  —  awthö.  > 

terra  —  oeh. 

trulla  —  camacido  (Camotim:  tupr). 

venor,  ari  —  hnamai  aü  küamü.  i 

venter  —  tscbwggrüng. 

venlus  ~  aungachhüh. 

viridis,  e  —  imbachlzü. 

viscera  —  Isiuzzari. 

vivo  —  impuignifig. 

umbilicus  —  tchiungAh. 

unguis  —  künthukah. 

volo,  veile  —  hauungnihuh. 

imbü  ( spondias,  fruclus)  —  zig&h. 

imbuzeiro     (spondias,    arbor)     — 

zigöh-ku. 
faba  —  kunufig. 
oryza  —  pingnio. 
Cucurbita  —  kocbhoa. 
zea  mays  —  anilgku. 
zizyphus  joazeiro  (arbor)   < —  ambi. 
tabacuni  —  hingza. 
mandiocca  —  cachüh. 


ACROA     HIRI  M*). 


asso,  are  —  iguakroru.    . 
audio,  ire  —  Ihewaloaba. 
avia  —  jina. 
auris  —  aspocklü. 
avuncutua  —  juugama. 
avus  —  ingecala. 
barba  —  asgüthassu* 
bibo  —  Ischoickldftd, 
braccae  —  aikutsehalö. 
brachium  —  aip&ckü. 
brevis,  e  —  uttudu. 
caeruleus  —  schikutzaer&ng. 
calcaneus  —  aiparacrlade. 
calceus  —  bacaeulschä. 
calidu*  —  tawacroke. 


capillus  —  asaih. 
caput  —  aicran. 
coelum  —  höuate(i). 
Collum  —  aimbuttüde. 
contundo,  ere  —  ihnsumölö. 
coquo,  ere  — *  pisauhül(r)i. 
corpus  —  aihoimba. 
coxa  —  aicküpetade. 
cubitus  —  assümüacktode. 
culter  —  cubcannä. 
dens  —  aiqua.. 
diaboius  -r-  höipanide(i). 
digilus  —  assiperaii. 
—  pedis  —  aipärüikL 
dorais  —  kli. 


•)  Oben  I.  281. 


19 


Digitized 


hy  Google 


14* 


Acroa 


dormio,  ire  —  tonemöuaingniong, 

thoroguaingniong. 
edo,  ere  —  wassatta. 
ego  —  wa. 
eo,  ire  —  kloroguanä. 
esurio,  ire  —  maraumblesäte. 
farina  —  cuül-patsehü. 
femur  —  ainschadi. 
filia  —  dewakonö. 
filius  —  ingcra* 
fislula  fumaria  —  wetecklö 
flavus,  a,  um —  schicutschawabtöide. 
foedus,  a,  um  —  sibiraing. 
folium  —  uöthesu. 
frater  —  jino. 
frigidus,  a,  um  —  itöde(i). 
fron»  —  aickuah. 
fulgur  —  thainkFquebüsi. 
homo  albus  —  ihöikale. 

—  niger  —  uratschuara. 
homines  mulli  —  lharilbasuru. 
ignis  —  kulschiopde(i). 
indusium  —  tschikusa  (camisa). 
infans  —  aikutä. 

juvenis  —  qualöbrä. 
lacus  —  puckute. 
lapis  —  quetäde(i). 
lavo,  are  —  acööwamtirang« 
lignum  —  mi. 
lingua  —  assointhö. 
longus,  a,  um  —  packüsede. 
luna  —  uati. 
man  us  —  assubekri. 
marilus  —  lamororhä. 
mater  —  injalekü. 
membr.  vir.  —  asaiuhulu. 

—  femin.  —  tacktü. 
meridies  —  analschiumaera. 
meus,  a,  um  —  in  e. 
mingo,  ere  —  aikthöni. 
morior,  i  —  aicktol(r)ö. 
morluus  —  mathakthölö. 
mullus,  a,  um  —  uarorütet(i). 
nasus  —  aszueklö. 

niger,  a,  um  —  schikilUacraag.    • 
non  —  aroba. 


nox  —  macraäi. 

occido,  ere  —  ualöuiniia. 

oculus  —  aintho. 

oro,  are  —  wameremäuuohö. 

os,  oris  —  ass&taue, 

08,  Ossis  —  thahicke. 

patella  —  aikrailüde. 

pater  —  injungama. 

paucus  —  saucöte. 

pectus  —  assocklhüdü. 

pluma  —  tschUarpile(i). 

pluvia  —  thaite(i). 

puella  —  tabba. 

pulcher,  a,  um  —  aimböseli. 

ruber,  a,  um  —  «chikutzabro. 

sagitta  —  likkite. 

sanguis  —  lauabrü* 

semiaethiops  —  ihoipre* 

aedex  —  üaungä, 

sie,  sane  —  impa. 

socius,  compaler  —  ingeamo. 

8ol  —  putdöli. 

soror  —  ailiba. 

Stella  —  uiainieto. 

sura  —  ailhe. 

lempus  matutinum  —  aungöeckü. 

terra  —  tickaiti. 

tonilru  -7  tbauawabscadi. 

tu  —  pöcka. 

venor  —  kröwalzasari  (eamus  ve- 

nalum). 
venter  —  aiotubdiL 
ventus  —  ukululöde(i). 
vesper  —  hojuwahö. 
video,  ere  —  gebtoblüzumbü. 
viridis,  e  —  kuulscho\  . 
umbilicu8  —  assänoequa. 
unguis  —  assiekbddiL 
volo,  eile  —  ihtsehe. 
gossypium  —  gebatsi. 
tabacum  —  uari. 
faba  —  baungä.  « 

maodiocca  —  cuipa. 
zea  mays  —  nootecUö. 
coco8  (palma)  —  noronilöde. 


Digitized  by 


Google 


Apinagi«. 


147 


APINAG^S*). 


aeger  —  o-eu. 

alligare,  firmare  —  ipre". 

amicus  —  cramato  (camarada:  porl.) 

amplecli  —  acoua-ca-eu. 

anus  —  diipeukaitsi. 

aqua  —  inko,  paicom. 

arbor  —  pi*. 

arcus  —  coulay. 

aures  —  jampaka*. 

avis  magna  —  ogorati. 

—  parva  —  couvenray. 

bibere  —  itcou. 

bonus,  a,  um  —  paili,  abesdi. 

brachium  —  istpa. 

braccae  —  itkratko*. 

calor  —  is-can-creuo. 

canlare  —  main-crere. 

capilli  —  itki. 

capilaneus  —  pai. 

captivus  —  kamapeithoe. 

caput  —  i8cran. 

caro  —  bregni  *. 

Cataracta  —  incan-pououtou. 

eauda  —  ampeu. 

cerebrum  —  it-cran-ka-nini. 

cilia  et  supercilia  —  into-ou*. 

clava  —  rou-cran-ali  *. 

Collum  —  iktaheu. 

colores  —  ico-ya-cay,  i-co-lou-cou. 

considere  —  panieu. 

coquere  —  aga-lo. 

cor  —  itan-tholo. 

crua  —  itai-i*. 

crux  —  pini-pra  (vox  recens.) 

crystallus  —  crourou-ran. 

culler  —  oapo,  wapo  *. 

currere  —  promangati-re. 

cymba  magna  —  pari-raü. 


cymba  parva  —  pari-cräre. 

dentes  —  djoua, 

deus   —  vase-may-aprana. 

diabolus  —  vaenga. 

dies  —  i-on-kaman. 

digitus  —  gnou-cran. 

domus,  lugurium  —  icray*. 

dormire  —  paumorou. 

edere  — r  pagou-cray. 

ensis  —  wapo-tir6*,  anguinem. 

falx  —  oaticouro*. 

fames  —  prau-mau. 

farina  —  ituch*. 

faligatU8  —  ilougouchoneV 

febris  —  meteretelay. 

femina  —  menleja,  iprom*. 

—  gravida  —  oui  *. 
femur  —  itkije*. 
filius  —  icra*. 

filia  (vel  f.  mea)  —  icranlii. 

foedus,  a,  um,  —  omtourais. 

frigidus,  a,  um  —  kreu*,  macri. 

frons  —  gno-cran. 

fugere  —  agounlo*. 

fulgur  —  no-alkem. 

garrulus  —  capre-praman. 

gaudere  —  nalai-kini. 

gravis,  e  —  ouli-i*. 

gutlur  —  in-poudou. 

homo  albus  — coopai-congrangran. 

—  semiaelhiops  —  coopai-coateran- 
ligre. 

—  niger  —  coopai-tigre. 
numerus  —  nisicray*. 

ignis  —  couveu,  coucouvou*. 
infans  —  iprire. 
labium  •—  iscoue-co. 
lac  —  omche-cauko. 


*)  Castelnau  Expedit  V.  270.    Die  mit  *  bezeichneten  Wörter   gehören   auch 
dem  Dialekte  der  Carahös  an.  —    VcrgL  I.  285. 


Digitized  by 


Google 


w 


Afiuwräa. 


lacerta  —  crai-ko. 

lacus  —  impo. 

lavare  —  ika-ou. 

lapis  —  kene.  ,      ^    \     p 

lardum  —  ankouritoine*. 

levis,  e  —  kacridlc. 

ligo  —  cocromonem. 

lingua  —  gnoto. 

loqui  —  megaperey. 

luna  —  boudouvreu,  burua. 

malus,  a,  um  —  punlourin  *. 

—  a,  um  —  omlbu-i. 

manus  —  gnou-cra**. 

mentum  —  iama*. 

mergere  —  pat-cran-morou. 

mons  —  keni-cran-mango-li. 

mordere —  koöunlha. 

mori  —  nalon. 

nasus  —  ninlhou. 

nalare  —  pamro-nimou. 

nequaquam,  rion  —  couari. 

nidus  avis  —  couvja-h£. 

nox  —  kampalos. 

occidere  —  megoupl 

oculus  —  into*. 

os,  oris  —  jacoa. 

pagus  —  cli. 

pasliniim  —  oanipom  *. 

palera  cucurbilina  (cuja)  —  gocrata. 

peius  —  iko  *. 

percutere,  ferire  —  paloca. 

pes  —  it-pari*. 

piger,  a,  Um  —  cäncane. 

pileus  —  scrän^pabo. 

piscari  —  o-keen-lcliira  ? 

piscis  —  tebai. 

plorare  —  nampoura. 

plumbum  —  ihie*. 

pluma  —  ogopreu. 

pluvia  —  inta. 

pecleo  —  jampon. 

prala,  campi  —  capo-to. 

longius  procedere   —   pa  ma  mou. 

pulcher,  a,  um  —  baati,  peli. 

pulvis  pyrius  —  parem. 

regulus  —  paT-li. 

rivus  —  inko-magati. 

rivus  —  cogau. 


rivulus  —  inko. 

sagittae  —  croua*. 

saltare  —  main-crere. 

sajfgu|s  '-i-  ^umpro  *. 

senex  —  ipou-peuketi. 

serpens  —  kanon  *. 

sibilare  —  maigno-i. 

sie,  recte,  sane  —  tamau. 

sicera  —  kanga-cheu-li  *. 

sidera  —  pleu. 

sitis  —  idmancorö. 

socius  —  coupe. 

sol  —  bure,  kalhoa. 

speculum  —  amniboboita. 

slemutare  —  meüa-ia. 

stragula  dormjtoria  —  cou-pipi. 

sylva  —  pa. 

telum  pyrium  —  coutes,    oujacoro. 

terra  —  peu-ka. 

timor  —  amanpa. 

tonitru  —  ida. 

irislis  —  ismanigauka. 

tugurium  —  cricam. 

urbs  —  crimacrali. 

venari  —  brouaman. 

venter  —  guon-eu.     . 

ventus  —  cocondo. 

vestis  forensis  —   i-pointo-ka-jam- 

ponti. 
veslimenla  —  lh6e. 
via  —  kreu-ou. 
vir  — r  papay,  ipri6. 
Numeri:  1  pouchi. 

2  al  croudou. 

3  al  croudi-pshi. 

4  agoutad-acroudo. 
bos  —  ompreuray. 

vacca  — '  preuenliji. 

cervus  —  Impo. 

dasypus  —  lono*. 

—  gigas  —  lono-li. 

canis  —  robo  *. 

equus  —  corotouroürai. 

felis  onca —  robocrorL' 

felis    —  nigra  —  robotique. 

bydrochoerus  eapybara  —  burity. 

lupus, —  pou. 

nasua  —  vacon*. 


Digitized  by 


Google 


Apinagta.    Apoae^icrans. 


119 


simia  —  kofco-k 
8U8  —  ancro. 
lapirus  —  koc*e*ti*. 
vespertilio  —  onchepe* 
crypturus  (linarau)  — -  aAo-io. 
gallina  —  cran-ouray. 
pullus  —  cramhonne*. 
psiltacus  —  k,eteray* 
ara  —  imp anett  vel  imboue, 
rhamphastos  —  mouron. 
mycteria  —  cattprili. 
rhea  americana  — ..  raaü*. 
bufo  —  prety. 


crocodilu8  ».  toi*  .<    ■ 
crotalus  —  paidai-aoupari.    , 
pylhj>n  —  roti*« 
testudo  —  caproHtoti  *,  eapran  *. 
r—  emy8  —  tapraik     • 
cocos,  palma  —  roro^pari*. 
radix  batatae  —  joto  *» 
radix  diosconeae  —  impobo« 
fabae  —  benooutey. 
gossypiuaa  —  jLataroou 
mu8ae  fruclus  —  lereuhti. 
zea  loays . — couecacraioki. 
tabacum  —  kariniaco. 


APONEGICRANS. 

Timbiri  de  ÖaneMa  Ana  *. 


a€r  —  goicoa. 

albus,  a,  um  —  hafccühti. 

ambulo,  are  —  gaghumö. 

amita  —  ilhocatul. 

aqua  —  cö. 

arbor  —  baliaka, 

ascendo,  ere  —  guam&coibipaba. 

audio,  ire  —  bajabacucriL 

auris  —  schabaca. 

avunculus  —  gerefhi. 

avis  *—  guwendi. 

avus  —  ilhocatui. 

barba  —  schamagho. 

bibo.  ere  —  comekö. 

brachium  —  ippa. 

brevis,  e  —  hacknoUola. 

ealamus  —  pocahaccatü. 

calcaneus  —  babari. 

cahdus  —  gakrodi. 


capillus  —  ickäng. 

capul  —  icra. 

carnem  assare  —  lhaunaschälte. 

—  secare  —  tohuhiel6. 
clamo  —  gacuamäkia. 
Collum  —  ibürtho. 

contundere    grana    mays    —    bo- 
huchtöa.  '       ' 

corpus  —  iguha. 
cosla  —  barareckechhüh. 
cutis  taurina  —  brurika. 
crus  —  balhä. 
dens  —  Hzoa. 
descendere  —  gumäoro. 
deus  —  mepanquerescheh. 
diabolus  —  ahumpaculöh. 
dies  —  amcrö. 
digitus  —  baingnio  cöpo. 

—  pedis  —  babalncrahuh. 


•)  Man  vergl.  oben  I.  285.    triefte  Litte  wurde  durch  mich  i  J.  !&W  erhoben, 
von  einem  Haufen,  de*  die  Stadt  Maranhao  besuchte. 


Digitized  by 


Google 


190 


Apooegicrans. 


dormio,  ire  —  baignotto. 

edo,  ere  —  comegokri. 

eo,  ire  —  gutcrumapö. 

farina  —  guoretscbom. 

femur  —  backschä. 

filia  —  icrara. 

fllius  —  icra, 

ßslula  fumaria  —  borahö. 

flavus,  a,  uro  —  hilhälätte. 

foedus,  a,  um  —  inkhälni. 

folium  —  ahi. 

frater  —  ilhong    (hon:  Purecame* 

rans:  Pohl), 
frigidus,  a,  um  —  krüdi. 
frons  —  icöca. 
fructU8  —  pitschä. 
fulgur  —  aila. 
guslo  —  guamäbpogh. 
herba  (gramen)  —  atlü. 
homo  —  mechhumora. 

—  albus  —  baschi. 

—  niger  —  cup&thüem.' 
homines  mulli  —  metalhewüOthnä. 
ibo  in  sylvam  venalum   —  wamo- 

nahaunjahö. 
ignis  —  cochhö. 
lac  —  mecocaco. 
lacerta  —  amgp. 
lacus  —  hip6. 
lapis  —  khänä. 
lavo,  are  —  galchagahö. 
lignum  —  pl 
lingua  —  ignoto. 
longus,  a,  um  —  ithälüitü. 
ludo,  ere  —  gabacrü. 
luna  —  pult-urhagh. 
macer,  a,  um  — 
magnus,  a,  um  —   gatlhiamutschö. 
mamma  —  bacojalö. 
mandiocca  —  gwoara. 
manus  —  ingniucrahy. 
mater  —  inzä. 
membr.  vir.  —  bahlietschotto. 

—  femin.  —  ichhä. 
meridies  —  aracrö. 
mingo,  ere  — -  cuilü. 
mans  —  acramcöTna, 
mulier  —  bucjä. 


multus,  a,  um  —  hilhewuthna. 

nasus  —  ingniakrä. 

niger,  a,  um  —  itugönoa. 

nox  —  agapote. 

nocte  —  raagapotte. 

occido  —  icurd. 

oculus  —  intho\ 

oleo,  ere  —  guama$p4. 

os,  oris  —  scharicoA. 

—  ossis  —  bahi. 

parvus,  a,  um  —  mcluhihülä. 
palella  —  bacoona. 
paler  —  inzu. 

patera  cucurbiüna  —  cocönno. 
paucus,  a,  um  —  inclale. 
pectus  —  ingoiacurto. 
pinguis,  e  —  hügordon&h. 
piscis  —  thäpe. 
pluma  —  hara» 

—  anatina  —  hara  guschuiü. 
pluvia  —  ta.        ; 

pulcher,  a,  um  —  tmphähüü. 

radix  —  piniatöchaeki. 

ruber,  a,  um  —  gabriketi. 

sanguis  —  bacabro. 

simiaethiops  —  mecatilöcläle. 

senex  —  ippreque. 

senure  —  macquoa. 

serpens  —  caugnsu 

sociu8  —  mecootno,  hoopinni. 

sol  —  püttu. 

soror  —  ithonghi. 

Stella  —  galschöeräb. 

sura  —  balhaschacolo. 

sylva  —  ackfete. 

tempus  matuünum  —  haucati. 

terra  —  piä. 

tonitru  —  abaguelä. 

veni  —  amne  t6. 

venter  —  jittü. 

ventus  —  coquo. 

vesper  —  pultun. 

video,  ere  —  itthohö. 

viridis,  e  —  itatelälle. 

vivo,  ere  —  mäpathingti. 

umbilicus  —  baiantotto. 

unguis  «—  baigaiocrahy. 

volo,  Teile  —  namaithaugQöv 


Digitized  by 


Google 


Aponegicrana, 

Numeri 

:  1 

baputaehillL 

2 

ipiacauttu. 

3 

ingcre~ 

4 

ipiacnilu  pähu. 

5 

igathrützo. 

6 

kawuna. 

7 

ilawuüna. 

8^ 

=  multura. , 

bos  — 

blüllü. 

cervus 

—  pöh  (gono  obficuro). 

Carahös. 


151 


coelogenys  paca  —  kxL 
dasyprocta  aguti  —  kuoken. 
felis  ooca  —  oröpa. 
simia  —  cucoi. 
vacca  —  blüttü-gahoitu. 
columba  —  halhorolbi. 
crax  —  macarantscha* 


falco  —  bhoccoli. 

penelope  (jacü)  —  burrulheng«. 

psiUaeus  — curaiti 

rhamphastos  —  orrögh. 

crocodilus  —  pingo. 

crotalus  horridua  —  barraü. 

serpena  schiraraca  —  hock 

—  aucuriu  —  rolhi. 

—  caninana  —  caunga  roulbi. 

—  culmus  gramineus    (canna)  — r 
pocahaicalü. 

manihot,  radix  —  gwoara. 
musae  fruclus  —  bubub&riL 
oryza  —  bahaeti. 
tabaci  herba  —  borahö. 
zea  mays  —  bohngü. 


C  A  tt  A  H  Ö  S  *). 


aeger  —  meo-li. 
alligare,  firmare  —  tan  apre, 
an  us  —  iprai-gai. 
aqua  —  ko. 
arcus  —  cou-hai. 
bonus,  a,  um  —  impafte. 
brachium  —  pa-pa. 
calor  —  ca-cro-Ci. 
capilli  —  ikei. 
capilaneus  —  i-cai-i-codo. 
caplivus  —  ba-touc-rai. 
eapul  —  icran. 
Cataracta  —  cou-ai-raropti. 
cauda  —  rabiapeu. 
cerebrum  —  cre-ka-nini. 
Collum  —  pampoutou. 
considere  —  mac-mequan. 
cor  —  toto-croy. 


coquere  —  laoukenoro. 
cymba  magna  —  pi-crai. 
cymba  parva  —  pi-crai -rai. 
dentes  —  ilchoua. 
deus  —  mecanou-re. 
diabolus  —  amoute. 
dies  —  agouali. 
digitus  —  gnou-cra-i. 
dormire  —  megnoro. 
edere  — ►  cou-cray. 
fames  —  rimapranti. 
faligatus  —  patou-crilhote. 
febris  —  megacro. 
femina  —  meca-ouaire. 
filia  —  mac-pronourai. 
filius  —  cochourai. 
fuedus,  a,  um  —  kai-ougrai. 
frons  —  ikouka. 


•)  Aus  Castelnan  Expedit.  V.  273.   —    Vergl.  was  wir  oben  I.  286.  ange- 
führt haben. 


Digitized  by 


Google 


15B 


Carahte. 


fulgur  —  kautchai. 

gwrulue  ~  mecaco. 

gaudere,  laetari    < —    magairat-pan- 

tchoue. 
gutlur  —  iocray. 
homo  albus  —  eoupai*icnpai* 
»iger  —  ooiipai~louooii«>rai 

—  semiaelhiops  ♦«•  eoupai-loucrai- 
impai 

labium  •**-  alvaco.   . 

lac  —  proudo-ko-ka-ko. 

lacerta  -*•  pwmcoti. 

lacus  -**  irttpoti. 

lavare  —  makout-choua- 

levis,  e  —  i*ea*-i*cocray. 

lingua  —  iotoi 

luna  —  pull-oure-rai. 

malus,  a,  um  —  pena. 

membrum  femin.  —  ni-ai. 

—  virile  —  nichoto. 
mergere  —  mac-merou. 
mon8  —  kenkaü. 
nasus  —  iacray. 
natare  —  mac-meray. 
nequaquam,  non  —  recla. 
nox  —  acopol. 
occidere  —  i-cou-ra. 

08,  oris  —  alcoua. 

pagus  —  icrai. 

peius  —  makoulcha. 

piger,  a,  um  —  thouacacaly. 

plorare  —  ma-me-ameura. 

pluma  —  ara. 

pluvia  —  lat'u 

prata,  campi  —  pou.  ( 

pulcher,  a,  um  —  itapailä. 

recte,  sane  —  ma. 

rivulus  —  kocati-rai. 

rivus  —  kocali. 

sallare  —  mac-mecray. 

sidera  —  kalhe-rai, 

sitis  —  imacourdi. 

Bol  —  ,putt 


stragula  dormitoHa  —  ca»tou. 
sylva  —  irom. 
telum  pyrium  —  catoucou. 
lerra  •- -*  pie. 
timor  —  oouti-pa-rai. 
tonitru  —  taea^cro-cocli. 
tristis  —  iapachoti.  < 

venari  —  kakaviai. 
venter  —  ilou. 
veslimenla  —  baparelehe. 
vestis,  amiouUnm  —  it+che*ai. 
via  — pourea. 
Numeri:  1  ita. 

2  ai-croud. 

3  io-«raL 

4  ipecroutpai. 
vacca  —  pougaoaoti. 
equus  —  cavaronti. 

bos  —  pougaoca. 
felis  009a  —  robo. 

—  —     nigra  —  roblouti. 
eervus  —  p6. 

lupus  —  robo-rai. 

pimja  —  ko-o-rai. 

■Bus  ■ — 'cro.* 

dasypus  gigas  —  aou-lcheli. 

vespertilio  —  chebrai.    , 

avis  — cp.uvenlai. 

psiUacu8  —  creeu-rai. 

—  ara  —  pone. 
rhamphastos  —  orou. 
gallina  —  oo-cuchaiigray. 
crypturus  —  atp-roli. 
mycteria  americana  —  capri. 
piscis  —  tep-rai. 
crocodilus  ; —  mili. 
crotalus  —  pati-li. 
dioscoreae  radix  —  crai-ro. 
fabae  —  paüon-atonili. 
go88ypium  —  katbodnie. 
musae  fructus  —  poupout-chito. 
tabacum  —  paro. 

zea  mays  —  po-^ouli. 


Digitized  by 


Google 


Camaefta.' 


153i 


CAIAC  AN*). 


abire  volo  —  hamach  haeng. 

adfer  aquam  —  zan  guni. 

albus,  a,  um  —  k£kÖrrÖh. 

amhulare  —  tako  cmang. 

amita  —  sacraalan. 

anus  —  esluhiöh. 

aqua  —  za(n). 

aqua  fervida  —  zan  kiahay. 

aquam  bibere  —  zanqua. 

arbor  —  hui. 

arcus  coelestis  —  gfthÖrah. 

a88o,  are  —  icki(e)haschih. 

audiamus  mtssam  —  kignemi  satoih. 

auris  —  äenköhai  kokah. 

avunculus  —  gköong. 

barba  —  guangSh. 

bibo,  ere  —  in  qua. 

bonus,  a,  um  —  schitz(o)koh. 

brachium  —  guangähni  üma. 

brevis,  e  —  ucrianang. 

canto,  are  —  minghiah. 

capillus  —  a(e)n  köh. 

caput  —  hdrroh. 

caro,  nis  —  kÖa. 

clamo,  are  —  niangkö-Sh. 

clericus  —  rokkeloh. 

coelum   —  luitsche.  ' 

coelebs  —  {jeie^schemho. 

collum  —  guan  kakoh. 

calor  —  grangkah. 

concumbcre   volo   cum  uxore    mea 

—  geröck  schö  ara  hamachhang 

hondong. 
conlundo,  ere  —  inghinühi. 
coquo,  ere  —  aschikiah. 
corpus  human  um  —  schahaloh. 


coia  —  guaeng  geschuru. 

cras  —  therü(a)gh. 

culter  —  ghajahadöh. 

caller  magnus  —  (e)keschahöh. 

dentes  —  anköh  Ichoh. 

diabolu8  —  schih-hi&, 

dies  —  ahhri. 

digitus  —  guangähni  tschöh. 

digilus  pedis  —  guang  wati. 

dormio,  iire  —  montong.' 

edo,  edere  —  giniong-qua  tancri. 

eauous  —  kignemam. 

ego  —  ilehgong  v.  micam. 

evigilare  —  gunning. 

farina  —  cahalschieihih. 

femur  —  guang  gelsu. 

filia  -*-  krani(n)g. 

filiu8  —  kraning. 

flavus,   a,    um     —     ghköthöhoch. 

foedus,     a,     um      —     schihioehk, 

schiohöh. 
folium  —  erreh. 
frater  —  kejackguanang. 
frons,  tis  —  acküh. 
fugere  —  mainschepa* 
hodie  —  thSÖnah. 
ignis  —  uijköb,  hiöghköh. 
ille  —  hfcamhi. 
inrans  —  guaning. 
juvenis  —  nihiettang. 
latus,  a,  um  —  jüani. 
lavo,  are  —  ohorong. 
lingua  —  an(e)köh  tschiale. 
longus,  a,  um  —  iroro. 
loquor,  i  —  schackrih  moni. 
luna  —  häthie. 
maccr,  a,  um  —  cobbi. 


•)  Von  mir  in  der  Mission  von  S.  Pedro  d'Alcantara  aufgenommen.    Vergl. 
oben  I.  344.     Die  eingeschlossenen  Bachstaben  werden  dampf  gehört. 

20 


Digitized  by 


Google 


«ft 


Gabmmsaii. 


magnus,  a,  um  —  tau(n)göhoh. 
mamma  —  guangähn  iugara. 
manus  —  guangähni  krescbi  nighör. 
mare  —  zan  hieh.  .    ,      % 

marilus,  conjux  —  geilsteheni. 
mater  —  deuzeuhda,  tolzöhntan. 
mendacium  —  guaioningki. 
mendax  —  jppghüh., 
meridies  —  zolzjio  ronniqona. 
mingo,  ere  —  japk. 
mulUis,   a,   uqi  —  hi  (arreclis  di- 

giüs). 
mulus,  a,  um  —  schackrih-hÖr 
nasus  —  aenköh  ninikph. 
non  —  fy).^ 
nox  —  coplagerih. 
obscurus,  a,  um  —  kloada. 
oculus  —  aenköbrloh, 
08,  oris  —  aenkQh-tciolfah. 
patella  —  guanggitnih. 
pater  —  göhrnlan. 
palera  cucurbilina  —  kejacoh. 
paucus,  a,  um,  —  tan  fang, 
peclus  —  guaeentoh. 
perendie  —  tharuagh-lhong. 
pingo,  ere  —  etilz. 
pinguis,  e  —  jpghi, 
pluvia  —  zan  ranca. 
propinque  —  sciami 
pulcher,  a,  um  —  schiohoh,  schi- 

oijeh. 
puella  —  nihiranygua, 
ramus  —  erreh. 
rivus  —  hedpjehedan. 
ruber,  a,  um  —  hueaiclü(ofr. 
sacerdos  —  cama^raram   rokkeloh, 
sal  —  eschiki. 
saliva  —  jascjiö. 
salto,  are  —  jcko(e)ng-ni., 
sanguis  —  schoh. 


satis  —  koikih. 

6ecuris  —  keschake  dokob. 

sede!  —  one. 

genügt  -7-  e^lahiöh,  eschetahajeh. 

sie,  sane  —  hm. 

socius,  compater  —  kolakröh. 

sol  —  jotze. 

somnio,  are  —  scha(u)ntöh. 

soror  — -  sacr^alan»  jacrah,a^a. 

spuo,  ere  —  njngkaöh, 

slella  —  piong» 

sura  —  guang  galhie, 

tempus  malulinum,     —     higgiohoh, 

heggionöh. 
lenere  —  danko  deren, 
terra  — ,  e\).  , 
lonitru  ~  zangorai. 
tuguria  mulla  —  löah-hi.- 
tugurium  metym  —  ocköafe  töak 
—  suum  —  kook  kiuh. 
venor,  ari  —  loemau ng. 
venler  —  awganiukoh, 
ventus  —  schikkih.  v 
vesper  —  ua-huana, 
viridis,  e  —  hitluht, 
vivo,  ere  —  iphuih. 
umbilicus  —  guaeng  ka. 
unguis  —  guangäh  nitscho. 
mandiocca  planla  —  casch. 
tabacum  —  hiah, 
palma   buri    ( Diplolhemium   caude- 

scens)  —  ßcheKoiroh. 
palma  batioba  (Cocps  bolryophora) 

—  arrosch. 


Numeri 


uhaoloh, 
iflgu. 

ingu-tahuete. 
ing-hu6. 
uch-hie.  ,  , 


•)  Die  Bedeutung  der   verschiedenen  Praefixa   bei  Theilen    des   menschlichen 
Körpers:  guang,  aenköh  u.  s.  w.  (mein,  dein,  sein?)  ist  nicht  sicher. 


Digitized  by 


Google 


Meniens. 


156 


MENIENS*). 


aqua  —  sin. 
arbor  —  hi. 
arcus  —  huaa. 
auris  —  incogä. 
avis  —  sata. 
barba  —  joge., 
brachium  —  ighlä. 
calor  —  aniunggu. 
capillus  —  iningg. 
caput  —  inro. 
caro,.  nis  '— '  ktonä. 
Collum  —  inkid.  ' 

cor  —  niroschi. 
culter  —  keaiö. 
dentes  —  jo. 
domus  —  lufaral 
dormio,  he  • —  juridum. 
edo,  edere  —  juCua. 
eo,  is,  ire  (cito!)  —  ni. 
farina  raandioccae  — •  kaiti. 
femor  —  aschi. 
fiüus  —  camajo. 
foedus,  a,  um  —  sali, 
frater  —  atö. 
herba  —  assö. 
hodie  —  inu. 
homo  albus  —  pafif. 
—  niger  —  coata, 
homines  muHi  —  (uji. 
ignis  —  jarü(i). 
infans  —  canaia. 
lac  —  anjü. 
lignum  -—  minta. 
longus,  a,  um  —  insche. 
Itna  — •  t^ 


manus  —  incru. 

marilus,  conjux  —  cahe! 

mordeo,  ere  —  Imbrö.  ". 

morior,  i  —  juni. 

mortuus,  a,  um  —  scha-üia. 

mulier  —  aschun. 

nasus  —  inschiwö. 

niger,  a,  um  —  cuala. 

nox  —  ut&. 

oculus  —  itfguftö. 

os,  oris  —  iniatago. 

ovum  —  sacre. 

pluma  —  inge. 

pluvia  —  si. 

pulcher,  a,  um  —  ingöte. 

radix  —  kiaji. 

rivus  —  sin,  t 

sagitla  —  haim. 

sanguis  —  is6. 

senex  —  schoeo.    '  ' 

sie,  s*ane  —  inu. 

sol  —  schioji 

Stella  —  pinia. 

sylva  '— -  antö. 

tetra  —  c. 

venter  —  jundu. 

venlus  —  jua. 

dasypus  —  pa. 

dasyproeta  aguli  : —  onschö. 

didelphis  —  cansche. 

felis  onca  —  kukiamü. 

gallin  a  — •  sascha. 

banana  —  inerü. 

mandiocca  —  kaiü. 

2ea  mays  —  kscho* 


*)  Aas  Neuwied  Reise  Ü,  324.  Dieses  Rothwälsch  hat  wahrscheinlich  auch 
Worte  aus  den  Idiomen  der  Neger,  mit  denen  vermischt  die  Meniens 
leben ,  aufgenommen.    Vergl.  oben  I.  345. 


Digitized  by 


Google 


156 


Cotox4. 


C  0  T  0  X  Ö*). 


albus,  a,  um  —  kohoro,  inkoheroN. 

altus,  a,  um  —  hoinia. 

adferre,  adfer  —  ihana  N. 

aSr  —  anchoro  N. 

amita  —  schacrata. 

annus  —  sankina.  , 

aqua  —  sS. 

arbor  —  sahie,  hauue  N. 

arcus  —  goun  v.  cuan. 

auris  —  nico,  nichco. 

avis  —  «chana  N. 

avunculus  —  gitiakoe. 

bonus,  a,  um  —  koiki. 

brachium  —  nichua  v.  uiohän. 

brevis,  e  —  crinahala. 

cado,  ere  —  kogerachka» 

calcaneus  (calx)  —  hoak. 

calor  —  schahadio  N. 

canus,  a,  um  —  getakalim. 

canto,  are  —  hekegnahekupchkä  N. 

capillus  —  kä  N.,  que.  , 

caput  —  herö. 

cerevisia  e  granis   maydis   (chica) 

—  inkeyua. 
cinis  —  aechkeia  N. 
cochlear  —  cohljua  (port.) 
cognatus,  a,  um  —  gamakin. 
Collum  : —  ninkhedio  N. 
corpus  —  huy. 
coxa  —  ze. 
crescere  —  hakegnähäroaehka  N. 


crus  —  tie. 

culler  —  kediahado  N.,  kihlihala. 
currere  —  niani  N, 
cymba  —  hoinakä. 
dare  —  adehö  N. 
da  mihi  —  nechö  N. 
dentes  —  dio. 
deus  —  gilhiao. 
diabolus  —  gorrhy. 
dies  —  hetioshama  v.  ariN.  (tupice). 
digitus  v.  digitorum  articuli  —  ny- 
hitiocrin. 

—  primus  —  inhindio  N. 

—  secundus  —  ndiachhiä  N. 

—  tertius  —  ndioeno  N. 

—  quartus  —  ndioegra  N. 
do,  dare  —  adehö. 
dominus  —  hoay. 

—  meus  — .my  hoay. 

dormio,  ire  —  hakegnohodokkö  N. 

edo,  ere  —  niukua. 

ego  —  cchcha. 

eo,  is,  ire  —  man. 

femina  —  krochediora  N. 

filia  —  kiachkrarä. 

filius  —  kediäkra  v.  geuecra, 

flare  —  sckki  N. 

flavus,  a,  um  —  hluy. 

flos  —  huänhindö. 

flumen  —  kedochhiä  N. 

folium  —  SrS. 


•)  Vergl.  diese  Beitrage  L  344.  346.  Die  Horde  wurde  uns  mit  verschiede- 
nen Namen:  Cotoxö,  Cutachö,  Catachö  bezeichnet  Sie  soll  am  nächsten 
mit  den  Catathoys  zusammenhängen,  deren  Rothwälsch  dasselbe  ist  Das 
gegebene  Worte rverzeichniss  wurde  in  S.  Pedro  d'Alcantara  aus  dem  Munde 
eines  Indianers  aufgenommen,  der  sich  selbst  Cotoxö  nannte.  Es  stimmt 
am  meisten  mit  demjenigen,  welches  der  Hr.  Prinz  v.  Neuwied  (Heise  IL 
325)  von  Mongoyos  oder  Camacans  aufgezeichnet  hat.  Viele  Wörter  in 
beiden  sind  identisch ;  die  aus  der  Sammlung  des  Prinzen  allein  herrühren- 
den sind  durch  N.  unterschieden.  Diese  Banden,  welche  am  Rio  Pardo 
wohnen,  sind  in  erklärtem  Kriegstande  mit  den  Pataxös  und  Botocudos. 


Digitized  by 


Google 


CotoxA. 


157 


formen  —  &ck6  N. 

frater  —  kiachkoadan  v.  .ehilon.    ' 

frigus  —  schahhadioin  N- 

fron 8/  tis  -*-  ake. 

fructu8  —  keränaV 

fulgur  . —  taahochko.  . 

furca  —  kiljalotse.  - 

gramen  —  kai  N- 

hamus  —  kediah&ie  N, 

hebdomas  —  njohaku. 

herba  —  kai. 

hooao  albus  —  boa  y,  y.buuikorö. 

—  aethiopsin  Brasilia  nalU8-(c*ifllo) 
—  khohada, 

—  niger  ex  Africa  (da  cosia)  ;  — 
khohada  heje. 

—  aeihiopissa  —  khohada  euje. 

—  seroiaelhiops  —  kediachka  N. 
ignis  —  diachke  N.  tiakihl. 
iofans  —  karetju,  koinin  N. 
insula  —  kahoi  N. 

jacere  —  koiouT  N. 

juvenis  —  crenan  N. 

labi  —   kogerachka  N. 

lao  —  hiüji. 

lapis  —  kea  N.  v.  ki&ng. 

Ugnum  —  huy  v»  hoindä  N. 

lingua  —  diaeberä. 

longus,  a,  um  —  nirroibo. 

loquor,  i  —  schakrere  JJ. 

lumbus  —  kedae  JJ. 

luna  —  hidie  v.  hädia   N» 

lux  — icbke  N, 

mala  —  diahaiä  N. 

mamiM  —  aiuera. 

magnus,   a,  um   -«    irö-oro,    iro- 

orö   N. 
manus  —  nihitio  v.  ninkre  N» 
mare  —  sonjun-sonhiä  N. . 
marilus,  eonjux  —  hiiemä. 
mater  —  tizil. 
membrum  vir.  —  hinke. 

—  fem.  —  creca. 
mendacium  —  nechionän  N. 
mentum  —  nichkaran  N. 
mons  —  kerS  N.  v.  kri. 
mons  altus  —  kirö. 
morior*  mori  —  endiäna. 


mortuu8,  a,  um  —  endieae  N* 
multus,  a,  um    —    hiebie   v*   «u- 

hiähiä  N.  .  , ,  \ 
mulier  ,—  kroohedicra. . 
nasus  —  nihieko  N.,  niika, 
neeare  >-  \tendechedau  N. 
niger,  a,  um  —   koacheda  N.  tah. 
nihil  —  hatscbhoho  N. 
non    (negalio)   -»-  maachi  yf  mo- 

schi  N.  ' . .!    ■ 

nox  —  huacolin  v.  huer&.v.  hue~ 

rachka  ty 
occido,  ere  —  henfechedan. 
oculus  —  kilho*  kedö  N. 
occasus  8oÜs  —  hiozora.   - 
os,  oris  —  bäräko. 

—  oseis  —  tächketse/N. 
papilio  —f  8cbakrere  N- 
parvus,  ay  um  —  krabado  N, 
paler  —  kihela  v.  keanda  N. 
patera    cucurbitma.  >—    keräckka, 

keräcbka  N. 
paucu8,  a,  uro  ^-  muitiauhata. 
pectus  —  nihuy,  v.  knioehbere  N. 
pes  —  boate  v.  uadä  N. 
pingo,  ere  —  nndara, 
piscis  —  huan,  hu4  W. 
pluvia  —  tso  rachka. 
pollex  —  ned.es  N. 
pons  —  hondia  N. 
puella  —  nihiela. 
puer  —  kroketwa. 
pulcher.  a,  um  —  schoho. 
radix  —  käse, 
ramus  —  hanikrejr. 
rete  —  huerachkachka. 
rivus  —  canhoa  N. 
ruber,  a,  um  —  hyroh  v.  kohira  N. 
sabulum  —  aedäengarani  N. 
saccharum    —    acbicagra.  (assucar 

port.) 
sal  —  eschke  &L 
sagitla  —  huün,  hoag,  hoay  N. 

—  cum  uncis  (periaque)  hoahiäN. 
acumine   (taboca)    —  kne- 

niäuä  N. 

—  pro   aviculis    (virote)   —  hua- 
grä  N. 


Digitized  by 


Google 


158 


<totoxd. 


salto,  aW'1-*'  Neotri.-1 
Jatoguis  *-**  kediö. 
securis  —  jakedöchkö. 
semiaelhiops  *—  toyökaWetira  v.  ke- 

diachka. 
semiaetbiöpissa    l-t-    kyakakaketira- 

hue. 
serpens  —  tf» 
<«nex,'  Veto»  **-  slahie  N. 
sicera  —  schikakakati. 
*&l  —  hiosö  v.  hioze. 
sie  (affirm. )  —  loho,  koki  N. 
soror  •**-  ithedofa  N. 
spina  —  hohia*  N. 
Stella  —  peo  N.,  pifto. 
supra  —  hoecho&  N.  ■ 
sylvä  —  tbko  v.  dochodiä  N. 
telum  pyriwft  —  kiakö  N. 
tempuft  matatiftum  —  fctäorre. 
terra  •*—  ■£. 
temitfu  -*—  sank ©ray. 
tu8sis  —  cogerä  N. 
tugurfomi  —  dea  tf.  v.  Utfak. 
ümWlicws  —  nföka, 
unguis  —  nifertioca. 
urere  —  undse^o  N. 
uxor  —  hiagra. 
—  mea  —  my-ahiagra, 
venter  —  knfoptftcb. 
vadere  —  man  W. 
ventus  —  hedjeokfke  N.  v.  schiky. 
veru  —  ohindiö  N. 
vesper  —  häalja, 
via  —  hya  N. 
vir  —  hiiema  N. 
viridis,  e  —  itifaU 
volare  —  bohindoobko  N. 
töinneri:  1    yhoelo. 

2  fce. 

3  i*e-tc*hueto. 

4  ize-te-scheze. 

5  ize-te-4che*6"hue. 


tapirus  (anta)  •«£-  here,  terfi  N. 
bos"— »heripoh,  herer6  N. 
vacca  —  6eripra, 
dasyproeta  aguli  — >  bohioft  N. 
equus  —  cavaro  (port) 
dasypus  gigas  —  panka-hifi.  W. 

—  tricinetus  —  fedara  H. 
cervus  rufus  —  haringuara.' 

—  simplicifröns  —  henä. 

felis  onca  —  tiuke-bi6;  jake~4e>6  S. 

—  —     nigra  —  jak6-hy&  N. 

-j-ii  'pardalis   -^—    kypohen  j    kröch» 
tot*  N.  ' 

—  concolor  (susuarana)  —  jako- 

—  köara  N.     * 
canis  —  tiak6. 

mynhecophaga  jubata  —  pera  N. 
simia  (eebws)  —  efo,  catm  N. 

—  mycetes  —  hik& 

sus  domestieas  —  küa-hhrochda  W. 
nasua  —  pitakö. 

dicolyles  labiatus  —  kuga,  büabii  N. 
crax  alector  —  schaeheda  N. 
psütacu8  ararauna  —  gangaje. 

—  macao  —  schoke,  tschokä  N. 

—  ara  (geitefice)  —  ntrraoh. 
penelope  jacuttaga  -—  teebanensfi  M. 

—  jacupemba  —  BchaheiäN. 
crotalus  —  tifctihe. 

elaps  —  4iderä  N. 

sueuriuh  (boa  icytale)  —  klahiht, 

kta-hia  N. 
schiraraca  (bolhrops)  — *-  tigitan,  dka- 

hiä  N. 
giboja  boa  cenchria  •**-  Jriny. 
papilio  —  jaquir£  (Ulpic*)*. 
zea  mays  —  kethiö. 
musa  (banana)  «*-  taio. 
fabae  —  ^inji  v.  *<egn&  N. 


Digitized  by 


Google 


Twuaü. 


109 


TECUN  A*). 


albus,  a,  um  —  tcho-un. 

aqua  —  aaai-tchu. 

arbor  —  nahi. 

arcus  —  oaria. 

audio,  ire  —  ninainu  S. 

auditU8  —  tasioemo  S. 

auris  —  nachi-nai,  tasinü  S. 

avia  —  nooeyte  S. 

avunculus  —  ooe  S. 

avus  —  dooe  S. 

bibo,  erc  —  ae  8. 

brachium  —  nacha-qui,  sausaküüS. 

brevis  —  nu-u-y  S. 

caco,  are  —  poftra  S. 

calcaneus  (calx)  —  sausynekufuS. 

canto,  are  —  tschüe  9. 

capilli  —  naiai. 

capiHus  —  layaoe  S. 

caput  —  nahairoo,  (aeru  S. 

cilia  —  nahi-lcho-natai. 

clamo,  are  —  hyka  oekoeü  S.     '" 

clavicula  —  tomu  S. 

coelum  —  dahorr,  naahe  S. 

coeruleus,  a,  um  —  schaün  S.,ia-un. 

cognatus  —  sauene  8. 

Collum  —  narai-mon,  tana-a  S. 

connubo,  ere  —  hya-bosama  S. 

cor  —  man-hi,  maune  8. 

corpus' —  sauunegu  S. 

corlex  —  nai-cha-mon. 

costa  —  sauka  S. 


coxa  —  aua  S. 

cra8  —  pahma  S. 

crus  —  tapai-rai-mon,  sapara  S. 

cymba  —  ho-hai. 

dens  —  tapüta  S. 

deus  —  tupana,  tuparj  S. 

diabolus  —  hoho,  ho-o  S. 

dies  —  hunoeön  S. 

digilus  —  tamai,  schunaaS. 

—  pedis  — -  saasflpale  S. 

domus  (tugurium)  —  y  S. 

dormio,  ire  —  yp£  S. 

edof  ere  —  sibu  S. 

ego  : —  schama-pokü  S. 

femina  —  niat.  J 

femur  —  saparemago  S. 

filia  —  temaakan  S. 

filius  —  temaakan  S. 

flavus,  a#j  um  —  nda-hun. 

flo8  —  hacha-cou,  alupan  S. 

fluvius  —  ta-li. 

folium  —  tri,  naiatuS, 

frater  —  sauenoene  S. 

frons  —  naka-tai,  tacate  S. 

fructus  —  na-rai-ho. 

fulgur  —  hahaimakai,  aemakü  S. 

genae  —  namalai. 

gusto,  are  —  yaka  S. 

hasta  —  na-ni. 

hepar  —  saukanaka  S. 

herba  —  mahai. 


•)  Die  Tecunas  (Ticunas,  Tucunas),  am  Solimdes  bei  Olivenza,  Tabatlriga 
and  jenseits  der  Westgrenze  Brasiliens  bis  Pebas  zerstreut  ansässig  und 
mit  den  europäischen  Ansiedlern  in  Verkehr,  sind  auch  mit  andern  be* 
naebbarten  Horden  viellach  gemischt  Irrthümlich  werden  sie  von  den 
Spaniern  in  Maynas  (Mitbridates  III.  612)  rai*  den  Chumaaas  zusammen* 
geworfen,  (Martius,  Reise  lIL  1206).  Sie  haben  ihre  Stammsprache  mit 
vielen  fremden  Elementen  versetzt,  und  wandeln,  sie  fortwährend  ab.  Diess 
gebt  auch  aus  der  Yergleichung  der  Wörter  hervor,  die  von  Spix  und 
von  Gastelnan  (Expedit.  V.  298)  an  denselben  orten  notirt  wurden.  Big 
von  Ersterem  aufgezeichneten  haben  wir,  wenn  sie  nicht  mit  jenen 
CastelnauV  überein-  oder  nur  bei  Spix  vorkommen  durch  8.  bezeichnet, 


Digitized  by 


Google 


160 


Te^una. 


hesperus  —  neamauneu  S. 

homo  —  yatu  S. 

homines  mulli  —  muuschy.umnaS. 

—  pauci  —  noepu  tuunä  S. 
humerus  —  saulschunan  S. 
humus  —  nane  S.   , 

ignis  —  heu-heu,.oeü  S. 

infaus  —  l*ua,  poanS, 

lac  arboris  —  nagai» 

labium  —  tabera  S. 

lacus  —  nata,  nalaaS.  ,, 

lapis  —   nola  S.         ,. 

lavo,  are  —  aya  S. 

lavare  vesles  —  yausikelay  S. 

lignum  —  ninaikai,  nay  S. 

lingua  — r  kohny  S. 

longus,  a,  um.  —  mahü  S.  , 

lumen  —  ho-muri. 

luna  —  lahuaimakai,  taua  makü  S. 

(blasse  Sonne).         . 
luna  nova  —  oeaneS. 

—  plena  —  loeu  S. 
magus  —  yuila  S. 
mamma  —  saunyü  S. 
man  us  . —  tapamai,  same  $. 
mater  —  temahe  S. 
membrum  virile  —  zaperema  S. 

—  mul.  —  bocatüü  S. 
mentum  ~-  nalchinago, 
mingo,  ere  —  gua,yaköe  S. 
inoös  —  mapani. 

mors  —  napuh  S. 

morior,  i  —  koyschu  S. 

multus,   a,   um    —    mujschima  S. 

(port.?) 
nasus  —  naran,  taran  S, 
nidus  avis  —  huairian. 
niger,a,um  —  hua-huai,  guy-yyS. 
non  —  lahun,  tau-u  S. 
nos  —  schü-ema  S*    , 
nox  -t-  zitaü  S. 
nubes  —  guaani.  ''. 

occiput  —  taflehipakape1  8. 
öcultfs  —  nehäai,  taelu  S. 
orion  — 7  palle  toe  ean  S. 
ost  oris  —  naha,  laaS. 
palma  ro#nus  —  same  S. 
paler.  —  arialu  &  i   • 


paucus,  a,  um  —  noepü  S. 
peclus  —  tarai-mon,  lataniki  S. 
i  pe$  -*•+  nqcou-tai,  saparema  S. 
piscis''  —  chota. 
pluvia  —  pokai. 
profundus,  a,  tun  —  quneu  S. 
puella  —  pana  S. 
puer  —  hoetüla  S.  , 

radix  —  nai-ja-quai,  naimau  S. 
ramus  —  gehabte,  S. 
rivus  —  natu* 

ruber,  a,  um  -r-  ina-ha,  taüu  S. 
sabulum  —  nanaikai. 
sagilta  —  dai-aai, 
sane,  sie,    rede  —  un,  ema-kü  S. 
sanguis  —  sauki  S. . 
scapula  —  leru  S. 
senex  —  yaquöe  S.„. 
serpens  —  ada-pai 
sidera  —  enla. 
sol  —  iakai,  yakü  S. 
soror  —  saüegan  S. 
Stella  —  oela  S. 
sternuo,  ere, —  bailschu  S. 
supercilia  —  nanga-lai, 
sylva  —  nuimakalü  S. 
tempus  maluunum  —  hunoeluin  S. 
terra  — -uaaima,  noame  S. 
testiculi  —  sauzare  S. 
ionilru  —  nanai,  aemakü  S. 
tu  — r  ku-uma-pokü  S. 
lugtufium  —  tii.  • 

tubus  expladeqdis  sagttlis  —  hi-hai. 
umbilicus  — ,  saua  pelunaa  S., 
unguis  —  tapa-lai,  sapajü  S. 
venenum  —  go-rai. 
venor,  ari  —  hyaquenü  S. 
venter  —  tugai. 
vesper  —  yauanoc  S. 
via  -7-  nam* 
video,  ere  —  neoae  S. 
vir  —  iatk 
visce/a  '• —  Baunita  S. 
vivo,  ere  —  mahu  S. 
Numeri:  1     huia,  wuü  S. 

2  Urai-haipeu,  tahre-pü  S. 

3  tamai-haipeu»  lahme  - 
.    pü  & 


Digitized  by 


Google 


Tecuna.    Catoquina. 


iei 


Numeri 


4 

agai  -  makai ,     agümu  - 
ghü  S. 

canis  et  ligris  — -  hau. 
simia  —  n  au  -hai. 

5 

huia  -  mai  -  hai  -  poi,  uy  - 
me-he-epu  S. 

tapirus  —  rtaki. 
crax  —  hua-lio. 

6 

7 

nahai  -  mai  -  hai  -  pal 
nahai  -  mai  -  huai  -  hai  - 

psiltacus  —  uai-hu. 
psillacus  ara  —  no-hi. 

8 

poi. 
nahi-  mai  -  huai  -  tarai. 

crocodilus  —  coya. 
musae  fruclus  —  pohi. 

9 

nahi-  mai-huai-mai-quai. 

radix  mandioccae  —  tihai. 

10 

go  -  mai  -  huai  -  hai  -  poi, 
dhameghu  S. 

oryza  —  aualiy. 

CATOQUINA*). 


albus,  a,  um  —  parany. 
altus,  a,  um  —  golhiö. 
amita  —  ynay. 
anima  —  hatschapa. 
anus  —  huaite. 
aqua  —  uala-hy. 
arbor  —  oma. 
avia  —  hoa. 
avis  —  ghuati  yu-nany. 
avteula  —  ghyochghong. 
auditus  —  my. 
auris  —  masaehta. 
avunculus  —  mü. 
avus  —  paich-ghila. 
axilla  —  purilaky. 
bibo,  ere  —  uataiyhu. 
brachium  —  pang. 
brevis  —  ghuruchlüö. 
caco  —   toh. 
calcaneus  - —  yta  ghung. 
canto  —  uaigpa. 
capillus  —  ghylat. 
caput  —  ghy. 
cilium  —  yghorapai. 


clamo  —  ghonily-yuka  M.,  ghony- 

he  S. 
clavicula  —  urughu-ang. 
coelum  —  gholö. 
coeruleus,  a,  um  —  aaubilikny. 
crus  —  haischaua-ghu. 
Collum  —  ghyuan. 
connubo  —  yra. 
conlundo  —  ulchaghlsak. 
cor  —  tyaghanpu. 
corpus  —  nya-ha. 
coxa  —  alagharo-an. 
cras  —  lüu  hang, 
crus  —  kaischaua-ghu. 
cubitus  —  pangäghy. 
dens  —  y. 
deus  —  tamakory. 
diabolus  —  atschapa. 
dies  —  upära. 
digilus  —  paghoun-upüe. 
digilorum  articuli   —  paghy-ghoa 

ghaghy. 
—  inlervallum  —  paghou-püera. 
digili  pedis  —  yghung-pury. 


*)  Das  Vocabular  dieser  stark  gemischten  Horde  ist  von  Spix  an  einem  Bei- 
flusse des  Jurua*  ohne  Namen  (mit  schwarzem  Wasser)  noUrt  worden. 

21 


Digitized  by 


Google 


162 


Catoquina. 


dormio  —  gbitaeg. 

edo  (edere)  —  Ischaöachampui. 

faux  —  hurighu. 

femur  —  tepöto. 

filia  —  opazin-ya. 

filius  —  ghubatzy. 

flavus  —  ghitapa-pariny. 

flos  —  ghiipong. 

folium  —  haghpapany. 

frater  —  y-uty. 

fron s,  üs  —  lomuluku. 

fructu8  —  uarapy. 

hebdomas  —  toiny-huiny. 

hepar  —  Iza. 

hodie  —  anitong  miny. 

homo  —  eu. 

numerus  —  pangmä. 

ignis  —  ychla. 

infans  —  upasinlelo. 

labium  —  nusuta. 

lapis  —  ghaüru. 

lavo  —  gholy. 

lavare  vestes  —  tsehupa»pama. 

lingua  —  noghö. 

longus.  —  zainy. 

ludo  —  opuy. 

Iumbu8  —  mylaighy. 

luna  —  wahlya* 

—  prima  —  uakoiky. 

—  nova  —  puaüa. 

—  plena  —  nuang. 
magus  —  baü& 
mamma  —  nya. 
man  us  —  paghy. 
marilus  —  oby. 
mater  —  nayu. 
membrum  vir.  —  tsachpua. 

—  mul.  —  püera. 
meridies  —  schalaha. 
mingo  —  titzik. 
mons  —  honglukuba. 
morior  —  tsikü. 
mulier  — *  aina. 
multus  —  ghoy. 
nasus  —  opaghpö. 
niger  —  tekniny. 
non  —  pag. 

nox  —  ty&ny. 


nox  media  —  ghunüty. 

occiput  —  ghitata. 

oculus  —  ygho. 

orion  — *  ghoiny. 

ovum  —  bo. 

08,  ori8  —  nunaghy. 

palma  manus  —  paghirau. 

palella  —  aghy-lsehoroaghü. 

pater  —  payü. 

paucus  —  püery. 

pectus  —  tschamäna-ghyla, 

pes  tolus  —  achman. 

pleiades  —  Ischiriko-hoiny. 

podex  —  alata. 

poples  —  aghy-mutä. 

profundus  —  turu. 

puella  —  aiuapazy. 

puer  —  aporhäny. 

ramus  —  opina. 

ruber  —  puichny. 

sanguis  —  mimy. 

scapula  —  puritaku. 

senex  —  hnrang  pany. 

sie,  rede,  sane  —  hang. 

sol  —  tscha. 

soror  —  hyoiny. 

Stella  —  Ichiriko. 

supercilium  —  ghoala. 

sylva  —  haghpa. 

tempus  matui.  —  upaxa-potany. 

terra  —  houng. 

lesticuli  —  paraghonpu. 

venor  —  tsang. 

venter  —  my. 

ventus  —  huany. 

vesper  —  utyai-any. 

ve6pere  —  uly-athy. 

vivo  —  uang. 

umbilicus  —  tschuru-laghmy. 

unguis  —  paghou-ghira. 

volo  —  yukwü. 

Numeri:  1     heghykly. 

2  upaüa. 

3  lupaua, 

4  hoyhan. 
tapirus  —  mü. 

bos  —  mu  ghy&riy. 
cervus  —  pachsy. 


Digitized  by 


Google 


Catoqu^i 


ioa8. 


/* 


163 


caelogeoys  paca  —  ghyüa. 
dasyprocta  aguti  —  tsumä. 
nasua  —  ualzü. 
hydrochoerus  capibara   —    uarigh- 

cäina. 
dieotyles  labiatus  (laiacu)  —  uriry. 

—  torquatus(taitelu)  —  hütschans. 
aleles  paniacus  (coala)  —  huitzä. 
lagothrix  Humboldti  (barrigudo)  — 

ghumutscha. 
callilhrix  cuprea  (oyapuca)  —  nurry. 
cebus  gracüis  (caiara)  —  uayu-po- 

nary. 
brachyurus    ouacary    (uacary)    — 

hororu-panary. 
mycetes  fuscus  (guariba)  — caighnä. 
callilhrix  seiureus  (de  bocca  preta) 

—  ghatsyghaly. 
gallicüs  vitlata  (xupara)  —  buatzy. 
felis  onca  —  pülha. 

—  —    prela  —  pülha-techana. 

—  coneolor  (eusuarana)  —  pütha- 
püma. 

manalus  (goaraba)  —  tschupuna. 
delphinus  (bodo)  —  mapikaly. 
anaß  (silveslris)  —  uamura,  uang- 

ping. 
gallina  —  taughara. 
gallus  —  taugharaupy. 
psittacus  —  uaru. 
psitlaculus  —  tiritiry. 
ara  vermelho  (macao)    —  ghaüap. 

—  amarello  (aracanga)  —  ghauap- 
arary. 

—  saracura  (araraura)  —  ghong-täly. 
penelope  marail  (jacu)  —  tebf. 

—  cumanensis  (cujuby)  —    ghu- 
suy. 

crax  urumutura  —  um  routum. 

—  tuberosa  (de  vargem)  —   pin- 
ghyby. 

—  globulosa  (mutum  de  faba)  — 
ghiauyuchnatiy. 

mareca  (anas)  —  unaragha. 
ardea  egretla  (garca  branca)  —  ta- 

nuy-ghany. 
falco  brasil.  caracara  —  tätha. 


falco  urubülinga  —  puaüa. 
colymbus  (mergulhäo)    —  ghatoa. 
ciconia    americana    (magoary)    — 

yanuraqa. 
calhartes   aura    (urubu)  —  ghula- 

patscha. 
calhartes    papa    (gaviäo    real)    — 

pauary. 
psopbia  crepilans  (jacami)  —  ma- 

ghory. 
etnys  amazonica  —  ghauu. 

—  jabuly  —  ghaughuritan. 

—  tracaxa  —  ghauschigha. 

—  firabriata  —  munü. 
bufo  —  hyaya- 

serpens:  araramboya  —  hychpaog. 

—  paranamboya  —  teikteikang. 

—  jiraraca  (bolhrops)  —  surughu- 
chgu. 

—  sucuruhy  (eunectes  murinus)  — 
mapyry. 

—  surucucu  —  ghabughabu. 
elaps  corallinu8  —  notoruru. 
crocodilus  niger  —  ghalsehu. 

—  jacare-tinga  —  ghayuchpasany. 
cameleon  (cenemby)  —  matzu. 
piscis:  Umpake  —  ghomapurüG. 

—  8orubim  — »  oruilny.  x 

—  acara  —  maghunata. 

—  pirarucii  (sudis  gigas)  —  uüa. 

—  pirarara     (phraelocepaalus)   — 
ghauangghulung. 

—  sardinha  —  surupy-pyang. 

—  piranha  (serrasalmo)  — yog. 

—  pescado  -#-  bahma. 

—  8olea  — wyma,_ 

—  lucunare  —  nuahurana. 

—  xaragy —  yalikong. 

—  candirü  (cetopsis)  —  ghanyru. 

—  pira  catinga  —  tod. 

—  raia  —  hychna. 
concha  (ytanga)  —  tschirü. 
culex  (carapana)  —  naog. 
tabanus  (mutüca)  —  pochna. 
simulium  (pium)  —  pitiky. 
musca  (maraim)  —  uapyzy. 
scarabaeus  —  piri-ghulo. 


Digitized  by 


Google 


164 


Corotü. 


CORETÜ*). 


aer  —  namulöghöre. 

albus,  a,  um  —  poorurö. 

anima  —  schiaackö. 

animal  —  übrige 

aqua  —  coolabu. 

arbor  —  toockö. 

arcus  —  batologb. 

audio,  ire  —  ucköamutuschtbä. 

auris  —  giamubänalagh. 

avia  — -  sifngo. 

avis  —  ovaihia. 

avunculus  —  siregiaeecke. 

avus  —  siingo. 

bibo,  ere  —  töngoha. 

bellum  gererc  —  tapöaini. 

brachium  —  rikiaepo. 

brevis  —  cunüröckö. 

capiUus  —  rohore. 

captivus  —  tanagüniaschi. 

caput  —  siroho. 

caro  —  tscbigkiaihri. 

coelum  —  raomölögörö. 

«oeruleus  —  tauapürürö. 

Collum  — -  oahückö. 

connubo,    ere    —    menkiängcauini 

(le  volo). 
corpus  —  sibüri. 
eoxa  —  sirütothohärö. 
crus  —  sinagöbö. 
cubitus  —  Ugaätondö. 
cutis,  peius  —  tschihiri. 
dens  —  cöohürö. 
deus  —  numupalüghtSrS. 
digitus  —  mamuia. 
digitus   pedis  minimus    —    sicko- 

hoiohoiagö. 
dotnus  (tugurium)  —  uübri. 


dormio,  ire tacköahäh. 

dorsum  —  aetahührö. 

edo,  ere  —  lapaköhäh. 

ego  —  jtföbö. 

farina  —  aüütubri. 

femina  —  noomi. 

femur  —  sirütbö. 

filia  —  8imagö. 

filius  —  simago. 

flavus,  a  um  —  aeoagörö. 

flos  —  terühgörö. 

fluvius  —  hoogorö. 

foedus,  a,  um  —  läoaro. 

folium  —  joogörö. 

frater  —  poothü  (engl.  th). 

frons  —  siekuajurisarö. 

fruclus  —  telugöro. 

fulgur  —  uächha. 

genu  —  siöcuiahö. 

gusto,  are  —  tiriniuschituäha. 

gutlur  —  oahülörö. 

hallus  —  cohagiö. 

hesperus  —  öbarubä. 

homo  —  läaae. 

bostis  —  sibäbjü, 

numerus  —  giacomelö. 

ignis  —  ae-gacae. 

juvenis  —    uänogh&ingö. 

labium  —  liserassa. 

lac  —  übäre. 

lacerla  —  guelata(o)ban. 

lacertus  —  ligäcoambü. 
latus,  a,  um  —  joohö. 
lavo,  are  —    tageniahau 
lingua  —  biamöleckö. 
longus,  a,  um  —  jäürürö. 


•)  Von   Martins  ans  dem  Monde   des  Principals  Pachicd    aufgenommen,    in 
S.  Joao  do  Principe  am  Yupara,  Reise  III.  1221. 


Digitized  by 


Google 


Coretü. 


W5 


lucifer  —  gololölü. 

luna  —  ahüa,  haiapuckCL 

—  nova  (interlunium)   —    ahM- 
mamaquö. 

—  plena  —  ahüa-hannagü. 
magnus,  a,  um  —  aanarö. 
mala  —  Üsöbaturö. 
manus  —  simahapo. 

mare  —  ögohönarö. 
maier  — -  tsaacko. 
membrum  vir.  —  nuurüri. 

—  mul.  —  janärö. 
meridies  —  giatühälari. 
meus,  a,  um  —  silüre. 
mingo,  ere  —  ickaunonü. 
mons  —  önumachnlraaglhö. 
mors  —  onumachnlmae'thö. 
morior,  i  —  guüriöhmi. 
mortuus,  a,  um  —  lagüghölütze. 
multus,  a,  um  —  ahne, 
mulier  —  noömi. 

nasus  —  caumea. 

niger,  a,  um  —  tauapückgo. 

non   —  manihrT. 

nox  —  taneitschi. 

occido,  ere  —  giliani. 

oculus  —  siackockö. 

olfacio,  ere  —  uizihä. 

omnes  —  tö(a)ole. 

orion  —  gualschüö. 

oro,  are    —    tah4  thüaguri  tubana 

(Gott  schmeichefn). 
08,  ori8  —  lüssäpö. 
— ,  Ossis  —  guahri. 
patella  —  siöcuüahö. 
pater  —  Isaackö.  *) 
paucus,  a,  um  —  jö(a)he. 
peclus  —  jamöcöcolorö. 
pes  —  coholö. 
pingo,  ere  —  jaconi. 
pinguis,  e  —  laaisöurä. 
plantare  —  tifüpahani. 
pleiades  —  güauaguari. 


pluma  —  gkiäjari. 

puleber,  a,  um  —  jöhengö. 

radix  — r  tataanre. 

ruber,  a,  um  —  siarürö. 

sagitta  —  güa  necke. 

salto,  are  —  oepaijöhaina, 

sanguis  —  liähri. 

sapio,  ere  —  tirirü  usabituähä. 

senex  —  poückgö. 

serpens  —  hahija, 

6epetio,  ire  —  guahöini. 

sibilo,  are  —  auwiöhaina. 

sie,  sane  —  ühü  (dentibus  clau- 

818). 

sicera   —    tiriräjungeuni   (desidero 

siceram). 
sol  —  h&-i§. 
Stella  —  jockohöh. 
supercilia  —  jiackonöckela(u). 
sylva  —  joogöre. 
lempus  matutinum — bolfirügarogari. 
terra  —  gaira. 
testiculi  —  taiana. 
tonitru  —   ucbhalalachali. 
traho,  ere  —  naguniuini  waaschi. 
lu  —  müeghu  (engl.  gh). 
luus  —  mählure. 
venor,  ari  —  latonüäh  (eamus  ve- 

nalum  —  tama  tonuahä). 
venter  —  sihagäcke. 
vesper  —  lärüri. 
video,  ere  —  tacköaahä. 
viridis,  e  —  taumanüru. 
vivo,  ere  —  uwachuckü. 
umbilicus  —  töomuckö. 
unguis  —  mamorasso. 
volo,  velle  —  ickiangeauini. 
Numeri:  1     nämaegö. 

2  l&ghaga. 

3  matschira  giamacke. 

4  namalicke  ninicke. 

5  mahapüjohe.        * 

6  ahare  ale  namaije. 


*)  Die  Brasilianer  finden  hier  lsak  oder  Jacob  und  eine  Andentang  jüdischer 
Abstammung. 


Digitized  by 


Google 


16t 


CorettL 


Numeri:  7    naharegaiö. 

8  maschiragaio-ahareale. 

9  inamaio-tunturi. 
10    roarou  gaghuä. 

100     namamacumutairi. 
felis  onca  —  ja-i. 
lapirus  —  uwäqui. 
bos  —  uwäqui    eocküha    (lapirus 

cicur). 
cervus  —  ja-ma. 


dicolyles  —  zaese. 
hydrochoerus  capivara  —  giäto. 
coelogenys  paea  —  zaroe. 
dasyprocta  aguli  —  po(a)otö. 
nasua  —  wihL 
crocodilus  —  guhckia. 
bufo  —  tangiaecko. 
rana  —  tobniacä. 
scarabaeus  —  jäickisu 
musa  (banana)  —  ojögüari. 


Digitized  by  LjOOQ IC 


GEITIS    GOYATACAS*) 

DIALECTI  VABIAE. 


COROP  0*). 


abi!  —  ga-mu. 

aerv  ventus  —  naran  djola. 

aelhiops  —  tchsaklabn  Seh. 

albus,  a,  um  — qualla,  guathamaSch. 

altus,  a,  um  —  pe-eöa. 

amare  —  neka-ni-teu. 

anima  —  oitame. 

animal  —  orug. 

aqua  —  leign. 

arbor  —  mai-man-kro4,  mebn  Seh. 

arcus  —  oesoy,  kokschaign  Seh. 

avis  —  lignam. 

auris  —  cölim,  kohrign  Seh. 

bibere  —  söme. 

bibo  —  eigna-sch6pta  Seh. 

bonus,  a,  um  —  teranka  (poranga : 

lupi). 
brachium  —  tschambrim. 
cantare  —  gangre. 
capilli  —  itsche. 
caput  —  pilao,  ibdaign  Seh. 
cera  —  bakidsäi  Seh. 
caro,  rnis  —  egneine. 


chorda  arcus  —  kokschaid  -  schidn 

Seh. 
cilo  —  ga-hoy-pä. 
cor,  dis  —  ekke. 
cornu  —  koü. 
cras  —  herinante. 
eulter  —  l8chilschayng. 
da  mihi  —  ga  pü. 
denies  —  schorim,  schorign  Seh. 
deus  —  tupan,  tophün  Seh. 
diabolus,  daemon  —  injaüran  Seh. 
digitus  —  nhatscharn. 
dolor  —  ectschuman. 
dormire  —  mamnom. 
edere  —  mankschina. 
edamus!  — -  mugnadschi  Seh. 
ego  —  eign. 

esnrio  —  mak-bagn-chruan  Seh. 
falsus,  a,  um  (non  verus)  —  schita. 
filia  —  ectö-boe'mm. 
filius   meus    est    —    eetogn  -  hun 

Seh. 
I    —  ecton,  eetogn  Seh. 


•)  Vergl.  diese  Beiträge  I.  S.  307. 
••)  Seh.  =  Schott  in  Nachrichten  v.  d.  Oestr.  Natnrfonch.  in  Brasil.  IL  48. 


Digitized  by 


Google 


168 


Coropö. 


flavus,  a,  um  —    lehailakäma  Seh. 

fluvius  —  cuang. 

folium  —  tschuptsche  Seh. 

frater  —  eschatai. 

frigid  us  a,  um  —  ischektame. 

frons,  üs  —  pole. 

fruclus  —  rnemptä. 

fulmen,  tonilru  —  le-pu-po-ne. 

habeo  —  papa. 

habesnc    iagiHam?    «•-    trek,    päd 

padn  pa?  Seh. 
non  habeo  —  brok  pa  Seh. 
herba  —  schapueo.  .    # 

hcri  —  kaya. 
hodie  —  hohra. 
homo  albus  —  chraiobn  Seh. 
femina  alba  —  chraiobn-bai  Seh. 
sum  homo  albus  —   ekta  ehraiob- 

hün  Seh. 
ignis  —  ke. 
illi,  hi  —  uamtschone. 
is,  ille  —  mam. 
infans  —  schapö-ma. 
infra  —  auwe. 
jugulum  —  lschiuü-ne. 
lac  —  endjoclane. 
lapis  —  nam. 
lignum  —  ke. 
lingua  —  lup6. 
loquor  —  eigna  higuba  Seh. 
luna  —  nasc£. 
lux  —  pose>m. 
mamma     mulrebris    —    tschokladn 

Seh. 
—  viri  —  puara  Seh. 
manus    —    schambri,    tschambhm. 

schambrign  Seh. 
maier  —  eclan,  aian  Seh. 
meus,  a,  um  —  eign-junhün  Seh. 
mons  —  pre-hereu. 
mori  —  ninguim. 
,  mulier  —  boeman. 
multum  —  anguim,  ipaignje  Seh. 
nasus  —  schirong. 
niger,  a,  um  —  nanan  Seh. 
nihil  —  tschi. 

nos  —  eig-mam-eign-mun  Seh. 
aox  —  merkidan. 


oculus  —  ualim,  chuarign  Seh. 

os,  oris  —  lschore\ 

ovum  —  t£me. 

parvus,  a,  um  —  tugnapä. 

paler  —  ecla,  eklagn  Seh. 

patera  cueurbiuna  —  tulschay. 

pellis  —  tschamnakdsai  Seh. 

pc8  —  Isehambrim. 

piscis  —  heran  g. 

pluma  —  mam,  up*»lscbe  Seh. 

phivia  —  leign: 

pollex  —  Ischambrin  chriüna  Seh. 

prpfundu8,,a,  um  —  do6-papa. 

radix  7-  mempsehinta. 

ruber,  a,  um  —  mukeruru,  aluchru- 

ruma  Seh. 
sabulum  —  cüi-füi. 
sagilla  —  pahn,  padn  Seh. 
sane,  rede  —  ja. 
sanguis  —  icu. 

securis  —  kfuin,  gehuagn  Seh. 
serpens  —  kanjan  Seh. 
serra  —  chmebkanditschina  Seh. 
sicera  —  uaniüm. 
sidera  —  djuri. 
sol  —  nasceun. 
supra  —  p£wa. 
sylva  —  mebndai  Seh. 
tarde  —  pam-me-pa. 
lerra  —  harne, 
lu  —  nime-nen  Seh. 
luus  —  nen-junhün  Seh. 
domus,  lugurium  —  seheh-me. 
veni  hue  —  ga-nam. 
Veras,  a,  um  —  pserunhun  Seh. 
venter  —  itsehin. 
ve8lia  —  mebdschidn  Seh. 
vir  —  goai-man. 
vos  —  jang-yaume. 
Numeri:  1  mam,  ipaign  Seh. 

2  gringrim,    alinkrin    Seh. 

3  palepakon,       palapakun 

Seh. 

4  pale-pe-mesch£,    patapa-* 

mase  Seh. 

5  sehambri-lschiUa. 
10?  tschambrindaine  Seh. 

eanis  —  teoklome. 


Digitized  by 


Google 


Coropö.    Macbaculi  v.  Maohacali. 


189 


felis  —  schape\ 

gallus  —  Ischefuame. 

sus  —  tekenam. 

blatla  orientalis  —  ngrinngrin  Seh. 

psiltacus  ara  —  kakagn  Seh. 


mandiocca  —  k6n. 

polio    fermentata  e  mandiocca 

zea:  kolkusschauqid  $ch. 
labacum  —  aptschign. 
zea  mays  —  ischumnam. 


vel 


MACHACULI,    MACHACALI*). 


aethiops  —  tapagnon  N. 

arbor  —  abaai. 

arcus  —  tsayha  N. 

aqua  —  conaham,  eunaan  N. 

aurum  —  tagniba  N. 

bibere  aquam  —  conatchum. 

brachiom  —  nhimnoi,  nipnoi  N. 

capillus  —  imde,  inten  N. 

caput  —  imtonhom. 

caro  —  tiuagin  N. 

cor,  dis  —  idkegna  N. 

crus  —  ken6. 

cymba  —  abascoi  N. 

denies  —  tsooi. 

deus  —  tupan,  tupa  N. 

digiti  —  nhirocoton. 

digitus  —  «gnipkelakam  N. 

dormio,  ire  —  raonon. 

Camus  —  niamamü  N. 

edere  —  tomon,  tigman  N. 

facies  —  meagnio  N. 

fames  — -  tomamin. 

femina  —  atitiom,  etiatün  N. 

femur  —  tcheenoi. 

fluvius  —  iueoy  N. 

fraler  —  idnooy  N. 

fruclus  arboris  sapucaia   (Lecythis) 

—  eaiau 
folgur  —  tanjanam  N. 
genu  —  cupache. 


gramen  —  sebiui  N. 

homo  albus  —  creban  N. 

ignis  —  kö    (o  surdum) ,    kesch- 

mam  N. 
lignum  —  ke. 
luna  —  pua. 
magnus  —  tacotehum. 
mamma  —  tsietan. 
manu8  —  nhimcotoi,  agnibklan  N. 
mons  —  agnina, 
nasus  —  nilsicoe. 
oculus  —  ingue,  idcay  N. 
os,  oris  —  nhieoi. 
ovum  —  nipüm  N. 
pectus  —  itkeraatan  N. 
permagnus  —  miplsotoi. 
pes  —  pata,  idpata  N. 
piscis  —  maam  N. 
pulcher,  a,  um  —  epai  N. 
sagilla  —  paban. 
sanguis  —  idkäng  N. 
securis  —  pum  N. 
8imia  —  kSschniong  N. 
8ol  —  apocal 
spina  —  minniam  N. 
stellae  —  achi. 
telum  pyrium  —  bibcoy  N. 
tonitru  —  tätina  N. 
tugurium  —  beär  N. 
vir  —  idpin  N. 


*)  Aus  S.  Hifcrire  Voy.  dans  les  prov.  de  Rio  de  Janeiro  et  de  Minas  Geraös. 
IL  213  und  Prinz  v.  Neuwied  Reise  IL  318  (N.) 


22 


Digitized  by 


Google 


170 


Capoxö,  Cumanachö,  Panh&me. 


CAPOXÖ,  CUMANACHÖ,  PANHÄME*). 


abscoodere  —  schatome. 

accendere  —  nucai. 

acumen  —  coikan. 

aegrotus,  a,  um  —  atpay. 

aelhiopissa  —  tabagniuh  tib. 

aethiops  infans  —  tabagniuh  atlöh. 

semiaethiops  —  tupping. 

alligare  —  icus-uim. 

ambulare  —  mamü. 

amita  —  ataj. 

anima  —  njajmi. 

aqua  —  cona-an-cunaan. 

arbor  —  abaay. 

arcus  —  paninhame-tiayhä. 

argilla  —  canacou. 

ascendere  —  pevamri. 

audire  —  coptapan. 

auris  —  nipicoi. 

aurum  —  taiuba-tagniba. 

avus  —  acainan. 

barba  —  njidaü. 

bibere  —  ascheau. 

bonus,  a,  um  —  painan. 

brachium  —  inminoan  nipoi. 

brevis,  e  —  ingam. 

caecus,  a,  um  —  caindan. 

calor  —  amegpä. 

capillus  —  indan. 

caput  —  palanjon. 

cavus,  a,  um  —  copiachoj. 

caro  —  Bchonjinan-üungin. 

cocblear  —  codaschaj. 

coctus,  a,  um  —  vama. 

coelum  —  pecoj. 

coire  —  njasquaam. 

cor  —  idkegna. 

coxa  —  in8cheinon. 


crassus,  a,  um  —  truschü  (torussü: 

lupi). 
crus  —  icane. 
culter  —  puülaj., 
cymba  —  abascoY. 
decumbere  —  moinjanam. 
cupido  —  chimiain. 
dentes  —  schuoj. 
deoreum  —  cüp. 
deus  —  topa,  tup4. 
diaboius  —   ninjavo-o. 
digitus  —  egnipkelakam. 
dolere  —  nipischaj. 
dolor  —  aschimin. 
dominus  —  njum. 
domus  —  beär. 
dormire  —  mono, 
dulce  —  8chuipei. 
durus,  a,  um  —  c&ung-. 
edere  —  veman  tigman. 
ego  —  iman. 

eo,  ire  —  manjamö  njamon  coilmü. 
fames  —  mihimim. 
farina  mandioccae  -—  cön. 
facere  —  ima. 
farrago  —  naconuschaj. 
faslidium  —  vanime. 
ferrum  —  pib. 
filum  —  vakehim. 
flere  —  coitiscbacanon. 
flumen  —  itacoy  N. 
foris  —  veta  cuva. 
f rater  —  idnooy. 
frigidus,  a,  um  —  schaeme. 
fugere  —  mainschepa. 
fulgur, —  ithög  tanjanam. 
furor,  ari  —  ascbipehe. 


*)  Vergl.  oben  I.  309.  —  Diese  Liste,  mit  portugiesischer  Schreibung,  ist  in 
Minas  Novas  von  Personen,  welche  sich  um  die  Civilisation  der  Indianer 
bemühten,  aufgenommen  worden.  Wo  nur  Ein  Wort  steht,  wird  es  von 
den  drei  Banden  gemeinsam  gebraucht,  wo  zwei,  gehört  das  zweite  den 
Cumanachtfs  oder  Panhtfmes  an. 


Digitized  by 


Google 


Capoxd,  Cumanacbo,  Panhame. 


1T1 


gemere  —  schasch. 
gignere  —  itognam. 
gravidus  —  itoman. 
herba  —  schiüi. 
homo  —  colomi  idpin. 

—  albus  —  topi  creban. 

—  niger  —  tapagnon. 
ignis  —  kä  kescham. 
incoctus,  a,  um  —  inim. 

in  firm  us,  a,  um  —  njinja  pau. 

intus  —  velaschoj. 

judex  —  ape  hum&n. 

labor  —  mapisch&. 

lac  —  paischame. 

laetitia  —  nka-tonu. 

laevorsum  —  nipische. 

lapis  —  cutaj. 

largus,  a,  um  —  pat6. 

lavare  —  valischö. 

ngnum  —  itan,  ca  abucaj,  ke. 

lingua  —  schapetan. 

longus,  a,  um  — •  itoita. 

loqui  —  atai. 

lucifer  —  aschojinam. 

luna  —  pua. 

madidus  —  kevi. 

magnus,  a,  um  —  apul4,  schej. 

mamma  —  schet&. 

man  us  —  nipeoto,  agnibktän. 

mare  —  conascheä. 

roarita  —  aschetan. 

roater  —  äschern. 

membrum  virile  —  schucaj. 

mendacium  —  schemain. 

meus,  a,  um  —  on. 

mingere  —  inschan. 

mixtus,  a,  um  —  njonain. 

mons  —  agninä. 

mon8  veneris  —  jevi. 

morbus  —  pacon. 

morluu8,  a,  um' —  nja  njami. 

raulier  —  conj&n  atilion. 

mullus,  a,  um  —  njunaj. 

nasus  —  nischicoj. 

negare  —  pui. 

nervus  —  coschaj. 

niger,  a,  um  —  tau. 

non  —  aptou  pinjavoj. 


nox  —  oque. 

oculus  —  jevi  idcay. 

olere  —  coplavame. 

08,  oris  —  nicoh 

ostendo,  ere  —  schipiman. 

palma  manus  —  nimacoj  mipatoj. 

palera  —  vin. 

parvus,  a,  um  —  capino. 

pectus  —  ilkematan. 

peius  —  nischaj.  v 

pes  —  pat&  idpat^t. 

piger  —  njaain. 

piscor,  ari  —  mapeame. 

pluvia  —  vui. 

pulcher,  a,  um  —  epai 

puella  —  anlsehö. 

rivus  —  coilischicanon,  itaooy. 

rivulus  —  coinan. 

sagilla  —  cüan. 

sanguts  —  kan  idkäng. 

sanilas  —  inilani. 

securis  —  piim. 

sedere  —  moinjam. 

senex  —  mapipaj. 

sentire  —  coptaman. 

siccus,  a,  um  —  ind6. 

sol  —  apucoj. 

solvere  —  icua. 

sordidus,  a,  um  —  ilame. 

6tella  —  aschim. 

slare  —  muschi. 

sudor  —  inguepa. 

sum,  esse  —  putemö. 

sylva  —  patavo. 

surgere  —  pevanjeme. 

sursum  —  mavä. 

tanlum  —  pohanam. 

telum  pyrium  —  pipicoe  bibcoy  N. 

terra  —  aam. 

tonitru  —  diinan  tätinä. 

trulla  —  conacon. 

vas  apertum  —  voicuschaj. 

venari  —  inquivi. 

venire  —  roeinjanaung. 

venler  —  njon  inion. 

ventus  —  abü. 

veritas  —  amische. 

videre  —  vapavi. 


DigitizedbyLjOCK 


172 


Pataeho. 


vis  —  njapischon. 

viscera  —  innjon. 

vivere  —  vagim. 

vulnus  —  copischaj  vame. 

vox  —  aman. 

velle  —  comiplame. 

voluplas  —  uiatema. 

patella  —  copaschoi. 

abi  —  schapoinan. 

da  mihi  —  apaminjame. 

do  tibi  —  nita8chimion. 

de  die  —  mopischo. 

eamu8!  —  minjamoschim. 

exi!  —  aa. 

ille  flet  —  opö. 

flumen  niger  —  kohklapecoi. 

ille  loquitur  multum  —  schalij  toi. 

loquere!  —  schatij! 

quod  in  me  dio  est  —  scheca. 

quid  quaeris?  —  apeho-movanen. 

sede  —  moinjan. 

tarn  magnum  est  —  schecanon. 

vende  mihi  —  im  bem&pog. 


veni  —  abuj,  alisehen  mein,  natnam. 
venit  huc  —  aumaue,    sehemeini- 

puscba. 
tergum  manus  —  niroatoi. 
non  mihi  —  z\ 

i  accessitum !  —  schemainipuscha. 
da  mihi   edendum,    nam    »agoam 

famem  habeo  —    apaenjame  pi- 

man,  patame  misimim  njunai. 
deus  benignus  est  —  topa  painan. 
diabolus  malus  est  —  niniavoo  pa- 

naung. 
deambulemus  in  silvam  —    njama- 

mu  paleeevua., 
fructus  lagenariae  —  njanam,  conat 
sarmentosa  planta  ( cipö )  —  eosehon. 
cortex  medicinalis  —  vaschivib. 
gemma  palmae  —  eoitan. 
farina  mandioccae  —  eorjon. 
Cucurbita  citrullus  ■—  eonatschuipei. 
dioscoreae  (cara)  radix  —  cosehio. 
tabacum,  herba  nicotianae  —  apu- 

schaj-minjon. 


p  A  t  a  c  H  6*). 


aqua  —  tiäng. 

arbor  —  mniomipticajo. 

arcus  —  poitang. 

bonus,  a,  um  —  nomaisom. 

brachium  —  agnipcaton. 

brevis,  e  —  nionham-ketom. 

canto,  are  —  sumnialä. 

capillus  —  epatoy. 

caput  —  atpatoy. 

caro,  nis  —  uniin. 

Collum  —  may. 

cornu  —  niotschokaptschoi. 

culter  —  amanoy. 

curro,  ere  —  dopakantscbi. 


cymba  —  mibcoy. 

deus  —  karaissum. 

digitus  —  gnipketö. 

dormio,  ire  —  tomnagmohon. 

edo,  edere  —  oknikenang. 

farina  mandioccae  —  cohomm 

femur  —  tschahepketon. 

filius  —  nivaactschum. 

flumen  —  kekatä. 

frater  —  eketannay. 

frigidus,  a,  um  —  nuptschaaptang- 

mang. 
hepar  —  akiopkanoy. 
homines  multi  —  canan-patashi. 


•)  VergL  L  309.    Die  Litte  ist  aus  Pr.  v.  Neuwied  Reite  II.  319  entlehnt 


Digitized  by 


Google 


Patachft,  MMuni. 


m 


hoeÜB  —  nionaikikepa, 

ignis  —  cöa. 

imo  (sie  sane)  —  man, 

infans  —  tschauaum. 

lapis  —  micay. 

lougus,  a,  um  —  miptoy. 

magnus,  a,  um  —  nioketoina. 

maritus  conjux  — -  nionnatim. 

mater  —  atön  (ö  zwisch.  ö  u.  e). 

mons  —  egnetopne. 

mordeo  —  kaanglschaha. 

morior,  iri  —  nokschoon. 

nasus  —  insicap. 

non  —  tapetapoepay. 

nox  —  temenieypetan. 

ocu!u8  — •  angua. 

os,  ossis  —  pala, 

pectus  —  ekäp. 


piger  —  noktiopeten» 

pingo,  ere  —  noylanatiehä. 

pkiguis  —  tomaisora. 

pluma  —  potoitan. 

puella  —  naetamanian. 

rivus  —  kekata, 

ruber,  a,  um  —  eoatö. 

sagilla  —  pohoy. 

sanguis  —  enghäm. 

securis  —  cachü. 

senex  —  mitap. 

socius,  compater  —  jtioy. 

sol  —  mayon. 

soror  —  ebä. 

lelum  pyrium  —  kehekul 

terra  —  aham. 

venter  —  eta. 

unguis  —  nionmenon. 


m  a  c  u  N  I*). 


accendere  igaem  —  m»(u)ko(u)ih. 
ae*r  —  paehpih. 
albus,  a,  um  —  embtö. 
altus,  a,  um  —  ecuptan. 
anima  —  etkotsohicschium. 
annus  —  absi(tch)bno(u)ib. 
aqua  —  eunaang,  conahan  H. 
arbor  —  abooi  N. 
areus  —  paniam. 
arcre  —  omniahi(ng). 
ascendere  —  bebimuing. 
assare  —  kaetaigniam. 
audire  —  kuptabang. 
atiris  —  anifcoih,  inipeoi. 
aurum  —  laiua  N. 
avunculus  —  niaingniah. 


barba  —  ametu(e)ng,   8gBodMrn 

(undeutlich)  N. 
bibere  — gunatschiuum,  amasck(u)- 

oohm. 
bonus,  a,  um  —  ibai. 
brachium  —  agnim  N.,  nhim  H. 
brevis,  e  —  ihiumnah. 
cadere  —  omnan  (an  fr.) 
calidus,  a,  um  —  ischiachabeng. 
calor  —  abkoiku(e)ll,  abeoiean  N. 
cantare  —  kaetaing,   niamungkälä* 
capillus  —  ilohr,  eodaen  (kurz), 
caput  —  e(i)mtoi,  epotoi,  himpo- 

toi  H. 
carbo  —  caischame. 
caro  —  schtuming,  tiungin. 


•)  Vergl.  I.  310.  —  Die  hier  gegebene  Liste  ist  ans  unseren  eigenen  Auf- 
zeichnungen, denen  des  Hrn.  Pr.  v.  Neuwied  (Reise  II.  322,  mit  N.  be- 
zeichnet, des  Hrn.  St  ffilaire,  Voy.  Rio  de  Jan.  et  Minas,  II.  47  (H.)  und 
den  Mitihetliingen  des  Hrn.  v.  Eschwege  zusammengestellt. 


Digitized  by 


Google 


in 


Macuni. 


clamare  —  ischatar. 

clerus  —  amatteih, 

coelum  —  baeköih,  becoy,  belcoi  H. 

cognatus  —  ingnang. 

Collum  —  isaikinih,  incatakay. 

conlundere  —  amiang. 

cor  —  iniasah,  inkicha(ch  deutsch.) 

cornu  —  ecüm  (ö  zw.  ü  u.  ö). 

corpus  humanuni  —  enieng,  anie- 

tikohi. 
costa  —  icba(a)ht. 
coxa  —  icanafhl. 
culter  —  patitai. 
currere  —  aschichma. 
cutis  —  itoischai. 
—  laurina  —  manai  totschai. 
dare  —  amalschiabua, 
dentes  —  aseoih,  eliöy,  itsioi  H. 
descendere  —  abtenaing. 
deus  —  tobab,  lupa. 
diabolus  —  ainangusega. 
dies  —  psioiteh,  aptioite  H. 
digitus  —  agnipcutö,  nhimcot6  H. 
domus  —  pehro,  baan. 
dormire  —  mognung,   niamounon. 
edere    —     amaschilll,    uplumang, 

amaükmah. 
ego  —  ai. 

eo,  ire  — nniemamung,  gam6n. 
esurire  —  bodeiroimi(ng). 
femina  —  ati  H. 
feminae  —  conhan  H. 
femur — ikascheh,  iocajhe  (j  franz.)* 

ferire  —  gotteh. 

filia  —  ittsheh,  alinang. 

fifius  —  iltshchll,  incutö. 

flavus,  a,  um  —  anilschiul. 

flos  —  mittar(una). 

flumen  —  cunaang. 

foedus,  a,  um  —  niaehng,  rriaam  N. 

foeüdus,  a,  um  —  ithoi. 

folium  —  mischuill. 

frater  —  sinang,  tchinan  (an  fr.)N. 

frigidus  —  ischiohm. 

frons  —  icooih,  incüy. 

fructus  —  inillah  mitta? 

fugere  —  ischihmaung. 


fulgur  —  teobiheting,  agnamam  N. 
fumare  —  abtschiabcoih. 

gustare  —  tschattschailbeng  aschiu- 
ming. 

hebdomas  —  serakna. 

herba  —  tschiuih,  seheüy(e  kurz). 

hodie  —  ohnan  (n  am  Endn  un- 
deutlich). 

bomo  —  columins,  icübtan,  etp6r  H. 

—  albus  —  cattaipah. 

—  niger  —  tacagniüh,  tapagnön. 
homines  mülti  —  enim  naithan. 
ignis  —  gil),  coen  (dnrch  die  Nase), 

keu  (kö)  H. 
imo,  sane,   rede  —  heh  (mit  ge- 
schlossenen Zähnen). 

indusium  — lupickchay,  topitschai  H. 
infans  —  idcuto. 

—  mascul.  —  etcotö  H. 

—  fem.  —  atinan  H. 
intus  —  beteobeh. 
jugulum  —  itcatecai  H. 
jusculum  —  tepi  H. 
labium  -*•  anixai. 

lac  —  manai(ch)lel  tschi(u)thakill. 

laetitia  —  amianang. 

lapis  —  comtai. 

lavare  —  abbi. 

lignum  —  co(ü)    (e  Kehllaut  zw. 

o  u.  u). 
lingua  —  asabotah. 
longus,  a,  um  —  ithoitha,  etoitam. 

luna  —  puyäl,  puaan. 

macer,  a,  um  —  igeiknöh. 

madere  —  ik(qu)eu(ng)biba. 

malus,  a,  um  —  ingnaahm. 

mamma  —  aschietah. 

manus  —  aniihm,  inhimancoi,  nhi- 

manacei  H. 
maritus  —  i(e)lpen. 
mater   —    akai(ng)ahain  (franz.), 

hahaim  H. 
mel  —  paug  H. 
membrum  virile  —  atschieta(o)sam. 

—  muliebre  —  ekoih. 
raensa  —  awaibeb. 

meridie»  —  abeaai  ingnicalch,  apu- 


Digitized  by 


Google 


Macuui. 


175 


caai'nhaicalenhia  cubapa    (sol  in 

medio  coelo)  H. 
mingere  —  ischiuh  (Nase). 
missa  —  tobatoehr« 
mons  — -  aischikgim. 
mori  —  jaiming,  umniangming. 
mulier  —  atteh,  ali. 
muliere8  mullae  —  alhwiiunaithan. 
mullus,  a,  um  —  anviaitam,  agnu- 

naitara. 
nasus  —  inschicoi,  ainsicoih. 
niger,  a,  um  —  eimning,  imnitam. 
non  —  abloh,  poe. 
A08  —  roamai  ailschohm. 
dox  —  abtamma*  aptamnan. 

—  media  —  cubatele  H. 

nubes  —  aüschenh(ga),  autche?  H. 

obscurus,  a,  um  —  ebtamm« 

oculus  —  icaafh,  idcaai  N.,  cäaiH. 

odor  —  i(h)ai. 

olere  —  kleibbui(h)b. 

08,  oris  —  inicoi,  anicöih,  nicoi  H. 

—  ossis  —  itkaeplschioi ,    ecobjoi 
(e  kurz). 

ovum  —  amnientin  N. 

panis  —  pao. 

a  parle  anüca  —  amiotabah. 

postica  —  natsehatiebah. 

patella  —  icupa. 
pater  —  thalang,  tatfc,  tatan  H. 
paucus,  a,  um  —  capimguang. 
pectus  —  ikematahbi(r),  inkematan 

(an  franz.) 
pes  —  ingala, 
piger  —  cothai. 
pingere  —  cajapiah. 
pinguis,  e  —  ita(o)uum. 
piscis  —  nam  H. 

—  magnus  —  mam  psie  H. 
pluma  —  podoiningmang,  potegne- 

mang,  angemang. 
pluvia  —  thek,  laeng,  (e  H. 
pulcher,  a,  um  —   bainang,    epoi- 

nan  (an  franz.) 
puer  —  eltognang. 
quaerere  —  tatiearing. 
radix  —  animt8chat-lill(g). 

angnibtschten  (en  lang). 


rivu4us  —  ecoinan  (an  franz.), 
ruber,  a,  um  —  atschiutar,  upkän- 

gehäng. 
sagitla  —  paan. 
sallare  —  niatschill. 
sanguis  —  übküm,  inkö  N, 
scire  —  ascbiomang. 
secare  —  an(ch)ang).  . 
securis  —  biim  N.,  pim  H. 
sedere  —  muingniam. 
senex  —  idkatoen»  icalen. 
siccare  —  emptemang. 
socius,  compater  —  ktiktah. 
sol  —  abühaäih,  abcaay. 
soror  major  natu  , —  abimy. 

—  minor  natu  —  conaihenak 
Stella  —  asih,  sai  (Ihsai)  H. 
stirp8  —  abaasahuh. 

stultus  —  tschebischatschoi. 

6ura  —  iniotah. 

sylva  —  mingpatah. 

telum  pyrium  —  bibcoi  N.  » 

templum  —  tupaben  H. 

tempus  —  abtschibniüing. 

—  matulinum  —  abtacuwah. 

—  aeslivum  —  amianglschdtabuing. 

—  pluvium  —  thaelschekah. 
lerra  —  aam,  haam  H. 
testiculi  —  aniemstin. 

lonitru  —  uptalina,  teoptatinan  H. 

tu  —  tschai. 

veÄe  —  abiuaiugnih. 

venari  —  pehrn. 

veni  huc!  —  abuih. 

venter  —  aniohng,  agnion. 

venlus  —  ab(r)ill,  Ihiam. 

verum  est  —  amit  tsenah. 

vesper  —  abcaaimuang. 

vestes  —  tubitschaih. 

videre  —  dababih. 

viscera  —  aniohng. 

vivere  —  thoith. 

umbilicus  —  aniemasai. 

voluptas,  cupido  —  ichtiill. 

vos  —  nos-schium. 

vox  —  ilehapaih. 

urina  —  a8siohih. 

uxor  —  8aserite  H. 


Digitized  by 


Google 


1T6 


Macuni. 


Numtri:  1 

po(i)ochaenäng. 

radix  —  capoiraitn. 

2 

ha(th)ihg. 

co  co  8  —  passcham. 

3 

ha(th)igunhgnill. 

caladiura  —  mimtschaUerl. 

4 

ha(  ih  )ihgtschating . 

planta  nicotianae  —  abtschiahm. 

5 

ha(  th  )ihgtschihaüng, 

ambauva  cecropia  —  tenniolhah. 

tschicüngniuh. 

lagena  —  cunata  N. 

6 

hathihg  -stchihathing, 

fructus  musae  sapientum  —  aterap- 

7 

haihink  -tschihathing, 

tah,  atemta  N. 

taehihathing  -tschi- 

oryza  —  ponassam(i)nang» 

cunpniah. 

phaseolus  —  kelschielhah. 

& 

hathink  -  tschihating, 

zea  mal8  —  menaschahra ,   punad- 

tschihathing ,    thi- 

hiam. 

tachihating. 

ab  aai  bit&  popi  amabd   poat6  po- 

fructus  — 

mittah. 

teice  anari  —  dum  feminae  mra- 

farina  aiandioccae  —  kohth,  coon. 

gunt,  adspiciunt  arbores  et  sitent. 

cariea  papaya  —  amieog-techeh. 

Digitized  by 


Google 


GEN  TIS    CREM  V.  fi  D  E  R  1 1 

DIALECTI  VAWAE. 


BOTOCÜDO*). 

I. 
Botocudo-Encreckmung,  Crecmun  oder  Cracmun. 


aecendere  —  numprück. 
^  acuere  —  ampe-ät 

acutalus  —  meräp. 
aeger  —  maun-maun. 
ala  —  bacann-gnimaak. 


albus,  a,  um  —  nniom  g.  niömm. 
allus,  a,  um  —  orönn. 
amarus,  a  um  —  ni&ngcorock. 
aranea  —  angcori. 
arbor  —  tchooo. 


•)  Aus  dem  Idiome  der  Botocudos  oder  Aimores  liegen  mir  nicht  weniger 
als  sieben  Wörterlisten,  alle  unter  sich>  besonders' in  der  Schreibung,  mehr 
oder  weniger  abweichend,  vor.  Die  älteste  hat  Cap.  Thomas  Guido 
Marliere  aus  dem  Munde  der  südlich  vom  Rio  Doce  herumschweifenden 
Indianer  aufgezeichnet  Ich  verdanke  sie  dem  Hrn.  Theod.  Peckolt  in 
Canta  Gallo,  welcher  sie  von  dem  Sohne  jenes  würdigen  Offtciers  er- 
halten hatte.  Sie  stimmt  mit  denjenigen  überein,  welche  v.  Eschwege 
uns  mitgctheilt,  der  Prinz  Maximilian  v.  Neuwied  (Reise  11.  S,  340)  oder 
wir  selbst,  Spix  und  ich,  gesammelt  haben,  und  stammt  von  jener  Bande 
(Lote),  welche  sich  selbst  Encreckmung,  Crecmun,  Cracmun,  Craicmun 
nennt  Diese  Wörter  sind  daher  Jüer  in  Einer  Liste  (I)  vereinigt  worden. 
Die  zweite  (II)  hat  mein  verehrter  Freund  Hr.  Jomard  aus  dem  Munde 
4er  zwei  von  Marcus  Porte  nach  Paris  geführten  Botocudos  dort  aufgenom« 
meo  (Bullet  de  la  Soo.  de  Geograph.  Nov.  et  Dcbr.  1846).  Zwei  andere 
(111.  IV.)  entlehnen  wir  dem  Werke  von  Castelnau  (Exped.  V.  S.  249— 259), 
welcher  sie  von  Vict  Renault  erhalten.  —  Der  Schreibung  hat  besonders 
Pr.  v.  Wied  grosse  Sorgfalt  gewidmet  Sie  folgt  in  der  ersten  Liste  der 
deutschen,  in  den  übrigen  der  französischen  Sprache.  In  der  vierten  Liste 
scheint  Renault  Wörter  von  verschiedenen  Banden,  darunter  auch  Creckmun 
(ihm  Crsikmouses),  aufgenommen  zu  haben. 

23 


Digitized  by 


Google 


178 


Botocudo. 


arcus  —  neem. 
argilla  —  (n)haak, 
aqua  —  magnan. 

—  fervida     —  magnan-igitia. 

—  frigida  —  magnan-nümtiak. 
aquam  affer!  —  magnan-ah. 
ascendere  —  mukiäp. 

assare  —  op. 
auris  — -  kniaJtnon. 

—  apertara  —  kniafenM-mah. 

— ■  lignum  (ornamenlum)  —  nu-mä. 
avarus,  a,  um  —  king. 
balbutire  —  te-dng-ton-lonn. 
barba  —  giakuöl. 

bellum,  Ü8  —    kiakuem  s.  laküam. 
bibere  —  joop,  jiop. 
bonus,  a,  um  —  ae-rehä. 
bonum  est  —  ae-reh|.     , 
brachium  —  kgi  poröck. 
brunneus,  a,  um  —  npurüek,  npruk. 
bullit  —  hä-mot  8.  aemot. 
bulbua  otuli  —  ke4oo^hw>«.  , 
cadaver  (putens)  uwam. 
cadaver  —  kudm. 
cadere  —  gna-rak. 
caedere  —  nut-n&h. 
calamus  —  comm. 
calcare  —  tang. 
cahdus,  a,  um  —  kigitia. 
calvus,  a,  uro  —  kränn-niomm. 
candela  (cerea)  —  karantäm. 
canere  —  ong-ong. 
capillus  —  kcrän-kä. 

—  flavus,  —  keran-kä-niomm. 
«—  fulvus,  —  kerän<-npuruck. 

—  niger.  —  ker&n-kaVhim. 
ctpiHum  londere  —  kerän-mtng. 
caput  —  keräng-cat. 

capitis  <}o!or  —  keräng-ingerung. 
caro  —  bacan-gnick, 
caro  a&sa  —  op» 
oMida  avis  —  jokä. 

—  mammalis  —  jiück. 
cera  —  pökekat. 
cerebrum  —  manjack. 

—  palmarum  —  ponliäck-ata. 
chorda  arcus  —  aeem-gila, 
cilia  —  ketom-kä. 


cinis  —  tiaco. 

clamare  —  ong-merong. 

clarus,  a,  um  —  amtchiü. 

clericu8  —  pae-tupan. 

coecus,  oculus   coecus    —   kelora- 

enlj&gemeng. 
collare,  globuli  prccalorii  —  pöil  s. 

pd-uil. 
coltam  ~_  kgipick; 
connivete  — •  meräh. 
connubere  —  kjiem-ah. 
«aöfkUre;  a>nquiniscere  —  njep. 
construere    (tugurium)    —    kjiem- 

larat. 
cor  —  hätung. 

comu  (cervi)  —  krann-tiouemm. 
cortex  —  tchoon-cat 
'cae  —  cttatfeig. 
costa  —  tö. 
coxa  —  keprotam. 
cranium  (human.)  —  keraon-hong. 

um**  fai)  —  aMÄcfc* 
crescere  —  mäknot-knot 
crudus,  a,  um  —  liip. 
cubitus  —  nirigereniot-noriim. 
culter  peracutus  est  —  karake-me- 

rap-gicaram. 
currere  —  empordek. 

—  velociter  —  emporöck-uruhu. 

—  in  distant.  long.  —    emporöck- 
morong. 

culter  —  karalte. 

cutis  brunnea  —  cat-npruck. 

cutis  alba  —  cat-niömoh 

—  nigra  —  cal-hira. 
cymba  —  t»o»cat. 
da!  —  up. 

debilis,  e  —  engtniok. 
decumbere  —  ni5p. 
dens  —  kuun. 

—  molaris  —  küuan-arakc 

—  ddeas  —  kuu»n*ingeramg. 
detiles  mutti  ~-  kfiuiuMirohu. 
drabolus  —  jantchong. 
drgrtus  (pes)  —  po. 

—  pedis  —  pd. 

—  primus,  pollex  —  pö-ä-räck. 
— -  secoadus f  iadex.  —  p^-ipü. 


Digitized  by 


Google 


w 


digitus  mediue  —  p<W0upaH»iefn« 

—  quarüM  r~  po^oupe^euruck. 

-*-  minWMM  —  po-eudgi  8«p4"Cn*ck« 

domus,  tugurium  —  kjiemm, 

dolet  —  h&riogarung« 

dormire  —  kückj**». 

doreum  —  nukniab. 

duellum  —  giaeaoua, 

dulcis,  e  —  cui. 

durut»  *,  um  .-—  meröqg, 

edere  —   nongcuL 

*go  ~  bgiok  8.  kigick» 

einer«  t  eoÄprä  (port) 

espuere  —  kniakerit. 

evellew  —  aaiauk« 

eventrare  —  «umjg^awo. 

excrementa  —  gniing-ku. 

expergefacere  —  merat, 

exstinguere  —  nueu. 

fames  —  tu. 

EaUga4u8  —  nümper&ng» 

femina,  puella  —  jöoknang,  joku- 

nang. 
femiM  alba  —  pa*i-'wkugAug. 
femur  —  makn-debopok, 
flabellum    (e  plumis)     • —     nqcan- 

geann  s.  jakeräriqn-ioka. 
flavus  (capillo)  —  kectMi-ka-nioxo. 
flere  —  puflk« 
fl^isen  —  taiäck. 

—  repletum  —  taiäck- Qgimpung. 

—  valde  proftjadum  est  ^-  taj&ck- 
mot-gik*r<uji« 

—  non  proftindum   — v  laiäk-mab- 
gikaram« 

fodere  —  niyü^atifchäck, 
foedua»  a»  um  —  ton-lon. 
folium  (planjae)  —  jiäjm 
foramen  —  man. 

forfex  —  kepf4tt4m.  .   , 

fbitia,  fortissimum  —  jakjianvgika- 

rain, 
foasa  sepuleratie  t~  naak  maß- 
fraler  —  kgipaiak.        , 
fremere  (oanis)    —  mpotoin-poog. 
freroit  (crax)  —  ^ntchang-haJiing. 
frone,  üs  — n  can.,  M 

fhgidus,  a,  mn  —  wpPW» 


fulgur  — »  tanile-merän. 
fumus  (ligni)  ~  tehoo»-gik*kav 
furtum  committere  —  niogkak. 
furtum  commisit  et  abiit  — r   njiop- 

kaSk-kigili. 
fuslis  —  tchqou, 
gemere  —  nohön. 
genao  —  njjmpong.     , 
genu  —  nakerinjam. 
gravidus,  a —  cuang-ärfäk  (ventef 

crassus). 
gravis  e  —  mbkaraog. 
harn  üs  *—  mutung. 
herba  niooliana  fumatoria  —  gnin- 

nang. 
homo  — ~  gonck,  nuck. 

—  albus  —  pa-i. 

—  aethiope  —  engora. 
borrere  (frigore)  —  ae*rä. 
hostis  —  coron. 
numerus  —  ooröo. 
humidus,  a,  um  —  kni6t. 
iclu8  —  nüp-maun» 

ignis  —  chompaek. 

ignis  suscitabulum  —  nem-nan* 

incurvus  -»-  ntang. 

indumentum  penis  —  giücan, 

infans  —  miruek-nio. 

innuere,  vocare  —  kia*kelit 

intestina  i.  e»  *es  longa  in  aJxJom. 

—  cuang-ordn» 
ire,  abire  —  mung. 

—  iente  —  müng-negnöck. 
is,  ea,  id  —  hä  s.  ä. 

jaculari     (lapidem)     —     caralURgr 

ang-gring. 
jejunus  (venter  vatuus)  —  cueng* 

e-mah. 
lac  —  po-cÜng-parack. 
lacerare  —  nungniong, 
lacryma    (oeuli  aqua)    —    ketom- 

magnan. 
lacrymat  —  hä-puck. 
lapis,  saxum  —  caralung,  caratü. 
largus,  Überaus  —  kan. 
latus  (est)  —  aexack. 
lavare  —  kiium. 
levis,  e  —  mah. 


Digitized  by 


Google 


18» 


Botoeado. 


über  arboris  —  tshoon»cat. 
lignum,  arbor  —  tchoon. 

—  oris  (ornamentum)   —   gnima, 
higaak. 

—  ardens  —  tchoon-ker6ng. 
iingere  —  numerang. 
lingua  —  kigitiock. 
longus,  a,  um  —  oron. 
loqui  —  ong. 

luna  —  terti. 

—  plena  —  taru-gipakid. 

—  prima  —  taru*carapöck-cudgt. 

—  dimidia  —  taru-carapöck. 

—  obscura,  nova  —  tarü*him. 
luteus,  a,  um  —  nuiack. 
macer,  cra,  «rum  —  kni&n. 
madere  —  kniot. 

magnus,  a,  um  —  gipakju. 

malus,  sordidus,  a,  um  —  tonn-tonn. 

manu8  —  pö. 

malleolus  —  pö-nimh-nong. 

mare  —  magnanä-r&ck. 

maritu8  —  uaha. 

masücare  —  miah. 

mater  —  kiopü. 

meduila  ossium  —  kjiack-iotom. 

mel  —  mah-riL 

membrum  virile  —  kjuk. 

mentiri  —  japtiinn. 

mentum  —  kugip-malL 

mergere  —  mukarak. 

molliß,  e  —  gneniok. 

mordere  —  corop. 

mori  —  kuem. 

mortuus,  a,  um  —  kuem. 

morsus  anguis  —  engcarang-corop. 

muHum  —  uruhü. 

mulier  —  jokunang. 

mungere  —  kigin*gnoreng. 

mutare  —  up. 

mutus,  a,  um  —  ong-nuck. 

nares  —  kiginn-mah. 

nasus  —  kiginn. 

—  curvus  —  kigion-nhang. 

—  rectus  —  kigino-tih-löh. 
natare  —  kuumm. 

oebula  —  taru-niomm. 
nidut  —  bacan-tiemm. 


niger,  ra,  mm  —  bim» 

Dolo  —  amaup  8.  amauck. 

non,  nequaquam  —  aamop  s.  am- 

nuk. 
non  est  bonum  —  tonn-tonn. 
nox  —  teru-te-tii. 
nubes  —  paniHHonmt 
nubere,  in  malrimofilum  dueere  — 

kjiem-ah. 
nuere  (capite)  —  cann-ep«ab. 
oculus  —  kelom. 

oculum  aperire  —  ketomm-amang. 
olecranon —  ningcremoUnomm. 
olere  —  cui. 

08,  oria  —  gnima,  ketom-ma. 
— ,  osaia  —  mask,  kji&ck. 
—  tibiae  ~  kfiftek. 
oscilari  —  mpih&ck. 
ovum  —  bacaon-ningcü. 
palpebra  —  ketöm-kat. 
parvus,  a,  um  —  eudgi  8.  pmiek. 
patella  —  nakerinjan. 
pater  —  kgikann. 
paiera  cucurbitina  — .  pokn-djiwin. 
paucus,  a,  um  —  amaftp. 
pectue  —  mim. 

pectoris  aegritudo  —  mim-ingeruag. 
pes  (digitus)  —  p6. 
pedis  planta  —  po-pnim. 
pedes  aegri,  dolenies  —   maak-gi« 

tia-gikaram. 
pellis  s.  cutis  —  eat 
peius  avia  —  bacann-eat 
pltima  (avis)  —  gni-maek. 
petere  (sclopeto)  —  pung-apung. 
petere  telo  —  jagintchi. 
piger,  ra,  rum  —  cammiukk. 
pingere,  linire  —  nowung. 
piscis  —  impock. 
pi8cari  —  impock-awuck. 
pisces  aagitla  petere  —  impoek-atiL 
piscium  ova  —  impock-gipfng. 
plaudere  —  po-ampang. 
planus,  a,  um  —  mat 
plorare,  deplorare  —  puck. 
pluvia  —  magnanipft*. 
profundus,  a,  um  —  mal 
porro!  (cito  ire)  —  mung-meroog. 


Digitized  by 


Google 


Botocudo. 


IM 


propinquus,  a,  um  —  »ahr&ng. 

prarire  — ■  neurtih. 

pulsaie  ~  hang. 

pudet,  se  —  h&nrang. 

pulcher,  ra,  mm  —  ae-rehä, 

pulvis  ignifer  —  pung-gBtngeu. 

pungere  —  nungeoro. 

purus,  mundus,  a,  um  —  kuriog./ 

putatneu  —  jiamra. 

rädere  pedibus  (terram)  —   naak- 

awit. 
radix  — »  kigitang. 
rectus,  a,  um  —  lah-tfch. 
remotua  —  amorön. 
ridere  —  hang, 
rottruoi  —  jiuon. 

—  loogum  —  jiuon-oron. 
ruber,  ra«  rum  —  tiongrän. 
rugire  (ul  felis  onca)  —  bA. 
rugit    (felis    009a)    —    euparaek 

hä-hü. 
Saccus  —  lang, 
sagilta  pro  avicuiis  —  uagike+bacaa* 

nutnök.v 

—  (pro  beUo)  —  uagike-comm. 

—  cum  uocit  —  uagike-nigraerang. 

—  petere  —  uagike-nung-gring. 

—  occidere  —  uagike-nuiä. 
salire  —  nahang. 

saliva  —  gnima-kniot. 

saltare  —  ntftck. 

sane,  rede  —  he-e. 

sanguis  —  conrtjaek. 

scabere  —  kiagan-tjep. 

geeuris  —  carapock*  earapo. 

senex  —  macntam. 

sepeiire  —  merämm. 

sibilare  —  uah. 

siccus,  a,  um  —  niimtchä. 

Silva  (arborps  multae)  —   tchoon 

uruhu. 
sol  —  taru-di-po  vel  taru  chompack. 

—  oriens  —  taru-te-ning. 

—  meridie8  —  taru-njcp.        * 

—  occidens  —  tarü-te  mung. 
solid unguhis  (digitus  unus)  —  po- 

mokenam. 
sohis  —  mökenam. 


soror  —  kgi-cuÜL 

sordidue,  a,  um  -**-  toa-toii» 

Spina  —  tacann. 

spirilus  vini  -~  magnan-coroek» 

spuere  —  nnpiü. 

spuma  —  kftrop. 

Stella,  sidera  —  niore-äL 

sitllare  •—  raegnan-knin. 

strabere  —  ketöm-iojak. 

sternutare  —  nakgning. 

sWmachus  —  euang-nuriaek, 

subtus  —  pawin. 

sudor  -T-  cu«ang-eui. 

sugere  .-*-  kiaki-aek. 

supercilia  —  kan*k&. 

sura  «-*  maak-egnick. 

telum  pyrium  — ■  pung. 

—  duplex  —  pung-uruku- 

tempus  matutinum  —  parä-(tafü)- 

fening. 
tendere  arcum  —    neemrgftta  »a- 

rong-ong. 
icnuis,  e  •—  nnin. 
lergere,  abstergere  —  numaun. 
terra,  solum  —  naak. 
tibia  —  u-äh. 

lonitru  — taru-de-couug  (cuwong). 
trahere  —  nunehoreL 
trulla  (otk)  —  nto-neck. 
trullae  cententum  bulUt  —  natoack- 

bamot  s.  himot. 
lundere  —  nutick. 
tuber  —  gniöng. 
tussis  ~  uhüm. 
umbilicus  —  gniek-nu-gnick. 
unguis  —  pö-kr&ng-kenat 
unus,  a,  um  —  mokenam. 
urere,  uri  —  jidt,  j-öt. 
urina  —  mim-kiiang. 
vacuus,  a,  um  —  mab, 
vadere  (per  vadum  ire)  —  mung* 

magnan-mab. 
valde  —  giearam. 
Variola  —  nnlchmangkuck. 
vas  aquae  e  calamo  —  käkrock. 
vehere  —  nuntchorot 
vqna  — -  pönina-gnit. 
venaesectio  —  kiakatong. 


Digitized  by 


Google 


m 


Botoeudo* 


venari  —  nio-kni. 

—  in  magnaoi  dtstantia»  ~  nio- 
kna-arnoröng. 

veni  (boc)t  —  ning*   • 
venter  —  cuang. 

venter  valde  plenua  eü  (satitr)  — * 
cuang-gipakiu-gi-karän. 

—  dolens  (eoliea)  —  cuang»ioge» 
rung. 

ventus  —  Unk*te-cohu. 

—  veh#mtna  —  ♦arü-4e-ouhu^p«^ 
röng. 

—  absens —  1ank4e-eohu-an*iiup* 
verber  ad  aurem  -*-  «lup-mattm  - 
Verruca  —  ki-4it$> 

verus,    venia*    (*+n     meadaatuni 

est)  —  jjpftim-aaMip. 
veru  i.  e»  tigmim  acutum  —  tchoon- 

flMfr&p* 
vesper,  occidens  —  tani-te,  mang. 
*tttigtalr  **-  pö-niep. 
vetus  —  makniam. 
vicus     (ran charia)    barbarorum  ~ 

kiewnvurobu. 
via  —  emporoogw 
videre  —  piep, 
vif  —  tiaha» 
viscera  —  cuaag^dron. 
vis,  validus,  h,  «m  —  roertag. 
vit«RU8  (gilvüm  öVi)  —  ÄÄa*Miik. 
volare  —  roung. 
volvere  —  nuraU 
bos  —  bocling-gipakiü« 
bovis  cornu  —  krmi+thi6mm. 
cavia  aguti  (dis^procta)    —   ran*. 

kenung* 
cervus  -*•  pd-ding. 
coelogenys  paca  ■*—  aeoron* 
dicotyles    labiales    —    curahk-nip- 

tiacu   ni&atin. 
dicttyle*  torcpata»  (tahetu)  —  h<V- 

kuäng. 
dasypos  (tatu)  —  kuntsckuntf. 
dasypus  gigas   —   kuntsohiiog-«»- 

caim. 
bradypus  —  ihö. 
equns  —  bacan*niangcorok  a.  po- 

mokenam. 


canis  -»~  cacdng« 

felis  concolor —  kaparaak-mmpttttik* 

—  onca  nigra  —  kopäraek-faira. 

—  onca  —  kuparack-gipakiu. 

—  pardalts  —  kupareck-nig-mäck» 

—  atterara  — *  kuparackHsnnttaek. . 

—  yaguarundi  ~*  pockorie*n. 
hystrix —  a«orö-k). 
hydrochoeru8  (capybara)  -*-  njim* 

pon. 
royrmecophaga  (tamandua)  —  ooian. 

—  species  minor  —  cuian  cud&i. 
ovis  —  p6*4lioa>ot»dgi* 

simia  —  hieräng. 

—  miriki  —  kup6. 

—  mycetes  (guariaa)  —  cupiliefc. 
8U8  domeattous  .**•  ouräoktgipakiu. 
tapirus  amerioanus  —  höckmeraftg» 
didelphis  —  ntjuntju. 
Vtapertüio  —  njakenat. 

avis  magna  —  bacan-ä-räok. 

—  parva  —  bacan-«udgi. 
aaas  motchata  —  cataptnüng. 
trochilus  —  moröckniung. 
caprhnuJgua  —  niim-pftaliuna. 
c&ssicus  criataHia  <japti)   —  take- 

raiunn. 
crax  —  toDtathaag. 
gallina  —  capuca. 
columba  —  köuetnm. 
tinamus    brasiliensis   (macuca)    — 

ancowok-gipakiu. 
tinamus     noctitagM     (sabete)    — 

ancowok-eudgi« 
palamedea  exulaö*  (aaiuma)  —  ehi. 
penelope  —  pö*coliag. 
perdix  denlata  (caf  uera)  —  hararat. 
picus  —  aeng-äng. 
psittacus  —  b&larat. 
anaotn  ( psittacus  )  —  h&tarat-oudgi. 
larus  —  nack-naak. 
jaaare  (eroeadiki«)  ^-*  aaahä. 
slrix  parva  —  nu-kuuug. 
falco  —  ampö» 
anguia  —  eogeacang. 
boa  scytate  —  ketonieaiop, 
boa  constriclor  —  cuong-<y0«$-gi- 

pakiu. 


Digitized  by 


Google 


Brftooodd, 


t» 


lau»,  bufo  —  nuaog, 

tetludo  —  corotiok. 

culex  —  pötaog. 

fontaiea  —  pelick-näek-uick. 

papilio  «*-•  kiaku*kiek-käok. 

vespa  (marimbondo)    —    pa*gao- 

nion. 
helix  —  gnooo&ck. 
ananassa  sativa  —  maaan. 

i(pap«ya)  — *  paUaring«gipakau< 


cocoa  nukifera  —  pöirtüA* 
cocos  —   ororö. 
capsicum  —  4om*ch&ck. 
convoivulus  batataa  —  gnänaaaj 
Cucurbita  —  amiaknoli. 
fabae  (nigrae)  -**  ora^him. 
gossypium  —  angotwang. 
oryza  —  sapfcenin. 
Urtica  —  giacu*taok*taek. 
zea  mays  —  jaömfun. 


n. 
Botocudo  -  Crecmun. 


abire  —  tkampano. 

aeger  —  kouan engton * 

ala  —  kignima,  ktgoikmakpekte» 

amare  —  moroö. 

ambulare,  tre  —  meudgou». 

aqua  —  migaann. 

aquam  bibere  —  mignan  pro«. 

arcua  —  nem. 

auris  —  gnongon* 

barba  —  «yaküike. 

—  in  maus  —  iokftokA. 

bibere  —  proum. 

bonus,  a,  um  —  potain. 

brachium  —  inehopok. 

sab  brachio  —  ingnotm,  inhoün. 

caedere  (akscidere),  abaciflus*  «mt* 

ius  —  tonton. 
eaecUart  ~*  cotttou. 
calor  — *  chompaik. 
cakfaoere  sese  —  kontia  mape. 
cantare,  canere  —  gtinn. 
canere  bene  —  tangrron. 
capillus  —  kreinke* 
oafitti  abacisi  —  krointofHon? 
caput  —  kreaev  eoaro*. 
cauda  avium  —  djiake. 
eara  —  pang  quekonka* 
chorda  arcus  —  nem  djiütk. 
citia  —  kfeonke. 


Collum  —  kihaok 

eonlentue  ^*  lankaoba. 

corlex    arboris    funibue    torqueadis 

serntM  ~  ninktav 
cras,  tempore  matuiino  —  temprani 
cras,  dies  —  torott, 
cnoBöSy  aiuüum  -*-'  rouou. 
crudus  —  teip. 

etibitua,  afntibrackttiip  **-  inpreV 
culmus  ad  conficiendas  sagitta*  — 

krokodji. 
currere  —  <tetgmn. 
decumbere  —  koaiokou'fa, 
delectari  -**  taik. 
dens  -***  kidjJounn» 
digitus  index  —  nipo  djik« 
dolor  —  gnokmattkmvtia,  kotkot: 
dormire  —  kokioum. . 
dorsum  —  nikon  Ugnak. 
edere  —  nikore. 
edere  —  aehin*.  aohirenai. 
execrari  —  chonra. 
femiaa  — .  cfcoroun« 
femur  —  nikmak,  aakmalMOttpaki 
—  macrum  —  nikmakkiupek  djiki 
ferire  —  djakmoun*  .  .  .■     . 

filius  **-  krouk. 
foedus,  a,  um  —  eipipakaFat,  aip*» 

krek. 


Digitized  by 


Google 


184 


Botooudo. 


folium  ptimarum  —  djjioukran. 

frater  —  enckak.    . 

frigidus  —  ambonrou. 

frons,  üs  —  koonn. 

genitalia  —  kiou« 

genu  —  nikoukii. 

hallux  —  po  djopou. 

homo  —  gniok  8.  kgnok. 

humerus  —  kinaon,    nikmaknok- 

gniak,  nikookgaiak. 
ignis  —  chompek. 

—  extinctus  —  chompekouan. 
ilit  —  kinfcou,  kouaen? 
jacSre  —  naktan. 

jus,  jusculum  —  pompon. 

juvenis,  parvus  —  coudji. 

labium  —  ni  makak.  t 

laborare  —  chingouran. 

lamina  —  niouk. 

lignum,  siJva  —  prak. 

—  ad    perforindas    aurioulaa    — 
mougougnak. 

lignum  siccum  —  ehonkeuen. 

lingua  —  kichok. 

lumbus  —  gnioknian. 

luna  —  mougniak,  torou  guenket?, 

torou  guenkek. 
inagnos,  a,  um,  erastus,  foedut  — » 

touroutoun. 
mala  —  iokonmel. 
mulus,  a,  um  — -  oueon. 
manere  —  anchenn. 
manus,  digitus  —  ni  po. 

—  dorsum  —  ni  pokutigna. 

—  palma  •  —  ni  pokme. 
mater  —  djiepou. 

mel  —  pang. 

mentum  —  djakie. 

mordere  — -  kiporon. 

mori,  mortuus,  a,  um  —  kouenpen 

8.  pouen. 
mutlU8,  a,  um  —  djipakiou  gnorou. 
mystax  ~  nia*kakke. 
nares  —  kidjin  ma. 
nasua  —  kidjini 

—  magnu8  —  kidji*  ooarou. 
nates  —  gnaknik. 

non  —  kichou. 


nox     —     torou    angri,      toroutu 

ampkouin. 
occiput  —  nigregnaon. 
oculus  (vktere)  —  kelon,  nketon. 
ornameuium     aurium    virorum    — • 

gnemelok. 

—  labioram  —  gnimoua. 
oscitari  —  pekeikounn. 
oyum  —  eakou. 

partutpedere — kidjoupouea  naktan. 

parvus  —  koudji. 

pater  —  kidjikann. 

paucus,  a,  um  —  gntoun. 

pes —  po. 

pedis  digiti  —  pokroum. 

—  dorsum  —  pote  nikignan. 

—  plaata  —  po  pouin  (koutn?) 

—  unguis  —  pokram. 
pili  corporis  —  kein, 
pinguis,  adeps  —  kouaen. 
piscis  —  empok. 
ploraie  —  aouin.    / 

pluma  alarum  —  kignikmak. 
plumulae,  pili  —  ke. 
plus,  amplius  —  djekelon. 
pluvia  —  mignan  pa. 
pollex  —  ni  po  djiopou. 
postridie  —  torouou. 
prehendere  —  nipopouin. 
pubes  —  kioak*. 
pulcher  —  prat. 
putere  —  djitan  oua. 
reünquere,  —  empann.. 
repetiere,  pognare  —  djakmaouna. 
restare,  manere  —  jgnekmen. 
ridere  —  han. 

Saccus,    quem  feminae  portant  — 
tank  giokan  tang,  giokann. 

—  quo  viri  utUQtur  —  coupena. 
sagitta  —  djik. 

saltare  —  naik. 

sane,  sie  —  rik. 

sanguis  —  nikonchek,  nikonehen. 

sidera  —  torou  ehogte? 

sinua  —  parok. 

sol    —    torou     ehompeck     (hina 

calida). 
somnolentum  esse  -~  noutnetgnem. 


Digitized  by 


Google 


Botocttdo. 


lös 


soror  —  kidjak. 

speculari  —  niketon  motun. 

Sternatari  —  akignim. 

toperciliam  —  koonnke. 

terra  —  nak,  torou  ehompek. 

tondere  caput  —  krekroun. 

tonitru  —  torou  djipaniou? 

tristis,  e  —  nikmougni. 

Irulla  —  taknei  8.  djakneL 

tumor  —  apougniou. 

tussire  —  kekrek  8.  aoum. 

umbilicus  —  kuriabok  s.gnHtnakgnik. 

unguis  —  niporeignak. 

uxor,  mutier  —  tonlan. 

venter  —  cbirabran. 

ventus  —  ourou. 

videre  —  niketon,  nketon. 

videre  nihil    —    niketonton,    nke- 

tonton.  •>* 

vidisse  —  niketon  mooa. 


vocare,  clamare  —  temeL 
felis  onca  —  noukgouara. 
simia  macaco  —  in  rat,  indraY. 
simia  auistiti  —  djaniknik. 
dicotyles  torquatus   —  chongouln. 
tapirus  —  chonanton,  coupran. 
cervus  —  impokri. 
anas  —  empakann. 
gallus,  gallina  —  ha-ha-ha. 
psittacae  —  gueran  guera. 
—  ara  —  kataran. 
*  rhamphaslos  (ttrcan)  —  djounn. 
boa  co  n Stridor  —  grak  nipokioum. 
crotalus  —  grak  niporatn. 
apis  —  eingran. 
mosca  —  kook. 
pulex  —  acnon. 
bambusa  —  kekrok. 
simia  mycetes  —  koupiri. 


m. 


Botocudo  Nac-nanouc  vel  Nac-kgnuck,   i.  e.  homines 
terrae  (monticolae). 


adscendere  —  kouine. 

aeger  —  ma6n-ma6n. 

ascendere  arborem  —   kmou-h6me 

albus  —  jirou,  gnaume,  ounaek. 

ahi  —  nankrftme. 

animal  —  kitomareck  1.  Ichine. 

apportare  —  parani. 

aqua  —  mignangue  s.  mugnan. 

aquaticus  —  mignan-djeme. 

arbor  —  tchonne. 

—  parva  —  tchonne-kroukniine. 

arboris  baais  —  tchonne-ha. 

articuli  —  pö-keJüi 

arcus  —  naime. 


aures  —  kiignok-jaune. 

avis  —  bakanne,  bakanne. 

bonus  —  ladgi. 

—  non  —  ladgi -berebon. 

brachium    —     mnounne     kiijink- 

nounne. 
cadere  in  lerram  —  knan-crak^ 
calceus  —  pö-katte. 
capilli  —  kraine-ke\ 
caput  —  kraine. 
caro  —  tchine. 
cauda  canis  —  inkan-jouck. 
cilia  —  kelomme-ke. 
cineres  —  tohon-inkakon.  s 

24 


Digitized  by 


Google 


186 


Rüanwlri 


coeruleus  —  jinetchoungoe. 
collare  —  pootle. 

—  deoübuß  constans  —  impoao*- 
joümme. 

Collum  —  kiijipouk. 

coDcubilu8  actio    —    tchok-lchok, 

tchok-tchokiajik. 
considere  —  heppe  vel  gneppe. 
corda  arcua  —  jita. 
corlex  arboris,  ex  quo  fluni  Testes 

—  koujoune. 
crassiM  ~~  jüipaküüou. 
eros  —  proumme-iak. 
cubitus  —  kiijink-krai 
culter  —  krack-gningnrae. 
cur,  quare  —  kokoniae. 

da  mihi  aquam  —  mugnan-ha. 

dare  —  praimme. 

denies  — i  kiijotsnne. 

deus  —  kupan. 

diabolus  —  nanchon. 

dies  —  ampehounne. 

digiü  pedis  —  pö-jiinne. 

diligens  —  koutippe-mnouk. 

dormire  —  kokijoune. 

dux  —  kraine-lone. 

eamus  —  ouamou,  iakin. 

—  velociter  —  ouamou  tnaiiprelle, 
aaoknanan. 

ego,  me  —  ali. 
errare,  falli  —  ginlchick. 
exspeclare  —  nung-era. 
facies,  figura  —  impao. 

—  barbala  —  impon-ke. 

—  imberbis    —    impon-kg-mnuk 
vel  impon-jeuk. 

falx  —  kack-enlangue. 
farina  maidis  —  aminkaki. 

—  praeparata  —  pori  am&ki. 
fauces  montium  —  nak-noung. 
faux  cania  —  inkan-japiki. 
femina  —  ijikonan. 

femur  —  kmak-iopok. 

ferire,  percutere  —  noukouao. 
ferrum  —  kaek. 
filius  —  kourouk. 
flare,  spirare  —  hou. 


flando    ignem   suadlatfe    —     hou- 

Ichon-peuck. 
flavus  —  jiroun. 
fluvius  —  ouatouHjiipaküjjou. 
folia  —  jamtne. 
foedus,  a,  um  —  lonlöne. 
foeüdus  —  joiang-ouame. 
fortis,    durus   —    kmaran,    oank- 

maran. 
frater  —  kiijack. 
genilalia  virilia  —  kiüouck. 

—  foöAoea  —  kiiio. 
genua  —  kekri. 

gingiva  —  kiijounne-jottÜL 

habere  —  ankou-i-amjeüoick. 

hallus  —  po  jiinne-jikanne. 

haurire  aquam  —  kitte. 

hie  Jocj  r-nJkrai. 

hocce  —  tokonne. 

humeri  —  ta&o  <koMuig). 

ignis  —  tchon-peuck. 

imitari  —  nahang  (h  asp.). 

implere  —  inlchek. 

i  —  lang. 

interficere  serpenlem  —  grau-ampok. 

—  tapirum  —  moupran-quouäime. 

i  cito    —    nank-nank-ü,    ankme- 

ron  outi. 
ira  —  taarang. 
jacere,  jaculari  — '  mmgri. 
labia  —  kiijink-ma-kalle. 
tocertirs  —  kiijihk-nounne^jiopok. 
liberos  habere  —  kijaimä. 
ligna  quae  uri  possunt  —  Ichonne- 

quouäime, 
lignum,  arbor  —  tchoa^e-üpakiäau. 
littgua  —  iichoque. 
loqui  —  anguoppe-mera. 
loquuntur  reliqui  aee  sileot — qto- 

kranne  vere  nuk  ankupaban. 
luctari  —  nangmene. 
luciatio  —  nojutti-nangii 
lumbus  —  kmouesiguia. 
luna  —  kmouniak. 
macer  —  lögnaiiine. 
magnug,  a,  um  —  ijipakjjiou,  na* 

nükanne. 
malus,  a,  um  —  ijaok-jaimes. 


Digitized  by 


Google 


Boloüuda 


48T 


malus,  a,  und,  »da  *—  ijaekjaiatos»- 

menuck» 
manua  -~-  pö- 
mare    -*-*    ou*to*^ijipakijou-otttoui- 

ou-ou-ou. 
roater  —  iopou. 
malerfamilias  —  jokanne. 
mel  —  pangue. 
—  depromere  —  paBg-jaaw. 
menlura  —  küjao~-jae. 
meu8  —  gnak, 
mons  —  ctaok. 
monliculus  —  ijopique. 
montium  tractua  —  krack, 
raori  —  quouäiött*. 
multum  —  omoujou. 
murmurare,  fremere  —  üikouri* 
nares  —  küjink-ma, 
nasus  —  kiijink. 
nepos  —  korouk*katainan. 
nescio  —  mamme. 
niger  —  kerehimme  (b  aap.) 
nihil  —  angUQ*i  tel  ankou-4. 
»an  satt«,  HM&ime  —  amanuck« 
nonme?  —  nok? 
nca  —  ampimma  53=  obsearos  I>« 
oculi  —  k£lomme. 
palpebrae  — ►  ketomue4iMte« 
parvus  —  nankronknme. 
pastinam  -r~  pururai. 
paler  —  jikanne. 
pectu8  —  mimme. 
pellis  —  kalte, 
pes  —  pö. 

piger  —  koutippe  vel  lehö  (b  asp.) 
pili  —  ke. 

pinguis  —  iakoukanne. 
piscis  —  immpock. 
planiües  —  amperique. 
plenus,  a,  um  —  kuang. 
ptevia .— *  (afcntii+paa. 
pone  hie  —  geu-era, 
precari,    adorare  deum  —  kttpat) 

nahang  (h  asp.) 
prehendas  hoc  —  tokone~p6. 
pro  me  —  pramma» 
pulcher,  a,  um  -r  kitonune-*ta4be, 

herche. 


qpiA  petis?  —  hokonina  antsefeaatk 

akkorunne? 
radioc  —  tchonoe-iitak. 
rami  —  tchonne-mak. 
rivulua  —   mignan-gouiou-goitft*g. 
rivus  —  oualou. 
rixari  —  ouhinhik  (h  aap.) 
ruber  —  broucoucou. 
sagilla  —  ouajik. 
saltalio  —  taruogri. 
sane  imo  —  hemhem, 
Saroten  tum  —  koqjouBa»jika»aaima. 
scalurigo  —  lairo. 
scire,  sapere  —  iaji. 
scindere  aliquid  -*•  kone-ampirae. 
seouris  —  krak-naa, 
semper  —  empang. 
serpena  —  gran. 

sidera  —  tam-helta-hetle    (h  aap.) 
sinut  feminae  —  parak. 
80I  —  torolepö. 
8olu8,  parum  —  polehique. 
succidere  arborem  —  tehoneHwaug. 
supercilia  —  kan-ke. 
sura  —  proumme. 
talue  —  pö-Jiekri. 
tanlum  —  tarin. 
terra,  sabulum  —  nak. 
teeticuli  — *  jamm*. 
tibia  —  kekri-iak. 
torris  ardens  —  soupe. 
totus  —  panleu. 
trahere  —  anoui^ae. 
tristis  —  pompeu-takrek. 
truncus  arboris  —  tchone-tuö. 
tu,  tui  —  oli,  vei  anlchuk. 
lugurium,  domus  —  kijaime. 
unus  —  polchique. 
unguis  —  moraine-katte. 
venire  —  ni,  alo. 
veni  hud  —  mo«-eraf  ni-kaua». 
venlus  —  tik. 
Tfr  —  koteu. 

viridis,  e  —  kraine-kre  vel  himme. 
vis  —  nojulte. 

vivere  —  koa-ahangue  (h  aap.) 
vos,  tu  —  oti. 
vulnus  —  nak, 


Digitized  by 


Google 


188 


Botocudo. 


vttUus  stillans    pus   —    panlchik- 
joujou. 

—  pure  plenum  —  motmotle-panr- 
tchik. 

iraius  —  joujik-joujik. 
bos  —  pö-kekri. 
vacca  —  pö-kekri-joponne. 
vitulus  —  pö-kekri-krouknine. 
coelogenys  paca  —  ekran. 
dasyprocla  aguli  —  magnace-gouick 
equus  —  kraine-joumme. 
bydrochoerus    capivara    —  kiüne- 

ponne. 
lutra  —  moumerick. 
rayrmecophaga  jubata  —  koujanne. 

—  letradaclyla  —  koujanne-oheque. 
sciurus  aesluans  —  jouckneck. 
hyslrix  insidiosa  —  kreugouö« 
dasypus  —  groun-chon. 
muslela  barbara  (irara)    —    hupi- 

jounne. 
canis  —  inkan. 
cervus  —  mokri. 
tigris  —  kouparak. 
cebus  —  irahe. 
mycetes  ursin us  —   coupirik. 
hapale  penicillatus    —     angouike- 

gouik. 
ateles    hypoxanihus     (mtriki)    — 

coupö. 
dicotyles  —  kouraik. 
tapirus  —  moupran. 
anas  —  kelapröouone. 


gailina  —  ha-ha-ha  (fe  aap.) 
gallus  —  ha-ha-ha-jiikanne. 
puliu8  —  ba-ha-ba-krouknine. 
penelop©  superciiaria   (avis   jaou) 
—  han-han  (h  asp.) 

—  leucoptera  (jacuünga)    —    po- 
kori. 

psillacu8  —  kouakoua. 

—  conurus  —  erek-nette. 

—  macao  —  kasaranne. 
rbamphaslo8  —  kourak-sa. 
apis  —  pangue-jakoupe. 
uruou  —  biakan. 

—  mumbuca  —  potfc. 

—  ümirim  —  mare. 
aranea  —  kaltmerak. 
lampyri»  —  ampeu. 
formica  —  pourick. 
tabanus  —  kapp-koukoune. 
crolalus  —  ouan-kouan. 
cophias  jararaca  —  gran-jtbran. 
astrocarisura  ayri  —  djaheu. 
banaoe  —  iüpokan,  iüpokan  n©. 
auranlium  —  rara,  kranneiuhouflMne. 
saccbari  panis  —  kamurine-kitomnik. 
tabaeum  —  anguiaang,  anganan. 
fabae  —  joanla. 

ipecacuanba  —  aracuä. 
ananassa  —  roueon. 
palmae  cerebrum  —  graum«. 
lecylhis    sapocaia    (fruct)    —    ha 
(h  asp.) 


IV. 

Botocudo  -  Djiopouroca    (Jiiporocas)   Boutourounas  et 

Craikmous. 


abire  —  oti-mene  v«l  maklm  amou- 

katignan. 
abscessus,  Ulcus  —  mojön, 
absolutus  —  nojöme. 


accendere  ignem  — hene. 
acidus  —  koui. 
atcamnlare  —  an. 
acuere  —  aogreuk. 


Digitized  by 


Google 


Botocudo* 


18» 


acutatus  —  kaiereppe-iukarame. 

acutus  —  gdoune. 

adeps  —  tchine-ma. 

adducas  huc  —  tasse-ne. 

adducere  —  tasse. 

aeger  —  rooumou. 

aequilibrium     —    koujoume     apoe 

agr  —  paovi. 

afflictio  —  a-neine. 

alligare,  affigere  —  tokonne-apoc. 

da  —  kmak 

albus,  a,  um  —  jouronne  (gnftme). 

alligare  —  aguik-aralte. 

alias,  a,  um  —  aröne. 

altissimus,    a,    um     —     ingrak- 

arone. 
amare  (pro  me)  —  pramrae. 
amarus,  a,  um  —  mugnan-krok. 
amplecti  —  amerek. 
animal  —  tchine. 
animatus  —  kouangue. 
anle,  prae  —  gnanri. 
antrum,  cfeterna  —  nakma. 
appellare  —  poro  anoröne. 
apportare  —  tatte-ni. 
apud,  ad,  prope  —  gouare. 
aqua  —  mougnang. 
arbor  —  tchöne  gdente. 
arbores   caedere     —     maprim    vel 

kraine-leia. 
articuH  —  kekri. 
assare  —  haoppe. 
atlenuare  —  tchon-gdoune. 
attingere,  capere  —  anti-mene. 
alramentum  —  kouanou. 
auscullare  —  amercbe-jem. 
baculus  —  tchon. 
balneum  —  kigeoume. 
bellicosus,  fortissimus  —  gnimaio- 

k6me. 
bibere  —  gennpe. 
brachium  —  iiporok. 
brevis  —  mek-raek. 
cacumen  —  ankoupeu. 
cadere  —  rak. 
caeepes  —  jaume. 
castra  ponere  —  atne. 
calvus,  a,  um  —  kraine-tno. 


canlare  —  tarouogri. 

capere,  deprehendere  —  gou&pe. 

caplus  —  mene. 

eaput  —  kraine. 

carbo    candens    —     tchone-peuk- 

pr6me. 
Cataracta  —  raignan-aiiou. 
celer,   velox    —     naok-nank    vel 

nannank-nank  v.  maiiprette» 
cerebrum  —  fcou-hou-bou. 

—  palmae  —  jamooe-jepimme. 
etua  —  ketomme-kg. 
circumdare  —  tchick-guera. 
clamare  —  kouang. 

coecus,  a,  uro  —  ketorarae-touö. 
coelum  —  taru. 
cognoseere  —  dgeagc. 
collare  —  po-hotte. 

—  e  dentibus  —  po-holte-jounne- 
apok. 

colloqui  —  ni-tchaon. 

Collum  —  iipouk. 

comilari    —   indgiore-raou    intchö- 

mou. 
congregari  —  leknö-kre. 
connubere  —  tehock-tchock. 
constdere  —  nok-heppe- 
consedit  (avia)  —  mene. 
eontundere  —  kougnang. 
eoquere  —  kitote  kilotte. 
cor  —  pqmpeu. 
cortex  —  katte. 
costa  ~  jek-oröne. 
crassus,    a,    um    —  ankupeu-iipa- 

kiiou. 
credo  —  mantscbeu. 
cribrum  —  bacanne-tontöne. 
cri8ta,  spina  —  ampok-djek. 
cru8  —  mak. 
cum  —  inlchö. 
currere  —  antchi. 
cubilus  —  kekri. 
cymba  —  tchöne-katte. 
dare  —  üock-genes. 
de  (praep.)  —  gouik. 
deeumbere     cubare     —     kome-te- 

kouippe. 
deficere  —  jintchik,  tchme-lchik. 


Digitized  by 


Google 


186 


Botocudo. 


vulaus  süllans    pus   —    pantehik- 
joujou. 

—  pure  plenum  —  motmotte-pan- 
tchik. 

iratuß  —  joujik-joujik. 
bos  —  pö-k6kri. 
vacca  —  pö-k6kri-joponne. 
vilulus  —  pö-k6kri-krouknine. 
coelogenys  paca  —  ekran. 
dasyprocla  aguli  —  magnace-gouick. 
equus  —  kraine-joumme. 
bydrochoerus    capivara    —  kiüae- 

ponne. 
lutra  —  moumerick. 
rayrmecophaga  jubala  —  koujanne. 

—  letradactyla  —  koujanne-oheque. 
sciurus  aesluans  —  jouckneck. 
hyslrix  insidiosa  —  kreugouö« 
daaypus  —  groun-chon. 
muslela  barbara  (irara)    — •    hupi- 

jounne. 
canis  —  inkan. 
cervus  —  mokri. 
tigri8  —  kouparak. 
cebus  —  irahe. 
mycetes  ursin us  —   coupirik. 
hapale  penicillatus    —     angouike» 

gouik. 
ateles    hypoxanüraa     (miriki)    — 

coupö. 
dicolyles  —  kouraik. 
tapirus  —  moupran. 
anas  —  kctapröouone. 


gallina  —  ha-faa-»ha  (b  asp.) 
gallus  —  ha-ha-ha-jiikanne. 
pullus  —  ha-ha-ba-krouknine. 
penelope  supercüana   (avis   jao») 
—  han-han  (h  aap.) 

—  leucoplera  (jacutinga)    —    po- 
kori. 

psitlacus  —  kouakoua, 

—  conuros  —  erek-nette. 

—  macao  —  ktsaranne. 
rbamphastos  —  kourak-sa. 
apis  —  pangue-jakoupe. 
uruou  —  biakan. 

—  mumbuca  —  potfc. 

—  üroirim  —  mare. 
aranea  —  kaltraerak. 
lampyro  —  ampco. 
formica  —  pourick. 
tabanus  —  kapp-koukoune. 
crolalus  —  ouan-kouan. 
cophias  jararaca  —  gran-jibran. 
aslrocariaum  ayri  —  djaheu. 
banaoe  —  iupokan,  iüpokanne. 
auranlium  —  rara,  kranneifihoumme. 
sacchari  panis  —  kamurine-kKomnik. 
tabaeum  —  anguioang,  anganan. 
fabae  —  joanta. 

ipecacuaoba  —  araeuä. 
ananasaa  —  roucon. 
palmae  cerebrum  —  graum*. 
lecylbis    sapocaia    (fruct)    —   ha 
(h  aap.) 


IV. 

Botocndo  -  Djiopouroca    (Jiiporocas)    Boutourounas  et 

Craikmous. 


abire  —  oü-mene  vd  maklm  amou- 

katignan. 
abscessus,  Ulcus  —  mojön« 
absolutus  —  nojöme. 


accendere  ignem  —  hen& 
acidu8  —  koui. 
accumolare  —  an. 
acuere  —  angrauk. 


Digitized  by 


Google 


Botoendo* 


18» 


acutatus  —  kmereppe-iukarame. 

acutus  —  gdoune. 

adeps  —  tchine-om. 

adducas  huc  —  tasse-ne. 

adducere  —  lasse. 

aeger  —  mouroou. 

aequilibrium     —    koujoume    apoe 

ae"r  —  paovi. 

affliclio  —  a-neine. 

alligare,  affigere  —  tokonne-apoe. 

ata  — -  kmak 

albus,  a,  um  —  jouronne  (gnftme). 

alligare  —  aguik-aralte. 

allus,  a,  um  —  aröne. 

aluaaimus,    a,     um     —     ingrak- 

arone. 
amare  (pro  me)  —  pramme. 
amarus,  a,  um  —  mugnan-krok. 
amplecti  —  amerek. 
animal  —  tchine. 
animatu8  —  kouangue. 
ante,  prae  —  gnanri. 
antrum,  cwlema  —  nakma. 
appellare  —  poro  anorone. 
apportare  —  tatte-ni. 
apud,  ad,  prope  —  gouare. 
aqua  —  mougnang. 
arbor  —  tchöne  gdente. 
arbores   caedere     —     maprim    vel 

kraine-leia. 
articuti  —  kekri. 
assare  —  haoppe. 
attenuare  —  tchon-gdoune. 
atlingere,  capere  —  anti-mene. 
alramenturo  —  kouanou. 
auacultare  —  amerche-jem. 
baculus  —  tchon. 
balneum  —  kigeoume. 
bellieo8U8,  fortissimua  —  gnimaio- 

köme. 
bibere  —  ge*npe. 
brachium  —  iiporok. 
brevia  —  mek*mek. 
cacumen  —  ankoupeu. 
cadere  —  rak. 
caeepea  —  jaume. 
caslra  ponere  —  alne. 
calvus,  a,  um  —  kraine-tno. 


cantare  -—  tarouogri. 

capere,  deprehendere  —  gouepc. 

captua  — -  mene. 

eaput  —  kraine. 

carbo    candens    —    tchone-peuk- 

pr6me. 
cataraeta  —  roignan-aiiou. 
celer,   velox    —     naok-nank    vel 

nannaak-Bank  v.  maüprelte» 
cerebrum  —  hou-hou-bou. 

—  palmae  —  jamme-jepimme« 
etua  —  kelomme-kg. 
circumdare  —  tchiek-guera. 
clamare  —  kouang. 

coecus,  a,  um  -*-  ketorame-touö. 
coelum  —  taru. 
cognosceve  —  dgeage. 
collare  —  po-hotte. 

—  e  dentibus  —  po-hotte-jounne- 
apok. 

colloqui  —  ni-tchaon. 

Collum  —  iipouk. 

comitari    —    indgiore-raou    lDtchö- 

mou. 
congregari  —  leknö-kre. 
connubere  —  tehock-tchock. 
constdere  —  nok-heppe, 
consedit  (avia)  —  mene. 
oontundere  —  kougnang. 
coquere  -*-  kitole  kilolle. 
cor  —  pompeu. 
cortex  —  kalte, 
coata  —  jek-oröne. 
crassus,    a,    um    —  ankupeu-npa- 

kiiou. 
credo  —  mantscheu. 
cribrum  —  bacanne-tontöne. 
cri8ta,  apina  —  ampok-djek. 
crus  —  mak. 
cum  —  intcbö. 
currere  —  antcbi. 
cubitus  —  kekri. 
cymba  —  tchöne-katte. 
dare  —  uock-genes. 
de  (praep.)  —  gouik. 
deeumbere    cubare     —     kome-le- 

kouippe. 
deficere  —  jintchik,  tcbine-tchik. 


Digitized  by 


Google 


186 


Botocudo. 


vtüaus  stillans    pue   —    panlehik- 
joujou. 

—  pure  plenum  —  mottnotte-panr- 
tchik. 

iratus  —  joujik-joujik. 
bos  —  pö-kekri. 
vacca  —  pö-k6kri-joponne. 
vitulus  —  pö-k&kri-krouknine. 
coelogenys  paca  —  ekran. 
dasyprocla  aguü  —  magnace-gouick. 
equus  —  kraine-joumme. 
bydrochoerus    capivara    —  kiüne- 

ponne. 
lulra  —  moumerick. 
myrmecophaga  j  üb  ata  — -  koujanne. 

—  tetradactyla  —  koujanne-oheque. 
sciurus  aesluans  —  jouckneck. 
hyslrix  insidiosa  —  kreugouö« 
dasypus  —  groun-chon. 
muslela  barbara  (irara)    —    hupi- 

jounne. 
canis  —  inkan. 
cervus  —  mokri. 
Iigri8  —  kouparak. 
cebus  —  irahe. 
mycetes  ureinus  •*—   coupirik. 
hapale  penicillatus     —     angouike- 

gouik. 
aleles    hypoxanihus     (miriki)    — 

coupö. 
dicotyles  —  kouraik. 
tapirus  —  moupran. 
anas  —  kctapttounne» 


gallina  —  ha-ha-ha  (k  aap.) 
gallus  —  ha-ha-ha-jükanne. 
pullu8  —  ha-ha-ha-krouknine. 
penelope  eupercüana   (avis   jaou) 
—  han-han  (h  asp.) 

—  leucoplera  (jacubnga)    —    po- 
kori. 

psitlacus  —  kouakoua. 

—  conurus  —  erek-nelte. 

—  macao  —  kasaranne. 
rhamphastos  —  kourak-sa. 
apis  —  pangue-jakoupe. 
uruou  —  biakan. 

—  mumbuca  —  pot& 

—  timirim  —  mare. 
aranea  —  katüuerak. 
lampyrö  —  ampco. 
formica  —  pourick. 
tabanus  —  kapp-koukoune. 
crotalus  —  ouan-kouan. 
cophias  jararaca  —  gran-jibran. 
astrocarisum  ayri  —  djaheu. 
banane  —  iupokan,  iüpokanne. 
auranüum  —  rara,  kranneiühouoome. 
sacchari  panis  —  kamurine-kUomoik. 
tabacum  —  anguinaog,  anganan. 
fabae  —  joanta. 

ipecacuaoha  —  araeuä. 
ananassa  —  roucon. 
palmae  cerebrum  —  graum«. 
lecytbis    sapocaia    (fruct)   —   ha 
(h  asp.) 


IV. 

Botocudo  -  Djiopouroca    (Jiiporocas)    Boutourounas  et 

Craikmous. 


abire  —  oti-mene  vd  makim  amou- 

katignan. 
abscessus,  Ulcus  —  mojön. 
absolutus  —  nojöme. 


accendere  ignem  — hene. 
acidus  —  koui. 
accutnulare  —  an. 
teuere  —  angreuk. 


Digitized  by 


Google 


Botocudo. 


18» 


acutatus  —  kmereppe-iukarame. 

acutus  —  gdoune. 

adeps  —  tchine-om. 

adducas  huc  —  tasse-ne. 

adducere  —  tarne. 

aeger  —  moumou. 

aequilibrium     —    koujoume     apoc 

agr  —  paovi. 

afflictio  —  a-neine. 

alligare,  affigere  —  tokonne-apoo. 

ata  —  kmak. 

albus,  a,  um  —  jouronne  (gnftme). 

alligare  —  aguik-aralte. 

allus,  a,  um  —  aröne. 

allis8imus,    a,    um     —     iograk- 

arone. 
amare  (pro  me)  —  pramrae. 
amarus,  a,  um  —  mugnan-krok. 
amplecti  —  amerek. 
animal  —  tchine. 
animatu8  —  kouangue. 
anle,  prae  —  gnanri. 
antrum,  cfeterna  —  nakma. 
appellare  —  poro  anorone. 
apporiare  —  tatte-ni. 
apud,  ad,  prope  —  gouare. 
aqua  —  mougnang. 
arbor  —  tchöne  gdente. 
arbores   caedere     —     maprtm    vel 

kraine-leia. 
articuK  —  kekri. 
assare  —  haoppe. 
ailenuare  —  tchon-gdoune. 
attingere,  capere  —  anli-mene. 
alramenturo  —  kouanou. 
auscultare  —  amerche-jem. 
baculus  —  tchon. 
balneum  —  kigeoume. 
bellieosus,  fortissimus  —  gnimaio- 

köme. 
bibere  —  geoppe. 
brachium  —  iiporok. 
brevis  —  mek-raek. 
cacumen  —  ankoupeu. 
cadere  —  rak. 
caeepes  —  jaume. 
castra  ponere  —  atne. 
calvus,  a,  um  —  kraine-tno. 


cantare  —  taroiwgri. 

capere,  deprehendere  —  go«6pe. 

captus  —  mene. 

eaput  —  kraioe. 

carbo    candens    —    tchone-peuk- 

pröme. 
cataraeta  —  roignan-aiiou. 
celer,   velox  '  —     n&ok-nank   vel 

nannaak-Bank  v.  maitptelte« 
cerebrum  —  hoü-hou-bou. 

—  palmae  —  jamme-jepimme. 
etua  —  kelomme-kg. 
circumdare  —  tchiek-guera. 
clamare  —  kouang. 

coecus,  a,  uro  —  ketorarae-touö. 
coelum  —  taru. 
cognoseere  —  dgeagä. 
collare  —  po-hotte. 

—  e  dentibuß  —  po-holte-jounoe- 
apok. 

colloqui  —  ni-tchaon. 

collum  —  iipouk. 

comitari    —   indgiore-mou    iotcho- 

mou. 
congregari  —  leknö-kre\ 
connubere  —  tehock-tchock. 
constdere  —  nok-heppe- 
consedit  (avis)  —  mene. 
ooirtundere  —  kougnang. 
eoquere  -*-  kitole  kilotte. 
cor  —  pqmpeu. 
cortex  —  katte. 
Costa  — -  jek-oröne. 
crassus,    a,    um    —  aakupeu-iipa- 

kiiou. 
credo  —  manlscbeu. 
cribrum  —  bacanne-tontöne. 
crisla,  spina  —  ampok-djek. 
cras  —  mak. 
cum  —  inlchö. 
carrere  —  antchi. 
cubitus  —  kekri. 
cymba  —  tchöne-katte. 
dare  —  uoek-genes. 
de  (praep.)  —  gouik. 
deeumbere    cubare    —     kome-le- 

kouippe. 
deficere  —  jintchik,  tchiae-tchik« 


Digitized  by 


Google 


IM 


Botoeuda 


deglutire  —  narat-keusee. 

delectari  —  inteho-aatohu-mene. 

demittere,  deprimere  —  jejook. 

denies  —  jounne. 

denthto  -*•  jounta. 

descendere  —  chik. 

desquamare  —  ampok-angreuk. 

deus  —  tvpaane  vel  kupan. 

dexter,  promptus  —  atcbeu. 

diabolus  — *  nanlehoa,  naaehon. 

dicere  —  po-jaonne. 

digito  tangere  —  gouik  vel  toppe. 

digitus  —  jekke. 

dispulalio  —  jouhik-iouhik. 

dividere  —  iatehak-kottme. 

dolor  —  iojok. 

dormire  —  koukijourae,  kekipwie. 

dorsum  —  joukou* 

doru»,  a*  um—  pmeran. 

ecce,  hie  —  ouib-amme. 

edere  —  nowkotilte. 

ego  —  ati. 

egredi  —  jamme. 

eligere  —  jekal-jikalle. 

emollire  —  teu-ignoek. 

ereclua,  sians  —  «noujint 

esca  —  tchine-atehuc-gningaiae. 

etiam  —  kuang,  nakati. 

evadere  —  aouVji  vel  iatar-anroi. 

eventrare    —     inkouang-joutang- 

avuo. 
exeitare  —  amposae-iiak-jemes* 
expeclare  —  mo*>*hio-kr£-noughera, 

mrogefa» 
ex8tinclus  —  nojomme. 
exlra  —  eratle. 
exten  dere  —  apoogue. 
extrahere,  exstifpare  —  antik, 
exlraordinarius,  a,  um  —  tokonoe- 

nouk-gname. 
exlricare  —  antikke. 
evaeuare  —  nojönu» 
facere  —  atcha-houme. 
facies  —  impong-kalle,  impori  ke. 
familia  —  krouck. 
fatigatot  —  araralte  vel  imprang. 
febris  —  gitcha. 
femina  —  jopou. 


femur  —  mak,  kmkrtopok, 

finire  —  no-jamjn**  jome. 

findera  —  ampiag, 

fissura  —  ampüig. 

flexus  —  tang-tang. 

flos  —  mourouoe. 

fluere  —  jeropette-opö. 

foramen  —  nak-ma  vel  kro. 

forlis  —  maioköme. 

fragmentum  —  kinne. 

frigidus,  a,  um   —  amporouk  v*l 

taru-amporouk. 
fruclus  —  tchone-koae. 
fugere  —  inla-mri. 
fulerura,    arbor  plantaia  —   toben- 

api. 
fumus  —  tchon~peuk~ketikeu. 
fuois  —  nene-gitak. 
furtari  —  inquiek, 
genua  —  kekri. 
genuflexus  —  kekri-üoek. 
gibbus  —  mojon. 
gradi,  obambulare  —  lupo. 
granum  —  joaü-ketomue. 
guttur  —  takrek^eotehamne. 
habeo  —  nakasi. 
hamus  —  mokouang. 
herba  —  jamme. 
beri  —  lowpran-cra* 
hie  —  kere. 

hie,  haec,  hoc  —  mingamm** 
hodie  —  tomprao. 
homo  —  Quaja* 
homieida  —  nampeuk-öjadji. 
humerus  —  gkenunne. 
ictus  —  apmon. 
in,  ad  —  oti. 
inde,  deinde  —  io^Jore* 
igoavue,  a,  w»   —    koukiog  vel 

lakreuk. 
ignis  —  tchon-peuk, 
ignotus  —  tokoane. 
illuminare  —  tokon-amptouk. 
implere  —  iatobeuk»  intchek. 
in  —  pompa. 

incendium  —  tchon-peuk   (ignie). 
ineubare  —  kr»k-enta-kuaag. 
infans  —  kreufcaiae. 


Digitized  by 


Google 


Bttaeuda. 


MI 


insidiae  —  gulonne. 

insula    —     mouynany-leono     vel 

nak-migrany-pompeu. 
intalligere  —  ampong. 
intrare  —  ntrgre. 
intrudere  —  nak-atau-tchone. 
intestina  —  jotang. 
involvere  —  arcutte. 
ira  —  jiak-jemes. 
ire  —  rnou. 
is,  ea,  id  —  antebuk. 
jac&re  —  angrin,  nangri. 
jaculari  —  angrin,  ginlchi. 
jejune  —  tchine-nuk-kuany. 
jocus  —  do  jirtle. 
jubere  — r  inkan-kan. 
jugum  monlium    —    krack-joune, 

jupik. 
jumenlum  —  intchak-kruk* 
juvare  —  aoloumme. 
labes,  lapaua  —  arak. 
labia     intromisso     ligno    fissa    — 

ketompmaka8se. 
laboriosus,  a,  uro  —  kutippe-ranuk. 
lac  —  perak. 
lacryma  —  puk-puk. 
lacus  —  bitak. 
lapis  —  takrouk. 
latrare  —  incan-jouanne. 
latus,  a,  um  —  ankoupa  iipakijon. 
kvare  —  kurin-kijoumrae. 
levis,  e  —  compe. 
lignum  8iccum  (moriuum)  —  tehou 

kouäme,  tcbonne  gounaime. 

—  quo  aurea  oxnant  —  beto-apo*. 

labia  ornant  —  betö. 

bmus  —  nak-atehok« 

—  lulum  —  patak. 
lingua  —  iojokke,  iiehoque. 
liquefacere  —  fccbe-re-tche. 
locus  —  gnagnikke. 
longo  —  amaron«. 
ioogu«,  a,  um  —  ordne, 
loqui  —  bao. 

luna  —  mounthniac. 
lux  —  amolie, 
macer,  a,  um  —  gouene. 
macrescere  —  kwH&aö-oü. 


magnus,  &,  un  —  iipaküion,  ijipa- 

kijiou. 
male  contenlua  —  takrek. 
malus,  a,  um  —    loalöne  vel  t$ne 

vel  mberan,  idadji. 
mamüiae  —  kupä,  pectoas. 
manus  —  p6. 

—  vacua  -T-  aolchouck-bokowi. 
mare  —  ouatou-ou-ou-ou, 
mastioare  —  napiguik. 
mater  —  küiopou  iopou. 
mederi  —  noumpatte. 
mel  —  pang,  pougue. 
menlum  —  epiche. 
meridies,  sol  in  medio  auspenaua  — 

taru-pompeu-pompeu-tcbeppe. 
meus  possessor  —  gnouk  gnak. 
mingere  —  arapiang. 
mitra,  pileus  triumphal)«  —  konla. 
mille  —  kelomme. 
molestum  ease  —   kignik-eropang. 
mors,  raorluu8,  a,  um  —  quomeme 
mori  —  quouaime. 
mordere  —  gro-inkroppe. 
mu8cus  ■—  tocone. 
mutire  —  meme-ouaugue. 
mutilatus  —  po-tikke  po-moumou. 
mutuo  dare  —  houp  raoüne. 
mundare  —  kuria. 
mullum  —  ourouhou  (h  aap.) 
musca  —  kappe, 
oanus,  a,  um  —  erek-rek. 
nares  —  gintma  kiijink-ma. 
nasvs  —  ginne, 
nasci  —  enta. 
natare  —  okiane-jagi. 
nebula,    sol    extinctus    —     laru- 

mot-mot. 
nectere  ~  noukalatte. 
nemo  —  mäme. 
niger,  a,  um  —  himne  (h  aap.)* 

kerchimme. 
nihil  —  mame,  anquo-L 
tton  —  mneaouk. 
nubero,   in  matrin*»Mun  dase  — 

kijeme. 
wmqttam  —  mamme. 
nuntiare  —  hao. 


Digitized  by 


Google 


1Ö2 


Botoeudo. 


obsourus,  a,  um  —  ampimme  =  nox. 

odi,  non  velle  —  pramme,  amenuk. 

os,  oris  —  kelom-ma, 

os,  Ossis  —  jak. 

partim  —  potchique. 

parvus,  a,  um    —    mek-mek  vel 

ereck-reck  v.  tontöne, 
partum  edere  —  krouknine-inta. 
paü  —  cfaik. 
pellem  delrahere,  excoriare  —  kaue 

apone. 
pellis  —  kalte. 

perdere,  praecipitem  ire  —  jijöne. 
perforare  —  aluppe,  angro. 
persona  ignola  —  krain-toine-nuk- 

ko*ang. 
pes  —  pö. 
pes  animalis  —  pö» 
pede  labi,  aberrare  —  po-jack. 
petere  —  jok-jenes. 
pinguis,  e    —    jokokanne,  jokou- 

kanne. 
piscari  —  ampock-üojieck,  piscis  as 

immpock. 
plenus,  a,  um  —  roolte-motte. 
plorare  —  pouk-pouk, 
pluma    —    bakanoe-kmak  vel  ba- 

kanne-ke. 
plus,  nimis  —  ouroqjou. 
pondus  —  lang. 
—  grave  —  lang-makran. 
ponere  —  gen-era,  geu-era  =  po- 

ne  hie. 
porro!  —  gnari  vel  mou-kathm  v. 

mou-koutignan. 
posl,  poslea  —  inedyore. 
post  meridiem  —  taru  gniognine. 
praelerire  —  gnarin-mou. 
premere  —  mene  apmerar. 
pro,  ad  —  houanne. 
progrediamur  —  gnaoru 
projicere  se  —  poni. 
prope,  apud  —  gnare, 
pugnare,  pugna,    (frangere  arcum 

ante  tenlorium)  ~~  kigeme-atang- 

natme. 
pulcher,  a,  um  —   erefae  (h  aap.) 

hercfae. 


pulvis  —  tantiji-vari-koua. 
pulere  —  ampou. 
putrescere  —  houamme, 
reddere  —  hoppe-mou  ijiokonite. 
rectus,  a,  um  —  che. 

relinquere apone. 

reliquum    —   potohique  =   solus, 

parum. 
remitiere,  laxare  —  »pöne. 
repudtare  —  konne*auki. 
respondere  —  hao. 
relentus,  impeditus  —  mou-hm. 
retro,  a  tergo  —  djore. 
ridere  —  hang, 
rigidus,  a,  um  —  apmeran. 
rixam  vilare  (non  movere)  —  am- 

pangue-mou-ieppe. 
rotundus,  a,  um  —  mounlhgniac 
rotundum  reddere  —  kon-4ou. 
rostrum  —  djige-bakaune. 
rugire,  vociferare  —  angroni. 
rudis,  e  —  lippe. 
sabulum  —  nak. 
saltare  —  tarou-intek. 
sallar  —  ankoupa-tehoune. 
sarmentum  —  koujounne   (liana). 
sanguis  —  kamplchek. 
sanguinem  emtttere  —  kamplohek- 

joujou. 
8apere,  nosse  —  jadji,  iajL 
sarmentum    —    kujounne-nokoua- 

gnamme,  koujoune-jikaramme. 
salls  —  henamü. 
Scabies  —  mankouk. 
senex  —  makignantme. 
sanlire  —  ouappe. 
sero  —    lartHgningnine  vel   taru- 

tompe. 
serpens  —  gro  gran. 
sibilare  —  nujoppe. 
sibilo  —  ati  nujoppe. 
8iccu8,  a,  um  —  gitcheuk. 
sidera  —  hette-hetle  tom-hette-hette. 
Signum  —  pö-helte. 
sinus  pectoris  —  kupa. 
siliens  —  muniangue-pramme. 
Situs  —  djcme. 
sociaüm  —  panleu. 


Digitized  by 


Google 


Botoctido. 


193 


sol  — '  taru-t^po. 

Bolus,  a,  um  —  potchique  vel  be- 

kourin. 
spica  —  pokke. 
spina  —  hakaune. 
spuere  —  kignang-keritte,  alouk. 
spurius,  falsus,  a,  um  —  amplcha-gi- 

nouk. 
8lernum  —  auang 
stomachus  —  pompeu. 
aeger  6tomachus  —  pompeu  anhou- 

rung. 
«Iramen  —  inkanne. 
sub,  infra  —  iojok. 
suffocare  aqua  —  mignan  arak.     l 
sugere  —  hou-hou-hou-gitcha. 
sumere,  auferre  —  pe\ 
supra  —  pök. 

surdus,  a,  um  —  impao-mnoul. 
surgere  —  mou-him. 
tempeslas  —  taru-irakjemeg. 
terere  —  angreuk. 
a  tergo,  posl  —  ittdjore. 
terra  —  nak. 

libia,  fislula  —  tecrok-noujao. 
timeo  non  —  koukine-ameruk. 
(onat  —  tupan-djeme,  taru-iagri. 
torrere  —  takrouk. 
Iranquillus,  a,  um   —  agouik-uou- 

beppe. 
tugurium  —  kijeme,  kijaime. 
tumor,  abscessua —  mojon. 
tutela  —  gionne. 
ubi  —  akre,akou. 
unguibus     veiJere    —     kijiak-an- 

Ischeuppe. 
vale!  —  amerek. 
venari  — •  Ichin  a-pma, 
ventus  —  taru  catak. 
vermis  —  angra-po. 
verrere  —  nak-ari. 
vertere  —  not-nol. 
vester  —  ajouk-gnime. 
via,  eemila  —  brom. 
victoria  capere  omnia,  finem  facere 

•!—  iipanne-nojömo-nagili. 
videre  —  pöme. 
vidi  —  ali-pönue. 


vutnus  •—  nak. 

vulnerare  —  ingrö,  imprippe. 

asinus  (animal  magnis  auribus)  — -■ 

mgnojonne-grak-oröne. 
bos  —  po-kekri  (pes  fissus). 
canis  — »  inbaon. 
bradypus  —  kejö. 
corvus,  capreulos  —  bokourin. 
dicolyles  labialus  —  kourek. 
—  lorquatus  —  hok-kuene. 
equus    —    kraine-joune,    kraine- 

joumme  (capul  dentosum). 
felis  —  kupack-huji. 
hydrochoerus  capivara  —  ampöne. 
myrmecophaga  —  kujonne. 
nasua  —   hak-jek,  hakiek. 
sciurus  —  jouknek. 
simia  cebus  robustüs  (mico)  —  tche- 

rengue. 
ateles  hypoxanthus  (mono)  —  ke- 

pokkc. 
Iutra"  brasiliensis     —     amkoumme- 

merik  moumerik. 
mycelea  ursinus  (guariba)  —  kou- 

pirik. 
callithrix  rrielanochir  (gigo)  —  bou- 

rouk-cäk. 
hapale  penicillatua  (sahuim)  — ha- 

ha-gnik-gnik. 
8us  —  kurek. 

lapirus  —  gupmaran,  moupran. 
vulpes  —  apijoune. 
anas  —  kurulle. 
aquila  —  hoho  (h  asp.) 
corvus  —  ampeu. 
crax  —  poutcheuk. 
gallina  —  hahan  (h  aap.) 
penelope      superciliaris      —      ha- 

ha-ha. 
psitlacus  macao  —  katarane. 
ulula  —  jokokanne. 
crocodilus  —  jakare. 
tesludo  lerrestris  —  krolchock. 
apis  —  pang. 
cancer  —  kalte-merak. 
culex  —  kappe, 
ananassa  silvestris  —  pusse. 
canna  saccharifera  —  kumerine. 
25 


Digitized  by 


Google 


194 


Puriu 


bixae  orellanae  pigmeatum  —  leto* 

ne-kraine* 
oarica  papaya  —  krolle. 


cocos  nucifera  —   Uhöne-kaloune. 
diascoreae  redix  —  amMn. 
fruclus  musae  —  iipokann«. 


PUR  I*). 


accendere  —  potheh-galchin. 

albu6,  a,  um  —  beorona. 

amare  —  lammalhih. 

aqua  —  mniami(ng),  mniama. 

arcus  —  mirining, 

ascendere  —  bogoüah. 

atlingere  —  galing. 

auris  —  bipihna. 

aurum  —  nmaranapehna. 

bibere  —  gambä. 

bellum  —  guascheh. 

bonus,  a,  um  —  ibararaalih,  gamung. 

brachium  —  cocöhra. 

cadere  —  dulhana. 

caeruleus,  a,  um  —  beroröh. 

capul  —  gueh. 

coelum  —  ocora  (das  o  daakel). 

Collum  —  thong. 

CQQnubere  —  geieh. 

corpus  human  um  —  immih. 

crua  —  tschara-aura. 

culler  —  moraodeh. 

dentes  —  tcheh. 

deus  —  tupang. 

diabolus  —  Uong-ah. 

dies  —  vera. 

digilus  —  8chabrexa. 

domus  (iugurium)    —     guara  vel 

ouari. 
dormire  —  Ihära. 
edere  —  pasche,  machi. 
fames  —  lalm  bona, 
femur  —  calhera, 
ferire  —  capöh. 
fcrrum  —  guamarateh. 
filia  —  mbaima. 
flagellum  —  tapira-peh. 


flavus,  a,  um  —  belhlünuna. 
flos  —  pou-baina. 
frater  —  schemaung. 
frons  —  porch. 
herba  —  Span  gueh, 
homo  —  guaenia. 

—  albus  —  araijo  beorona,  rayon. 

humerus  —  tafebah. 

ignis  —  polheb,  potlaah. 

jacuiah  —  oamariog. 

juvenis  —  gua&na. 

lacertus  -~  Uaeahra. 

lardum  —  nmnimJL 

lignum  —  umtob. 

luclari  —  tlcgapeh. 

luna  -~  phelhania« 

malus,  a>  um  —  taschilaageli. 

maofrma  —  mnialk 

maier  —  titscheng  (e  Nasenlaut). 

membrum  virile  —  seheng. 

—  muliebre  —  taccöh. 
meridieo  —  guaraücoeah. 
mordere  —  techtmorwig. 
mulier  —  mbaima. 
nasus  —  ingni. 

higer,  a,  um  —  beungana* 
nox  —  mirribauana. 
nubes  —  haeragg*. 
obscurus,  a,  um  —  arena. 
occidere  —  schamböhna. 
oculu8  —  mirih. 
odisse  —  schtengeli. 
os,  oris  —  schoreh. 

08,  ossis  —  ammi. 
paler  —  allen, 
peclus  —  puiltha. 


•)  Pari  heiset  bei  den  Coroadoa  «tu  Räuber. 


Digitized  by 


Google 


Puii    Cattodo. 


tft» 


pes  —  sobabsera. 

pluma  —  schibubch. 

podex  —  utang. 

pulvis  pyrius  - 

ramus  —  po-tihliea. 

respirare  —  tatheh. 

rober,  a,  um  —  bethlaro. 

sagitta  t-  obouug. 

saltare  —  guaschanüeh. 

secare  —  lintsehih. 

senex  —  schatama. 

Stella  magna  —  thiuhli. 

—  parva  —  airicödha. 

stirps  —  pou-reaa. 

silva  —  noaray. 

telom  pyrium  —  baüah. 

tassa*»  matatinum  ~  tusehara. 

terra  —  guaseheh. 

testiculi  -*-j  scbrabaec*. 

venari  —  uiragada, 

venter  —  tiquing. 

vesper  —  lusohabato. 

vesles  —  amkeb. 

viridis,  e  —  töngonna* 


umbilicu*  **■ 
unguis  — *  sebabrera  peh. 
velle  —  gabloh. 

quo  nomine  mater  lua  nemioelur? 
—  titscheng  nianitsoboh? 


da  mihi! 


ung-pu. 


alacersum  —  thamalhife. 
vir  alacer  —  guaima  thamathih. 
moereo  —  thamaring  ihong. 
dorraire,    dormitare    «—     gamting» 

thara. 
bibere  volo  —  tarunbaua. 
fructus  musae  sapientum  -~-  bahbk 
phaseolus  —  tianfrena. 
zea  mays  ~  maky. 
corlex  fructus  musae  —  bahbk-p6b. 
fructus  citri  —  eahirannuna. 
fructus  citri  acidi  —  iariniaaa. 
fructus  —  mor-keh. 
canna  saccharifera  — -  tubanna. 
farina  mandioccae  —  bihuh. 
fructus  lecylhidis  —  tornkaeh. 
tabacum  —  pöh$. 


CÖBOADO*). 

I. 
Coroado  am  Rio  Xipotö. 


absein  dere  —  cangrö. 
accendere  — :  cahuanma. 
aethiops  —  labagniub. 
atbua,  a»  um.  ~~  crayö. 


amare  —  tima. 

anima  —  tangueta. 

anous  —  poteta. 

aqua  —  »niama,  mhaman. 


•)  Von  dieser  Horde  finden  sieb  mehrere  Vocabularien  aufgezeichnet:  bei 
Schott  (Nachrichten  von  den  k.  Ostreich.  Naturforschern  II.,  Tagebuch  S.41) 
bei  Aug.  de  S  Hilaire  (Voy.  daps  les  prov.  de  Rio  de  Janeiro  et  Minas  I. 
p.46)  und  bei  Eschwege  (Brasilien,  die  neue  Welt  I.  S.  232).  Wir  selbst 
haben  eine  Wörtersanuntung  aus  dem  Munde  der  Coroados  am  Rio  XipoUS 
aufgenommen,  welche  wir  hier  (I)  -wiedergeben.  Eine  viel  reichere,  welche 


Digitized  by 


Google 


19« 


Ctnmdo» 


arcus  —  mirinaog,  merinde. 
argilla  —  nach 6  greta  (greda :  porl.). 
ascendere  —  macawan. 
atramentum  —  teguä  sehimang. 
avia  —  nahraantschitay. 
avis  —  chippü. 
auria  —  peuti,  pepehna. 
barba  —  siprönta. 
bibo,  ere  —  bi. 
bellum  —  garape* 
bonus,  a,  um  —  tanne. 
braccae  —  ricapama. 
brachium  -~-  cacqrre,  cacora* 
brevis,  e  — corouama. 
caeruleus  a,  um  —  nahna. 
calidus,  a,  um  ~—  pretonnraa. 
canus,  a,  um  —  pe,  come,  eama. 
capillus  —  gue. 
caput  —  gueh. 
carbo  —  pote,  sicrem. 
caro  —  sorinekong,  hanike. 
cavus,  a,  um  —  dohre. 
cerevisia  maydis  —  virü  (evira). 
Charta  —  tapera,  taperra  (port.). 
clamare  —  quare,  nakan. 
clavis  —  sevi  (port.). 
clericus  —  uahre. 
cochlear  —  tachetschina. 
coelum  —  tagueng. 
Collum  —  long.  % 

cor  —  tokera, 

Corona  orbiculorum  precatoriorum  — 
coroani. 


cornu  taurinum  —  toßkk  -penü. 
cortex  —  pe. 

cosla  —   guari.  «     . 

cras  —  herinanta. 
crus  —  intschara. 
culter  —  tina. 
curramu8!  «  brieang. 
cutis  taurina  —  tapira  peb. 
cymba  —  gar&*  pirsge. 
dentes  —  scheh,  Ueh,  tsche. 
descendere  —  gukgü. 
deus  —  tupiuig. 
diabolus  — .  riiuiraung. 
digitus  —  chapenre. 
dare  —  mayame  gayudo. 
domus  —  guarä. 
donnire  —  capacari,  tebre  greo». 
dorsum  —  nera  buhsie* 
edere  —  puyu  geecheu-pa. 
ego  —  mähe,  rmam^L 
eo,  ire  —  gavumung» 
esurio,  ire  —  ateteur  bouum. 
fame8  —  areteur  bonnm. 
femur  —  subryek 
ferire  —  ti  mopö. 
ferrura  —  gamang,  camaran. 
filum  —  calenyawena. 
filia  —  chambe.  * 

filius  —  chapoma. 
fislula  fumaria  —  boceh,  omböh. 
fiavus,  a,  um  —  tehatecana. 
flo8  —  poponaim. 
&   foedus,  a,  um  —  crotchma. 


wir  (11)  folgen  lassen ,  ist  durch  die  vereinten  Bemühungen  der  italienischen 
Capuziner,  welche  die  Coroados  in  der  Aldea  da  Pedra  oder  S.  Joze*  de  Leonissa 
katechisirten  und  des  Cap.  Marliere  entstanden,  dem  wir  sie,  eben  so  wie 
v.  Eschwege  die  seinige,  verdanke».  Die  Schreibung  der  ersten  ist  deutsch, 
die  der  zweiten  ungleich,  meistens  portugiesisch,  und  es  ist  nicht  zu  ver- 
kennen, dass  die  italienische  Auffassung  jener  geistlichen  Väter  deu  Härten 
gehäufter  Consonanteh  nicht  Rechnung  getragen  hat.  Manche  Worte  sind 
von  ihnen  aus  der  Lingua  geral  für  den  Zweck  der  Katechetisation  herüber 
genommen  worden;  andere  dürften  ursprünglich  dem  Idiome  der  Coropös, 
Puris  und  Ay  mores  angehören.  Grammatikalisch  konnte  dieses  bunte 
Sprachgemiscn  von  den  Missionarien  schon  desshalb  nicht  festgestellt  wer- 
den, weil  ihre  Katcchumenen  nicht  lange  bei  ihnen  aushielten  und  bestfin- 
dig wechselten.  So  mögen  denn  diese  Listen  zumal  als  Maasstab  von  dem 
Grade  der  Vermischung  und  gegenseitiger  Um  Änderung  mehrerer  benach- 
barter Idiome  dienen. 


Digitized  by 


Google 


Cowrtov 


19T 


folkrai  —  tcbope* 

foris  —  te  mam. 

frigidus,  a»  um  —  nhamsnui 

frons,  tis  —  pohre. 

felgur  —  pat6«taeoein. 

berba  —  säpacoh. 

homo  —  guaima,  cuciman. 

—  albus  — *  Isäya. 

—  niger  —  tabagniuh. 
hostis  —  areoi  gratrisima. 
numerus  —  oarin-ta. 

ignavus,  a,  um  —  meritoncon-ha. 

ignis  —  boteh,  pole,  putap6. 

infirmus,  a,  um  —  tohotama. 

indus  —  t8bim6ö#« 

indusium — guimisat(camiza:  port) 

infans  —  chapöma, 

juvenil    — ,    nimuihma,    knaynfca- 

mona. 
labium  —  tsbore-pe. 
lacus  —  poporta. 
lapis  —  ücah. 

lardum  —  sorobem,  d'joran-pe. 
laterculus  —  bopeh. 
lignum  —  amböb,  bonday. 
ligo  —  catasena. 
tinea  —  catib&ma. 
üngua  —  tobeh. 
longus,  a,  um  — suquenu&ma,  he- 

r&na. 
loqui  —  cuaya, 
luna  —  pitarang,  pelahra. 

—  prima  —  grilepa. 

—  plena  —  lagleman. 

—  nova  —  ovon. 

macer,  a  um  —  aricubacöma,    ha- 

rinke  pakon. 
madeo  —  mniam-pe. 
magnus,  a,  um  — *  herenma. 
roagus  —  bamoooloma. 
rnamnaa  —  mniametla,  rbamaoUu 
man  us  —  cocorre. 
mater  —  nhaman,  baiscbana. 
mel  silveslre  —  pnüWg. 
membrum  virile  -*-  seng. 

—  muliebre  —  tocob. 
mensa  —  boropama. 
mentum  -*-  ehaperronta»    , 


meridies  —  hop£  pretoi  granam. 
missa  —  mangwip*»g, 
mons  —  Iprn. 
morior  —  tagranhon. 
mullus,  tf,  um  —  pourica. 
mulier  —  aye,  boyraan,  baknan. 
nasus  —  nhieng. 
non  —  candg'e. 

nox  —  miribuang,  mari  pawanla. 
obßcurus,  a,  um  —  narim  ponwaa. 
oculus  —  mereng,  merim. 
08,  oris  —  schory,  tzöry,  tchot^ 
os,  Ossis  — •  d'jarra. 
ovum  —  paki. 
ostendere  — *  pomanwy. 
panis  —  lariiwa-  * 

a  parte  antica  ■—  merich6. 
a  parle  ima  — •  bombay. 
a  parle  postica  — *  üera*v& 
pectus  —  puira. 
pes  —  scbaru,  t'chaperrd. 
pingere  —  pirirehma. 
pinguis  —  leshama  nheme. 
pluma  —  schkru  peb,  chippu  p€. 
pluvia  —  mniamä, 
pluit  —  mniang. 
pulcher,  a,  um  —  butehma, 
praedator  —  puri. 
puella  —  cambe. 
puer  —  siböbma. 
ramus  —  bö-d'jarta. 
respirare  —  mat6-üan. 
I  ruber,  a,  um  — »tchoga  ingrö. 
saccbarum  —  cuan-rim. 
Saccus  —  sacombä. 
sagilta  —  aböng,  apbön* 
seouris  —  gasiarang,  barelana. 
semiaetbiops  —  brutiuh. 
senex  —  cajacama. 
sie,  sane  —  ya-moeni. 
sfdera  —  jurlb* 
8ol  —  obeh. 
soror  —  yecuen. 
Spiritus  vini  —  aantan  cor. 
slare  —  preobä. 
eylva  —  monteb-bercuma. 
lempus  —  ilsebi  caya. 
—  matutinum  —  ario&. 


Digitized  by 


Google 


itt 


Qoiaadd. 


terra  +«*  oach. 
tesliculi  —  cib&ki. 
tunica  muliebris  —  gartifc. 
vena  —  premhä. 
venari  —  chipuröna. 
veni  bue  -~  gaveaa. 
venler  —  tengike. 
vesper  —  tatusaib,  tasbare. 
vesles  *—  atih. 
via  ■*-  tep&nnno. 
viscera  -*~  tekin. 
umbilicUs  —  sabry-püita. 
Numeri:  1     tscharabiuan. 

2  Ischiri. 

3  pa-lapacurv. 

4  pa-pamd^. 

IQ    tschabrandaitaehe  (digi- 
tia  aUlis), 
arundo  bambusae  —  graüng  oam- 
rinra  (Scboll). 


aurantium  pomum   **+  laraig  (la- 

ranja:  port.) 
citreuoi  pomum  —  Ünaag  (Ikna: 

porl.). 
lagena,  fructua  «tttnraiteo  —  ripieh, 
fructus    musae    sapianlum   —   b*» 

combunt. 
fructus  musae  paradtsiacae  —  ba- 

coeng. 
oryza  —  uramu  (arräs:  port) 
phaseolus     —     jfiaabong    (faijao: 

port) 
psidium  — -  boferueeb. 
labacum  —  abtsehign. 
bambusa  —  oaowanra. 
mos*  —  bacöba. 
filix  —  premprem. 
aaecbar.  officio.  —  taupanna. 
zea  mays  —  raabeky. 


n. 


Coroado  von  Aldea  da  Pedro. 


abire,  discedere  —  deama  pahan. 
abscondere  «*—  upolatsha. 
accessus  (aditus)  —  doy-moro. 
acuere  —  camaca-beu. 
adolescens    (juvenis)     —     mache 

cönha, 
adspectus  —  mawtry  recon. 
adulalor  —  gue  walenna. 
aedificare  —  guira  puy. 
aemulalio  (zelolypia)    —    aya  que 

tecon. 
aemulus,  a,  um  —  araya  hin. 


aelernitaa  —  da  ga  eonha. 

aelernus,  a,  um  —   ku  üu6  pana. 

affin  is  —  maeonk^na. 

albus,  a,  um  —  crayo. 

agere  (facere)  —  arobopaya-pa. 

amare  (diligere)  —  lima, 

ambitio  —  herrolohe*hin. 

amor  —  Uintani-li-b^. 

amplexus  —  re-raca. 

anima  —  tangu&a. 

animal  —  tshamma  carocon. 

—  mansuetum  —  oanatebt+tohy. 


Digitized  by 


Google 


Coroado» 


19» 


animus  forlia  —  üpimo-len-han. 
animum  intendere  —  creya  teka« 
annuLus  (orbts)  —  ehaperre-pana. 
annus  —  botela. 
aperire  —  bratu. 

—  manu»  —  chaperre  pewe* 

—  portara  —  ambo-bralu. 

—  tiacum    —  oaioa- bratu    (port 
caixa). 

—  8U08  sensu«    — -   tocata  gffebo* 
candja. 

aqua  —  nhaman. 

aquae    inondal'to.    (diluvium)    — 

nhaman  garenon  daigran. 
arbores  desectae  —  amcö  oaymaa. 
arcus  —  naeriode,  mrinbl  . 
ardere  (ferverc)  —  coax^  ponhy. 
arma  (tehim)  — *  tanquetai. 
arma  deponere**—    nicajika    raiea- 

licran. 
arundo  saccharifeia  —  tupana  crim. 
aaperilas   (inelementia)   —  (shete-* 

gaka, 
auctus  (ampiificatus,  a,  um)  —  ca? 

pahön  melshy, 
auris  —  pepebna,  penta. 
anribus  pronia  aliquid  accipere  — 

catshole. 
auscultare  —  cachale. 
auxilium  —  oaferittr  (port). 
avia  —  nhaaantebjteg. 
aviditas  —  tekchin-len. 
balbutire  —  tetin  d'jokon. 
balneum  —  yamucahe\ 
bakaimum  — -  baerim~bö, 
baptisrausf  —  kö  pöma  payoya. 
baptiarai  apoasor  —  mayayane. 
bapüzare  —  yaiali  aya  ha. 
barbam   tondare  —  chaproftra  le* 

pingua. 
bene,  recte  —  tenfte  ca  on< 
benefieium  —  taaoe  oahy. 
bibere  —  mnmba,  bL 
blandiri  — 

bonum,  benigftjlaa  —  detau-tiea* 
bonus,  a,  um  —  tanne* 

—  vir  —  tanne  cuoiman. 
bona  mulier  —  boiamau  tanne. 


boreaa  —  nanetschorehy. 
brachiale,  armilla  —  gacola. 
brachium  —  eaeora,  nhat 
caducus,  a,um  (inßrmus)  —  techo- 


caecare  —  meriba  lona> 
oaeeus,  a,  um  —  merereea. 
oajceameotum   —    ttchama   pecha 

perre  pom. 
calefacere  —  coare,  ponhy  tenoma* 
calefieri  —  pole  guolen. 
caüdu«,  a,  um  —  pr&on-ma, 
caUidus,  a,  um  —  tekiod'jafcon. 
calvaria,  cranium  —  gue-chuma, 
campana  —  clo  man  tö  Ischina. 
campus  —  dota-paVmuhun. 
cancer  (morbus)  —  daschuetacbiua, 
caa4eUbrum  —  pretönma. 
canua,  a,  uju  —  pe  come  oama. 
capilti  —  gue. 

—  albi  —  gue-caUahma. 

—  cani  —  bosahma. 
capaa  —  echata  (port). 
caput  —  gue. 

carba  —  tepa  ibreUSma, 

—  ardens  —  pote  sicrem. 
carmen  (canlus)  —  gangu. 
carmen    amalorium     —  .  boymaa 

gangre. 
cauiicum  potatorium  —  gangre. 
caro,  nis  —  hanike. 

—  ferina  —  pepahme. 
caseus  —  topira  nhamanta. 
casügare  —  yata  pölochL 
casligalio  —  yataya  po. 

castus,  pudicus,  a,   um  —  caima 

anachicoma. 
calechismus  —  tarisarlshina,  . 
cauda  —  chesa. 
-*-  aimiae  —  tangua  chesa. 
caude8  arboria  —  auibo  cicrUk 
causa  (ratio)  —  hineilen, 
cavare  —  cuchetan. 
cavea  —  ehippu  guara. 
eavua>,  a,  um  (coocavus)  —  dobre. 
cemeterium  —  Ishamema. 
centujao —  capilam  (port). 
cerebruflt  .—-  gue\  mun  muy,    , 


Digitized  by 


Google 


280 


Coroado» 


certus,  a,  um  —  tehetencham, 
charla  —  taperra  (port.  papel.) 
chorda  arcus  —  merinde  pake. 

—  teirachordi  —  viola  (port.)  pake, 
non    multi    citri,    minime    edacem 

esse  —  erischen. 
cibum  capere,  comedcre  —  sheuma. 

—  suppedilare  —  puyü  gesheupfe 
cicatrix  —  crapontöma. 

ciroulus  —  craumä. 
circumire  —  cr'n  dötema. 
arbor  citri  aurantü  —  lane  ambö* 
cilreum  pomum  —  eadgene,   lima 

(porl.)  cadgena.  * 
citrus,  arbor  —  ambb. 
clamare  —  quare  nokan. 
eiatmor  —  quatshöhön. 
clarus,  lucidus,a,um  —  porsebemna. 
claodere,  (occludere)  —  ©aposm, 
claudiacare  —  peme  ft6-ke  pama. 
claudus,    a,    am    (debilia,    e)  — 

d'jarra  pen-ma  d'giarce  de  comen. 
cochlear  (liguta)  —  tachetachina. 
coci  nux  indica  —  patoa. 
coco8  nucifera  —  potao  ambö. 
coelum  —  taküem. 
coeruleus  —  nah  na. 
cogftare  de  aliqua  re  — *  mactusho- 

teon. 
cognalos  —  xataeeuen. 
collare,  monile  —  croane. 
collare  canis  —  tapirope  eroane. 
collis,  tumulü*  —  b&hra. 
colores  r-  gauaeke. 
comes,  socia  —  na-ten. 
cominus,  emious  —  preimpa-cuip4. 
complicare  —  guinde. 
comprobare  —  cuaite  nnihij. 
concidere,  dissecare  —  cangrö. 
concoquere,  digerere — terausheuenv 
concordia  —  arekin-te-he. 
concursare    —   guarandgenö   guin 

guana. 
concutere  —  schickenbrAle. 
confabulaüo,  colloqüium  —  regone 

ben. 
confessarrus  —  chare  teregambo. 
confirmare  —  teporttn  tischt. 


confileri  —  perembö. 
confasio  —  coay-tepahy, 
oonfusio     «lentis,     perturbatio    — 

mare  pangrame, 
consicere  —  bokitske  ooiaa  pewi  pa. 
conscientia  —  teco-ca-co«. 
conspiratio  —  cayan-promgran* 
oonvivium ,  featum  —  heta  paJ-pa. 
cor,  dis  —  tokera. 
corrum  —  tshama-p«. 
cortex  arboris  —  pe. 
cras  —  herinanta. 
crepitaculum  —  kia«krioa* 
crepitus  ligni  —  ambö  me  s*4u. 
ertbrum  —  onde. 
crudelis,  e;    immanis,  e  —  pon- 

neeka  roehy. 
crudelita*  —  shama  cohtit. 
crudelilar  —   takiml'jtfctttita  pama» 
crus  —  intschara. 
orua  —  aripanhan. 
cryta,  specus  —  cambsy« 
crystallum   -    nhanre. 
Cucurbita  —  ripopu. 
cusus!  —  ansehon. 
culter  —  tinan. 
cupidu8,  avidus,  a,  um  —  ahama 

cohen. 
curare  —  nacatshai. 
daemon  —  nhawuera« 
dare  —  mayinw  gaytido. 
da  mihi  —  ga  pu. 
decem  ~  saperrä  day. 
deligere,  eligere  —  gahny. 
demere,  deonorare  —  uaby,  rhadsv 
dens  —  lohe. 

dentes  frangere  —  tsehe  cande, 
dentium  dolor  — •  cahile. 
deoraum  fleelere  —  lite. 
deplorare  —  greke  pation. 
deportare  —  oet»man. 
depravatus,  a,  um  —  hekahin  ü- 

mobion. 
deprimere,  mergere  —  cambd. 
descendere  ' —  gua  gu. 
deserere  signa  —  maeran. 
deserlor,  perftftg«  —  heta-erao-om. 
despieere  —  ando-ba. 


Digitized  by 


Google 


Ooroado. 


wi 


deveraorium  —  era-mon. 
devorere  —  roetin  ambon  ehehon. 
digitus  —  cbaperr*. 
dimidius,  a,  um  —  crapa. 
discessus  —  gamo-minpa. 
discindere,  rumpere  —  lawne-o. 
disstmukare  —  moly-kon. 
dialnbuere  —  rcfoo  gandja. 
diu,      longum    tempus     —    yata- 

oyon. 
dives,  opulentus  —  here-pahma. 
docere  —  oahro  d'jote. 
docilts  —  tabrilonte. 
domidhum,  sedes  —  säten  metcba. 
donum,  munus  —  mayame  gayu. 
dormiens  —  täte  arena. 
dormire  —  tera,  tehre  greme. 
dubilare  —  pensa  maüe. 
ducere,  praeesse  —  ohinde. 
ductor  —  chene  prele-nion. 
duo  —  tshere. 

dux  —  tsehemier  gate  gatachino. 
edere  —  maschö. 
—  multum  —  heren  shen. 
effodere,  excidere  —  möne  cronbon. 
effugere  inimicos  —  manots  hahon. 
ego  —  maiake,  make. 
tlabi,  effugere  —  hela-cean. 
elatio,  sublatio  ' —  sbim  wayon. 
emungere  —  nberon. 
epilepsiae  morbus  —  aran^graora. 
epistolae,  litterae  —   tapera  (papet 

port.) 
equus  —  cawaru  (eaballo  port.) 
errare,  deesse  —  ükan,  d'johan. 
e8urire  —  areteur  bönum. 
evanescere  —  eondge  han. 
eviacerare  —  marke  tegben  bolu. 
examin are  —  mogakin  d'jaham. 
excedere  via  « —  dureshu. 
excubiae  — -  caya  pran. 
ex  quo  tempore  —  iane. 
exapecta  paulisper  —  cre  cawa. 
exspectare  —  cawa. 
extendere  —  pay-üe. 
extinguere  —  gram, 
extra  —  andara. 
extrinseeus,  foris  —  te  man». 


fabrica  ferraria  —  ambö  cangrc. 

facere  —  brotshen. 

facies,  vultus  *»—  morim  barra. 

factum  —  tanda  cam. 

fames  —  areteur  bönum. 

farina  —  make. 

—  mandioccae  —  bifü. 
fascinare,   inoantare   —    ambö    ga- 

yüma. 
febris —  p6-bri-tam. 
fei,  bilis  —  dalala-ta 
felis  —  chapi,  pembe. 
femina,  mulier  —  boyinan. 
feminae  pulchritudo  —  boyman  bau. 
ferire  —  ti  mopö. 
ferrum  —  camaran. 
festin  are,  properare  —  gamü. 
feslinalio,  properalio  —  bnemee. 
fides  —  lelenekä. 

—  credila  —  rete  mapiipa. 
ftgmenlum,  commentum   —  aretshi 

cuit8hy. 
filia  —  chambe. 
filius  —  chapoma. 

—  soceri  —  chambe  cuera. 
filix  —  preprem. 

filum  —  calenyawena. 

—  per  acum  trajicere  —  cahu-ema. 
finire,  finem  faeere  —  tanda  com« 
firmare,  munire  —  ga  wä. 
fissus,  a,  um  —  arimbo-mo. 
ftstula  —  bröh-ma. 

flamma,  ardor  —  pelö  garenre. 
flavis  crintbus  —   gue  marandarni. 
flavus,   a,    um    —    tschaitacama, 

tscha-le-eana. 
florere  —  ila  ta  monhlon. 
flos  —  poponaim. 
fluminis  ex  adverso     —     nhauran 

tocheta. 
Irans  fluvium  —  nhaman-locheta. 
focus  —  deri-lata. 
folium  —  tschope,  techupan  gue. 
fons,  scaturigo  —  nhaman  purere* 

nim. 
formosa  mater  —  meka  cunke. 

—  soror  —  meka  ye  cuen. 

—  virgo  —  meka  cambe. 

26 


Digitized  by 


Google 


m 


Coaroado. 


fornax  —  nahen  pamo. 

forluna  —  tenne  ca-mehon. 

fossa  —  dohrc-ereuma. 

fraler  —  ischalay  coain. 

fraus  —  konla  pahy. 

frigus  —  nhamanlä. 

frumenlum  —  arron  ercuna. 

fruticetum  —  ukanma. 

fulgur  —  pale-lacuem. 

funda,  crumena  —  lieani  shuoa. 

funis,  laqueus  —  na  «ja. 

fuscus,  a,  um  —  gu6-palahma. 

fusus  —  tecale. 

galerus  —  gue  panchina. 

garrulus,  a,  um  —  cbaranque  koma. 

genu  —  thorin. 

geslus  ineptus  —  tshorecon  pama. 

gibbus  —  ura. 

gibbosus  —  uraban  buma. 

gladius  —  tshi  karri-na. 

globosus,  rolundus  —  arund'euma* 

globus,  sphaera  —  cra-m-nake. 

gradalim  —  palah-mon. 

gratus',  a,  um  —  tenu  a  hy. 

gutta,  slilla  —  d'giocon  topä. 

hie,  ecce  —  gra, 

—  est  —  man  grana. 
— ,  ia  —  tehon. 

-^-,  haec  —  imahon. 
hi,  illi  —  newahon. 
hoc  —  maoelehon. 

—  omne,  haec  ouneta  —   manei* 
erekema. 

bieoos  —  nhaman  operic&. 

hüarilas  —  reticaniten. 

hirundo  —  lenke  parcuma. 

hominis  —  tahumeoia» 

hosti8  —  arem  grantshira. 

humanitas  —  d'yala'fma. 

humanus,  a,  um  —  hesakin  d'jö, 

numerus  —  carin-tiu 

humidus,  a,  um  —  taron. 

humor  —  taronya. 

iclerus  morbus  —  checorta. 

ignavia  —  meritoncon. 

ignavus,  a,  um  —  meritoneon-hä, 

oere. 
ignis  —  pole. 


ignis  carboaarius  —  pote  sacrelumi. 

ignem  acceadere  —  pole  caten. 

ignominia —  tscho-l£-Umleime  ( Ol- 
eom). 

illi,  ei  (pronom.)  —  machicana. 

illinc  venit  —  maokin  guäna. 

illuc  vadit  —  maa^cue-tnan.  ' 

illuminare,   illuslrare    —    merinate 
le-na. 

immo,  utique  —  ya-moeni. 

impedire  —  langrim-ke. 

impensa  —  tsharoanhiä. 

implicare  —  catain-to. 

improvidus,  a,  um  —  legin  d'joeon. 

in  —  day. 

inconsolabilis  —  cuten  grin. 

indecens  —  chambe  hin  terra. 
|   indianus  —  tshimeou. 
;    inebriare  —  onle  ma. 

infans  —  chap6ma. 

inficiari  —  yolama. 

inflare,  sufflare  —  cue  ta  möma. 

infodere  —  andö-riom. 

infra,  subter  —  bombay. 

in  gratus,  a,  um  —  tochil6  cahon. 

inhumanuB,  a,  um  —  poneeahon. 

initium,  prineipium  —  andjo-ikahne. 

injuria,  iojuslitia    —     napö-lakind 
jokon. 

injustus  —  taue  mon  pokahy. 

inooeens  —  revitee. 

inobedienlia  —  Ubimi-caha-cön. 

inopia  eibi  —  tare  tamo  ya  hinhon. 

insaoabüis  —  inlika  walshe. 

insidiae  —  eanha-pram. 

inspicere  —  daern  tschö. 

inlellectua,  mens  —  gue  pur«  garo. 

inlelligere  —  cuatioo  puveoa. 

inlerula  —  camisa  (porL) 

intestina,  ilia  —  lekin. 

inirare  —  dahin  mamon. 

intueri,  adspieere  —   leyeho  cawa. 

invalidua,    lingui   animo  —  cajole 
conham. 

invidia  —  cagio-hom. 

ire  —  gamun. 

jacere,  cubare  —  craoftanron. 

—  humi  —  oberen  manron* 


Digitized 


b,  Google 


Coroado. 


203 


jaeere  puerpera  —  pembe  tay  hon. 

—  in  silva  —  bonday  momaea. 
jenlaculum  -—  linaca  pachenpa. 
Jesus  —  tupea  mataleka. 

juba  —  caruae  gue. 

labi  —  cracranhe. 

labia  —  tshore-pe. 

labor  —  petshine. 

laborare  —  tapetshin  hi. 

labrum  —  cuan-nnru 

lacryma  —  nhaman  meripa. 

laqueus  —  potoke  puy. 

laqueos  avibus  tendere — chippu  puy. 

lardutn  —  d'joran  pev 

laübulum  ferae   —   malshema  gua, 

oataha-ma-hemo. 
laudare  —  leneea-hon. 
laus,  laudes  —  tenca-hon. 
leetus  —  eanamlshioa. 

—  pensili8  —  pita. 

in  lecto  cubare  —   crananatsharan. 
lenire,  mittgare   —  congre-tin-day. 
leniter  procedere  —  patah  uaieu. 
liberalilas  —  tekotima  üihan. 
überlas,  poteslas  —  takin  d'j&hon. 
libra,  pondos  —  boshita  pocaain» 
libra  —  na-tu-le-kin  lahin. 
lignum  —  bonday. 
lingua  —  tope. 
longus,  a,  uro  —  herema. 
longa  via  —  china  greyan. 
loqui,  dicere  —  cuaya. 
colloqui  —  tsheya  pan. 
loqui  frustra  —   aretshi-cuits-hy. 
loqui  clara  voce  —  cuatshü. 
loqui  submttsa  voce  —  pata-  cuaya, 

chatoe  gaya* 
lusitanice  loqui  *—  portuy  cuaya« 
lotum,  sordes  —  okapopay. 
lucrum,  i  — •  toya  muya. 
lona  —  petahra. 

—  intermestris  —  orön.  ■ 

—  dividua,  redux  —  gritepa. , 
plenilunium  —  lagleman. 

lunae  lumine  — *  petahra  he  taima. 
Jona  togiens,    decrescens    —    ta- 

coyacon. 
luscns  —  meri  pocomwie. 


lulum  —  naobe  greta. 
lux,  lumen  —  pulape. 

—  coeli  stellati  —  tacuen  d'juripa. 
luxare  —  kcran  bona. 

macer  —  harinke  pacon. 
madefacere  —  aröma. 
magnus,  a,  um  —  herenma. 
major,  jus  —  caya  cama. 
maximus,  a,  um  ~    duva  pericam. 
maledicus  in  deum   —  ti-goya  hi- 

coimon. 
maledictum  in  deum,  blasphemia  — 

tigoyk-hy. 
mancipium,  servus  —  jai-man. 
mandioecae  radix  —  bichü. 
mane  hodie  —  arina  him-ha. 
mane,  multo  mane  —  pah  in  kina. 
manlica  —   sacö  (port.)  pewbe: 
mare  —  poporta. 

—  magnum,    oceanus    —   poporta 
bereune. 

margo,  ora  —  arinta. 

maria,  sancta  —  tupan  maria  onat- 

shona. 
maier  —  nhaman  batschana. 

—  familias  —  ayan. 

in  malrimonium  ducere   —  hripaia. 
matrona  —  naben. 
medicamenturo  —  baytshina. 
medimnus,  modius  —  bökinandalsa- 

me. 
melior,  potior  —  teka  shy. 
meliorem  fieri  —  tatahahin  hon. 
melius  est  —  pateftö  pateke. 
mensura,  modus   —   curuwin  dot- 

shina. 
mentum  —  chaperronla. 
meridies  —  hope  pretui  granam. 
tempus    anlemcridianum    —    grfre 

prepa. 

—  pomeridianum  —  tamamon,  tu- 
schte. 

merx  —  tschama. 

metallum,  aes  —  copry  (port.) 

meus,  a,  um  —  bihuän. 

melo,  Cucurbita  citrullus   —   mela- 

nua  (port.  melancia). 
meliri  —  bucayü  da. 


Digitized  by 


Google 


201 


CoroaAo. 


miseria  —  andgerica. 
mittere  —  d'sole  ya  monba. 
moeror,  dolor  —  kanlshena  iola. 
moerore  confici  —  reraoca  gun. 
moliri,    ad   aliquid   an  im  um   inlea- 

dere  —  capön. 
monachus  capucinus  cucullatus    — 

choperron  tölin  a. 
mons,  collis  —  pre. 
montem  eniü  —  pr6  üan. 
mon slrare  mox,  modo    —    tschjm- 

pidschi  powanwy. 
mori,  obire  —  heta  gram,  tagra  nhon. 
mors,  obitus  —  lagranhon. 
mortis  dies  —  tagranhi-hoo. 
mortui»  —  heta  graon. 
muccinium,  sudarium  —  lemo. 
multiludo,    vis     —     tsheme   apuri 

cahon. 
mullus,  a,  um  —  pourica. 
murmurare  —  tshite  ben. 
murus  —  cuatsheca  tshüma. 
rousae  fructus  —  pokö. 
muscus  ad  arbores  —  ambö  güe. 
musica  —  musica  hepuy  (port.) 
mutare  locum  —  crömuehi  pandL 

—  consuetudinem  —  nhoti  tsha. 

—  mores  —  nhoü-tohrier6. 
mutuari  —  areten-moya-ma. 
rnutus,  elinguis  —  d'gi  oontapa. 
mutum  esse  —  pente  puri  gaoon. 
narratio  —  petahna. 

nasura  percutere  talitro  -<-  eapan-tu. 
nalare  —  nhamen  gre. 
natio,  gens  —  antshieace. 
nebula  —  meri  tshema. 
necessitas,  indigenüa —  mate  uhioo. 
nepos' —  ojai-uent. 
nequam  —  lenecamexe. 
nequaquam  —  ale  pnm  pan. 
oe  unus  qutdem  — ~  «aimon» 
nidus  —  pay  gnetay. 
niger,  a,  um  —  uanan. 
nihil  —  d'je-o. 

—  seit  —  trieon-a. 
nomen  —  mandgira. 
non,  minime  —  coodje» 
notio  species  —  üoä  gka. 


noüooem  rei  habere  —  anga  o'go- 

imbi. 
novut,  a,  um  —  saputen, 
nox,  ctis  —  «an  pawanta. 
n oclem  sub  dio  traasigwre   —  ptte 

tica  tanby. 
nudius  tertius  —  andjö-tshari. 
nudus,  a,  um  —  eaten  bakon. 
nullus,  a,  um  —  condge-hi. 
nuper  —  pahy*h&. 
nusquam  —  cuinömawileon. 
obdormire  *—  täte  arena  kon. 
obedientia  —  tegind'jo. 
obedire  —  pafcoxö. 
obscuratio  solis  —  hope-gramm*. 
ob8curitas  —  marim  ponwau. 
obscurus,  a,  um  —  marim  ponwan. 
observara  —  tego  shy. 
obsidere,   oppugnare    —     meriahe 

grand'je. 
obtteirix  —  pe-pam. 
obitmere  —  gaque  puen. 
oeeaacare  — •  menba  kona. 
occasio  —  bepahra  paia. 
oecupare  —  matabritoo. 
oeulus  —  merUa,  merefcg,  hmrim. 
oculi  bulbus  —  raerim  gri-re. 
oculos     circumferre,     speetare     — 

tshore  netshö. 
oculis  limis  speetare  —  mericuan. 
offendere  —  ehete  nowä* 
offensio  —  noro  gieoti. 
offerre  —  yau  ny. 
olla«     uroaus    —    nhamen-mulry, 

popan. 
onerare  anirnal  —  taoa^a  eama. 

—  currum  —  tapira  ambdv 

—  telam  glaode  plumbea  —  arao- 
ke  grepu, 

oriens  —  hope  nhiram. 

ortus  solis  —  hopelacuen  mahon. 

08  —  tshore. 

—  parwm  —  tshore  pemte. 

—  rubrum  —  mucherura. 

—  oask  —  d'jarra. 

oacitari  —  uieadshore  üwemam. 
08eulari  —  pursore-merabd. 
ostium  fluvit  —  nhaman  tshore. 


Digitized  by 


Google 


Coroato. 


ovum  —  arinha  poU, 

pacare  —  tenuaa  eahon. 

pallidus,   a,  um    —    cueoen4e»tai- 

pama. 
petpitalio  cordis  —  chajaetipo« 
panis  —  tarüna.  \ 

pannua  —  ste  vordM. 
paradisus  —  lacüen. 
partus,  us  —  ehambe-lay. 
parvus,  a,  um  -^  pembe. 
pater  —  hale.  uare. 

—  famiuas  —  guar  ategatshma. 
ad  paupertalem   redigi  —   audgtai 

nneoion. 
depauperatus  ~  b6r-pa*maeh& 
pavidva»  a,  um  —  capla-rioJL 
pavo  —  cusunanna. 
pax  — •  tecuarashy. 
paeem  componers  —  tscua   oahon. 
pecten  —  guerena. 
pectus  —  puara. 
per  —  ganden  »emo. 
percunctari  —  canya  pnam. 
pereodie  —  hinö  herinanta. 
perferre,  pali  —  t£-e*n-nam. 
perforare  —  ganden  conde. 
permutare,  eomonitare  —  regaya. 
pes,  <Hs  —  t'ehaperre. 
pedestre  iter  - —  t'ehaperre  uhra. 
pedfo  planta  —  t'chaperrg  bay. 
pes  felis  onsae  — •  pana  ehaperre. 

—  felis  —  chappe  obaperre. 

—  canis  —  d'joara  ehaperre. 
*~  ämtae  *-*  langua  ehaperre. 
pedibus  ire  —  preua  mou. 
petere,  posoere  —  mdpuya. 
pinguis,  e  *—  tesbama  nheme. 
piseari  —  manake  monde,  manake 

mapui. 
planiües,  eampus  —  noeh<«enna. 
pluma,   penna  —    p4,   ehippu  pä, 

schipe. 
phra  *—  eohan~n6n. 
ponderosus,  a,  um  —  bofcin,  yandau 
pondus,  moles  —  gahä  tma. 
poreus  — •   Behoren. 
potens,  pollens  —  thftttia  gray. 
potus  —  ohaman  bapan. 


peaeeeptum,  jussnm  —    osaisa  te- 

nekata  (porL  coisa  denegada). 
praecinetorram  e  ptamis   —   prara- 

gameneina. 
praecipilatio,  lapsus  — •  lahatshö. 
praefectus  —  eapitam  beu. 
preces,  bsnedictio  — ehaperre  tinshu. 
prehendere,  apprehendere  —  mono 

bone. 
pretiosu8,  a,  19m  —  tagran  meban. 
prelio  magno  —  moya  te  pobon. 
pridem,    ex  mulüs  annis  —  tiata> 

tä-pana. 
primum  —  merichora-gre. 
prineeps  —  aleurra. 

—  genüg  —  tshemim  d*ytona. 
proavus  —  tahay-etta,  tschi-bay. 
probitas  —  temapü»pahon. 
projicere,  sternere  — •  eawaca. 
puer  —  knay  nhamoua. 
puella  —  nhatama. 

pugna,  eertamen  —  garape. 

—  luctaüo  —  aram  pan  huma* 
quaerere,  serulari  —  efaea  panhuy. 
quies,  requies  —  taten  d'ja. 

e  lassitudine    acquiescas    —    icra- 

tsha  tatend'ja. 
quinque  dierum  —  paarepekon. 
quin  quies  —  chapretshiauJebtihL 
ramus  —  bö-d'jarta.  ' 

rapere,  vi  abdueere  —   paye^e-pa. 
raplor,  praedator  —  tsebami  grett- 

teuma. 
reclus,  a,  um  —  prete. 
recla  via  ire  —  prete  matschen, 
rectum  esse  —  tapere-tü  vrä. « 
reditus  —  andä  denmu. 
retugium,  praesidium  —  cabüa. 
requiescere  —  ietan  <FjA. 
res  —  gasshtma. 
res  nova,  novum  —    cuaha,    ma- 

wnya. 
retro  —  attdo  de-hon. 
ripa  —  nbamen  arinta. 
rosa  —  bopönem. 
rostrutn  —  tshay. 
rubeolae     morbus      —      sarampo 

(port.) 


Digitized  by 


Google 


Cocoado* 


ruber,  a,  um  —  muobruruma,  tahe- 

ga  iogrö« 
rubinus  —  hoka  ruruoa. 
ruga  —  tepö  nombri  tema. 
sagitla  —  pun,  aphon. 

—  acie  serrata  —  scholitscha. 
sagiltam  «xlrahere  —  aoga-hy. 
. —  frangcre  —  caudu. 
sagitta  pro  aviculis  —  paori. 
,— -  militari?  —  sopa. 

sal  —  guenra. 

aaliva,     spulum    —    Uhore-uqual 

schein  hy. 
saltus  —  ererebone  sbioa. 
salulatio  —  puay  te-oe, 
scalpellum  —  aregamböütshina. 
scandere  —  macawan. 
adsceQdere  equum  —  cawarutska. 

—  scaphara  —  gara  pitsge* 
sciurus  —  pone. 

scolopax  —  kaitt.crena  camhon» 

securis  —  cramman  bareUina. 

sed»  aulem  —  agahon. 

semel  —  gre. 

semihora  —  ere  conhan. 

samianimis  —  tagr&nhim. 

semper  —  pahin  ha. 

senectule  confeclua    —    aru/ia   ga- 

gwrija. 
Septem  —  popauhaa. 
.sermo,  üngua  —  knaiükind'jö. 
aerpens  — -  schanmun. 
serta  florum  —  bopo  nem, 
sicera,     vinum     adustum     —     kri 

(aanlan  cor), 
sileas!  —  capa  kuan-sche. 
silex  —  arande  ü-ma  doretchi. 
similitudo  —  tshuptan  nha  cahe. 
sin us  —  nhamanla,  ojamanta. 
societas,  consortium  —  operi  care. 
aocrus  —  aranke, 
so!  —  obeh,  opeb. 
dies  8olis  —  tupaa  paya. 
solis  lumen  (dies  clarus)  —  obeh 

he  saima. 
solvas  mihi  —  y  para  tagranmahy. 
aolvere  —  tagran  mahy. 
8omnium  —  arccalehra. 


species  —  tahoraiwL 

spectrum,     phaatasma     —     hopt 

gramna« 
speculum  —  greka  rulschiaa. 

—  inspioere  —  d  merim  brekarita 
kina. 

spirare,    animam  dueere  —   male- 

üan. 
spoliare  . —  peccata  bombay. 
spondere,  fidem  inlerponere  —  ü- 

ke  cuoyman  tanachu. 
spuma  —  nhaaaan  papan. 
stare  —  preoha. 
sternere,  prosternere  —  boiigrd. 
stipes  —  chato-chona. 
slrangulalus,  a,  uro    —    paare  ea- 

merim  grahoa. 
slrenuus,  egregius  —  tipaxno. 
auceensere,  irasci    —    aregacheon 

chespoguol. 
succus  plantae  —  bonw£  sumocrin. 
suffocalus,  a,  um    —    taräm    gra- 

nhim. 
superslilio  —  areshi-cuilshe. 
supplodere  pedem   —  che  cacham. 
sylva  —  bela,  hercuraa« 
tabacum,  herba  nkoüaaa   —  boke. 
labaci  pulvis  —  iabaco  (port) 
labaci  fumtft*  —  boke  tshe. 
labaoum  fmoare  —  boke  molehe. 
tabeilarius  —  tapera  yamon. 
tabula  —  ambb  detima. 
talus  —  l'chaperre  lohny. 
tapiru,8  americauus  (anla)  —  paina. 
tartarus»  inferi  —  lartara  nhawnera. 
tegmen  —  catea  regand'giti. 
telum  pyrium  —  bocawa. 
teü   pyrii  ictus    —     (por**)  **&& 

gardad'gia* 
templum  —  tupan  guara.  0 
tempus  ~  ilshicaya. 

—  matutinum  —  arina, 

tener,  mollis,  subülis  —  aranshana. 
lerere*  fricare  —  te-ten. 
a  tergo  —  üera-ve. 
—  conspicere   —  hingirira  tscho. 
terrere»  ptrtecfere  —  güe«4amoa. 
libia,  fistula  musiea  —  terara. 


Digitized  by 


Google 


Coroado. .  Malali. 


an 


timidu8,  a,  um  —  djadamopren. 
timor,  melus  —  mapreu. 
tollere  —  caingra. 
trajicere  fluvium  —    aiaman  tshita, 
tmaqujllns*  oontentus  — -  treguit~ten« 
Iransferre    —    nan-mü,   teta  garan 

bona, 
transfigere  —  ambö-ti. 
truncu8  —  amb6  oarua. 
tuber,  bubo  —  cr&n-üicom. 
tuua,  a,  um  —  üjuanhum. 
tympanum  —  borarä« 
ultimus,  a,  um  —  pahtnha. 
umbra  —  tangüeli* 
sub  umbra  —  hope  granyam. 
uDcinulua,  bamulus   —   mucbenda 

puca  yanda. 
uncus,  hamus  —  paten  döna. 
undecim  *—  pauan. 
urere  —  cahüaoma. 
vacillare,  nutare  —  boitinu-tema. 
vasta  terra  —  coaiman  hercuma  hon, 
vates,  hariolus  —  bamonotöma. 
vena  —  premhe« 
venari  avea  —  chipurona. 
—  feras  —  Ish&ma  le  De. 
venalor  —  tayär  coaiman* 
venenatus  —  retahe-ma. 
veni  huc!  —  gavena. 
verberare  —  tioaopo. 
verbum,  vocabulum  — «  cuait&. 
veru  —  bola-lschina. 
vesper  —  teshare. 


vestigium  —  tohny  djjarraca. 
via,  iter  — »  ehiuna,  cheuna. 
de  via  abecrare  -~  tshaimon. 
vir  —  coaima. 

viri  pulchriludo  —  coaiman  bau. 
via,  poteslas  —  Lepan-rao. 
vitium,  mendum  —  d'jäshik&on. 
volvere,  devolwe  *—  araprä-mo. 
vorago  —  dareheren«ma. 
vulgo    sennone    qu*d    constat    - 

chambc  bacon. 
vulnerare  —  pere-lfe*ma. 
vulneratus  —  crtm  pA-ma.      -  - 
asinus  -^  arune*  . 
bos  ferus  —  perfekteren*.         •     • 
canjs  —  d'zoatea. 

—  mordax  —  d'zoära  timeroq, 

—  vertugis  —  d'zoära  parisena. 
capra,  capella  —  calera  (port.) 
cerva  —  yarumea6-bue. 

mulus  —  pake>  ararenne. 

simia  -*+-  tangaa* 

taurus  — ^  tapira  cuene. 

vulpes  —  patebonday  meaino. 

avis  —  chippü. 

aquila  —  coan  negrene. 

psillacus  —  crana,  canrtn. 

rana  —  taurina. 

testudo  —  pecrän-te. 

piscis  —  manake. 

formica  —  pot«. 

—  rubra  —  tapäna. 


MA.LAL  I*). 


altU8,  a,  um  —  araseltoi. 
aqua  —  keehe  cheche. 
arbor  —  rae. 


arcus  — -  soihe.     ,  . 
auris  —  ajepc6  epcö. 
aurum  —  toica. 


*)  Nor  "wenige  Worte  konnte  ich  in  Minas  Novaa  aus  dem  Munde  eines 
Malali  (mit  deutscher  Schreibung)  aufzeichnen;  andere  (mit  portugiesischer), 
welche  St.  Hilaire  (Voy.  de  Rio  de  Janeiro  et  Minas  Geraes  I.  428)  mit- 
theilt, sind  hier  (H)  beigefügt  worden. 


Digitized  by 


Google 


2« 


Malali. 


barba  —  esefco. 

bibamus  —  ia  moooccioc. 

brachium  —  niem  nhimnoi. 

cadere  —  om£e. 

calor  *—  eje. 

canto,  are  —  niamokäe, 

capittus  —  aöi 

caput  —  akö,  cai  H. 

caro,  nis  —  junie. 

coelum  —  .jaaaepäoime, 

Collum  —  ajemio. 

cor  —  akeschö. 

cornu  —  manailke. 

crus  —  ennhiola  H. 

culter  —  katk  (k  lenis). 

denies  —  aiö,  ajo  H. 

desuper  —  jamemauem. 

deua  —  amielö  (lupan  H.) 

digitus  —  aoiemkä,  anhemco  H. 

domus  —  jcö. 

dormio,  irc  —  niem&honö. 

dormiamus  —  ia  mihoeno  H. 

edo,  edere  —  pomemenmeng. 

edamus  *—  ia  nasit  H. 

eo,  is,  ire  —  akehege. 

femin a  —  nioptanpitecnan  H. 

femur  —  •kemno,  ennhe  H. 

farina  mandiocca  —  ouniä. 

filia  —  ekokaha. 

filius  —  hakö. 

foedus,  a,  um  —  evuurn. 

fraler  —  hagno» 

frigidus,  a,  um   —  kapägnoming- 

ming. 
frons  —  hak  6. 
herba  —  ach  e  na. 
homo  —  niopoa  H. 
—  niger  —  lapagnon. 
ignis  —  cuia,  coia  H. 
indusium  (camiza  lusit.)    —    agä- 

schike,  camisan  H. 
infans  —  akö,  jopnan  H. 
jugulum  —  aon  H. 


lac  —  pojo. 

lapis  —  haak. 

lignum   —  me. 

lingua  —  nhocnho  H. 

longus,  a*  um  —  eecbeem  vel  s*ek. 

Jona  —  aj& 

man  us  —  ajimke. 

maritus,  conjux  —  ateapiep. 

maier  —  ate,  ila  H. 

mel  —  tön  H. 

mordeo  —  niantanoma. 

morior,  i  —  hepoho. 

multus,  a,  um  —  akgnohachä. 

mulier  —  ajenle. 

nasus  — *  aseje,  eegi  H. 

niger,  a,  um  —  echeemlom. 

non  —  atepomnok. 

nox  -—  aplom. 

oculus  —  keto,  achetö  H. 

os,  ori8  —  ajatoco,  jalaco  H. 

08,  ossts  —  akem. 

jrnter  —   tanat&mon,  manatamoi  H. 

pecUis  —  ajoche. 

pes,  edis  —  apaö,  irnpata  H. 

pluma  —  p&e. 

pluvia  —  chaab. 

pulcher,  a,  um  —  opoi. 

pulex  penelrans  <— -  amhai  H. 

radix  —  mimmHae*. 

ruber,  a,  um  —  poeatä. 

sagitla  —  poi*. 

sanguis  —  akemje. 

securis  —  pe. 

serpens  —  hahim  H. 

sol  —  hapern. 

lelum  pyrium  —  poö. 

templum  —  lupan  hue  H. 

terra  —  am. 

tonitru  —  scape. 

venter  —  aigno. 

ventus  —  aoch6. 

unguis  —  nhmfalchai  H. 


Digitized  by 


Google 


tidBtO. 


B09 


G  U  A  T  0*). 


aeger  —  akouai. 

alfigare  •—  aotrtehai. 

aqua  — -•  raaguen. 

arbor  —  mador.  * 

arcus  —  magatea. 

auris  —  mavi. 

avis  —  madjahe. 

bibere  -±-  noukeu. 

bonus  —  iloa. 

bracbium  —  ma  po. 

calor  —  apeu. 

cantare  —  maho. 

capilli  —  ma-eu. 

capitaneus  —  madjioo. 

capul  —  do-keu. 

caro  —  madeu. 

Cataracta  —  apowakou. 

cauda  —  ipana.  * 

cerebrum  —  injaque. 

clava  —  maraguea. 

cor  —  acogo. 

considere  —  naguagueu. 

crus  —  mucupana. 

culler  —  molepougoüai. 

currere  —  niguouai. 

cymba  magna  —  rooutonouu. 

—  parva  —  moudinouu. 
de  nies  —  maqua. 

deus  —  ochewekin. 
diabolus  —  moukelengui. 
dies  —  machao. 
digilus  —  lijaqae. 
dormire  —  kouni. 
edere  —  aroeugcren. 
ensis,  gladius  —  nickeewai. 
faligare  —  acoura. 
febris  —  apouja. 
fetnina  —  raoubaja. 
femur  —  uvi. 
filia  —  moudiohaja. 

—  mea  —  jio. 


filius  —  alora. 

frigU8  •j—'  maraquai. 

frons  —  toori. 

fulgur  —  ito: 

gaudere  —  atarijou. 

gravis  —  itavo. 

gutlur  —  yotorito. 

homo  albus  —  akua-ichou. 

—  niger  —  mibaia-chou. 

—  ruber  —  maguea. 

—  8emiaelhiops —  noupirego-chod. 
numerus  —  chawapo. 

ignis  —  mala. 

labium  —  iguai-o. 

iaceria  —  miperei. 

lacus  —  mouriquen. 

lapie  —  macou. 

lardum  —  magunpo. 

lavare  —  waafe. 

levis  —  nilaan. 

lignum,  sylva  —  modj-ao. 

lingua  —  chagi. 

loqui  —  mouteu. 

luna  —  upina. 

malus  vel  foedus  —  mifau. 

manu8  —  ida. 

mentum  —  ebo.  ■ 

mergere  —  afeugua. 

mons  —  marapo. 

mordere  —  eta. 

nasus  —  laga. 

natare  —  afeaeuni. 

non  —  mau. 

nox  —  maß. 

occidere  —  wadoubegou. 

oculus  —  marei. 

08,  oris  -**  djio. 

pagus  —  lhajou. 

pectus  —  daape. 

peius  —  ifai. 

perculere  —  negoun. 


•)  Nach  Castelnau  (Expedit.  V,  283.)    Yergl.  oben  I.  245. 


27 


Digitized  by 


Google 


HO 


Gualo. 


pes  —  apoo. 
piger  —  eiguaoraea. 
piscis  —  megenu. 
plorare  —  aouni. 
pluvia  —  mavei. 
prata,  campus  —  madjo-ougeu. 
pulcher  —  nitou. 
rivulus  —  moudieque. 
rivus  —  matogiquen. 
sagillae  —  machil. 
sallare  —  agacha. 
sanguis  —  mougua-a. 
senex  vel  anus  —  meou. 
serpens  —  mojyipao. 
sie  —  ii. 

sicera  —  mapoqueue, 
sidera  —  mabeu. 
8ol  —  nouveai. 
stem  ulare  —  atohian. 
supercilia  —  mokeu-oudi. 
lelum  pyrium  —  makeu. 
terra  —  mafo. 
limor  —  noulaguaio. 
tonilru  —  roatariaa« 
lugurium  —  moueu. 
venari  —  yavarou. 
venler  —  ipo. 
vestimenla  —  mare. 
via,  semila  —  maquvi. 
vir  —  malai. 
Numeri:  1     tchenai. 
^  2     dou-ouni. 

3  tchoum. 

4  dekai. 

5  toera. 

6  tcheaai-caicaira. 

7  dououni-caicaira. 

8  tchoum-cairaira. 

9  dekai-caicaira. 

10  quinoida. 

11  thenai-ai-caibo. 


12  douounai-ai-caibo. 

13  tchoum-ai-caibo. 
1 14     dekai-ai-caibo. 

15  quinoibo. 

16  tchenai-ai-quaeboibo. 

17  douounai-ai-quachoibo. 

18  tchoum-ai-quachoibo, 

19  dekai-ai-quachoiba. 

20  quinoui-quachoibo. 

21  tchenai-jiga., 
26     deckagiga, 

30     tchenai-jiga-caicaira, 
bos  —  waca  (porL). 
canis  —  mavii. 
cervus  —  mejiavi. 
equus  —  tojepagof 
dasypus   —  mipi. 
felis  onza  —  apac?. 
hydrochoerus  —  makeaen. 
lupus  —  mougouteu. 
nasua  —  maajaho. 
simia  —  maepo.  ' 

aus  —  mapo. 
tapirus  —  maou. 
ve8perlilio  —  mapo. 
gallina  —  mag^ri-jahe. 
myeleria  (jabiru)  —  nicko. 
psitlacus  —  mitada. 
—  ara  —  machada. 
rhamphasto*  —  malogouiai. 
rhea  americ.  —  maatou. 
crocodilus  —  miko. 
crotalus  —  mijü.  ' 

python  -T-  miquari. 
palma  (cocos)  —  nu4)ü. 
balalas  edulis  —  mouka. 
fabae  —  moupariroca. 
go8sypium  —  moiUcbal 
musae  fniclUB  —  maquajaha. 
tabacum  —  mabpq, 
zea  mai 3  —  majei. 


Digitized  by 


Google 


PtUgao. 


211 


P  A  T  A  G  0  N  *). 


accipe  —  che. 

aqua  —  kam* 

avis  —  gutrrio. 

auris  —  shene. 

barba  —  ma. 

bibo,  ere  —  kara. 

canto,  are  — •  kaguen. 

capnt  —  guil. 

cincinnns  capillorum  —  korgegue. 

cingulum  —  chelda. 

clavis  —  gunkeraxue. 

cutis  —  zog. 

cymba  —  guakemjaro. 

da  mihi  —  mama. 

dens  —  curr. 

deus  —  kakenga. 

domu8  —  cocha. 

donnio,  ire  —  o-kolen. 

dux  —  aga. 

edo,  ere  —  catonocho. 

eo,  ire  —  alguen. 

faux  —  omer. 

fibula  —  kochel  keguiar. 

frango,  ere  —  kaken. 

fraler  —  chen. 

frenum  —  can. 

frigidus  —  azussem. 

frons  —  cauUken. 

fumum  dacere  (tabaci)   — -  hangui. 

funiculus  (filum)  —  cacha. 

globulos   cornibus  laurorum   impo- 

nere  (embolar :  hisp.)  —  korsaken. 
habenae  —  shum. 
herba  —  otta. 
horoo  —  nuken. 
jarulor,  ari  —  selbak. 
ignis  —  hamonaka. 
infans  —  cahim    (lupä:   cohtmi  ms 

parvus. ) 
labium  —  shum. 
laborare  —  ashul. 


lacrymo,  are  —  jaeangui. 
lapis  —  chana. 
lingua  —  del. 
loquor,  i  —  heaken. 
luna  —  amania* 
magnus,  a,  um  —  masi. 
mala  —  capank. 
manus  —  ore,  fan* 
maritu8  —  chagua. 
maier  —  yaman. 
mendacium  —  zauen. 
mulier  —  zunum. 
multus  —  azurn. 
,  mystax  —  machen, 
naaus  —  oo. 
navis  —  carro. 
nix  —  maygga. 
non  ampliu8  —  a-shoko. 
nux  —  apula.       ' 
oculus  —  gollel. 
omnis  —  keuken. 
parvus,  a,  um  —  tudeui. 
pater  —  yecamesh. 
pes  —  keal. 
pileus  —  koja.  , 

pluma  —  aujar. 
puella  —  zunum-kekalum. 
puer  —  nukenke-kaleb. 
relinquo,  ere  —  kut-kut 
salio,  ire  —  aljekuen. 
salto,  are  —  andiam. 
scribo,  ere  —  ore. 
sedeo,  ere  —  pee. 
sie,  sa  ne  —  chea. 
8ocius  —  kemparkem* 
sol  —  shwim. 
8urgo,  ere  —  kean. 
supra  —  zonguen. 
felum  pyrium  —  sembak. 
(empU8  matutinum  —  kenio. 
totum  —  cha. 


*)  Von  D.  Fei.  Bauzrf,  spanische  Schreibung. 


Digitized  by 


Google 


212 

Patagoit. 

Came. 

ventus  — 

koskil. 

8    wenekekague. 

venter  —  guim. 
veslis  —  kaikoesen. 

9  ,kekaxetzum. 
iO    !xaken. 

vigilo,  are 

—  anguenguen. 

20    keukum-xaken. 

volo,  velle 

—  sekey. 

30     ashunu-xaken. 

Numeri:  1 

cheuqueo. 

60    kukunu-xakeq. 

2 

xeukay. 

100    kagunu-xagena. 

3 

keash. 

-i 

canis  —  ejeguen. 

4 

kekaguy. 

dasypus  —  vriji. 

5 

keylzum. 

rhea  americana  —  elue. 

6 

wenecash. 

cicer  arietinum  ~  kekurelaregueo 

7 

kuka. 

lentes  —  sella. 

CAM  E*). 

accendere  ignem  —  pin  arna,  pin- 

gungra. 
albus,  a,  um  —  ouprei,  eupri. 
alligare  —  xe-xe. 
amare  —  make  ).  tokfc. 
amicus  —  mavi. 
amplecti  —  quimi. 
aqua  —  goiö. 
arbor  —  caico. 
audire  —  me. 
auris  —  riigre. 
barba  —  jo  v6. 
bibere  —  cron. 
bonus,  a,  um  —  ke, 
brachium  —  pen,  ipennunbac. 
cacare  —  jafaia. 
canlare  —  jen. 
capillus  —  guem. 
capul  —  ycrim  I.  erim. 


caro  —  tini. 

caro  cocla  —  nhendaia. 

caro  assa —  lini  cuxire,  gremgrem. 

Cataracta  —  göio  c*ne\ 

cauda  —  pu,  bu. 

cerebrum  —  crimemio. 

coelum caique. 

coeruleus  —  taimf. 

collare  —  jenca, 

Collum  —  ndui. 

considere  —  nin. 

coquere  —   endai-mö.1,        -  - 

cor  —  yfe.  ' 

corbes  —  cren. 

culter  —  jaque  (faca:  lusil. ) 

cymba  —  quiquein. 

deus  —  tupen. 

diabolus  —  vai-man  (ens  raalum.) 

dies  —  gunia. 


•)  Diese  Camea,  den  Ansiedlern  im  Innern **on  S.  Paulo  unter  dem  Namen 
der  Bugre.  oder  als  Indios  do  Mato  bekannt,  nennen  sich  selbst  Ctung-ang 
und  wenn  sie  sich  unter  den  Weissen,  als  gexfthrot,  niederlassen,  Cai-qui. 
Auch  ihre  Sprache,  in  der  sich  Anklänge  an  die  derGds,  Crens,  der  Goya- 
taeäs  mit  Wörtern  aus  der  Tupi  und  aus  Neger -Idiomen  verquickt  finden, 
weisst  sie  als  eine  Colluvies  gentium  nach,  deren  Wurzeln  vergeblich  in 
Einer  Richtung  zu  suchen  wären.  —  Die  Schreibung  ist  portugiesisch.  — 
Vergl.  I.  301. 


Digitized  by 


Google 


Came.' 


«3 


digitus  •—  ningue. 

—  pedis  —  epen4aye. 
dormire  —  inorom. 
durus,  a,  um  —*•  taralä. 

edere eoiav 

ego  —  in,  ünh,  ixom» 
excremenla  —  jafaia. 
falx  —  rongotö. 
fames  —  coquerim. 
fatigatus  —  queretim. 
femin a  —  fu,  tala. 
ferire  •*-  güie. 

ferox  —  yo. 
filius  —  coxim. 
flavu8  —  oinguere. 
flos  —  cafeie. 
fluvius  —  goiö. 

—  magnug  -*- 1  goioxira.  ■ 
foelidus  —  faingu* 
folium  —  cafaie, 

fraler  — +  javu-kei-kei. 
frigus  —  cuxä,  cuxate.      , 
fugere  **-  guaipatalim. 
gens  —  ang. 

—  nosira  —  rangre. 

—  silvesiris  —  caing-ang. 
genu  —  jacrino. 

gravis  —  cufi,  enfuie. 
homo  —  caia,  pahy,  auy. 

—  semiaelhiops  —  cuxam. 
ignis  —  pin. 

indusium  —  xupoin. 

—  tipoy  —  crenini. 
inimicus  —   tocri. 

infans  —  pahy-xim,  coianxi. 

labium  —  jenforö. 

lacus  —  cape,  capi  1.  ore. 

lavare  —  cupe. 

lignum,  baculum  —  ca. 

ligna  pro  igne  —  pimn. 

lingua  —  none. 

macer  —  hoi<S. 

magnus  —  banc,  be,  beve. 

malus,  a,  um  —  yo  1.  yon. 

manus  —  ningue. 

—  dexlra  —  ipenyä. 

—  manus  sinislra  —  jaquem. 
mare  —  goio  ü. 


masculus,  vir.  —  gre* 

mater  —  yaä. 

mel  (apis)  —  mangueV .   - 

membrum  fem.  •.-♦*-'  fu. 

—  virile  —  engra.    ••.'.• 

mergere  —  pul,  putquya. 

inons  —  crim. 

mordere  —  yprara. 

mori  —  tere. 

mulier  —  coianfang.. 

multum  —  ii.  •■■         ,,.<•■ 

nasus  —  ninhe. 

nalare  —  brombö. 

nequaquam,  non  ♦—  toro. 

niger,  a,  um  a-i  iku 

nös  omnes  —  cm< . .»  ■ 

occidere  —  ajainc.    » 

oculus  —  cane.      . ,.» 

os,  oris  —  yencu,  saue. 

08,  ossis  —  cuca.  > 

ovum  —  crem.  ' 

pagus  —  jame. 

peclen  —  vaicuruya, 

pellis  —  coqui. 

perizoma  muliebre  —  cuecreie. 

pes  —  ypen. 

piger  —  nhemnher£. 

pileus  —  crimeri-taoka. 

pinguis  —  taimbe. 

piscari  —  ieneft. 

piscis  magnus  —  pirem. 

piscis  parvus  —  cricromfari. 

plorare  —  fuam. 

pluma  —  fere. 

plumbum  teil  pyrii  —  boque  cane. 

podex  —  dagne. 

prala  I.  campus  —  here. 

pulcher,  a,  um  —  xetavin,  chela- 

vine. 
pulex  —  quempö. 
pulamen  fructus  —  fui. 
radix  —  ca-hiere. 
ramus  —  ca-pen. 
rivus  —  goio  baue, 
ruber  — r  cuxam. 
sallare  —  angra. 
sanguis  —  quenai. 
sapere,  nosse  —  caiarö. 


Digitized  by 


Google 


2» 


Came. 


senex  —  cofa. 

sibilus  —  nuin. 

sicera  —  goio  f4. 

silva  magna  —  nembain* 

sol  —  cri,  heri. 

sol  ardens  *—  crekriri. 

spina  —  xoin. 

stragula  dormitoria  —  quere. 

sylva  —  nen. 

—  alla  —  nenclaia. 

telum  pyrium  —  boque. 

timor  —  mede. 

tugurium  —  in. 

unguis  —  redgou. 

umbilicus  —  noaguii). 

valens  —  taramani. 

vecors  —  came. 

venari  —  javain. 

venter  —  dune. 

vociferare  —  aprere« 

Numeri:  1 

2  rangre. 

3  tactom. 
bos  —  boin  (lusit.). 


canis  —  okong. 

equus  —  queveru  (lusM.) 

felis  —  mim-xi. 

simia  mycetes^  —  goog. 

simia  cebus  —  cayerem. 

lapirus  —  ajoron* 

vespertilio  —  oriefaia. 

anas  (avis)  —  peimfce. 

anser  —  pumbe. 

corvus  —  jongong. 

gaüus  —  gari  (lusiL) 

perdrix  (crypturus)  —  tandu. 

psiltacus  ara  —  queag. 

psittacus  —  jongjö. 

rharaphaslos  —  ngro. 

culex  —  xiira. 

papilio  —  tala. 

araucaria,  arbop  —  fueno. 

Cucurbita  —  pakon* 

go88ypium  —  yxomlom. 

malum  auranliiH»  —  nerinhe  (na- 

ranja:  port) 
zeae  maidis  stmen  —  ohere. 


Digitized  by 


Google 


GUUS    GUCK   Y.   GOGO. 

DIALECTI  VARIAE. 


GAYRIR  I*). 


adscendere  —  woicrae. 

amare  —  uca,. 

acus  —  awi. 

albus,  a,  um  —  cu. 

amila  —  anha  dede,  nhe. 

assa  carnem  —  toppo  gratzöna. 

arbor  —  bfiwö^ 

auris  —  benjen,  benje. 

aqua  —  dzü. 

avunculus  —  cuccuh  (Sabuja). 

avus  —  nhike,  lö. 

anitna  —  anhi. 

animal  —  enki. 

baculum  —  baelo. 

barba  —  enalhü. 

bellum  —  cropobö. 

bibo  —  loclura(e)n. 

brachium  —  aena,  bö. 

brevis  —  arantuneleschn. 

calor  —  buignicoh. 

calx  —  baerü. 

campus  —  mera. 

canto  —  doca  cammarä  (Sab.) 

capillus  —  fazambu  di  kiechi. 


capüvu8  —  boronumu. 

capul  —  tzambu,  zam  v.  pucroib. 

cauda  —  cru. 

caro,  carnis  —  cradzö. 

cinis  —  bydi. 

clamo  —  khöleh. 

circurospicere  —  beme\ 

clericu8  —  uahre  (Sab.). 

coelum  —  aranlscheh,  arakle. 

cogoatus  —  jat8ammuh  (Sab.) 

Collum  —  nü  V.  OTnfflcah  (Sab.) 

colus  —  poponghi. 

contundere  grana  maydis    —   tatu- 

mussiggi. 
cor  —  si. 

corbes  —  bara,  setü. 
corpus  —  boingnihob,  buyewoho, 

ibuyewoho« 
cortex  —  burö. 
costa  —  woro,  missih  (Sab.). 
cribrum  —  erü. 
cru8  —  uv6,  wo. 
cullcr  —  utzäh. 
currere  —  by. 


•)  Nach  eigener  Aufzeichnung  und  nach  einem  in  Pedra  Branca  mitgetheilten 
Vocabular,  das  grösstenteils  mit  Mamiani's  Grammatik  übereinstimmt 
Vergl.  I.  34«.  848.  Die  auch  dem  Saboja  gefeorige»  Worte  sind  (Sab.) 
bezeichnet. 


Digitized  by 


Google 


216 


Cayriri. 


cutis  —  iroh  (Sab.) 

—  taurina  —  iro  gratzoni  (Sab.) 

dens  — _zaht  dza  (Sab.) 

deus  —  lubang  1.  tupa. 

diabolus     —     niu(ng)oh,     nhewö 

(Sab.) 
dies  —  cajablih,  cayaprj  (Sab.) 
digilus  —  mussambugi. 
dux  — *  duty  •  ) 

eamus  in  sylvafn  Venalüm   — *  bu- 

cumi(  ng)  thezeh  paingoküh. 
eo,  ire  —  wi.  *  »■   *    ' 

edo,  edere  —  ammih. 
esurire  —  eibarü. 
farina  mandioccae  —   muiccuh. 
femur  —  uh(n)äh. 


femin  a  —  rule. 


-:   i 


1    1 


ferrum  —  merala. 

filia  —  ingniutzüzü  (s.  Sab.) 

—  fatris  —  hafikty 

—  sororis  —  yaeke. 

filius  —  ingniurang,  nhuanha. 

—  fralris  —  dzö. 

fistula  fumaria  —  paungüh,  paewi. 
flos  —  purü. 

foedus,  a,  um  —  luluräbujel). 
frater  —  Wän. 

—  major  natu  —  popö. 
frigus  —  cuignih. 

frons  —   pobekroik,    ampri,   cob£, 

üdzehehobö.  .   * 

fulgur  —  zulzschepoilitaklüh. 
fumus  —  badzü. 
für  —  tikoalschülülüh. 
furari  —  .colli.  • 
fusus  —  buruhü. 
gen  er  —  mytc. 
genu  —  cudii. 
gossypium  —  endi, 
guslo  —  tuhaeboijio. 
hamus  —  yacrorö. 
hepar  —  prenhe. 
herba  —  phuh  (Sab.) 
homo  —  klöh,  tsohö  (Sab.) 

—  bonus  —  cannigöh. 

—  niger  —  goh  (Sab.) 
homines  mulü— puoyhyh  zochohüh, 
hosüs  —  mara. 


humerus  —  nebarü. 

infans  —  nhü. 

ignis  —  issüh  1.  iuü  (Sab.) 

intestina  —  he. 

jaculum  —  colö. 

jocor  —  caralzitschihin. 

jugum  texlorium  —  woncuro. 

lac  —  cummamang. 

%cusi  —  *ulfe(k)uk,  fcurlf 

favd  —  (ftboigneräfc.    '* 

lapis  — jsro. 

lettus  (scamnum)  —  pyca. 

lignum  —  tsi. 

lingua  —  nunuh  (Sab.) 

longus  —  aranlschibujan. 

luna  —  gajacüh,  cayacü  (Sab.) 

roace/  —  e(a)ratibuja.~"* 

mamma  —  mamma. 

manus  —  mussang,  buaughe-mysa. 

maritus  —  renghe. 

maler  —  higgäh,  id<6  (Sab.) 

membrum  virile    —  ingnieng. 

—  mul.  —  zahaüh. 
mensis  —  cayacu. 
mingo  —  isacöh,  tzacob. 
mons  —  bonto. 

—  altus  —  bonto  hülsuh. 
mori  —  nha. 

morluus  —  ikübürub. 
mortuum  esse  —  pä. 
filius  (frater?)  meus  morluus  est  — 

igmaklübüruh. 
mullus  —  puoiyhüb. 
mutier  —  külsi  (Sab.) 
natare    —    woicr'ä  baba  (in    aqua 

adscendere), 
nebula  —  crayolc, 
nasus  —  nambib. 
nepos  —  te,   nimbi. 
neplis  —  tek6. 
niger  —  gostplheheb,  colzo. 
nox  —  mocaia  vel  kaja  vel  kajade 
obscurus,  a,  um  —  sineki. 
occido  —  pa(h)erihüh. 
oculus  —  ponubi  1.  pö. 
olere  bene  —  tuhae(r)ia(o)ing. 

—  male  —  cahae(r)ia(o)ing. 
oro  —  doraschüh. 


Digitized  by 


Google 


Cayriri. 


217 


os,  oris  —  oriza,  warizza  (Sab.) 

os,  ossis  —  me. 

oscilari  —  bidzonerä. 

patella  —  culluh  (Sab.) 

pater  —  laikoh,  pafjftHt 

palruus  —  paidenhe,  paye. 

paucus  —  pujumbühüh. 

peclen  —  bakiribü. 

pectus  —  piccoh  1.  crabu. 

percolare  —  bydzu. 

persona  —  ibichö. 

pes  —  bouih,  by  (Sab.) 

piscis  —  mudze. 

pinguis  —  isa  cöba. 

pluma  —  ickuh. 

—  anataria  —  ickypatohüh  (Sab.) 
puer  —  tschibarinang. 

pulcher  —  buttschery. 

radix  —  imützi,  mu. 

rete  piscatorium  —  muhe. 

renes  —  seby. 

ridere  —  haehae. 

ripa  —  be. 

raber   —    gulschulheheh ,    rone  he 

cutzu. 
sagilla  — ^yaru^ 
sanguis  —  plü.  j>ri._ 
securis  —  bodzö. 
senex  —  urunoiäh. 
socius,   compater    —    il    and   aeh! 

irandadh. 
sol  —  uJschih,  uche  (Sab.) 
soror  —  buccah  (Sab.) 

—  minor  natu  —  byke. 

—  major  natu  —  dzodze. 
sororis  marilus  —  uw6. 
Stella  —  J»lthhüh  (Sab.) 
surgere  —  ibuö. 

sylva  —  letlzeh  1.  bebi. 

tangere  —  baciwi. 

tempus  matutinum  —  carantzi. 

timere  —  be\ 

terra  —  raltah,  rada  (Sab.) 

trulla  —  runhü. 

tugurium  —  er4,  bäte. 


tonilru  —  Ischoäklühüh  (Sab.) 

voni!  —  cacazi-ho. 

venler  —  mutluh  I.  byro. 

venlus  —  suo. 

veru  —  babasite. 

via  —  wo. 

video  —  nastotenieng. 

viridis  —  ora  aranlheheh. 

vivo  —  izohorühüh. 

umbiliöus  — ^mucri. 

unguis  —  ebaja. 

via  —  wo. 

vulnus  —  behete. 

palma  cocos  —  coniah. 

bixa  orellana  —  bucrenke. 

zeae  mays  frnctus  —  bucupy. 

—  —       —     toslus    —  madzö. 

—  —       —     panicula  —  somby. 
Numeri:  1     liauigäboh. 

2  liaui-thikanihü'h. 

3  liaui-thikani  hühke. 

4  ibichö. 

5  ibicho. 

Mamiani  und  Hervas  (Idea  detl 
Universo  XX.  p.  237)  geben 
folgende  Zahlen: 

1  bihe. 

2  wachani. 

3  wachani-dikie. 

4  sumarä-oröbae. 

5  my  bihe  misä  sai  (eine  Hand) 

misa  =  manus. 

6  myrepri  bubihe  misü  sai  (eins 

über  die  Hand). 

7  myrepri  wachani  misa  sai    (2 

u.  d.  Hand.) 

8  myrepri  wachanidikie  misä  sai 

(3  u.  d.  Hand.) 

9  myrepri  sumarä. 

10     micribae  misa  sai  (alle  Hände). 
20     micribae    misa    ideho    iby    sai 

(beide  Hände  und  Füssc.) 
tcoho  oder  buyo:  mulli. 
cribae,  cribune,  wohoye  —  omnes. 


28 


Digitized  by 


Google 


216 


Sabuja. 


S  A  B  ü  J  A*). 


assa  camem  —  thabuneh  gratzo. 

ascendo  —  thoigoboehgemuih. 

audio  —  natzothelzicaignah. 

auris  —  penich. 

avunculus  —  cuccüh  (Kiriri). 

barba  —  zanalih. 

bibo  —  mitschälzufazicujeng. 

brachium  —  tzaneh. 

brevis  —  hanjeheh. 

caeruleus  —  cracullihüh. 

calor  —  buicobebüh. 

canto  —  docacammaraüleh  (Kiriri). 

capillus  —  holsebuh. 

caput  —  zabuh  nukibmü  maip. 

clamo  —  cacatzicöh. 

clericus  —  uahre  (Kiriri). 

coelum  —  legge. 

cognatus  — -  jalsammuh    (Kiriri). 

Collum  —  canecah  (cunga:  Aimara). 

contundere  grana  maydis   tola   — 

musikinaog. 
corpus  —  lnjöwagoh,    ibuyewoho 

kiriri. 
costa  —  missih  (s.  Kir.). 
cutis  —  iroh   (s.  Kir.). 
—  taurina  —  irogratzo  (s.  Kir.)» 
dens  —  zah   (s.  Kir.). 
descendo  —  hilschub(o)athöh. 
deus  —  tubbuih. 
diabolus  —  niu(ng)oh  (s.  Kir.). 
dies  —  cajabluih  (s.  Kir.) 
doleo,  ere  —  unübet  thathayaih. 
dormio  —  tacuinihüh. 
edo  —  buitocuingnuleh. 
eo,  ire  —  tacuihilloh. 
femur  —  uoeh. 
filia  —  iniutkutsih  (s.  Kir.). 
filius  —  giniuleh. 
fislula  fumaria  —  poiuh-poiüh. 
flavus  —  cruhellihüh. 
foedus,  a,  um  —  lelebohih. 


frater  —  g'ibuleh. 

frigus  —  giniacunih. 

frons  —  cobeh. 

fulgur  —  kilschebot8chöhih. 

gusto  —  tuchegkihühileh. 

herba  —  phuh  (s.  K.). 

homo  —  (g)löh  (s.  K.). 

—  albus  —  carai. 

—  niger  —  goh  (s.  K.). 
homines  mulli  —  zoghcnihoh. 
igni8  —  essüh  (s.   K.). 
jocor  —  curazikhuleh. 

lac  —  guma  moneh. 
lavo  —  laübögiroanah. 
lingua  —  nunüh  (s.  K.). 
longus  —  sorotsethaheh. 
luna  —  gajacüh  (s.  K. ) 
macer  —  gratzebaheh. 
mamma  —  mamoeh. 
manus  —  mussoeh. 
maier  —  hikg&eh  (s.  K.). 
membrum  virile  —  niu(r)leh. 

—  mul.  —  sinueh. 
raingo  —  sinseccoh. 
missa  —  wanga,  missa. 
mullus  —  pujachuk. 
mulier  —  gkütstih  (s.  K.). 
nasus  —  nabilzeh. 

niger  —   cotzolihüh. 

nox  —  mucaja  (s.  K. ). 

oculu8  —  poh. 

olere  bene  —  tuchegtschihüh. 

os,  oris  —  orizeh  (s.  K.). 

08,  ossis  —  gimmeh. 

patella  —  guttuh  (s.  K.). 

pater  —  poitzuh. 

paucus  —  pupu  lupisch u. 

pectus  —  crabuh. 

pes  —  puih  (s.  K.). 

pingui8  —  huinjalaheh. 

pluma  —  icküh  (s.  K.). 


•)  Nach  eigener  Aufzeichnung.  —  Yergt.  I.  348.    Es  scheinen  sich  hier  auch 
Anklänge  an  die  Quitetfa  und  die  Aymari  zu  finden. 


Digitized  by 


Google 


Sabuja.    Pimenleira. 


219 


piuma  anataria  —  ickypatohöh  (s. 

Kir.). 
puer  —  miuköh. 
pulcher  —  canglilschuih. 
raber  —  crohelfahuh. 
sanguis  —  hibblüb. 
sciode  carnem  ad  assandum  —  1ha- 

bo(r)behgratzo  hülleh  a  coboloh» 
senex  —  nlanch. 
soeius,  compaler  —  anülleh!   schi- 

leüeb. 
sol  —  uttcheh  (s.  K.). 


soror  —  puccöeh  (s.  K.). 
Stella  —,bathüh  (s.  K.). 
sylva  — -  lusi. 
lerra  —  raltah  (s.  K.). 
ionitru  —  TzoElühlih  (s.  K.). 
venter  —  muttuh  (s.  K.) 
video  —  nalzothehhinjoh. 
umbilicus  — ^muclih. 
unguis  —  Ischibajah. 
venu  —  cacazihoh. 


volo 


zucaililöh. 


PIMENTEIRA*). 


asso,  are  —  taralschiuh. 
audio  —  ujetanteh. 
avia  —  cojabö. 
auris  —  baeuängcunüh. 

avuneulus  —  kuckü. ^ 

avug  —  tschiaungäb. 
barba  —  tschamölü. 
bibo  —  ungkulü. 
braccae  —  pütambtrtubrü. 
brachium  —   söbaröh  tamanaco  Ja- 
pan, 
brevie  —  nicobäbö. 
caeruleus  —  nütuke. 
calcaneus  —  Stamaril, 
caiceus  —  anampülu. 
caüdus  —  iramugkqua. 
capillus  —  baburi. 
caput  —  baburi. 
coelum  — jacang. 
Collum  —  mübluruT 
conlundo  —  ebaung. 
eoquo  —  orah. 
corpus  —  pilubru. 
coxa  —  oekumangöh. 


cubilus  —  brasürah. 

culter  —  flötöwübong. 

dens  —  jari  lamanaco:  jeri. 

diabolus  —  cadiabonicabö. 

digilus  —  mandöröh. 

—  pedis  —  pupulü. 

domus  —  panaze,  aninih. 

dormio  —  inigza. 

edo  —  wuitli. 

ego  —  ja. 

eo,  ire  —  lüchüsatze. 

esurio  —  amüchtschiuh. 

farina  —  ungküomu. 

femur  —  petti. 

filia  —  golsiong. 

filius  —  muniung. 

fistula  fumaria  —  tamitzi. 

flavus  —  werlacumüng. 

foedus,  a,  um  —  embomblfcang. 

folium  —  uma. 

fraler  —  accöh. 

frigidu8  —  kämSka. 

frons  —  oeungcamöröh. 

fulgur  —  gruandi. 


•)  Vergl.  1.  348.  —    Dieses  von  uns  in  Pianhy  aufgenommene  Verzeichniss 
weisst  Verwandtschaft  mit  den  Cayriris  und  den  Tamanacos  nach. 


Digitized  by 


Google 


820 


Pimenteira, 


guslo  —  santücrü. 
homo  —  tschä,  tschäho. 

—  albus  —  Ischialarö. 

—  niger  —  purümarehö. 
homincs  mulli  —  Ischäning. 
ignis  —  waff-undi. 
indusium  —  inggi. 

infans  —  mulörü. 

juvenis  —  janing.    ~ 

lacus  —  oeruang. 

lapis  —  tappu,  pückarüh. 

lavo  —  kürüleb. 

lignum  —  jeje. 

lingua  —  nun. 

longus  —  gütschangong» 

luna  —  nullu. 

manus  —  mandöröh. 

maritus  —  apungniangnäh, 

mater  —  niaingja. 

membrum  vir.  —  gico  aring. 

—  muh  —  pülze  maung. 
meridies  —  atschürügueng-a. 
meus  —  Gjü. 

mingo  —  troser. 
morior  —  nabörü. 
morluus  —  nabörü-amang. 
multu8  —  tinängkowä. 
nasus  —  bubarü. 
niger  —  meccauiong. 
non  —  atigotzängnoblaina. 
nox  —  gonggong, 
occido  —  ullüallöh. 
oculus  —  oeunglhuburüh. 
oro  —  canlah. 
08,  oris  —  ülhubürin. 
os,  Ossis  —  götzürüng. 
palella  —  socomurü. 
pater  —  juju. 


paucus  —  nÖnbobö. 

pectus  —  maianturü. 

pluma  —  uiu  parü. 

pluvia  —  Lujang. 

puella  —   mutschiamu. 

pu  Icher  —  bomeckaung. 

ruber  —  umparü. 

sagitta  —  pürarüh. 

sanguis  —  rnüngru. 

semiaelhiops  —  oeröpiugh. 

senex  —  marabii. 

socius,  compater  —  panarini. 

sol  —  titli. 

soror  —  boingje. 

Stella  —  simathonschong. 

sura  —  puitlüring. 

lempus  raalutinum  —  gungcl&ungabu. 

terra  —  nunu. 

tonitru  —  mörurü. 

lu  —  man  na. 

tuus  —  uja. 

venor  —  apaieotze. 

venler  —  jangmunü. 

venlus  —  siccöh. 

vesper  —  gong  gonggmuogbai^a. 

video  —  ujaoleh. 

viridis  —  künlö. 

umbilicus  —  ingquilü. 

unguis  —  imbuairü. 

volo  —  tigolza. 

bombyx  —  buta-tschengquö. 

piscis  (sorubim)  — ung-quaunyung- 

gaung. 
labacum  —  tschtaming. 
faba  —  gömung-lambar6. 
mandiocca  —  uütschörö. 
zea  mays  —  lhauatöh. 
;    coco8  (palma)  —  tutumö. 


Digitized  by 


Google 


Mawo. 


221 


MANAO,   ORE-MANAO*) 


albus  —  palyhaly. 

allus  —  ghetQkotee. 

amita  —  naküeru. 

anima  —  hamary  code. 

annus  —  ehaua. 

aqua  —  unua. 

arbor  —  ala  panumäry. 

arcus  coelestis  —  ghenaiy. 

avia  —  atukunyüro. 

audio  —  pikimütapa  nughala. 

auris  —  nuteky. 

avunculus  —  ghooko. 

avus  —  akeghuny. 

axilla  —  nuaparkola. 

bibo  —  ootöira. 

brachium  —  nutäna  maipures  nuana, 

brevis  —  ghuahuisigho. 

caco  —  nolya. 

calcaneus  —  nukuloky. 

capillus  —  nuküüna  iteohy. 

capul  —  nuküüna,  nukibucu  inayp, 

nuchuli  moxo. 
ciüum  —  nukonika  itschy,  nutnozi 

moxa. 
clamo  —  uahoha. 
clavicula  —  noba. 
coelum  —  ghinauigola. 
cognatus  —  nuneemäna. 
Collum  —  nunoby. 
connubo  —  ghairüla. 
cor  —  nuneghy. 
corpus  — -  nukaty. 
coxa  —  nooky  t&leky. 
cras  —  narikohly. 
crus  —  nutaiily. 
cubilus  —  sokysoky. 
cymba  —  ytseha. 

dens  —  nay,  nuoe  moxa,  nali  mayp. 
deus  —  mauary  (s.  Cariays). 
diabolus  —  gamainha. 


dies  —  tzamako. 

digilorura  articuli  —  nukaila  ler&a. 

domus  —  nuanu. 

—  mea  —  nuäng. 

—  tua  —  poeany. 

—  sua  —  püiro. 

—  nostra  —  uaana. 
dormio  —  uatümaka. 
eainus  —  huena. 
edo  —  uena  aitscha. 
ego  —  no. 

femur  —  nuoky. 

filia  —  noiairu. 

filius  —  notany. 

flavus  —  lauäly. 

flos  —  ataiby. 

foedus  —  palailala. 

folium  —  ala-ana. 

frater  —  neyery. 

frons  —  leoata. 

fruclus  —  ataüko. 

fulgur  —  epeoüly. 

gusto  — ■  ghonaulununuma. 

gullur  —  —  nukanaghöla. 

hodie  —  ghaigut, 

homo  —  yrinaly. 

humerus  —  nulana. 

ignis  —  ghugaiy. 

Hie  —  erouly. 

Uli,  ae  —  nela. 

imo  —  num£la. 

infans  —  ghoreneka. 

labium  —  nunumalapy. 

lacus  —  ghaliau. 

lapis  —  ghüa. 

lavo  —  uakaua. 

lavare  vesles    —   u£mu  wakipa  M. 

watüry  S. 
tignum  —  ata  (s.  Bare), 
lingua  —  nuneta. 


•)  Aufzeichnung  durch  Spix  am  Rio  Negro. 


Digitized  by 


Google 


220 


Pimenteira, 


guslo  —  sanlücru. 
homo  —  tschä,  tschäho. 

—  albus  —  tschialarü. 

—  niger  —  purümarehö. 
homincs  mulli  —  tschaning. 
ignis  —  waff-undi. 
indusium  —  inggi, 

infans  —  mulörü. 

juvenis  —  janing.    ~ 

lacus  —  oeruang. 

lapis  —  tappu,  pückarüh. 

lavo  —  kürüleh. 

lignum  —  jeje. 

lingua  —  nun. 

longus  —  gütschangong. 

luna  —  nullu. 

manus  —  mandöröh. 

maritus  —  apGngniangnäh, 

mater  —  niaingja. 

membrum  vir.  —  gico  aring. 

—  mul.  —  pülze  mauug. 
meridies  —  alschürögueng-a. 
meus  —  üjü. 

mingo  —  troser. 
morior  —  nabörü. 
morluus  —  nabörü-amang. 
multus  —  tinängkowä, 
nasus  —  bubarü. 
niger  —  meccauiong. 
non  —  atigotzängnoblaina. 
nox  —  gonggong, 
occido  —  ultüallöh. 
oculus  —  oeunglhuburüh. 
oro  —  canlah. 
08,  oris  —  ülhubürin. 
os,  Ossis  —  gölzürüng. 
patella  —  socomurü. 
pater  —  juju. 


paucufl  —  QÖnbÖbö. 

pectus  —  maianturü. 

pluma  —  uiu  parü. 

pluvia  —  tujang. 

puella  —  mutschiamu. 

pu  Icher  —  bomeckaung. 

ruber  —  umparu. 

sagilta  —  pürarüh. 

sanguis  —  müngrü. 

semiaelhiops  —  oeröpiugh. 

senex  —  marabü. 

socius,  compater  —  panarini. 

sol  —  tilli. 

soror  —  boingje. 

Stella  —  simathon  schone:. 

sura  —  puiltüring. 

tempus  malutinum  —  gungcl&ungabu. 

terra  «•—  nunu. 

lonitru  —  mörurü. 

tu  —  man  na. 

tuus  —  uja. 

venor  —  apaientze. 

venler  —  jangmunii. 

ventus  —  siccöh. 

vesper  —  gong  gonggmuftgbaiusa. 

video  —  ujanteh. 

viridis  —  küntö. 

umbilicus  —  ingquitü. 

unguis  —  imbuairü. 

volo  —  tigolzä. 

bombyx  —  bula-tschengquö. 

piscis  (8orubim)  —  ung-quaunyung- 

gaung. 
tabacum  —  tschiaming. 
faba  —  gömung-tambarc. 
mandiocca  —  uutschörö. 
zea  mays  —  thauatöh. 
coco8  (palma)  —  tutumö. 


Digitized  by 


Google 


Maw». 


221 


MANAO,   0  R  E-M  A  N  A  0*) 


albus  —  palyhaly. 

altus  —  ghelukolee. 

amita  —  naküeru. 

anima  —  hamary  code. 

annus  —  ehaua. 

aqua  —  unüa. 

arbor  —  ata  panumary. 

arcus  coelestis  —  gheamiy. 

avia  —  atukunyüro. 

audio  —  pikimütapa  nughala. 

auris  —  nuteky. 

avunculus  —  ghooko. 

avus  —  akeghuny. 

axilla  —  nuaparkota. 

bibo  —  notöira. 

brachium  —  nutäna  maipures  nuana, 

brevis  —  ghüahuisigho. 

caco  —  nolya. 

calcaneus  —  nukuloky. 

capillus  —  noküuna  ilschy. 

caput  —  nuküuna,  nukibucu  mayp, 

nuchuti  moxo. 
cilium  —  nukonika  itschy,  numozi 

moxa. 
clamo  —  uahoha. 
clavicula  —  noba. 
coelum  —  ghinauigola. 
cognalus  —  nuneemäna. 
Collum  —  nunoby. 
connubo  —  ghairüla. 
cor  —  nuneghy. 
corpus  —  nukäty. 
coxa  —  nooky  täleky. 
cras  —  narikohly. 
crus  —  nulaiily. 
cubilus  —  sokysoky. 
cymba  —  ytsoha. 

dens  —  nay,  nuoc  moxa,  nali  mayp. 
deus  —  mauary  (s.  Cariays). 
diabolus  —  gamainha. 


dies  —  Izamäko. 

digilorum  articuli  —  nukaila  tereia. 

domus  —  nuanu. 

—  mea  —  nuäng. 

—  tua  —  poeany. 

—  sua  —  puiro. 

—  noslra  —  uaana. 
dormio  —  uatümaka. 
eamus  —  huena. 
edo  —  uena  aitscha. 
ego  —  no. 

femur  —  nuoky. 

filia  —  notairu. 

filius  —  notany. 

flavus  —  tauaty. 

flos  —  ataiby. 

foedus  —  palailala. 

folium  —  ata-äna. 

fraler  —  neyery. 

frons  —  teoala. 

fruclus  —  alaüko. 

fulgur  —  epenuly. 

guslo  — ■  ghonaulununüma. 

gultur  —  —  nukanaghüta. 

hodie  —  ghaigut. 

homo  —  yrinäly. 

humerus  —  nuläua. 

ignis  —  ghügaty. 

ille  —  erouty. 

Uli,  ae  —  nela. 

imo  —  num£ta. 

infans  —  ghoreneka. 

labium  —  nunumalapy. 

lacus  —  ghaliau. 

lapis  —  ghüa. 

lavo  —  unkaua. 

lavare  vestes    —   u&mu  wakipa  M. 

watüry  S. 
lignum  —  ata  (s.  Bare), 
lingua  —  nunela. 


•)  Aufzeichnung  durch  Spix  am  Rio  Negro. 


Digitized  by 


Google 


222 


Manao. 


luna  —  ghairy. 

—  prima  —  rhitaky. 

—  plena  —  ghairy-poalcla. 
magnus  —  panumäla. 
magus  —  maly. 

maroma  —  nutüna. 
manos  —  nukaita. 
roarila  —  rauty  ghaimirita. 
marilus  —  noimiry. 
mater  —  enakony. 
membrum  virile  —  nupüia. 

—  mul.  —  yküma. 
mensis  —  ghairy. 
mingo  —  nateka. 
mons  —  mapapana. 
morior  —  uamatüka. 
mulier  —  ytunalo. 

—  mea  —  noero. 
multus  —  ulila. 
nasus  —  nukiria. 
niger  —  pügbüly. 
non  —  mee  numeta. 
nos  —  huene. 

nox  —  yetfla. 

occiput  —  nupighüky. 

oculus  —  nukurika. 

orion  —  maucky. 

08,  oris  —  nunüma  (v.  Bare  und 

Cariays). 
parvus  —  tajamohoyuka. 
patella  —  nulau  aperü. 
pater  —  apakony. 
paucus  —  tayaroala. 
pectus  —  outukune. 
pedis  arliculus  —  noky  soky. 
pes  —  nukiy,  nutaa. 
planla  —  nukü-ita. 


pleiades  —  ynaua. 

podex  —  nupüry. 

profundus  —  eoegota. 

pulcher  —  saoila. 

radix  —  atauety. 

ramug  —  aU-aküra. 

rivus  —  gbiigäly. 

ruber  —  pöly. 

salto  —  uacara. 

sanguis  —  yraty. 

scaptila  —  nuparotere. 

8ol  —  _£*_muy  ( v»  Cariays ). 

soror  —  nunyaru, 

Stella  —  boibäly. 

supercilium  — -  riaToraitechy. 

teropus  matutinum  —  pamyeriko. 

terra  —  el6e. 

testiculi  —  nuyeku. 

tu  —  pl 

venu  —  natzy  ghaiülsehy. 

ventus  —  yaualy. 

venor  —  huena  pakuta. 

venter  —  nutüla  (s.  Bare). 

vesper  —  peketapa. 

video  —  pipata  paraüty. 

vivo  —  mee  unatüka. 

umbilicus  —  nuzoo. 

unguis  —  nunyupaia. 

vos  —  yna. 

Numeri:  1     panfmu. 

2  piaruküma. 

3  pialuky  paulo. 
crax  —  uiii. 

psopbia  (jacami)  —  lolitscbamy. 
cercoleptes  caudivolvulus    (jupara) 

—  huitscha. 
tabanus  (mutuca)  —  erekury. 


Digitized  by 


Google 


Marauha 


A  R  A  U  H  A  *). 


aSr  —  parumi. 

albus  —  uauy. 

iltus  —  aluku. 

amita  —  ohuy. 

anima  —  unamö,  mande  tamanae. 

anus  —  azeuDo. 

aqua    —    uny,    une    moxa    mayp 

tuna:  taman. 
arbor  —  uguaschukuna. 
audio  —  nekemisah£. 
auditus  —  nesebiro. 
avia  —  azuu. 
avis  —  ghimpti. 
aurä  —  netaky. 
avunculua  —  oky. 
avua  —  aluyu. 
bibo  —  pitö. 
brachium  —  nesche. 
brevis  —  turuberu. 
caco  —  napaiza. 
caeruleus  —  puray. 
calcaneua  —  nobatala. 
canto  —  nikyschakiun. 
capillus  —  hoty,  nu-hulisi  moxa. 
caput  —  nisiuy. 
cilium  —  nakuschu. 
clamo  —  poharra. 
clavicula  —  notossapu. 
coelum  —  yhischakote  (das  ganze 

Blau). 
cognalU8  —  numapaka. 
Collum  —  neoto. 
connubo  —  noanoruno. 
cor  —  napana,  javani  tamanae. 
corpus  —  nian,  nuuana  maip. 
Costa  —  noara. 
coxa  —  nobarare. 
cras  —  atitay. 
cubilus  —  nukuyun£. 
cymba  —  yschaly, 
dens  —  natu, 
diabolus  —  raapü. 
dies  —  ary. 


digitus  pedia  —  nokoly. 
domus  —  kakoaka. 
dormio  —  netemeka. 
edo  —  peziuia. 
ego  —  nya. 
femur  —  nobekü* 
filia  —  nitay. 
filius  —  nitisy. 
flavus  —  alohy. 
flos  —  urimy. 
fluvius  —  uoy. 
folium  —  atasiby. 
frater  —  mamaschu. 
frons  —  nokobo. 
gusto  —  amugnubitty, 
hodie  —  paihübe. 
homo  —  teuun? 

—  albus  —  karaiua. 

homines  multi  —  kabeary  leuun. 

—  pauci  —  yakahoe  leuun. 
humeru8  —  nesekere. 
ignis  —  yriay. 

ille  —  latza. 

imo  —  ylainopity. 

infans  —  olay. 

labium  —  neschumascho. 

lacertus  —  nokab6, 

lapia  —  ghoeba. 

lavo  —  nakia. 

lavare  vestes  —  nisipaikoi. 

lingua  —  niaya. 

longus  —  uilacuru. 

lucifer  —  oaloloary. 

lumbus  —  nekeleberu. 

luna  —  ualiauan. 

—  nova  —  ylolene. 

—  plena  —  utoloakana. 
magus  —  marionu. 
mamma  —  noty. 
manus  —  nokabesuy. 
maritus  (conjux)  —  nhrimety. 
mater  —  amini. 

membrum  virile  — -  nisy. 


•)  Von  Spix  am  Rio  Jatahy  aufgenommen. 


Digitized  by 


Google 


224 


•Marauha. 


mcmbrum  mulicbre  —  akukr.   . 

mentum  —  noepatöna. 

mingo  —  nataka. 

mons  —  atuku. 

morior  —  yukuna. 

morluus  —  yukunahary. 

mulier  —  nuruno. 

multus  —  Kabiary. 

nasus  —  nisiry. 

niger  —  kuryhy. 

non  —  yakahoe. 

nos  —  uya. 

nox  —  aty. 

occiput  —  noloquasi. 

oculus  —  nakosy. 

oleo  —  nurranhe. 

orion  —  beküru. 

os,  oris  —  neomako. 

paler  —  auatshu. 

paucus  —  yrebela  yakahe. 

pectus  —  nopalaire. 

pes  —  nitaba. 

piseis  — ^eme. 

pleiades  —  sclc. 

poples  —  noboturu.     * 

profundus  —  kateku. 

puella  —  hyuno. 

puer  —  ilino  miry. 

pulmo  —  ncsoabara. 

radix  —  utebä. 

ramus  —  batiberu. 

respiro  —  nasiryü. 

ruber  —  alokana. 

sanguis  —  nisa. 

senex  —  aluyuno. 

Bol  —  kumelü. 

Boror  —  napaua. 

Stella  —  ybiru. 

slernuo  —  nasiryü. 

supercilium  —  nakiby. 

sura  —  nilapaly. 

sylva  —  alanykana. 

lempus  malulinum  —  kilschakobe. 

lerra  —  kaloe\ 

testiculi  —  nikelesy. 

lu  —  pya. 

lugurium  —  kakoaka. 

venor  —  napurata  nekana. 


venler 

ftaly. 

vespere 
video  - 

— 

-  atiuma. 
ghauunia. 

viscera  — 
umbilicus  - 

uly. 
—  nalibiku. 

unguis 
Numeri 

:  1 
2 

nopara. 
uquaschumu. 
muschamu. 

3 
4 

gheben. 
uschanamak. 

5 
6 

7 

korodacapo? 

ukutadacapo? 

auinladacapo? 

lapirus 
cervus 

Z 

gama. 
kauyare. 

felis  0119a  —  yluery. 

—  —  nigra  —  kuriana 

—  pardalis  —  uryury. 

canis  — 

-  nunira. 

manalus  —  abiän. 
delphinus    (lucupcliy,    bodo)     — 
uayuary. 

—  minor     nigricans     (ruflfeo)     — 
amano. 

cebus  apella  (macaco)  —  uirika. 

—  faluellus  (prego)  —  poele. 

—  gracilis  (caiarara)    —    arary. 
aleles  paniscus  (coala)  —  uamana. 
lagolhrix  olivaceus    (barrigudo)  — 

kaparu. 
myceles      (guariba     vermelho     — 

ylury. 
callilhrix  cuprea  (oyapussa)  —  yua. 
nyclipilhecus  felinus  (üa)  —  mehua. 
pithecia     ouacary      (ouacary)     — 

oakara. 
dasypus  —  yesehy. 
nasua  —  ghibery. 
dicolyles  labiatus  (porco  do  mallo) 

—  arüa. 

—  lorqualus  (lailelu)  —  abia. 
myrmecophaga  —  behelschury. 
bradypus  —  umaua. 

crax  globulosa  (mulum  de  fava)  — 
yresepary. 

—  luberosa  (mulum  de  vargem)  — 

piury. 

—  urumulum  (urumulutn)  —  piury. 


Digitized  by 


Google 


Marauha.     Macusi. 


223 


psiltacus  macao  —  nhtä. 

—  ararauna  —  parauary. 
penelope  aracuan  (aracuao)  —  gha- 

rakatschi. 
penelope  marati  (jaeu)  —  unaura» 
penelope  cumanensis  (cuxubi)    — 

mauryauu  ? 
gaüinula     plumbea     (saraoura)   - — 

kisoere. 
anas  viduala  (palo)  —  uruma. 

—  brasitiensis  (mareea)  —  uanana. 
gallus  —  malauary. 

gallina  —  yuno. 
psiltacus  —  aptiru. 

—  perikito  —  siriry, 
ardea  egrelta  —  atary. 

ciconia  maguari  < —  ghickaraukary. 
colymbus  ludovicianus  (merguttiio) 

—  uanary. 

palamedea  cornula  —  semury. 
falco  urubutinga  —  emeruanna. 
catharles  papa  (gaviao  real)  —  gu- 

kuya. 
cmys  amazoniea  Sp.  (expansaSchw. ) 

—  känyoha. 

emys  dumeriliana  (iracaxa)  —  ka» 

mairftlioo. 
tesludo  tabulala  (jabuti)  —  aoasary. 
chelys  fimbriata(matamata)—~ykury. 


agama  (cameteon)  —  gaana. 

crocodilus  —  xuorona. 

jacyruaru  —  yanu 

pipa  cururu  —  ulä. 

elaps  corallinus  (eobra  vermelha)  — 

juby. 
boa  scylale  (suourihu)  — jubitaby. 
lachesis  mutus  (surucucu)  — utbana; 
piscis  tampake  -*-  alaua. 
plalystoma  (sorubim)  —  kolesy. 
phractocephalus    bicolor    (pirarara) 

—  uramana. 
serra8almo  (piranha)  —  sebieama, 
loricaria  (acara)  —  ghehery. 
adeps  ovorum  tesludinum  —  euere, 
coocha  (ytan)  —  tahlu. 
tabanus  (mutuca)  —  ereme. 
scarabaeus  —  uty. 
culex  (carapana)  —  aniu. 
8imulium  (pium)  —  leschero. 
ixodes  (carabato)  —  pebera. 
smilax  papyracea  (salsa)    ««-  salsa. 
Iheobroma  cacao  —  yueru. 
mandiocca  —  quen. 
zea  mais  —  naly. 
irrary     (venenum     sagillarum)    — 

ukailena. 
oassacu  (hura  brasil.)  —  ata. 


M  A  C  V  S  I,    MACUSCHI*). 


affinis  —  lak6. 
amila  —  Wua  neu. 
aqua  —  dunfc. 
areus  —  ola  pä, 
auris  —  upana. 
avia  —  köko» 
avunculua  —  koko. 
avus  —  aroon  gö. 
capilli  —  urUse. 


caput  —  jufca6. 

caro,  nis  —  wuaikin. 

clava  —  taikhc. 

collare  e  dentibus  —  poingere. 

—  e    buprestis    elytris    —     khHji, 
kitschi 

—  e  seminibus  —  tschililschiri. 
corbes  —  tsumba. 

—  major  —  rule. 


•)  Von  Matterer  am  Rio  Negro  aufgezeichnet. 


29 


Digitized  by 


Google 


226 


M*CU8U 


corbes  parva  —  ja  madu. 

crepitaculum  —  mala. 

crus  —  ut8chi,  hu-lßchi. 

culter  — ^TaüfST 

cymba  —  guli  ala. 

de  nies  —  uije. 

deus  (pi-aa)  —  macu  naimi. 

dies  —  elema  pöu. 

digilus  —  oenUa  mungatsehi. 

femur  —  upe. 

filia  —  jen  Ui. 

filius  —  ommü. 

fislula  fumaria  —  utschinali. 

fluvius  —  dURÄ. 

firater  —  u-i. 

fron  s  —  jemela* 

fulgur  —  esensima. 

genu  —  je  tse  mü. 

gramen  —  wuana. 

ignis  —  apö. 

infans  —  mute. 

lac  —  imanalG. 

lapis  —  tö. 

lectus  pensilis  —  jöutse. 

li&num  —  jei. 

—  quo  accendunl  ignem  —  Isehi- 
male. 

lingua  —  onnu. 

lucifer  —  kaivono. 

luna  —  kapoi. 

manus  —  oentsa, 

maier  —  mama. 

membrum  virile  —  mele-umele. 

—  fem.  —  mone  (pare). 
mons  —  o-ö. 

nasus  —  uieun&. 

nox  —  komannoü. 

oculus  —  ienü  tamanae. 

olecranum  —  apere  tschi. 

08,  oris  —  undä. 

08,  08»ia  —  tscheba. 

pater  —  päpa. 

perizoma  muliebre  —  montsa. 

pes  —  obü. 

piscis  —  molo. 

plumae  pro  ornatu  —  alo. 

pluvia  —  cono  laman. 

sagitta  —  polöu. 


sagiltula  —  kunga. 

sanguis  —  möag. 

securis  —  vuaga. 

senex  —  indongon. 

8eplenirio  —  tamöngao. 

sicera  —  blandinä. 

Stella  —  Uchölökö. 

sol  —  we  i. 

soror  natu  —  olilschi. 

sylva  —  jü. 

teium  pyriura  —  arca  buz&. 

lonilru  —  ola  napi. 

trulla  —  du  marin. 

tympanum  —  zamboMu 

lubus  explodendia  aagiltis  —  kori. 

venenum  sagitlarum  —  urkli. 

venter  —  lulin-löla. 

venlU8  —  seman. 

bos  —  pacca. 

canis  ~  alimalagi. 

cervus  —  waikin. 

dasypus  —  moulü. 

—  major  —  kaikän. 

dicolyles  —   placa,    pengöu,  pain- 

göu. 
delphinus  —  kalsali. 
coelogenys  paca  —  schippale. 
manatU8  (apinja)  —  appinnk. 
felis  onca  picla  —  kaikuachi. 

nigra  —  vai  galiman. 

rubra  —  salivarä. 

tapirus  —  wuaila. 
anaa  —  mai  na. 
crax  —  paui. 
eolumba  —  vacuca, 
gallus  —  kalivina. 
psittacus  —  oro  ke. 

—  ara  —  kalabava. 
penelope  —  mala  mangfc. 
vullur  —  kä  laana. 

—  aura   —    koluovere    vatunem- 
porlo. 

crocodilus  jacari  —  kolalü. 
tesludo  tartaruga  *—  wuarara, 
tesludo  tabuti  —  alamoli. 
piraüba  —  pascheache. 
sorobim  —  kolodü. 
mandioccae  tadix  —  küpe. 


Digitized  by 


Google 


Paravilhana. 


amylum  mandtoceae  —  eimü. 
tarina  tosta  —  bejft,  ekei. 
dioscoreae  radix  —  tsipoiä. 


batalas  (convolv.)  radix 
musae  fructin  —  baluru. 
zea  mafe  —  anal,  anain. 


227 

tsa. 


PARAVILHANA*). 


abeas  —  muia  amesse. 

albus  —  domünane  taman. 

aqua  —  döna,  duna  tamana. 

arbor  —  rere. 

arcus  —  ulapa,  urapa. 

auris  —  apanalö. 

avus  —  vischi  ka. 

bibam  —  vokulü. 

hoc  bonum  est  —  elenpe. 

calidus  —  loco  pöu.  v 

eapilli  —  elerölö  taraana. 

caput  —  ipupae. 

caro  —  walalü,  walali. 

celer  —  amanpe. 

clava  —  tai  kapöu. 

coeruleus,  a,  um' —  kuelipe. 

cras  —  kö  pale. 

crus  —  eschili. 

culter  —  malia* 

cymba  —  kanau  ä. 

dentes  —  elelö. 

deus  —  mau  a  roüba. 

diabolus  —  mau  a  lu. 

dies  —  auvänialü. 

digiti  —  rampuliu,  iafanöü. 

edam  —  enneke. 

femina  —  je  moen  tö. 

femur  —  eperö. 

filius  —  mei  moen. 

filia  —  je  moen  e  ü. 

üstula  fumaria  —    kau  vai  nalubü. 

flavus,  a,  um  —  donulane. 

fluvius  —  dona,  dunä. 

fraler  —  öpeli. 

frigidus  —  enne  meschunnen. 


frons,  lis  —  eppetö,  taman. 

fruclus  —  0I6  men-olö  me. 

fulgur  —  karä  peli. 

gramen  —  vuanapü. 

heri  —  kopanjolü,  sseleko. 

hodie  —  kö  emena  lanöu. 

homo  albus  —  tomunäöu. 

ignis  —  vuatü,  tamanaco. 

infans  —  komeschikischu. 

juvenis  —  peli  kischü. 

lac  —  manatschukulu. 

lapis  —  topü. 

lectus  pensilis    —    ara  väröu,  arä 

var6. 
lignum  —  ueve,  tamanv 
lingua  —  anülu,  taman. 
luna  —  nöne. 
magnus  —  kei  palassu. 
mamma  —  imana  lölü. 
manus  —  lampulü,  taman. 
mater  —  ma  mai. 
membrum  virile  —  al&  lö  öu. 
—  femin.  —  övöde  dalü. 
mori  —  tauvarä  menesse. 
moribundus  sum   —  varamene  pe- 

nöu. 
mordere  —  orokalu. 
hie  canis  me   momordit  —  alüma- 

laka  dökajui. 
multus  —  adiale. 
nasus  —  eune  nialo,  taman. 
niger,  a,  um  —  dölömane,   taman. 
nil  praestat  —  tschikape. 
non,  nequaquam  —  uasse. 
nox  —  evä  ela  mamölu. 


•)  Von  Natterer  im  Forte  do  Rio  Branco  am  26.  Jan.  1832  aufgezeichnet  — 
Scheinen  die  Areveriana  bei  Guy  204. 


Digitized  by 


Google 


228 


Paravilhftnt. 


oculuß  —  ere  nia  lö. 

08,  oris  —  antalö,  tamaa. 

os,  ossis  —  jepelü. 

ovum  —  peijä  mulele. 

parvus  —  kaschuma  pe. 

paler  —  papai. 

pes  —  alalöu. 

—  et  ejus  digiti  —  atalö  ialanö. 

pluma  —  ampulü. 

pluvia  —  conupö,  tamana. 

p'i8cis  —  kanä. 

praesügiator  —  wan  ala  pöü. 

quo  vadis?  —  adia  melö. 

radix  —  rere  monii. 

remus  —  emmeku. 

ruber,  a,  um  —  donulö. 

sabulum  —  nie  rumend. 

sagilta  —  uarämöu. 

sanguis  —  imö  lopolü. 

securis  —  uo  uö  (uoii  noi'e). 

senex  —  nopussa. 

seplenlrio  —  enni  mapoelü. 

sie,  recte,  sane  —  ijöe. 

sicera  —  tschupi. 

sidera  —  serikorö,  tauianaco. 

8ol  —  oejü,  tamana. 

soror  —  paika. 

sylva  —  jurfc. 

tardus  —  amesse,  amambe  ipal4. 

telum  pyrium  —  araeabuzd. 

tonitru  —  kara  pedi,  karapeli. 

trulla  —  dum  manl. 

luba  e  cornu  —  lue. 

tubus   explodendis   sagittis    —    en- 

nekhö  bole. 
tugurium  —  evöde\ 
unde  venis?  —  er6  uienhe  emelo. 
ungues  —  lampulelö  rampurere, 
vas  pro  aqua  —  muholä. 
venenum  sagiltaram  —  urari. 
veni  —  er6  kei. 
venter  —  elövönÖ,  laman. 
ventus  —  pepesse,  laman. 
vir  —  mei  moen. 


viridis,  e  —  kueltpaoe. 

volo  fumam  labaei  ducere   —  alu- 

lökö  kau  vdi  natwbü. 
Numeri:  1     teuenje  (te  uenen). 

2  akoünien. 

3  olaule. 

4  olauld  avainjanlö. 

5  adöu  avainjanlö. 
*           •    &    eöepu  naei. 

7     olau  lei. 
bos  —  uhälei. 
vacca  —  uell 
canis  —  alimalaka. 
cervus  sylveslris  —  uai  köne. 

—  campe8tris  —  horö. 
dasypus  —  kapassi. 
dicotyles  —  poinke,  paköla. 
felis  onca  —  eköle. 

rubra  —  eköle^  tumunane. 

lapirus  —  vualali. 
anas  —  löponö. 
columba  —  valamin. 
crax  —  pau-iju. 
penelope  (inambu)  —  mami. 
gallina  —  uele. 
gallus  —  köiökö. 
p8ittacus  —  orü  hue. 
psittacus    macao   —   (kolonu)   ko- 
norü. 

—  —  ararauna  —  aläkalime. 
vultur  aura  (urubu)  kolomun. 

—  albus  —  kolomun  ssö. 
radices  balatae  —  maporü. 

—  dioscoreae  —  ma  pöru. 
fabae  —  iuma  ssassa. 
mandiocca  — Jkölft. 

farina  mandioccae  —  tolü  pane. 
mandioecae  panis  —  kei. 

—  amylum  —  emd  ramü. 
fructus  musae  —  palurü. 

—  palmae  —  vacaba  kömu. 
tabacum  —  kau  väi. 

zea  maTs  —  aihniain. 


Digitized  by 


Google 


Uirina. 


ÜIRINA  *). 


aqua  —  uune. 
arcus  —  collapa. 
aures  —  lilaque. 
brachium  —  lilanaabe. 
capilli  —  lioque. 
capul  —  xixicaba. 
clava  —  annacui. 
corbes  —  actura. 
coxa  —  looque. 
crura  —  lizaraque. 
culler  —  niaria. 
cymba  —  idä. 
dentes  —  lädi. 
deus  —  lupana. 
diabolus  —  mäpa. 
dies  —  calua. 
digili  —  licauexitica. 
femina  —  inau. 
fluvius  —  uuae. 
frons  —  lacuzabe. 
fulgur  —  maua. 
ignis  —  jixe. 
lacus  —  coicsa, 
lapis  —  cuibä. 
lectus  pensilis  —  amma. 
lignum  —  ada. 
lingua  —  linene. 
luna  —  uequenä. 
manus  —  licauc. 
maier  —  ämama. 
nasus  —  lique. 
nox  —  maaballe. 
oculi  —  nacuque. 
os,  oris  —  luluma. 
pater  —  apa. 
pes  —  locauque. 
plumbum  —  lique. 
pulvis  pyrius  —  balixi. 
remus  —  iniquniacue. 
sagilta  —  magique. 


securis  —  he  ti. 

sidera  —  biballe. 

sol  —  camoe. 

teJum  pyrium  —  mocaua. 

trulla  —  häjuaque. 

tubus   explodendis  sagiltulis  —  da 

amanä. 
tugurium  — _,bracu6i_ 
ungues  —  bibata. 
vas  —  camoii. 
venenum  —  maucurri. 
venter  —  ladi. 
ventus  —  maua. 
vir  —  alinare. 
canis  —  dalaue. 
cervus  —  mati. 
dicotyles  —  abiaxe. 
felis  onca  picla  —  acurano» 

rubra  —  jaue. 

manatus  —  jabina. 

lapirus  —  cama.     , 

anas  —  ouae. 

crax  —  itile. 

gallina  —  caraca. 

psillacus  ara  —  dadarrö. 

penelope  —   dulixame,    mami   uru 

mutum  axire. 
psittacus  —  cararri. 
—  major  —  abizo. 
vullur  aura  —  bicurö. 
crocodilus  —  aturre. 
testudo  —  ocolle,  meta. 
mandioccae  radix  —  xiniole. 
mandiocca  plantula  —  canieade. 
farina  mandioccae  —  ui. 
amylum  mandioccae  —  calli. 
panis  mandioccae  —  jabolli. 
fructus  musae  —  panala. 
•  zea  mais  —  auati. 


•)  Die  Horde  der  Uirina  oder  Uarira,  deren  von  Natlerer  noürtes  Vocabular 
wir  hier  mittheilen,  hausst  am  Rio  Marari,  der  in  den  Marau-ia,  einen 
Arm  des  Rio  Nogro,  fallt. 


Digitized  by 


Google 


J 


230 


Bare. 


BARE*). 


albus  —  yaranauy,  marekini  maip. 

altus  —  hakuly. 

amita  —  nako. 

anima    —    ynahemeny     amitamine 

maip. 
annus  —  ghamepukuly  comoti  raaip. 
aqua  —  ony,  uni  raoxa,   tuna  ta- 

manaco. 
arbbr  —  yminha. 
arcus  coelestis  —  kubioku. 
avia  —  natoi. 
avunculus  —  nokoty. 
avus  —  natiu. 
axilla  —  nuaka. 
bibo  —  nulya. 
brevis  —  hapukuty. 
caco  —  nuküna. 
coeruleus  —  ghuling. 
calcaneus  —  nokotukuly. 
canto  —  nupiana. 
capillus  —  notha. 
caput  —  nolotia. 
cilium  —  notaiaupy. 
clamo  —  nutomamako. 
clavicula  —  nopa. 
coelum  —  enu,  eno  mayp. 
cognatus  —  nauakana. 
collum  —  nunu  nuinu  mayp. 
cor  —  nahakany  nunichini  mayp. 
corpus  —  numinalina,  nuuana  maip. 
coxa  —  nosöna. 
cni8  —  nukäty. 

cubitus  —  nuaria  paina  notana. 
cymba  —  yscba. 
dens  —  noy  nali  mayp. 
deus  —  oaiyaba. 
diabolus  —  yehe. 
domus  —  pany  pamti  mayp. 
—  noslra  —  uapäna. 
dormio  —  nulimaka. 
eamus  —  uhauana. 
edo  —  nuntka. 


ego  —  teka. 

femur  —  nusuy. 

filia  —   nischu. 

filius  —  nothy. 

flavus  —  hytony. 

flos  —  ychfby. 

folium  —  alabana. 

frater  —  noalaha. 

frons  —  notauiapy,  nuaukipa  mayp. 

fruclus  —  atabuku. 

gultur  —  nukuratcka* 

homo  —  enape. 

humerus  —  nutanaüba. 

ignis  —  ghameny  nujucune  moxa. 

ille  —  ißchama. 

Uli,  ae,  a  —  ischamanu. 

infans  —  hanalinape. 

labium  —  nunüma  tapiila. 

lacus  —  ghalia  cavia  mayp. 

lapis  —  tiba. 

lignum  —  ata  (8.  Manao). 

lingua  —  nuneny,    nunene  moxa, 

nuare  maip. 
luna  —  ky,cohe  moxo,  kejapi  mayp. 

—  prima  —  hamakyhataky. 

—  nova  —  apilanalanaky. 

—  plena  —  habezaky. 
magnus  —  ghumälehe. 
magus  —  ghal8chygaliny. 

manus  —  nukäby,  nuboupe  moxa, 

nucapi  mayp. 
marita  —  kanaly  lalipc. 
marilus  —  nomy. 
mater  —  meghau. 
membrum  virile  —  nuyäla. 

—  mulieb.  —  tunahy. 
mensis  —  kiy. 
mingo  —  nuschiaka. 
mons  —  liiba. 
morior  —  yaueheny. 
mulier  —  hinanupe. 
multus  —  haschikaly. 


*)  Von  Spix  am  Rio  Negro  aufgezeichnet. 


Digitized  by 


Google 


Bare.    Cariay. 


231 


nasus  —  noly. 

niger  —  tapaiuna. 

dos  —  auiny. 

occiput  —  nolupauy. 

oculus  —  nauity. 

omnis  —  hamaky. 

orion  —  ghasoihyaly» 

os,   oris    —    nunuma,    nunumaeu 

maip  (8.  Manao  u.  Cariay). 
parvus  —  paiiny. 
pateila  —  nusupukuy. 
pater  —  meghaly. 
pes  —  noschy,   nucsi  mayp,   nu- 

kaly. 
planta  —  noschituku. 
pleiades  —  ghamepokuly. 
podex  —  Duschiluky. 
profundus  —  hapukuty. 
radix  —  ylüly. 
ramus  —  ymina, 
rivus  —  ytaty. 

ruber  —  ghyany,  cajumeni  mayp, 
salto  —  nuaiaka. 


sanguis  —  hy. 

aol  —  ghamu. 

soror  —  noaloa. 

Stella  —  oinaty. 

supercilium  —  nauitipu. 

sylva  —  tama-karuku,  dama  mayp. 

terra  —  raty,  kiriri  rada. 

testiculi  —  nukaoly. 

lu  —  apiny. 

venu  —  ghanehe. 

ventus  —  haufschy,  kipueü  mayp. 

venor  —  paiky. 

venter   —   nutüla,     nuurra    mayp 

(8.  Manao). 
viridis  —  ypöte 
vivo  —  uakany. 
umbilicus  —  nomuso. 
unguis  —  napa. 

vos  —  apinyu.  • 

Numeri:  1     makuty. 

2  piküna. 

3  kilikunama. 

4  kasalymacaka. 


CARIAY*). 


albus  —  ghüputnry. 
altus  —  ghüiku. 
amita  —  ghamitzu. 
anima  —  lukaihly. 
annu8  —  aurdma-auynoa. 
arbor  —  atamlna. 
avia  —    hünitäno. 
auris  —  nukya. 
avunculus  —  nurey. 
avus  —  apii. 
axilla  —  nutau-ruita. 
bibo  —  nurukua. 
brachium  —  nutanu. 
brevis  —  amatschyany. 
caeo  —  paitakiny. 
caeruleu8  —  ghügbelereany. 
calcaneus  —  nutschyghiluita. 
caulo  —  uatnara  patu. 


capillu8  —  nuküuy. 

caput  —  nuküuy-sala. 

cihum  —  nukuniky-yi. 

clamo  —  nutauaka. 

clavicula  —  nulity-pata. 

coelum  —  ghey. 

cognatus  —  nukyanukii. 

Collum  •—  nupü-aiura, 

connübo  —  nuoescbma. 

cor  —  nunekiny. 

corpus  —  nulhaina. 

coxa  —  nulukun&ta. 

cras  —  netzegby. 

crus  —  nurapa. 

cubitus  —  nulanakü  parülene. 

cymba  —  ytza. 

dens  —  naü. 

deus  —  mauary  (s.  Manao). 


*)  Von  Spix  in  Carvoeiro,  am  Rio  Negro,  aufgezeichnet. 


Digitized  by 


Google 


2» 


Cftriay. 


diabolus  —  maihinauy. 

dies  —  ne8chrutauy. 

digitorum  arüculi    —    nuaipilsehe- 

pakilena, 
digitorum  inlervalla  —  nuaiteba. 
doraus  —  nuärta. 
dormio  —  nutinaa. 
edo  —   Quyakata. 
ego  —  niuai. 
femur  —  nuy-ghüla. 
filia  —  noyuky. 
filius  —  nuturüky. 
flavus  —  gbütyany. 
flos  —  ghochii. 
foecfus  —  ybe-ane. 
folium  —  alaua. 
frater  —  nuüauury. 
frons,  tis  —  nukunüky. 
fulgur  —  mehlo. 
gultur  —  nunuifcy. 
hebdomas  —  paihtaumany  euny. 
bodie  —  niapinai. 
homo  —  ham&ly. 
humeruB  —  nutanaky. 
imo  —  choey. 
infans  —  emetakü-tauika. 
labiutn  —  nunumerapü.   - 
lacus  —  ghabitscha. 
Japis  —  ghupai. 
lava  —  nukauakiny. 
lavare  vestcs  —  piaa-gula-nuany. 
lingua  —  nungne. 
luna  —  ghaizy. 

—  prima  —  yapamaäy. 

—  nova  —  aupele  gaizy. 

—  plena  —  gkanaüy  lakazy* 
magu8  —  marirtauy. 

manus  —  nughai. 

—  articul.  —  nuailschipakaletta. 
maritus  —  Ihuebü-mfiry. 
mater  —  ghimitzu. 
membrum  virile  —  oughü. 

—  raulieb.  —  Ittkima. 
mensis  —  pamima  ghaiz6uny. 
mons  —  ghüughinaizy. 
morior  —  nomaiyakato* 
mulier  —  henilaky. 

«—  roea  —  nunetschu. 


multus  —  ghe-ena. 

nasus  —  nuküly. 

niger  —  hamuty  lanika. 

non  —  makauu. 

nos  —  woiwoi. 

nox  —  pükütauy. 

occiput  —  nulauy. 

octalus  —  nukuntky. 

omnt8  —  paiapämu. 

rion  —  mauäky. 

os,   oris    —    nunüma    (s.    Manto 

und  Bare), 
palma  manus  —  nughairu. 
parvus  —   nüghüghuritsche. 
pater  —  nury. 
paucus  —  titighüghut6ka. 
pedis  articuli  —  nura-patyna. 
planta  —  nutschyitshughanina, 
pleiades  —  eoünaua. 
podex  —  nukila. 
poplerf  —  nukituita. 
profundus  —  paapu. 
puer  —  ymüky. 
pulcher  —  tschume-any. 
radix  —  yiko. 
ramus  —  ychuata. 
rivqfc  — ■  nuauna. 
ruber  —  uruzy  tanika. 
sanguis  —  nuzanhy. 
sol  —  ghamuy  (8.  Manao). 
soror  —  nuchürughü. 
supercilium  —  nutola. 
lempus  maluiinum  —  neslhrüry. 
lesliculi  —  nugh&ky. 
tu  —  piuai. 
venor  —  nuhuroa. 
venter  —  nuitschäba. 
vesper  —  pukita. 
vespere  —  taumü&ta. 
vivo  —  ghaghünalschy. 
umbilicus  —  nutüay. 
unguis  —  nupata. 
Numeri:  1     nyoi. 

2  pülhairama. 

3  tükabuy. 

4  lükinilhainy. 

5  zakoa. 


Digitized  by 


Google 


Araicö. 


233 


ARAICÜ,     UARAIC  Ü*). 


a€r  —  uatan. 

albus  —  ghalikata,  kalymatzocho. 

altus  —  atekomauwily. 

amita  —  uy. 

an  us  —  luleka. 

aqua  —  uny. 

arbor  —  a-ata. 

arcus  coelestis  —  ümaly. 

audio  —  neyeka. 

audilus  —  takelu. 

avia  —  ghay. 

auris  —  to  ky. 

avunculus  —  ghuk. 

avus  —  ghuitschy. 

bibo  —  neiratschy. 

brachium  —  nikpal. 

brevis  —  otozo. 

caco  —  yakye. 

caerulcus   —   puromanzalo    ghuly- 

malzocho. 
calcaneus  —  themuna. 
Carito  —  yu-emu. 
capillus  —  nilschy,  (ilschy:  Manao.) 
capul  —  ghy. 
cilium  —  nokschwut. 
clamo  —  laieka. 
clavicula  —  milel. 
coelum  —  atucu. 
cognalus  —  nitschano.  • 
Collum  —   nonö. 
connubo  —  yakai. 
cor  —  nuvan,  javani  taman. 
corpus  —  nyamsa. 
costa  —  tholapüe. 
coxa  —  lesun. 
cras  —  ghanakainy. 
crus  —  nawuy. 
cubilus  —  nikpaku. 
den8  —  nuitschy,  nati  mayp. 


deus  —  lupan. 

diabolus  —  yqkulea. 

dies  —  oy.      » 

digitus  pedis  — :  ghusky. 

domus  —  pe-y. 

dormio  —  timka. 

edo  —  penke. 

ego  —  unu. 

femur  —  pückü. 

filia  —   nioiry. 

filius  —  yen. 

flavus  —  tau-ghara. 

fl08  —  ghua. 

folium  —  alupuena. 

fraler  —  seiry. 

frons  —   taucu. 

gusto  —  lhamu-gata. 

hepar  —  bouhla. 

hodie  —  ghanamne. 

homo  —  etyatö. 

homines  mulli  —  ualyana. 

—  pauci  —  atisa. 

numerus  —  tanty. 

humus  —  ghäty. 

ignis  —  yghe. 

ille  —  ylekaly. 

imo  —  ey. 

infans  —  emghite. 

labium  —  nichite. 

lacertus  —  nikpawu. 

lacus  —  lhyue. 

lapis  —  ytaky. 

lavo  —  uaka. 

lavare  vesles  —  ghenosan  pueyola. 

lignum  —  aara. 

lingua  —  nelon. 

longus  —  aly-epalo. 

lucifer  —  ybi  de  kalalu. 

lumbus  —  ylama. 


•)  Westlich  von  Fonteboa  durch  Spix  gesammelt. 


30 


Digitized  by 


Google 


234 


Armcu. 


luna  —  kairy. 

—  nova  —  ghutekai  de  kairy. 

—  plena  —  povro  de  kairy. 
magus  —  marepüea. 
mamma  —  nity. 

manus  —  nikabu. 

mater  —  anzu. 

membrum  virile  —  nüchy. 

—  muliebre  —  nekcuta. 
mingo  —  nalota.   * 
mon8  —  mabüely. 
morior  —  magha. 
mullU8  —  laghuiny. 
nasus  —  nichit 

niger     —    ghulikata,     ghuly     ma- 

tzocho. 
non  —  hünka. 
nos  —  ü. 
dox  —  ghulekaiku. 

—  media  —  ghana-ghitecti. 
occipul  —  ghyel. 

oculus  —  noky. 

oleo  —  neya. 

orion  —  puküry. 

os,  oris  —  nurulko. 

palma  manus  —  nekäbuku. 

patella  —  nabiyako. 

pater  —  papa. 

paucus  —  rianzohlo. 

pectus  —  tukuca. 

pes  —  ghulschy. 

pleiades  —  polkobai. 

poples  —  naiviu. 

profundus  —  ghai-ghozotecho. 


puella  —  elo-ehiry. 

puer  —  eto-boa. 

radix  —  a-zaly. 

ramus  —  aky. 

ruber  —  wulikala,  uülkamirim. 

sanguis  —  nithon. 

scapula  —  nuksa. 

senex  —  lulek. 

sol  —  ghuma. 

soror  —  niro. 

siella  —  ymiru. 

slernuo  —  nalschun. 

supercilium  —  nokscha, 

sylva  —  le-poun. 

tempus  malutinum  —  ghanako. 

terra  " —  ghary. 

Ie8ticuli  —   nelsche. 

lu  —  upüe. 

venor  —  uamsapa, 

venler  —  molza. 

vespere  —  lokilghaluma. 

video  —  nalka. 

viridis  —  polymalzocho. 

vivo  —  ynke  magholaiu. 

umbilicus  —  sukun. 

unguis  —   nikpia. 

Numeri:  1     atetu. 

2  puyabana. 

3  naayba. 

4  atylecabo. 

5  lakuin. 
10     hualyan. 
38    uaisacu. 


Digitized  by 


Google 


Canamirim. 


235 


CANAMIRIM,    CANAMARE*). 


ahus  —  teouly. 

amita  —  nepüery. 

anima  —  nuchüu. 

arbor  —  amüena. 

audio  —  nucbemata. 

auditus  —  nuchenaku. 

auris  —  chepisama. 

avunculus  —  ghughu. 

axilla  —  nutanachy. 

bibo  —  nereoatschy. 

brachium  —  nughäno  (nuaao  Mayp.) 

brevis  —  malen  uly. 

eaco  —  nitika. 

calcaneus  —  nuchity  suliba. 

canlo  —  8chikäly. 

capillu8  —  nupi-ly. 

capul  —  nuchüy. 

cilium  —  hipity. 

clamo  —  a  yua. 

clavicula  —  nughuza-pytale. 

coelum  —  lenü. 

Collum  —  nunöpy  (Manao). 

cor  —    natochy. 

corpus  —  numäne. 

coxa  —  nulzichya. 

cubitus  —  nukuzery. 

cymba  —  canoa. 

dens  —  naü  (Manao  u.  Oariay). 

deus  —  ghamalschy. 

diabolus  —  ghamalschy. 

dies  —  huy. 

digitorum      arüculi      —      numuyu 

ghaiychy. 
—  intervalla  —  nutnuy  zapala. 
digitus  pedis  —  nuchitichy. 
domus  —  pantttchy. 
dormio  —  numacho-aiacby. 
edo  —  hanichoa. 
femur  —  nulapaly. 


filius  —  nutüry. 
flos  —  ghazubaly. 
folium  —  sapahna. 
frons  —  nelüku. 
guslo  —  nunanipya 

homo  —  chechu. 
humerus  —  nukäno. 
labium  —  nusüeby. 
lapis  —  suehyu. 
lavo  —  nakauoal8chy. 

lingua  —  nunüny. 
luna  —  yatschy. 

—  prima  —  leno-ata. 

—  nova  —  ghasiri   miri. 

—  plena  —  tenü. 
magus  —  metüe. 
manu  8  —  numuyu. 

—  arüculi  —  nughaichy. 
maritus  —  maghaluchine. 
mater  —  nalü. 

membr.  virile  —  nusatne. 

—  mul.  —  nalachitschy. 
mingo  —  nutzühny. 
morior  —  nialete. 
mulier  —  sailyune. 
nasus  —  nuchiry. 

nox  —  yatschy. 

occiput  —  nemüy. 

oeulus  —  nuchii. 

08,  oris  —  nunahma. 

palma  manus  —  numüy-lul6ta. 

palella  —  nukuzary. 

paler  —  palüe. 

pedis  arüculi  —  nusu-chüa. 

pes  —  nuchity,  nupalu. 

planta  —  nuchity  lulula. 

pleiades  —  nuchiry,  pulächy. 

podex  —  nulzüma. 

poples  —  nukaischuchy. 


•)  Von   Spix   wetdich  voa  der  Mündung  des  Yaradl  noikt    Das  Idiom  der 
Canamirim  weiset  Anklänge  an  die  Moxa,  die  Mayparee  and  dieduiehua  auf. 


Digitized  by 


Google 


236 


Canamirim.     Maxuruna. 


rivu8  —  weny. 

sanguis  —  nürra. 

8ol  —  ghasiry. 

soror  —  yeye. 

Stella  —  tchy,  tschy. 

sternuo  —  nelschiuhe. 

supercilium  —  nuschüah. 

sura  —  napüe. 

sylva  —  schyaucka. 

lempus  matutinum  —  huy-palala. 


te8ticuli  —  nuchily  kaichy. 

venler  —  nema, 

vesper  —  ghaitäla. 

umbilicus  —  nupu-luchy. 

unguis  —  nuseo-ata. 

gallictis    villala    (xupara)    —    ya- 

tschil-schc-ghute. 
labanus  (muluca)  —  chery. 
nyctipilhecu8  (ya)  —  yamury. 
jacami  avis  —  muluscby. 


MAXURUNA*). 


ae'r  —  su. 

albus  —  se. 

altus  —  apu. 

amila  —  yaya. 

anima  —  nuntschusin. 

anus  —  matscho. 

aqua  —  uaka. 

arbor  —  yuy. 

audio  —  ghoake. 

auditus  —  ghyny. 

avia  —  schanu. 

auris  —  papischan. 

avunculus  —  cucu. 

avus  —  pontaroa. 

bibo  —  oakanu. 

brachium  —  paro. 

brevis  —  loezü. 

caco  —  pie. 

caeruleus  —  Ischüschü. 

calcaneus  —  zitoku. 

canlo  —  ghuinoenoe. 

capillus  —  pu. 

eaput  —  maschö. 

cilium  —  pizy. 

clamo  —  zerenke. 

clavicula  —  tipurunkischana. 


cognatus  —  umbaküpa. 
Collum  —  saua. 
connubo  —  tschiraboine. 
cor  —  uinle. 
corpus  —  tahnine. 
cosla  —  mukasch. 
coxa  —  zimpiz. 
cras  —  pariuschin. 
crus  —  uipuku. 
cubitus  —  mupukuschau. 
dens  —  tschitta. 
diabolU8  —  tschonsin. 
dies  —  pari-koisnas. 
domus  —  schubo. 
dormio  —  usche. 
edo  —  yupenu. 
ego  —  üpü. 
femur  —  gbüsü. 
filia  —  mininy. 
filiu8  —  auniny. 
flavus  —  meos. 
flos  —  pimy. 
folium  —  tschüascha. 
fraler  —  puschy. 
frons,  üs  —  pumunan. 
fulgur  —  ghanantes. 


♦)  Von  Spix  bei  Tabatinga  (Reise  m.  1188)  noitrt.    Et  finden  sich  Wörter 
am  dem  Omagoa  Dialekt. 


Digitized  by 


Google 


Maxuruna. 


237 


guslo  —  pürama. 

hepar  —  tacqua. 

hodie  —  noeby. 

homo  —  tara» 

homines  multi  —  tareropa. 

—  pauci  —  pazu. 
humerus  —  pulukunde. 
humu8  —  mapü. 

ignis  —  tzy. 

imo  —  ay. 

infans  —  pakuschuzü. 

labiam  —  ^uipy. 

Iacu8  —  tschan. 

lapis  —  mesky. 

lavo  —  yunesnu. 

lavare  vestes  —  lakuie  Ischake. 

lignum  —  yuy. 

lingua  —  ana. 

longus  —  tschuu. 

luna  —  uyschy. 

—  nova  —  uyscby-yuka. 

—  plena  —  maire. 
magnus  —  lapa. 
magus  —  luman. 
mamma  —  schuma. 
manus  —  mukoü. 
maritu8  —  patzü. 
roaler  —  mama. 
membrum  virile  —  schuy. 

—  mulieb.  —  kuü. 


imngo  - 

—  ysune. 

mons  - 

-  makusch. 

roorior 

—  nan£. 

mulier  • 

—  Ischirabo. 

mollus 

—  yua. 

na8us  - 

—  (Ü8chan. 

niger  - 

-  t8chÜ8chu. 

noD  — 

papy. 

nos  — 

üpü. 

nox  — 

dscha-rauras. 

occiput 

—  tumaschilzu 

oculus 

—  por«. 

oleo  — 

-  schüre. 

os,  oris  —  üscha. 

palma  manus  —  mukinapasch. 

patella  —  tampuru. 

pater  —  papa. 

paucus  —  pazu. 

pecius  —  takua. 

pes  —  uilas. 

poples  —  lanluscha. 

profundus  —  maianzy. 

puella  —  sumayuka. 

puer  —  tara  nakany-qua. 

radix  —  schuku. 

ramu8  —  lubü. 

ruber  —  scbyn. 

sanguis  —  ymy. 

scapula  —  boreschaua. 

senex  —  dscbusibo. 

sol  —  £ary. 

soror  —  IscbuUchu. 

Stella  —  ui8pä. 

ßternuo  —  arilischune. 

supercilium  —  purukupeze. 

sylva  —  nimuru. 

tempus  malutinum  —  nalypotze. 

terra  —  mapu. 

testiculi  —  ubu. 

tonitru  —  apokur6. 

tu  —  miby. 

venor  —  puühue. 

venler  —  pokukile. 

vespere  —  yamupura. 

video  —  tsoysnu. 

viridis  —  pürama. 

vivo  —  nulzare. 

umbilicus  —  nitschum-puru. 

unguis  —  munt8y. 

Numeri:  1     pazü. 

2  taboe. 

3  mukenante. 

4  lapukißche. 

5  mukenapite. 
10     tarempa. 


Digitized  by 


Google 


23» 


Mayoruna. 


MAYORUNA*)  domestica. 


aqua  —  waca. 

arbor  —  imi. 

arcus  —  lengatay. 

auris  —  pabauan. 

brachium  —  pora. 

capilli  —  bou. 

caput  —  moho. 

cilia  —  bourcouram. 

coelum  —  abo. 

Collum  —  tecbo. 

cor  —  wintay. 

crus,  ris  —  quesi. 

cymba  —  nontay. 

diabolus  —  dussi. 

digitus  —  ancis. 

femina  —  shirawa. 

flos  —  wa.  * 

fluvius  —  parou. 

frons  —  bamana. 

fulgur  —  abouarie. 

hasla  —  aco. 

ignis  —  si. 

infans  —  bacoue. 

Ügnum  —  nawe. 

luna  —  oueu. 

manus  —  macou,  maki  quich. 

menlum  —  qaini. 


nasus  —  dehan. 

oculu8  —  bedo. 

08,  oris  —  ibi. 

pectus  —  iton. 

pes  —   tacu. 

piscis  —  japa. 

pluvia,  nubes  —  oue. 

sabulum  —  massi. 

sagilta  —  tawa. 

serpens  —  tiris. 

slella  —  ispa. 

sol  —  bari. 

lerra  —  mapoa. 

(onilru  —  abou. 

lubus  sagillulis  eflandis  —  tapi. 

domus  —  oubou. 

vir  —  dara. 

cahis  vel  tigris  —  camoun. 

deipbinus  amazonicus  —  djora. 

simia  —  shuna, 

lapirus  —  awa. 

crax  —  pichou. 

psillacus  —  bawa. 

ara  (psillacus)  —  cana. 

crocodilus  —  capeu. 

bananae  fructus  —  sigui. 

mandioccae  radix  —  aso. 


M  A  Y  0  R  U  N  A**)  fera. 


albus  —  houroo. 
aqua  —  houaea. 
arbor  —  hibui. 
arcus  —  pia. 
auris  —  pahuiran. 


brachium  —  poro. 
capilli  —  boou. 
capul  —  macho. 
cilia  —  baracolis. 
coelum  —  abou. 


•)  Castelnau  Expedit.  V.  200.    Es  finden  sich  hier  Wörter  aus  der  Qoichc 
••)  Castelnan  Expedit.  V.  300. 


Digitized  by 


Google 


Mayoruna. 


239 


coeruleus  —  bani. 

Collum  —  guitai. 

cor  —  huiniai. 

cortex  —  ihui-bi-li. 

cras  —  huiponsco. 

cymba  —  nontai. 

diabolus  —  josin. 

digili  et  manus  —  manqui. 

femin  a  —  tirahua. 

flos  —  ibukia. 

fluviu8  —  parurapa. 

folium  —  naispou. 

fron  8  —  boumainan. 

fructus  —  pata. 

genae  —  ianmou. 

hasta  —  paca. 

herba  —  huinsin. 

ignis  —  cii. 

kifans  —  baqui. 

lacus  —  nia. 

lac  arboris  —  ihui-pin. 

lignum  —  maiscan. 

lumen  —  cbaini. 

luna  —  hou-ji. 

raentum  —  quila. 

1110  ns  —  macuchi. 

nares  —  dizagioi. 

nasus  —  dizan. 

nidus  avis  —  na. 

niger  —  huizai. 

non  —  bamancb. 

nubes  —  so-ou. 

os,  orU  —  ira. 

pectus  —  cbilon. 

pes  —  .tahi,  lao  in  lingua   yarura. 


pi8cis  —  iapa. 

venenum  —  puiro. 

pluvia  —  houai-ai. 

radix  —  ihuslapoti. 

rivu8  —  huaca. 

ruber  vel  flavus  —  chioai. 

sabulum  —  mazi. 

sagitta  —  tahua. 

sane,  imo  —  ahi. 

serpens  — .  dounon. 

sidus  —  buispa. 

sol  —  bari. 

supercilia  —  barocoupetai. 

terra  —  mapo. 

lonitru  et  fulgur  —  habou. 

tubue  8agittulis  explodendis  —  tipi. 

domus,  tugurium  —  cbrubo. 

unguis  —  manquiste. 

venter  —  pousa. 

via  —  bau. 

vir  —  dara. 

Numeri:  1     patxi. 

2  dabui. 

3  macadilanlan-tai. 

4  daraim-pa. 
canis  —  huapa. 
simia  —  nabuan. 
tapirus  —  habua. 
tigris  —  camo. 

crax  —  cuia. 
ara  (psitlacus)  —  kana. 
psitlacus  —  bahua. 
crocodilus  —  capu. 
bananae  fructus  —  sincui. 
mandioccae  radix  —  haca. 


Digitized  by 


Google 


240 


Caripuni. 


J  A  ü  N-A  V  0    vulgo  GARIPUN  Ä*). 


«I 


abi  —  ca-lsanta* 

albus,  a,  um  —  osso. 

aqua  —  oni-passna  (aut:  om  passna). 

arbor  —  j-üi. 

arcus  —  cannati. 

arena,  sabulum  —  maschina. 

armillae  —  punia-vitschü. 

auris  —  pauke. 

bibere  —  sehe  am. 

brachium  —  punja. 

crepitaculum   (ex  aus  bupreslidum) 

—  vien  isebima. 
caüdus,  a,  um  —  itziö. 
canlare  —  paveue. 
canlat  —  pave,  nikani  mia. 
non  canto  —  pave  iama  nikana  ea. 
capillu8  —  voön. 
capul  —  mapo. 
caro  —  name. 
cataracla  —  saschu  (schama. 
cito!  —  kalsan  rurae. 
collare  (e  fructibus)  —  küsse, 
eulter  —  mane  pacca. 
cr^  —  oke  sabaka. 
da!  —  ökö  a-ue. 
dormiam  —  uurscha  kia. 
non     volo     dormire    —    uurscha 

iama  kia. 
dentes  —  seta. 
deus  —  oar4. 
digilus  —  mue  loli. 
dies  —  8abak&. 
esüs  hie  —  henoni  mia. 
edere,  comere  —  piue. 
emere  volo  —  wi  kaskea. 
femin  a  —  jussa. 
femur  —  kische. 
filia  —  ju«8a-wakö. 


filiu8  —  w4kö. 

flavu8t  a,  um  —  schini  roabe. 

fluviu8  madeira  —  munnu. 

fluvius  —  enne. 

fron 8,  tis  —  boe  mana. 

fulgur  —  cananna**). 

fruetua  —  vimin. 

frigidus,  a,  um  —  ini. 

frigidum  tempus  —  iu  lana. 

fraler  —  pui. 

gramen  —  guassi. 

hcri  —  saba-utza. 

hodie  —  saba-nat6. 

homo  europaeus  —  cariba  Ischikö. 

—  aelhiops  —  tapagnon  (tupi). 

—  lusitanus  —  uara-iu. 
igtiis  —  Ischü. 

ignem  accendere  —  Ischü  uva  ue. 

infans  —  wakö-punska. 

indusium    (e    libro     arborum)    — 

ssöpö. 
lac  —  schrüma. 
Iapi8  —  saaachu. 
leclus  pensilis  —  erisse. 
lignum  —  j-iii. 
luna  —  urschS. 
lingua  —  hana. 
male  me  habeo  —  issin  kea. 
mamma  —  srüma. 
manus  —  muekana***). 
mater  —  kai. 

maritatU8  es?  —  auSn  ia,  nitnia. 
membrum  virile  —  in&. 

—  muliebre  —  Izitzö. 
mons  —  nüira. 
mordere  —  eako. 
mori  —  makö. 

mortuus  est  —  naia  makö. 


*)  Nach  Natterer,  mitgetheilt  v.  Ttchudi.   Der  Name  bedeutet:  Wassermanner. 
*•)  Qoichua:  canana-urere. 
•*•)  Qoichua:  maki. 


Digitized  by 


Google 


OwiJwÄÄ. 


tu 


frater  meus  morlnus  est  —  no  pui 

naia  makfc. 
freier  ejo»  raortuus   est  —  mtena 

pui  naia  makö. 
multum  —  ülecha, 
mioime,  nequaquara  —  era. 
nasue  —  erö-kin. 
nox  —  waskilscha. 
niger,  a,  um  —  tschekö. 
nil    valet    (nullius  preiii   es|)    *—  : 

schuman-ia-man. 
oculu8  —  buero. 
ovum  —  valsche. 
parum  —  ütschä  iatnän. 
paler  —  papa. 
perizoma  —  zeresbe. 
perizoma  «nuliebre  —  jui  schenebü. 
pes  —  tae. 
piscis  —  o&ka. 
pluma  —  poe,  poö. 
pluvia  —  ui. 

pu Ichrum  est  — i  schomacea. 
pulvis  pyrius  —  schenepö. 
quanti  pretii?  —  a  voin  kas  nimia. 
quo  modo  te  habes?  —  sehumani  mia. 
valeo,  bene  me  habeo  ■-*-  schuma  ea. 
radix  —  ivi  tapona. 
ruber  —  schini. 
securis  —  man*  mostnröme. 
—  lapidea  —  poruma. 
sidera  —  uistin. 
sagilta  —  püa. 
sane,  recte  —  i  araka, 
salor  sum  —  •  sea  ea. 
sanguis  —  imi. 
ßol  —  ,b&aii< 
soror  —  pui. 
sura  —  uiko. 

Suspensorium  virile  —  zöresbe1. 
tabaci  fumum  non  duco  —    rümoe 

com  ae  meka. 
tarde  —  tschamaemeu. 
terra  —  maai. 
telum  pyrium  —  lo&e; 


tonitru  —  tertake. 

trulla  —  paint6. 

tugurium  —  schröba, 

unguis  —  mue-tsis. 

venias  huc!  —  ouae  I.  ua6. 

undevenis?  —  au  rane  tze  oaei. 

venler  —  puschü. 

ventus  —  uenna. 

—  frigidus  —  schrupp, 
vir  —  üni. 

viridis  —  iavan. 

quo  vadis?  —  au  vakai. 

volo  —  ai  akea.    ' 

vos  adestis  —  nenoni  mia. 

Numeri:  1     aares. 

2  eranbue. 

3  kimiseha*). 

4  eranbue  narabue. 

5  mueken  tüna**). 
tapirus  —  ati-ana. 

canis  —  Ischaspa. 
cervus  —  tschassu. 
macaco  prego  (cebus  fatuellus)  — 
schino. 

—  cabelludo  (pithecia  hirsuta  Sp.) 
hana. 

—  bugio  (myceles)  —  tiroo. 

—  barrigudo       (lagothrix      oliva- 
ceus)  —  schino  a. 

—  bocca  d'agua  —  ruka. 

—  sahoim  (callHhrix)  ■»—  uässa. 

—  coata(atele8  paniscus)  — issu. 
dicotyles  labialus  (tajassu) —  jaua. 

—  torqualufr  (laitetu)  —  ono. 
psittacus  macao  —  sauanS. 

—  caninde  —  cännft, 
psittacus  —  baua. 
felis  —  kftman  püska, 

—  onca  —  käman. 
crocodilus  —  kapuena. 
eunecles    murinus    (sucuriuh)    -1- 

runoä. 
dasypus  —  panoa.  J 

tabacum*  —  rurhoe. 


•)  Quichua:  kimza. 
••)  Manns  (5  digitis)  =  mnekana. 


31 


Digitized  by  LjOOQIC 


M2 


tabaei  tubulus  —  ramoe  tarioa. 
oon  utor  labaco  —  ramoe  coia  ae 

makea. 
fabae  —  kfira. 
oryza  —  uasai  vi  min. 


zea  mai*  —  scavSki. 
musae  fruclus  —  caoaa  paöra. 
maodioccae  faria*  —  atam  mu4u. 
maidis  farina  —  aök*  bmaIu. 
coübri  —  pinna. 


c  u  L  i  N  0*). 


abi  —  noncapa. 

adeps   ovorum    tesludinum  —  wa- 

lischuny. 
a5r  —  neuy. 
altus  —  uketia, 
amita  —  umbano. 
anos  —  yuaa« 
aqua  —  yacu,  kuhua,  uaka. 
arbor  —  huiby. 
arcus  coelestis  —  ooaway. 
articuii  digitorum    -      mulii  inkyly. 
—  pedis  —  raleng-ghity. 
audio  —  nighaky. 
auditu8  —  nikuly-ghyny. 
avia  —  tschya. 
avii  —  Uohay. 
auris  —  tsabynky. 
avunculus  —  upilacha. 
axilla  —  puüraaty. 
avus  —  aunüa. 
bibo  —  au. 
brachiurn     —     ngana     (Maypure: 

bunyi,) 
brevis  —  (ukulacha. 
caco  —  puitana. 
calcaneus  —  lautschi-lscboko. 
canto  —  wü-way. 
capillus  —  wo. 
caput  —  mazu. 
cilium  —  wuspy. 
clamo  —  uky. 
clavicula  —  tüsy-kasau.   * 
cognatus  —  ymulza. 


•)  Von  Spix  in  Olivenia  verhört 


Collum  —  lüka. 

connubo  —  uinaiunikai. 

contundo  —  tiri-anky. 

cor  —  huinty. 

corpus  —  üa. 

cosla  —  bispy. 

coxa  —  schiputu. 

cras  —  viteka-aunelu. 

cnis  —  wytasch. 

cubi(u8  —  laalüki. 

cymba  —  nuty. 

dens  —  dza  kiriri  sila. 

deus  —  nukebu  (Leute  im  Himmel 

oder  Selige), 
diabolus  —  yunacby. 
dies  —  nulü. 
domus  —  subulisehy., 
dorario  —  uschay.     . 
eamus  —  gaungü. 
edo  —  hirily. 
ego  —  üa. 

femur  —  ghisywuceua. 
fluvius  —  uaka. 
filia  —  eyun-paky. 
filius  —  uümy. 
flos  —  egpeuy. 
folium  —  many. 
fraler  —  uUchy. 
fron s  —  wumana.        ,  . 
fruclus  —  wkny. 
fulgur  —  wuy-wuaky. 
gusto  —  ghitoa-gboty, 
gutlur  —  nu-rhunty. 


Digitized  by 


Google 


Ca&fKb 


243 


hepa*  — .  taghi. 

hodie  4-  yramaby»  » 

homo  —  nulUMy. 

homines  multi  ~  ytechanokobu. 

—  paoti  *—  hanyma. 
humerus  —  noaghela. 
bvmua  i—  mai 

igois  —  yuai  (Moxo:  Iscby«) 

ille  —  »a. 

infans  — *  yumelseha» 

labium  —  gbüba. 

lacertus  —  nAspera. 

latus  —  ya. 

lapis  — '  misky, 

lavo  —  uakanaseby-yupa. 

lavftte  vmles  —  laghuly-lsehaka. 

lignum  —  hüyby. 

lingua  —  ine  caybab  aau. 

longos  —  neanty-hynuy, 

lucifer  —  ua*aaiaiuny. 

lumbus  —  ytama. 

luna — (iacy:  tupice)  osdary  (ozü). 

—  crescens  —    oschy  (uaü)  wa- 
riapa. 

—  oova  —  oaehü  wüpa, 

—  plena  —  oscb«  yumany» 
magnus  —*  ani'tuseby. 
magus  —  pisa. 

mamma  —  Ischuma. 

maier  —  aini  yarur,  üy-una« 

membrum  virile  —  yab. 

—  rauliebre  —  nukuh. 
mingo  —  ysuny. 
nions  —  malsy. 
morior  —  yamai. 
mutier  mea  —  uü  aüy. 

—  tua  —  my  aüy. 

—  sua  —  hamontoa  aüy. 
multus  —  ytsaha, 

nasus  —  rüky. 
na»  -—  aiy, 
nos  —  nukü* 
nox  — ■  wakezy. 

—  media  —  yama-puziny. 
occiput  —  maponlshy-uta. 
oculus  —  würru. 

oleo  —  schiity. 
orion  —  wizimampu. 


08,  oria  — dyaahae  cayuca,  ecuacha 

(Sapibon:  ghüteha,) 
palma  manu*  —  muui-inapa. 
palella  —  rhumy-süaly. 
pater  —  üympa. 
paucus  —  halapatsthema. 
pecUie  —  silshu. 
pe8  —  whyla. 
pleiades  —  kaputapo* 
piscis  —  ghüma. 
planta  pedis  —  taiaa-paseb« 
podex  —  Üauuamy. 
poples  —  ratüka, 
profundus  —  iiaroatschä» 
puella  —  ainbeJtü. 
puer  —  würuaa. 
radix  —  büy-lapu. 
ramua  —  humynui-sauta. 
sanguis  —  ymy. 
scapula  —  nahmy. 
senex  —  mutun. 
senlio  —  myau>y«nu. 
sie,  sane  —  bü  hü. 
sol  —  wary. 
soror  —   taiyu. 
Stella  —  wiay. 
8lernuo  —  aleaohanky. 
supercilium  —  nukewttkasu« 
aytva  r—  muni-echinekai. 
le&apus  matutinum    —    nikykaun^- 

zyny. 
terra  —  mai. 
testiculi  —  owü. 
looitru  —  naikipuky. 
tu  —  müa. 
ubi  —  aghübeka. 
venor  —  nuny  upa. 
venter  —  buby. 
vespere  —  yalampakely. 
vieus  (Malloea)  —  aua-läka. 
video  — t  uiny. 
vivo  —  huyny. 
umbiiieus  —  nolachy-kuby. 
unguis  —  muty.  . 
Numeri:  1    uüly. 

2  rabü. 

3  taküma. 

4  laküyuwukuin. 


Digitized  by 


Google 


814 


Colino. 


5  takütakurasi. 

6  ylseba. 

10     nuküwümikyo. 
tapirus  —  ghay. 
cervus  —  tschaschö. 
felis  onca  —  ghama. 

—  —    nigra      —     ghamä    tilshy 
ghylzy. 

—  yaguarundi  —  ghytzy. 
canis  —  ghamä. 

—  femin.  -*-  aiwu. 
ateles  paniscus  —  ysu. 
lagothrix  olivaceus  ~  tschurtä. 
cebus  gracilis  -*■»  schinos. 

—  fatuellus  —  schinokuin. 
pilhecia  hirsuta  —  nanaua. 

—  ouacary  —  nana-üoa. 
callithrix  lorquala  —  ruka. 
nyctipithecus  felinus  —    riry. 
dasypus  gigas  —  panü. 
nasua  —  schüseby. 
dicotyles  labiatus  —  nauä. 

—  lorqualus  —  unü. 
coelogenys  paca  —  anö. 
dasyprocla  aguli  —  marry. 
myrmecophaga  —  schay. 
bradypus  tridaotylus  —  nay. 

—  didaclylos  —  yumä. 
cercoleptes  caudivolvulus— schüm^. 
martattis  — üny-ava  (aquae  lapirus). 
delphinus  —  ghuschika. 

falco  urubutinga  —  ymihuin. 
calharles  urubu  —  puyschy. 

—  papa  —  nauatelu« 
crax  globulosa  —  asy. 

—  tuberosa  —  ghayu^yu. 

—  urumulum  *—  asin-uma. 
gallus  —  nukuny. 

gallina —  alau  arika. 
palamedea  cornula  —  abukü. 
psillacu8  macao  —  schau  na. 

—  ararauna  —  ghaita. 
psittacus  —  waunga. 

—  minor  (Perikilo)  —  tschuky. 
penelope  marail  —  jaibu. 

—  aracuan  —  ghöbun-wa. 


penelope  cumanensis  —  ktisclw. 
gallinula  plumbea  ~  Isohaaku. 
anas  viduata  —  nttmi. 

—  domesüca  —  schaibora. 

—  brasiliensis  ~  uara-nuba« 
ardea  egretla  <—  witsch  u. 
colymbus  ludovicianus  —  mumuy- 

schuiiy.   •    '  '  > 

emys  amazonica  —  yny*sauy. 

—  dumeriliana  —  pizukry. 
tesludo  labulala  —  schau ty  -  Uli ty. 
crocodilus  niger  —  kapith. 

—  jacarelinga  — r  nülseha  kapüb» 
agama  —  sabumwä. 

pipa  cururü  —  ghöu. 
serpens  paranamboya  — *  watu-aolrä. 
elaps  corallinus  —  uaruno. 
coluber  aestivüs  —  rhunüa. 
boa  scytale  — *  ghamusch. 
lachesis  mutus  —  uisana. 
piscis  lampak6  —  ghqman-tia* 

—  sorubrm  ■-«—  lonü-maua. 

—  pirarara  —  yskinua. 

—  piranha  —  maghü. 

—  acara  — r  mai-nua. 

—  urua  —  nowu. 

—  lukunare  —  maipoky. 

—  pira  pilinga  —  pakü. 
concha  —  paua. 

t  ab  an  U9 —  Isebipuy. 

lampyris  —  tapy. 

scarabaeus  -~  sin*. 

culex  —  wy. 

simulium  —  schyu. 

musca  —  rhunschyu. 

Ixodes  —  yana. 

cacao  —  ischuiano. 

mandiocoa  '<*-•  bluma*  aza. 

musae  fructus  —  bafläca. 

oryza  —  nauii. 

oassacü,    arbor    venenqsm    (Har* 

brasiliensis)  —  anfc, 
salsaparilha  —  mai  -  paomsa. 
sarmentirtn  (sipö)  —  mischy* 
zea  mais  —  tsehftky. 


Digitized  by 


Google 


Uunuadu 


245 


ü  A  I  N  U  M  Ä  *). 


abeas  —  pipina  W. 

aegroto  —  eidirikeno  W. 

aer  —  amahräf-ape. 

adeps  —  keai  W. 

albus;  a,  um  —  ilabi  M.  —  hälery 

S.  —  ariri  W. 
aHus,  a,  um  —  tschinöny. 
amita  —  achtscbu. 
antma  —  ripibta  M.  —  pabitha. 
annus  —  pyaha. 

—  udus  —   hapaghere-pyaha  S. 
anus  —  salilaba. 

aqua  —  aöhni  AI.  —  auny  S.  — 

une  W. 
an  habes  aquam?  —    idjaria    pun 

ini  W. 
arbor  —  abahna  M.  —  apahna  S. 

—  aUna  W. 
arcus  —  paaru  M.  —  paro  W. 

—  coelesüs  —  hechpy. 
audio  —  nuähmapa. 
auditus  —  penag-tao. 

suris  (mea)  no-boiM.  —  pa-by  S. 
avia  —  talabaro  M.  —  balaöhy  S. 
avicula  —  ghupirinany. 
avis  —  apactoery-ghupy-ire;  isi- 

beni  W. 
avunculus  —  attsiü  M.  —  ghoch- 

hoi  S. 


avus  —  nioho  M. — ero&ny  henery  S. 
bibo  —    noiracka  M.    -—    tsehabe- 

raka  uhny  S. 
bellum  gerere  —  nucotanahbihta. 
bonuä,  a,  um  —  misare  W. 
brachium  (meum)  no-äeheto—  M. 

no-aeto  S. 
—  (tuum!  aut  affirmative?)   (tri) 

bedo  W. 
brevis,  e  —  p&rutackari  M.  -r  ala* 

kirya  S.  —  adakiri  W. 
caco  —  nuschu-pethy. 
caeruleus,  a,  um   —    raackabai  M, 

— -  bick*£ulery  S. 
calcaneus  —  nu-ipo  a  peda. 
calidus,  a,  um  —  amoiri  W. 
canto  —  hiebt*. 

capillu8  —  ilzibi  M.  —  ygt*iy  S. 
capio  • —  piatabibta  bäbaganehtsche. 
caput   (meum)    ba-ila   M.   —  pa- 

bidaS.  —    (eri)  bida  W. 
caro  —  bämuckgüi. 
cilium  —  pa-tuima. 
clamo  —  noema-pucbu  M   —  su- 

lisuly  numfrkuh  S. 
clavicula  pa-ghüma  pagy. 
coelum  —  häaekui  M.  —  bamah- 

raila  S. 
cognatua  —  apairole-sairy. 


*)  Am  Yupura*  sesshaft,  wo  ich  Wörterverzeichnisse  von  ihnen  aufnahm  (M.), 
und  von  dort  in  einzelnen  Familien  nach  Alvellos  und  Caicara  an  den 
Amazonas  herabgeführt,  wo  sie  Spix  (S.)  beobachtet  hat.  Es  sind  die 
Uainambeus  (oder  Colibri-lndianer  ?)  des  Wallace.  (A  Narrative  of  Travels 
on  the  Amazon  and  Rio  Negro,  Lond.  1853  8.).  Aus  seiner  vergleichen- 
den Woriertabelle  sind  noch  mehrere  Artikel  (W.)  nachgetragen.  In  den 
Vocabalaricn  von  Wallace  sind  die  Vocale  sowie  sie  im  Portugiesischen 
lauten  angewendet,  die  Consonanten  so  wie  im  Englischen.  Das  TU*  be- 
deutet einen  Nasenlaut,  und  die  oberhalb  der  übrigen  Buchstaben  einge- 
zeichneten werden  nur  leise  gehört.  Dr.  Latham  macht  in  seinen  Bemer- 
kungeu  zu  diesen'  Verzeichnissen  (a.  a.  0.  525)  anf  das  Praefixum  posses- 
sivum :  n ,  du,  no,  aufmerksam,  welches  in  sehr  vielen  Idiomen  der  Guck 
erscheint,  und  meistens  wohl  ohne  Zweifel  die  erste  Person  andeutet.  Hier 
kommt  aber  auch  das  Praefixum  ba,  pa  (mein?  oder  dein?)  vor. 


Digitized  by 


Google 


216 


Uatourai. 


Collum  no-rohrupiM.  —  pa-tagky  S. 
connubo  —    piluanno  ananihri  M. 

—  nuloikina  S. 
conlundo  —  rapalschaka. 
cor  (meum)  nu-päre. 
corbis  —  eafaie  W. 

eorpus  ~  pihna  VL  ~  nuina  & 

cortex  —  recma  W. 

costai  (mea)  nu-pabre. 

coxa  (mea)  rto  ~  Isehohoki    M.    — 

pa-tsoböghy  8. 
cras  —  pay. 
cpu»  (meum)  no*cahba  M.  —  nu- 

api  W. 
eabilus  -H-  no+go6hhi)e, 
culler  —  ¥aa  W» 
cuüs  —  rihm^mi« 
oymba  *-  ila  W.  > 
da  mihi  —  bei  noAA  W* 
dens    (meu9)    no&hät  Mr  —  pa- 

ag  &'—  (mx)  aec  W. 
deu8    —    tupana    M.    *—    wapet* 

ßcbire  8. 
dübeln*    **«   jaga«ffBiss€    M,    — 

schaka^ninie»  S* 
dies   —    hamahrae   petschu  8»  — 

amaraki  W. 
digitus     —     no^gapiatina    M«  ■*— 

(im)cipi  W. 
—    pedis    —    nu-ypanacWta     M. 

(nu)ipamena  W. 
dorn«»  —  banissi  RC  —  nupana  8. 

—  panisi   W. 

sua  dpmus  —  pipana  8.  -— 
tua  domus  —  p'rpana  likiu  S.  — 
nostra  domus.  —  panisi  W. 

derauo  — >  laehaapiaapa  pa  makaha. 

dorsum  —  na-ahü. 

du  ras,  a,  um  ' —  leWlchiri  W. 

edo,  conio  —  notschauucka  M.  — 
tschabaloi-patis-ase  S, 

eamus  capere  —  ischaubilacumi  W. 

ego   (meus,  a,  um)    -r-    nub  M. 

— .    DUO   8. 

fernes*  —  oarikena  W. 
farina  —  caou  W. 

an    habes    farinam,?    —    idjaria 

caou  W, 


femina  —  inäru  W. 
femur  —   no-pöhi  M.    —   nu-pü- 
.  <*y  S. 
ffHa '  -±     ntiito    M.     W.   —    Ero- 

ieto  S. 
filiuB  —  noiry  &.  -—    nüiri  W.  M. 
flavus,    a,    um'    ~     amaeaiasattk* 

paeni     M.     —•    epaäy     S.     — 

ebari  W. 
ftos    —    abanalbi    M.    —    apana- 

ipy  S. 
foedus,  a>  um  I  ■•*—  baiteri    M.   — » 

pailhery  S.       « 
folium  ~-  abanaibahna  M*  —  apaoa* 

pah  na  8.  —  aapaoa  W.     - 
frater—*-    taohiöho  M.    — •  thimö- 

rery  S. 
frigidus,  a,  um  -~  ipiriri  W.    . 
frons,    lis    —    balschääme    AI»  — 

paila  Si 
fructus  —  duakisari  W.  —  apana- 

uifcia  S. 
fulgur  —  Jssä  M.  -**  tolakaa  S. 
funis  —  uadaei  W. 
gramen  —  imtei  W. 
gusto  —  gäbick&mittii. 
hallux  —  noihapu. 
hebdomas   uria  ~*>  hapa§hery-ha» 

naährery  nuanty  8. 
hepar  —  nu-paho»  —  ao-ahpa  & 
he«pcni6  -t-  hamahraetotrupia. 
hodie  —  pahnyhoe. 
homo  —  atrii   tscharr  M.   —  apa» 

cry-alschitschiry    S.    (jaäsi:   Ca- 

jtibaba). 
hostis  —  nulabäcke. 
humerus  —  no-agotla  M.  —    no- 

oinaa  8. 
i,  capere  —  piataeuni  W. 
ignis  —  ihtschäba  M;  —  eilschepa 

S.  —  ilchfpa  W. 
ille  —  chiy. 
infans  —  apairhairy. 
juvents  —  8imaitachyry. 
tatmim  —   no*8cfcähräiiuna  M.    — 

pa-lztnoma  S. 
fecertü8i —  no-ahpimi. 


Digitized  by 


Google 


U«*»u*& 


247 


lapis  —  af>akary-piaihae. 

latus,  a,  um  —  aaokuiloröaaaaai. 

lavo  —  nupila-pelby, 

lavare  vesles  —  oupape-nunäoy. 

leclus  pensilis  -r-  bamaka  W. 

liagua  — ~  nu-mäoa6ppe  M.  —  pa- 

nönepe  S.  >  . 

longos,  a,  19m   —  biaschiri  M-  W. 

piachscbiry  S.  t 

lucifer    —    hamarhohy   opery  py- 

üsöhe. 
ludo  —  igohapupökna  yakabeh« 
hl  na  —  gähri.M  —  gh£ry  S.  — 

aaTi  W. 

—  prima  —  beiaehupiha-gäfari  M. 
pelschuof  rykery .  $. 

—  nova  «r-  gäbn-*bii<$chai   M.  — 
opya  f  ahery  S. 

—  plana  —  gähri  ilacbuferacke  M. 
pelschony-waghery  ß. 

—  daoreacejt*  ~r-  ripobra&ca-gäbri. 
macer  —  errötu. 

magnug,  a,  um  —  aeckiüri. 

magua  —  (nariri. 

mala  —  bacWgo. 

malus,  a,  um  —  pilaeai  W. 

roamma  —  pegne. 

man e  —  aroaraa  W. 

manus  — ~  np-gaipi  M.  -*-  nu-gbä- 

by  8.  —  (eri)  kiajl  W. 
mare  —  aegürü  cuSbni. 
maritus  (conjux)  ~-  xiloy. 
»ator  *—  abmi  M.  ~  hagku  S.  — * 

toi  W. 
membrum  virile  —  nohui  M.  —  nu- 

cby  S.  , 

—  muliebre  —    inahruigbi    M.   — 
ynärosacb£  S.    . 

mensis  unus  —  hapaghery-ghery- 

meridiea    —    apaüaehühne   M.    — 

petechuny  wakawuy  S. 
mens,  a,  um,  —  notatae. 
mingo  —  noihnä  M.  —    na-ala- 

pelby  S. 
mons  —  hänsngbTbä   M.    —  pisi- 

ys. 

roollm,  e  —  kidjaaaa  W. 


morior  —  heritata  baribaba  M.    — 

bela-paW-itsche  S. 
morluus  —  balabaeke. 
mulier  —  binahro  AI,  —  ygnäro  S. 
mullus,  a,  um    —  ■  atäbei  li.    -r 

atach-puy  S. 
naaua  —  no-Hiwko  M.    ?*-  pech- 

tako  S.  -r-  (nä)  eiacu  W. 
niger,  a,  uat  -r  tsobaifn  M.  W.  — 

ischaliry  S. 
üon  —  tachama  M.  •»—  buikah  S. 
nos  —  pa6e. 
nox  . —  zibackaii    II.  —  U*  pya- 

pätsche  S.  .-r-  dapttbe  W. 
—  media  -r~   hateaicboe    petocb*. 
occido  —  nunoabaharL 
occiput  t-  pataaa. 
oculus  —    no-töhi  M.  —    pataHoa 

keny  8.  -*■  (ari)  doe  W. 
oifaeio  t-  uumibapa. 
olla  —  ilse  W. 
omnes  —  umaai. 
orion  —  biogeneiase*it»hil8chi. 
08,  oris  —  ba-nühaaa  hl    — •    pa» 

nöma  S.  —  (eri)  nuaaa  W. 
os,  ossre  —  ripüirä* 
ovuui  —  rbaepÄ,  reapi  W. 
paleMa    —    no^teiula   M.    ^  «u- 

tziuta  S. 
paais  mantiioccae  —  ufe  W. 
pater  —  pahai  M. ,  i —  petaahyry  S. 

paü  W. 
paucus,  a,  um  —  mclscbabaaa  M. 

—  hipe  pokalilsch*  S. 
peciua  —  Bo-abalta  M.  —  pa-pa- 

bata  & 
pes —  no-ibami  M.  ~  nu-ipa  ß.  — 

(eri)  ipa  W. 
pingo  —  pitahnaea. 
pinguis,  e  —  rigaessicki. 
pigois  —  heiÄScba  S.  —  idja  W. 
pleiades-    *—    tapkuuma  -  ibih Uschi 

M.  —  hypitocba  S. 
pluma  —  ribmäpa. 
poples  — .  nifrttayuUHaehky. 
profiwdua,  a,  um  —  payüko. 
puella    > —     nianilschöa    —    mai- 

shü.W. 


Digitized  by 


Google 


248 


Üafftuma. 


puer— sima-schyry  M. — maishü  W. 
pulcher,  a,  um    —    miesa    M.    — 

kelaka  pahna  S. 
radix  —  mäaba. 
ramus  —  apana-ghae. 
remus  —  d6na  W. 
ruber,  a,  um  —  üpörärf  M.  —  gbe- 

raly  S.  —  cariri  W. 
sagiUa  —  haösihibi,  isiepe  W. 
gallo  —  arapacassi. 
sanguis  —  irahi  M.  —  nuira  8. — 

(nu)  ira  W. 
scapula  —  vasy-apa, 
semila  —  idjapu  W. 
«enex  —  pahlschki  M.  —   apacry, 

petscbery  8» 
gepelio  —  aetbtschuari  ahm. 
sermo  —  nodasba  W. 
sibilo  —  hibihl  schiucassi. 
sie  sane,  rccle  .—  magaiba  M.  —  . 

hoehah  S. 
sicera  —  bagahriade. 
sitis  —  macararinamba  W. 
sol  —   gamuhi  M.  —   ghamüi  S. 

—  camm  W.  • 

soror  —  nolösi  M.  —  Ibeninito  6. 
Stella  —  hüpüil8chi  ibidji  W. 
sopereilium  —    no~töhtoba  M.  —  . 

pa-lsch6me  S. 
sylva  —  baapa  M.  —  ba-apana  S. 

—  aapana  W. 

lempus  matutinum  —  amaräpatäb- 
backe. 

—  amaraa  W. 

—  aestivum  —  ypäoa  yghpaioa* 

—  pluvium  —  pata  pymy, 

terra  —  gahäu  M.  —  ypay  8.  — 

ipai  W. 
tesliculi  —  no-sahgai  M.    —   nu- 

sacbe  S. 
tonilru  —  amahrat  M.  —  peghyubi 

S.  —  (nanatechay-yh  8.) 
tu  —  pih  M.  —  piy  8* 
tuus  —  pilässe. 
venor  —  pinananenehne  8. 
venler  *—   no-gooblu   M.     —  im- 

ghato  S.  —  (nu)  cütu  W. 
venlua  —  ghary  S.  —  opirina  W. 


vesper  —  tayahe  putsche  M. 
vespere  —  tainoee  S.    lahi  jababe 

M.  —  daiaabe  W. 
video  —  barohackaga. 
viridis,  e  — *  rinabi. 
vivo  —  nubarih&aoka   M.   —  pa- 

baha-pahly  8. 
umbHicus  —  no-ckoohtomi    M.  — 

pa-ghotomy  8. 
unguis  —  no-sohohtabi  M.  —  nu- 

schutaby  S. 
veni  hue!  piaka  naikeni  W. 
vir  —  atzü  Ischari  M.  —  achijari  W. 
volo,  velle  —  noapailanibri  M.  — 

eng  apany-gberiy  8. 
valeo  —  misabibano  W. 
Numeri  1    bapaghery  S.    —    apa- 
geri  M.  —  apari  W. 

2  matsohahma  M.  —    mat- 
*      chami  W. 

3  maUücke  M.  —  matsiaca  • 
W.  maiist  kai  S. 

4  ahpagopi  M.  —  apua- 
capi  W.  —  bapa-paky  S. 

5  ahpagapi  M.  — *  adapui  W. 

6  aira-etlagapi  M.  etaipui  W. 

7  aira  -  etlagapi  -  hairiwigani 
apecapeeapisi  W. 

8  aira  -  eilagapi-matsehahma 
M.  —  aiap£i  aiapei  apaia- 
pesi  W. 

9  aigarithaeacke. 

10  umabni  M.  —  biksMca- 
pc8i  W.  —  malscbima- 
kapi  sy  yb  S. 

20  beitebimacani  W. 
tapirns  —  aehma. 
bos  —  aehma-matghea, 
eanis  —  tehabi  W. 
cervus  —  ghapatschary,  cabahtjeri. 
nasua  —  ghabfty. 
coelogenys  paea  ~  tahpa,  tagpa* 
hydrochoeros  capibara  *—   gbatso. 
felis  onfa  —  tsebapy. 

—  —     nigra  —  tschuäe. 

—  concolor  —   gberanaly. 

—  pardalis  — lschu6e. 

dicotyle8  labialus  —  captoa,  cabeiuu 


Digitized  by 


Google 


Uainuma. 


249 


dicolyles  torqualus  (tailelu)  —  hy 

pycblscha. 
lagothrix  olivaeeus    (barrigudo)  — 

capahru. 
cebus  gracitia  (caiarata)  —  halahro. 
caUUhrix  cuprea  (oyapussa) —  paküy. 
pilhecia  oaacary—  gboroeipiry. 
nyctipithecus  fehnus  (ya)    —  mu- 

kory. 
mycetes  fuscus  —  hyichzy. 
ehrysothrix  soiurea  (boeoa  prela) — 

ghuisary. 
eerooteptea  caudivolrulus  —  ghochzy 
datyproota  aguü  —  pihizi. 
manalus  —  uny-aghuly&ma. 
delphinus  —  am&na. 
eraz   globulosa    (mutum    acu)    -— 

ghuikzy. 

—  tuberosa  (mutam  de  vargem)  — 
p^tschaga. 

—  urumuturn  —  usyry. 
psittacus  macao  —  haghahfo. 

—  ararauoa  —  gfaaro. 

—  Ischüra. 
psiUaculu8  —  Uirik*. 
penelop*  marail  (jacu)  •—    maray. 

—  cumanensis  (cuxuby)    —  kut- 
Bohüy. 

psophia  crepitans  (jacami)  —  maV 

schary. 
gallin ula    pJumbea     (saracura)    — 

ghoutere. 
gaJlioa  —  gharaka. 
gallus   —    atschischery    —    (i  e. 

ma8)  gharaka. 
anas  viduftta  —  ghumäla. 
catharte*  urubu  —  patschuhly. 

—  papa  —  p6ry. 

falco     urubutinga    —     patschuhly 
eckofry. 

—  brastöensis  —  galsetai. 
colymbus  ludovicianus  —   ypirary. 
ardea  egretta  —  pwaiy. 

emys  atoazonica  (tarlaruga  grandc, 

jurarä)  —  ypüry  eghory. 
testudo   labulala  (jabuti)  —  ekiulö. 


enays    dumeriliana     (tracaxa)     — 

techupä. 
chelys    fimbriata     (maiamala)     — 

peaha. 
bufu  agoa  —  luraca  M.,  lorohaga  & 
rana  —  paitzi. 
boa    scylale      (sucurihu)    —     pit- 

scho-ile. 
lachesis  mulus  (surucuou)  —  eay. 
elaps  corallinus  —  uy. 
serpens  araramboya  —  gulshury. 

—  paranamboya  —  tschiöma. 

—  jiraraca  (böihrops)  ypigzy. 
crocodilus  —  gap&napa, 

—  jacare-linga  —  gatscba-ery. 
agama  (camaleäo)  — mugzy,  ohwü. 
piscis    tarapak£  —  naoe. 

—  8orubim  —  guliry. 
~  akara  —  tschuleh. 

—  pirarucu  (sudis  gigas)  hugiy. 

—  pirarara    (phraelocephalus)    pa- 
Iharu. 

—  sardinha  —  mampäxu. 

—  piranha    (serrasalmo)    ygpüma. 

—  pescado  —  harenary. 

—  tucunare  —  yrischabaru 

—  candiru  (celopsis)  yra-eta. 

—  pira  calinga  —  eniy. 

—  arraia  —  ilschatoly. 

concha  (ytanga  vel  ylä  yryry)  — 

roalu, 
scarabaeus  —  Iah  im  M.,  piluhro  S. 
culex  (carapana*)  —  hanilschu. 
tabanus  (muluca)  hilsehepe. 
simulium   (pium)  —  mapyry. 
mu8ea  (martrina)  —  hechyry. 
bixa  orellana  —  pyhry. 
rausa  (bacoba)  —  panahle. 
venenum  sagittarum  urari  —  haa- 

pably. 
mandiocca  —  ghany. 
zea  mala  —  pechkya. 
oryza  —  pupery-pichkya. 
inga  (arbor  leguminosa)  pmlapa. 
cecropia  (ambauva)  —  tucuhly. 
sarmentum  (sipo)  —  hipSpy. 


32 


Digitized  by 


Google 


250 


i. 


umana. 


j  u  M  A  N  A  *). 


abi  —  poeya  silaha. 

aer  —  samnnlaea  M.,  gaua  S. 

albus,  a,  um  —  saleiu  M. 

anima  —  nöhuiü. 

aqua  —  uhü  MM  uy  S. 

arbor  —  auana. 

arcus  —  urabara. 

audio  —  nualscha. 

auditus  —  nutokuna. 

auri8  —  no-ubü  M.,  nu-höe  S. 

avuneolus  —  mnochötlö. 

avis,  passer —  yuapäeS.,  onüagh- 
phü  M. 

avus  —  jaja. 

bibo  —  nila  M.,  oyia  uny  S. 

bellum  gerere  —  vabälladu 

brachium  —  no-napü  M.t  na-na- 
puy  S. 

brevis,  e  —  manijapü. 

caco  —  nolaka. 

caeruleus,  a,  um  —  saburöiu. 

canto  —  bomaruya. 

capillu8  —  nu-Hata  M,  zo-laza  S. 

captivus  —  gallölscha, 

caput  —  nüh-la  MM  zo-maschumy  S. 

caro,  nis  —  nina. 

clamo,  are  —  boascha. 

clavieula  —  no-akarepila. 

coelum —  secko;  (mumeseke:  Sa- 
li va). 

cognatus  —  lareu%nu. 

coüum  —  nu-larapüü  M.  f  no-m&r- 
pii  S.     ' 

connubo ,  ere  —  nanäiana  pena- 
gaia  (uxores  ducite)  M.,  uamena 
S.  (mino:  lupice). 

cor  —  neikiu 

corpus  —  nomatsi  M„  uapelaoa  S. 

costa  —  nu-rreh. 

coxa  —  bunieia  M.,  buru  S. 

crus  —  nu-pimi. 

cubitus  —  nö-uina. 


culis  —  nu-matsche. 
cymba  —  inkuratare. 
dens,  tis —  nihi  M.,  niy  S.  (nuoi: 

Moxa). 
deus  —  uauüloa   (boJau:Mobima). 
diabolus  —  lokozy. 
dies  —  samalaka. 
digitus  —  gabina. 

—  pedis  minor —  netelja  S.,  nöü- 
pöcka  M. 

domus  —  bähü,  pana  (nupeno  Moxa). 
mea  (nostra)  domus  —  nu-panah 

schoe. 
ejus  domus  —  po-pana. 
dormio,  ire  —   nimaca.  M. ,   uyma- 

ka  S. 
dorsum  —  ingaurünäpü. 
eamus  —  alokauy  M.  nupana  S. 
edo,  ere  —    issanaui  M.,  uyssau- 

ah«  S. 
ego  —  mülhehaing  M.,  lelanohö  S. 
farina  —  massuca. 
femur  —  burü. 
filia  —    nnlscfan    (ore  cl*uso)*M^ 

zigzü  S. 
filius  —  numüjolo  M.,  zomeuhra  S. 
flavuS)  a,  uro  —  küeia. 
flos  —  auinaü. 
foedus,  a,  um  —  eamaseju. 
folium  —  apunaghpcbö* 
frons,  tis  —    tiungcua  M.t   nokou 

S.  (nuaukipa:  May  pure), 
fruclus  —  auinaaca* 
fulgur  —  juhü,  juhy   (yuui  s  id 

quod  slrepilum   edit:   monleiro). 
gusto,  are  —  inila* 
hallux  —  nöücorülüna. 
homo  —  ajüva  M.,  asiah  S» 
homo  albus  —  zahre  (  uara :  lupice«) 

—  niger  —  boheh. 
hostis  —  bumacgö. 

humerus  —  nu-4calla  M.t  oapina  S. 


•)  Die  Sprache  der  Jumanas  (Ximänas)  ist  von  Martins  (M.)  in  Maripi  am 
Rio  Yupura*  und  von  Spix  (S.)  in  Caycara  oder  Alvarals  am  Solimoes 
abgehört  worden.    Sie  zeigt  Anklänge  an  die  Moxa,  Maypurc,  Marauha  u,  s.w. 


Digitized  by 


Google 


Jumana* 


251 


ignis  —  oe)i  M.,  oeyu  S.    (jucu: 

Moxa). 
infans  —  mianu. 
juveois  —  jänna. 
labium  —  nalamapüfi. 
lac  —  Ihihi. 
lacerla  —  cuischuri. 
lacerlus  —  nanapuphüoa. 
lapis  —  zepa. 
lavo,  are  —  uapuyschä. 
lavare  vestes  —  uypazi. 
lignum  —  auoena. 
lingua    —    nehnä    M. ,     nena    S. 

(nheenga  =  idioma:  tupice.) 
longus,  a,  um  —  jäpiu. 
lucifer  —  uoetü. 
luna  —  uaniu  M.,   uanyu   S.  (= 

astrum  frigidum:  Monleiro). 
luna  prima  —  vaniu-manucüra. 

—  nova   —  vaniu  -  ecke  M.,    te- 
miiaha  S. 

—  plena  —  vaniu  M.,  maremy  S. 

—  decrescens  —  vaniu-acjemi. 
macer,  a,  am  —  lalhagemü. 
magnus,  a,  um  —  catschujuju. 
magus  —  mainyu. 

mala  —  gagbümä  M.,  nanelta  S. 
mamma  —  nihy. 
manus  —  gabi  M.,  ni-kapy  S. 
maritus,  conjux  —  asiah. 
mater  —  ingjüä. 

membrum  virile     -  tschuuiaacke  M., 
poaneb  S. 

—  muliebre  —  sapö  M.t  sapuh  S. 
mentum  —  nutla. 

meridie8  —  bubutphemize-mantoü. 
meus,  a,  um  —  gabällari. 
mingo,  ere  —  napuilschaM.,  nayuza. 
mors  —  sibpä. 

morior  —  jäpumi  M.,  syavakamy  S. 
mortuus  —  niabumi  MM  yapumy  S. 
mullus  —  jaüolö  M.,  kena  S. 
.  multi  homines  —  yaüalae. 
multi  pisces  —  yaüale  kupe. 
mulier  —  jabujü  M.,   schupuyü  S. 
nasus    —    inlschiungcu    M.,    ind- 

schoko  S. 
niger,  a,  um  —  tschicaiu. 


non,  nequaquam— mäiüM.,  meiboS. 

nos  —  telamnhöe. 

nox  —  gelzecka  M. ,  ualayekah  S. 

occido,  ere  —  bäclba. 

occipul  —  no-alta. 

oculus  —  uhnlö  M.,  zepGna  S. 

olfacio  —  ippilaniahü. 

omnes  —  coghoomü. 

orion  —  galoari. 

08,  oris  —  nö-umü  M.,    numa    S. 

(nuhaca:    Moxa). 
08,  ossis  —  pina. 
patella  —  nu-ntula. 
pater  —  paio. 
paucue,  a,  um  —   Ischunbüala   M  , 

dschuyhla  S. 
pauci  homines  —  mä  auuleka. 
peclus,   oris   —   gubilalö  M.,    nu- 
*    kupilare  S. 

pea,  pedis  —  nöü  M.,  neu  S. 
pinvro,  ere  —  ntanä. 
pinguis,  e  —  muluröjella. 
piecis  —   kope. 
plantare  —  natla. 
pleiades  —  Ischaba. 
pluma  —  aenuaghpüpuü. 
puella  —  mitschono... 
puer  —  haioha. 
pulcber,  a,  um  —  jialeja. 
radix  —  auinapa. 
ruber,  a,  um  —  zaamy. 
8agilla  —  magälla. 
sallo,  are  —  lapa. 
sanguis  —  ni(t4  M.,  uyta  S. 
senex  —  scbubaia. 
8epelio,  ire  —  nacta. 
serpens  —  ebuulschü. 
sibilo,  are  —  nuitlütschä. 
sie,  sane,  recte  —  aea6  M.,  peamy  S. 
sicera  —  puti  (polio  ab  ipsis  parata). 
8ol  —  sömanlü  M. ,  zimalo.    (sima 

s=s  aslrum  calidum:  Monteiro). 
Stella  —   oille.    (uuel6  =   aslrum 

splendens:  Monteiro). 
supercilium  —  pallaza. 
sylva  —  apünaghphö. 
tempus    malulinum    —    tackulacca 
M.,  petoka  S. 


Digitized  by 


Google 


252 


Jumtoa. 


(erra  —  töcke  to.,  leke  S. 
testiculi  —  ningque  M.,  niuhe  S. 
tonitru  —  sockeköura  (quiriua  = 

idquodpluviam  indicit:  Monteiro). 
lu  —  lüjubaing  M.,  pülalulahöe  S. 
tu  us,  a,  um  —  lacua. 
veni  huc  —  auöü. 
venor,  ari  —  ouayareuä. 
venter  —  nuhmullü. 
Vesper  —   calhötucka  M.,  quesco- 

tuka  S. 
video,  ere  —  ingcacuä. 
vir  —  ajüuva. 
viridis,  e  —  saburöui. 
vivo,  erc  —  nianudL 
umbilicus  —  nu-muthorä  M.,    nu- 

muluri  S. 
unguis  —   nu-pa  M.,  nu-pa  'S. 
volo  —  numallapuü  (gh). 
Numeri  1  'aphülli. 

2  biagma. 

3  mabaagma. 

4  tilalüchbua. 

5  aporagabi. 

6  biamurägauagabi. 

7  isehilschabutschauagabf. 

8  biamorägöagabi. 

9  jauwätähi. 

10  (Schubumlagabi. 
tapirus  —  zema  S.,  zSrna  M. 
cervus  —  kauya  S.,  caüija  M. 
felis  onca  —  yama. 
canis  —  yama. 
nasua  —  kapyhe. 
ateles  paniscus  —  coala. 
lagolhrix  olivaceus  —  "koloh£. 
mycetes  fuscus  —  yum&. 
cebus  falueTTus  —  kalapury. 
callithrix  (orquata  —  kba'6e. 
dasypus  —  yelu. 
hydrochoerus  capivara  - —  gäh<*. 
coelogenys  paca  —  urängniu. 
dicolyles  labiatus  —  apuya. 
—    torquatus  —  yamukaische. 
dasyprocta  aguli  —  aguti  puülschi. 
bradypus  (ridaclylus  —  puatu. 
manatus  —   hapyna. 
delphinus  —  ayary. 


falco  brasilietisis  —  nana, 
crax  globulosa  —  koezy. 

—  luberosa  —  poyory. 
psittacus  macao  —  m'anauary. 
psittacus  —  queü. 

—  minor  (perikilo)  —  zerischo. 
rliamphaslos  —  yehelzy. 
penclope  marail  —  mara^y. 

—  aracuan  —  ualarägaong. 

—  cumanensis  (cuxuby)  cuxuby. 
gallinula    plumbea    (saracura)     — 

saracura. 
anas  viduala  —  komala. 

—  brasilietisis  —  anana. 
ardea  egrella  —  ariu. 
colymbus  ludoviciänüs  —  myua. 
ciconia  americaria  —  kanarua. 
emys  'amazonicA  —  zobiry. 

—  'dumeriliana  —  periiy. 
leslüdo  labulala  —  yko. 

chelys     fimbrjala     (mälama(a)     — 

malamala.  - 
croc'odilus  niger  —  öory'S.,  uori  M. 
agama  (camaleäo,  cen'eriiby:  tüpice) 

—  zenemo. 
bufo  —  surucucü. 
pipa  cururü' —  urepa 'S. 
rana  —  urepa  M. 
elaps  corallinüs  —  araramboya. 
coluber  aesli vus  — '  r)araoboya. 
boa  scylale  —  doria. 
lachefcis  mulus  —  e^ü6sy. 
piscis  tampak6  —  kapäry. 

—  sorubim  — '  fcuryssy. 

—  pirarara  —  Ihöma. 
— '  piranha  —  oma. 

—  akara  —  ytta. 
co'ncna  —  mäschu. 
labanus  —  sesy. 

"scarabaeus  —  kolö  S.,  jae  *M. 
cülex  —  ayu. 
simulium  —  ytazy. 
ixodes  —  äschupela. 
musae  fructus  —  banara. 
mandiocca  —  ghey, 
öryza  —  aualy-hy. 
zea  mais  —  yrary. 
venenum  trrari  —  apa. 


Digitized  by 


Google 


Jutfauu 


«8 


JÜCÜ  NA?). 


aqua  —  ohni. 

arcus  —  mura  a  para. 

auris  —  nooi. 

brachium  —  nariaheto. 

capilli  —  noila* 

caput  —  naoilö. 

clava  (kuidaruz)  -^cuthetfa* 

corbes  (panacu)  ■—  quenhau  lo. 

coxa  —  nocobbfo. 

ciub  —  notacho. 

cum  —  ito. 

cutter  —  iraeche. 

dentes  —  noim. 

deus  —  deos. 

diabolus  —  inhan. 

dies  —  eu  echö. 

digiti  —  nocobo. 

femina  —  inan. 

flu  vi  us  —  otflmo. 

frons,  lis  —  nooirtmm. 

ignis  —  seid. 

lacus  —  cari  du 

lapis  —  ip4. 

lectus  pensilis  — «itt&ea» 

lignum  —  6  &nw\. 

lingua  —  nolenau. 

luna  —  pueri. 

manus  —  noiaula. 

mater  -1—  anwmiu. 

nasus  —  nulaoti* 

nox  —  lavi. 

oculi  —  noeloö.  l 

08,  oris  J—  'trtintima. 

pater  —  paiu. 

pes  —  nonia, 

plumbum  —  chumbo  (port.) 

pulvis  pyrius  (polvorä)    - —   patfbi. 

remus  —  otehL 

sagilta  —  equeehHo. 

securi8  —  perö. 

sidera  —  uiere. 

sol  —  camu. 


lelum  pyrium  —  sei  6. 

tonilru  —  pichanin. 

ttulla  —  (aeehe. 

tubus  explodendis  saglthitjs  <***-  'oa- 

panan. 
tugurium  —  camachere. 
ungues  —  nofino. 
vas  —  ichala. 
venenum  urary  -**•  tkpk. 
venter  —  no  oo. 
venlus  —  carerem. 
vir  —  atiam. 
canis  —  jaü. 
cervus  -**  caio. 
dicolyles  torqualus  •*-  «pte. 
felis  0119a  picta  —  cbave. 

—  concolor  —  cavou. 
manalus  —  joarata. 
tapirus  —  emam. 
anas  —  cunMlo. 

crax  alector  matu  0«   bt  aha  «p*c. 

piori  cogi. 
crux  urumutum  «-*-  tathtri. 
galiina  —  capere. 
psophia  crepilans  ***-  -maia. 
penelope(iwa**rtm) —  imune« 
psillacus  -—  obrti. 

—  macao  —  na&iLru. 

—  ararauna  — -  J«aro.  1 
calharles  urubü  — -  maeara, 
crocodilus  (jacik^)  ^-  lattauarü. 
lesludo  tabulala  —yhre.  1 
emys  amazooica  *-<-»ipu. 
batataeradix  ' — quaiü. 
mandioccae  radix  —  caeru.  • 

—  plan  lula  —  caehi. 
farina  mandioccae  —  -ei 

—  —       t«s4a  (beiju)  «umun. 
amylum      mandioccae    taptoca     - — 

oturu. 
fruclus  rousae  (paeovas)  —  parü. 
zeae  mais  fructus  —  can6. 


•j  Eine  Hürde  der  JumaAas  am^Mifiti-Parana*  ,'ehtöiri  Beltnaa  des  oberen  Yu- 
puri,  nach  Natterers  Aufzeichnung. 


Digitized  by 


Google 


2H 


Pus6. 


'  P  A  S  S  &  *). 


adeps  ovorum  tesludinum  —  egh- 

poru-ry. 
aer  —  ghoo. 
albus  —  sareu. 
allus  —  yenu. 
amita  —  nokoi. 
anima  —  tsebimau-amy* 
annu8  —  apa  gho-ela. 
anus  —  yrenaghymy. 
aqua  —  oy. 
arbor  —  ghenolega. 
arcus  coeleslis  —  gheseu 
audio  — T-  8oQ. 
audilus  —  soeteghana. 
avia  —  yaya. 
avia  —  migherapy.  . 
auris  —  soae. 
avunculu8  —  seghotoe* 
avus  —  sol8cho. 
bibo  —  niktenao. 
brachiuoi  —  nanapue. 
brevis  —  maienu. 
caco  —  nilschoala. 
caeruleus  —  poretamuyu. 
calcaneus  —  sighotohla. 
canlo  —  nabolakata. 
capillus  —  oiotosa. 
capul  —  oyohla. 
cilium  —  Ischilantscboy. 
clamo  —  necnelake. 
clavicula  —  noagbola. 
cognalus  —  nulschi  pagha. 
Collum  —  teinolo. 
connubo  —  naha  paka. 
cor  —  saua. 
corpus  —  zeu-aoy. 
co8la  —  tsora. 
cras  —  lannaia. 
crus  —  sekuula. 


cubilus  —  noejoina. 

cymba  parva  —  kurete. 

dens  —  see. 

deus  —  pokene. 

diabolus  —  goko. 

dies  —  samalayu. 

digilus  —  8ighapoble. 

digilorum    intervallum    —    tscbya- 

ghatäka« 
digilorum  arliculi  —  tschiloghare. 
domus  —  pahna. 
dormio  —  nimata. 
edo  —  nozonao. 
ego  —  noo. 
femur    —    schipota. 
filia  —  setö. 
filiu8  —  Uchikernoma. 
flavus  —  poroyu» 
flos  —  polüra  (tupice), 
fluvius  —  auy. 
folium  —  apanama. 
frater  —  sayaoiy. 
fructus  —  egpanagbela. 
fulgur  —  ghöo. 
guslo  —  netata. 
guttur  —  Isitohlo. 
hebdomas  una  —  mape-aua. 
hepar  —  soopane. 
hodie  —  machipomy, 
homo  —  schimana. 
homines  mulli  —  polala. 
—  pauci  —  ma-polala. 
humerus  —  nanagotu. 
ignis  —  hegbüe. 
ille  —  puhlary. 
infans  —  ygheaghüe. 
labium  —  tsarautpüe, 
lacertus  —  nanapue. 
Iacu8  —  ghaiya. 


•)  Von  Spix  in  der  Fazenda  Matura,  nicht  weit  von  der  Mundung  deslci  in 
den  Solimoes,  aufgenommen. 


Digitized  by 


Google 


Passe. 


255 


lapis  —  us>y. 

lavo  —  netaa. 

lavare  vestes  —  nepata. 

lignum  —  egp£. 

lingua  —  tsebinene. 

longus  —  yenaiu. 

lucifer  —  sämalabla. 

lumbus  —  Uchi-puro-ghofle. 

luna  —  ghiscby. 

—  crescens  —  gbapolzy. 
_,  nova  —  ghitscbuaulaua. 

—  plena  —  gbapogbu. 
magnus  —  moreu. 
magus  —  maian£. 
mamma  —  Ischoolscho. 
manus  —  nugha  pöble, 
manus  arliculua  —  nogho  po(6. 
mater  —  ainyu. 

membrum  virile  —  tsehyu-any. 

—  muliebre  —  soo  pahla. 
mensis  unus  —  apa  alaghizy. 
mingo —  notschoina. 

mons  —  papuaka. 
morior  —  ekyapanu. 
mulier  —  lauenamy. 

—  mea  —  nanapaka. 

—  sua  —  pülary. 

—  tua  —  panapaka. 
multus  —  poläiu. 
casus  — ;  tsitaco. 
niger  —  ghesiu. 
non  —  mary. 

nos  —  uoöla. 
nox  — '•  gheseyu. 

—  media  —  lapoto. 
oeeipul  —  soate* 
oculu8  —  tschilö. 
olfacio  —  nema. 
orion  —  (urpu  ahna. 
palma  manus  —  noghapy. 
palella  —  sotola. 

pater  —  payG. 

paueus  — '  mai-o-pohla. 

peclu8  —  saua  putsika. 

pes  —  se  pata. 

pedis  arliculus  —  sepoghola. 

—  planla  —  sigh  pala  poo. 
piscis  —  kouhoby. 


pleiades  ~  polay. 

podex  —  tschi-gbyüe. 

poples  —  sotola  pingha. 

profundus  —  papo-ali. 

puella  —  elapua. 

puer  —  aghunghii. 

radix  —  egpapa. 

ramus  —  epusii. 

ruber  —  ghlytyu. 

sanguis  —  (sehyta. 

scapula  —  noghela. 

senex  —  palabiu. 

senlio  —  nota. 

sie,  aane,  rede  —  nitana. 

sol  —  aiumaa. 

soror  —  siatokuna. 

Stella  —  ghüelüe. 

8lernuo  —  nasehya. 

supercilium  —  soopa. 

sylva  —  uakaluga. 

Iempu8  matutinum  — -  lepoto. 

terra  —  papuaka. 

testiculi  —  6eauy. 

tonilru  — '-  yoy. 

tu  —  püeü. 

venor  —  notamanora. 

venter  —  schiniulula. 

vespere  —  lenoma. 

video  —  nolo-pata. 

viridis  —  schicküe. 

vivo  —  ghalo-anu. 

umbilicus  —  sipohry. 

unguis  —  sopab. 

Numeri  1  apeala. 

2  packeama. 

3  mapeama. 

4  puke-amama. 

5  upanachapii. 
10  püpaiacbapil. 

tapini8  —  sebma; 
bos  —  sehma. 
cervus  —  yare. 
felis  onca  —  y-ame. 

—  —  nigra  —  ghetsiu. 

—  pardalis  —  horetsebu. 
aleles  paniscus  —  coaU. 
lagothrix  (gastrimargus  Sp.)  oliva- 

eeus  —  gholoe. 


Digitized  by 


Google 


25$ 


cebus  faluellus  —  uajiayu. 
pithecia  hirsula  Sp.  —  raaua. 
callithrii  tarquala  —  ogholscho. 
cebus  gracilis  —  ppehe. 
nyclipilhecus      felinus      —      oeu» 

muna. 
dasypus  —  yelii. 
dasypus  gigas  —  gbaiyuhla. 
nasua  —  ghabüegfey, 
cercoleptes  caudivolvulus  —  mal)«, 
dicotyles  labiatus  —  abaeghua. 
coelogenys  paca  •*—  lapa. 
dasyprocia  aguti  —  poülzy. 
myrmecophaga,  —  yaw£. 
bradypus  Iridaclylus  —  paalu. 

—  didactylus  —  arelu. 
manalus  —  apina, 
delphinus  —  a,ya. 

falco  urubutinga  —  umaiure. 
calhartes  urubu  —  uayu. 

—  papa  — >  pitscjm. 

falco     brasiliensis     (ca/acara)     — 

tscharara. 
crax  globulosa  —  gho^sue. 

—  luberosa  —  puyury, 

—  urumulum  —  aghu. 
gallus  —  ogfcuoala, 
gallina  —  gharaglw, 
gallinula  plumbea  — -  Lorölina, 
psittacus  macao  —  lao» 

—  ararauna  —  ghajury. 
psillacus  —  uata. 

—  minor  (perikilo)  -r  £bir£|ache. 
penelope  marail  —  oaaia^ü. 

—  aracuan  —  gbotoraary, 

—  cumanensis  —  ghuyq^y. 
anas  viduala,  —  ghnmahlp. 

—  brasiliensis  —  uanana\ 
ardca  egrella  —  ua,na. 
mycteria   americapa  —  ogha^u. 


emys  amazonica  —  egbpoty, 
emys  dumeriliana  —  tcaghascha,., 
tesludo  tabulala,  —  eghö, 
crocoditus  niger   —  oqry. 

—  jacaretinga  —  oury  ahnyr 
agama  (camaleäo)  —  yuaha«, 
pipa  cururu  (sapo  chajo)  —  oiepa. 
serpens    ararawboya,  (xipbog,)    — 

ghitaucha. 

—  paranamboya    (aquaücu^)   — 
yriu-gbaghe^eo. 

boa  scylale  (sucuriuh)  —  opü. 
lachesis  mutus  (qurucum)  —  ülasy. 
bolhrops  (jiraraca)    —    gbeghSoa, 
piscis  lampalte  —  gfr&pa* 

—  sorubim  —  g)ioachy. 

—  pirarara  —  uelary, 

—  piranba  —  auraa, 

—  pira  piUqga  —  ghalepa, 

—  acara.  —  UelQ. 

—  ufua  —  soüe. 

—  tucunare  —  Ipkona, 
concha  —  malu. 
tabanus  —  gholo, 
scarabaeus  —  gboko. 
culex  (carapana)  alikyü. 
simulium  (pium)  —  mapüscby. 
musca  (maruim)  sclzüe. 
ixodes  (carapalo)  —  ghopa. 
cacao    (Iheobroma  cacao)   —    po- 

ruru. 
mandiocca  —  ghenya, 
urari,   venenum  sagUlarum  —  apa. 
arbor    venenosa    Jbuja     (oassacu) 

—  opö. 
zea  mais  —  niary. 
oryza  —  yuaka. 
salsaparilha  —  panjL 
sarmentum    v.     Üana    ,(ßipö)     — 

apepu«. 


Digitized  by 


Google 


CauiXMa. 


257 


CAÜIXAN  A*). 


aer  —   humahäri  M.f  uaary  S. 
albus,  a,  um  —  jalfaizi  M.,  ghatezy  S. 
altus,  a,  um  —  ghynoezy. 
amila  —  nokodza. 
aoima  —  uängni&ca  M.,  winyaka  S. 
aaus  —  pocera. 
aqua  —  auuwi  M.,  ouy  S. 
arbor  —  gazo  M.f  aghözo  S. 
audio  — nimaihlaza  M.,  nymagezyS. 
avia  —  na-zaha  M.,  na-zegoe  S. 
avia,  passer  —  parebna. 
auris  —  no-ela  M.,  no-ta  S. 
avunculus  —   ma-gäsugi   M.,    no- 

gazyghoe\  S. 
avus  —  na-z&ha  M.,  na-zaga  S. 
bibo  —  uahüeghie  M.',\vez6hya  S. 
braehfum —  na-naptt  Ml,  na-nabuS. 
brevis,  e  —  Ubagömä.M.,  tupokö-1 
mazy  S. 

caco,  are  —  uetaihä, 

calcaneus  —  ao-atyhe. 

canlo,  are  <—  nökauiscborika. 

eapillus  —  ,na-ugw&  M.,  no-ab61a  S. 

capul  —  no-ngw&  M.,  naoa.  S. 

caro  —  nick  na. 

clamo,  are  —  nometekuuuma. 

clavicula  —  no-acfabe. 

ooelum  —  b*wögari   M.,    yutiuy- 
hary  S. 

coeruleus,    a,    um   —  parezi    M., 
paukeay  .SL  . 

cogoatusy  a»  .um-  —^  «aroenapene 

Collum  -*-  otfuazal.Äl,  .np-ooza  $♦ 

connubo  —  vatagethieM,,  elenina- 
byoa  S* 

ooc —  »e-bimyot.  t 

corpus  —  na-la  M.,  nu-paua  & 


cosla  —  no-rahla. 

coxa  —  na-pahze  M.,  no-koyaba  ä, 

cras  —  lauaka. 

crus  —  na-zaara. 

cubilus  —  na-coahne. 

cutis  —  ualla. 

dens  —  no-ugwä  M.r  no-e  S. 

diabolus  —  nioni  M„  yon6  S. 

dies  —  mazazy. 

digilus  —  na-gabihänne.  t, 

—  pedis  —  na-ohona. 

d'omus  —  bagno  M.,  päinyoc  9. 

dormio  —  wemakya. 

dorsum  —  na-uva. 

edo,    ere  —  ualtaüaumaheghie  M., 

ueto  onomaya  S. 
ego  —  nauha  M.,  noa  S. 
farina  —  mazoaka. 
femur  —  no-nlaua  M. ,  no-hloa  S. 
fllia  —  n(a)-ota  M.,  not6  S. 
filius  —  na-üai  M.,  no-oay  S. 
flavus  —  jälhizi. 
flos  —  agazäu  M.,  ghoekona  S. 
foedus,  a,  um  —  aauumä. 
foiium  —  abanna  M.,  ghazahoa  S. 
frater  —  coännaM. ,  na-petaka  S. 
frgns,  tis    —  na-laazagä  M.,   no- 

porelo  S. 
fulgur  —  cabuckiazi. 
guslo,  aro  —  mauvänanumaheghie. 

nehenyalame.  lakana  numagy. 
hallux  —  nao(u)ganna. 
hodie  —  ekemy.. 
homo  —  zinanni  (cbimana :  Passe.) 

—  albus  —  zyna  cariba. 
homines  multi  —  pehle  unane. 

—  pauci  —  ipolazane\ 


•)  Diese  Liste  ist/ron  Martin«  (M.)  am -See  Acunauy   auf   der  **£*£>*" 

}  Ynpura  aas  dem  Munde  des  Principal,  einer  dort   sesshauen  Bande  auf-. 

'       gezeichnet  (Reise  111.  1217),    und  vermehrt  *»«*  Worta ,   *ie  8pw  (S.) 

am    Flusse   Tonatins    gesammelt.     Viele  Worte  und  d.e  jungen  Praefixa 

na-ma-no-ni  charakterisiren   die  Sprache  als  verwandt  mit   der  May- 

pure  n.  *♦  ift  der  Gujana. 

F  33 


Digitized  by 


Google 


$? 


GftuiMtta> 


bumerus  —  no-vogozÖgö  M.,   ne- 

pale  S. 
ignis  —  ickiö,  hoetye,  mazazy. 
infans  —  gaykuna. 
juvenis  —  uago(a)ri. 
labium  —    na-namaläne    M. ,    no- 

nomala  S. 
lac  —  nazazani. 
lacerta  —  gauwigha. 
lacerlus  —  na-bogaüze. 
lapis  —   pahla. 
lavo,  are  —  napuleka. 
lavare    vesles    —     aypuna   pune- 

nonena. 
lingua  —  no-näpe  M.,  no-nene  S^ 
longus,  a,  um  —  gia  auüä  M.,  Ije- 

mazy  S. 
lujpbus, —  polegbelenko,  no-macola. 
luna  —  assögäelzi  M.,  ghezy  S. 

—  nova  —  wahlylary  ghezy. 

—  plena  —  kapoly  ghezy. 
macer,  aT  um  —  aeraauiä. 
magnus,  a,  um  —  mare. 
magus, —  mariny, 

mala  —  na-gago(a)Ua. 

manyna  —  no-zozone. 

manus' —  na-gabi  M.,  no-kapy  S. 

mare  — t  gocki&ri. 

marilus,  (conjux)  —  zyna. 

mater  -7-  niaha  M,  nohä  S. 

membr.  virile  —  no-Oäla  ty.,  noela  S. 

—  muliebre  —  hegahaing  M.,  he- 
k,ahu  S. 

menlum  —  na-tebary. 

meridie8  —  lawanäüma. 

mingo,  ere  —  naarilacka  M.,  noh- 

leloka  S. 
mons  —  genauigari  M.,  pineh  S. 
morior  —  laumynä. 
morfuus,  a,  um   —    pehlataumany. 
mulier  —  neina  M. ,   pylschiola  S. 
multus,  a,    um    —    balöuana    M., 

pehleana  S. 
aaftua  —  no-äüga  MM  no+Ukö  S. 
nlger  —  apahufofift  M,,  paueay  S. 
rtoh  —  neiza  M.,  gho  enomeza  S. 
1108  —  ua. 
nox  —  labigare  M.,  myymyö  S. 


occipul  —  no-ape. 

oiilui  -r-  nid«nla  M.,  nö-hlö  S. 

olfacio,  ere  —  nimähe. 

omnea  —  jalaü^wagwaihe. 

orion  —  Ijoboary. 

08,  oris  —    no-nöma   M.,   oo-uio- 

mu  S. 
08,  08818  —  no-bimi. 
palella  —  na-änsölla, 
pater  —  paciaha  M.,  paityoha  S. 
paucus,  a,  um  —  balö  zaM.,  epa- 

laza  S, 
pedus  —  na-gö,  M„  no-k.6  S. 
pes,  pedis  —  oa-o(u)lla  Bi,    00- 

zara  S. 
pinguis,  e  —  maregaauva^ 
piscis — :  nikary. 
pluma  —  uifrizqbiq&tie. 
popIe8,  —  no-azobta, 
profundus*  aK  ijm  —  papyooaay.   . 
puella  —  gheaekopzyny. 
puer  —  wakory. 
pulcher,  a,  um — ajuumä. 
pulmo  —  hoazaamcaya  hyoa. 
radix  —  agfrzolü  M„  zapor  jf.  S. 
rajaua  —  ghoyftyina, 
ruber,  a,  uqi  tt  zaasi  M„    zazy  S. 
sanguis  —  isä  M.,    no-zagbana,  S. 
senex  —  pabauziai.  M. ,  pooly  S. 
serpens  —  böuw.ari. 
819,.  *ape,  weift  —   oabü   ä«a  NU 

e  numeeza  S. 
sutora  —  bölzagäri. 
sol  —  mawoack&  M.,  maaWy  S. 
soror  — *  naihalüt-Mi,  koanf  8* 
Stella  —  pirüVMt,  py«to  &. 
alertta*  —r :  nazetieJnu 
supercilium  —  na-zibabaribi. 
sylva  —  apenahaöa.  M>,  peu&ghft* 

k«ry  & 
tempus  malulinum — mawuacka  M.9 

mazyu  S. 

terra  ~-  tfpo  M.,  ypftei  8* 
testiculi    —    no-thafüewög&He   M., 

no-lromokola  9. 
lonilru  —  chiauuu^i. 
tu  —  bulanoläa  Ät»  püa  S. 


Digitized  by 


Google 


ftu^aiM. 


ap 


venor,    ari  — >   uaukiethaijiing  M.t 

oeokahutschena  $. 
venter  —  no-moga(a)tla  M. ,  no- 

rookala  S. 
vespere  —    muck  mu  ja  M.,   Ijeno- 

ma  S. 
video  —  nigähma  M.,  nikagczy  S. 
vir  —  zyna. 

viridis,  e  —  pavau&zi  M.t  zeparela  S. 
viscera  —  nocrobe. 
uinbilicus    —     na-pahare    M. ,  no- 

pabre  S. 
unguis  —  oauptha  Mt»  no-paa  S, 
volo,  velle  —  namajj& 
Numeri:  1  bäla  M.,  peelama  $. 

2  mätalla    M.,    yumelohe- 
ma  S. 

3  bamäbic4c4  M.,  peliolha- 
ma  $. 

4  lawauugabi  M.9  mepega- 
kama  S.  ( 

5  ilem   prolracto   sono  M, 
loama-nokäpe  S. 

10  loanaV-cape  fe. 
tapirus  americanus  —  kaberöla  S., 

caböroalla  M. 
felis  onca  —  kalenazy-yamary  S., 

jämary  M. 

—  onca  nigra  —  bauyeze-yamary. 

—  concolor  —  yarenary. 

—  pardalis  (maracajä.)   —  oryato. 
canis  —  azarae  —  oey. 

cervus  —  giahrö. 
aleles  paniscus  —  oaryzy. 
lagothrix  oüvaceus  —  gbozoe.    , 
mycetes  fuscus  —  yumazazy, 
cebus  faluellus  —  kahlap6zy." 

—  gracilis  —  pauay. 
callithrix  lorquala  «—  wakauy. 
nycli^ilhecus  felinus  —  magh6. 
pilhecia  ouacary  —  pulary. 
pilhecia  hirsula  —  mauary. 
dasypus  —  yzö. 

nasua  —  kapü  S.,  cappuh  M. 
dicotyles    labiatus    —     pulzya   S., 
puicküe  M. 

—  Torquatos  —   yamughalo. 
hydrochoerus  capybara  —  geha. 


coc!ogeny8  paca  —  goawildckki. 
dasyprocla  aguli  —  giahoui. 
myrmecophaga  —  ahöry. 
bradypus  Iridaclylus  —  pohazo. 
manalus  —  yoara. 
delphinus  —  gharezary. 
calharles  papa  —  pezy. 
falco  urubulinga  —  uoetyo. 

—  brasiliensis  —  tscheghonory. 
4raf  glfbulosa  —  ghozy. 

—  luberosa  —  pinöry. 

—  urumulum  —  nazyry, 
gallus  —  zyna  gharaka. 
gaüina  —  gharaka. 
palamedea  cornula  —  ghoniok*. 
psitlacus  —  uoeho. 

psitlacus  macao  —  ghazo. 

—  ararauna  —  malauary. 
psitlacus  minor  (perikilo)  —  zyrini, 
penelope  marail  —  mar&zy. 

—  aracuan  —  soholschony. 

—  cumanensis  —  gholbyuy. 
gallinulla  plumbea  —  ghozery. 
anas  viduala  —  ghomala. 

—  brasiliensis  —  oonana. 
ardca  egrolla  —  ghyoberä. 
colymbus  ludovicianus  —  ghatoa. 
myclcria  americana  —  gharao. 
emys  amazonica  —  marezypöry. 

—  dumeriliana  (tracaja) — tarigha- 
Ischa. 

lestudo  labulala  —  yauarly. 

crocodilus  niger  —  oöry  S.,  aaüry  M. 

agama  (Tupi:  cenemby)  —  ze- 
nemö. 

lopinambi8  mooilor  (jaquarü  au{ 
jacare-curu,  i.  e.  kaiman  cum 
Struma,  lupice)  -p-  mainyi, 

bufo  —  lololoazi. 

pipa  cururü  —  lahla. 

rana  —  moahri. 

elaps  corallinu8  —  ghotyoyamare. 

coluber  aeslivus  —  porezy. 

boa  scytale  (sucuriuh)    —   tolelya* 

lachesis  mutus  (surucuqu)  —  toara, 

piscis  tampake  —  tamaky. 

—  sorubim  —  ghobezy. 

—  pirarara  — p  lyöma» 


Digitized  by 


Google 


Tariana.  ' 


piscis  piranha  — pohma. 
—  acara.  —  ehlya. 
piscis  urua  —  quata. 
concha  —  pehla. 
tabanus  —  zcry. 


scarabaens  —  (alo  S.,  serahfii  M. 
culex  —   nhitscho. 
simulium  —  nopezy. 
ixodes  — ,  mapelo. 


TARIANA*). 


abi  —  piauegada. 

adeps  —  nöisi. 

aqua  —  yni. 

an  habes  aquam  —  pidinenul. 

aegroto  —  nucamia  gymahu. 

albus,  a,  um  —  harleg(h)a. 

arbor  —  heicu. 

arcus  —  yavileab(h)u. 

avis  —  capilla. 

barba  —   (no)edha. 

bonus,  a,  um  —  matsia. 

brachium  —  (no)cäpi. 

brevis,  e  —  mandöade. 

calidus,  a,  um  —  hamuma. 

capillu8  —   (no)tsialli(h). 

capere  r  —  piteigiida. 

caput  —  (nhu)hida. 

canis  —  tscbino. 

caro  —  nuibe. 

corbis  —  apa. 

cjortex  —  lapa. 

culler  —  marlia, 

cymba  —  ila. 

da  mihi  —  pi nitida. 

de  nies  — ■  (no)pada. 

dies  —  coapi. 

digilus  —   (no)e. 

durus,  a,  um  —  tal(h)a. 

farina  —  caur. 

femina  —  inal(b)u. 

filia  —  nöitu. 

filius  —  noenipe. 

flavus,  a,  um  —  6wa. 

folium  —  denipe. 


frigidus,  a,  um  —  hapatmu(m). 

fructus  musae  —  del(h)i. 

funis  —  nöduöi. 

gramen  — :  cati&pil'hh 

ignis  —  isiatia. 

lectus  pensilis  —  hämaka, 

Iingua  —  (no)enana. 

longus,  a,  um  —  uia. 

luna  —  kethi. 

malus,  a,  um  —  madsi. 

manus  —  (no)cäpi  wana. 

mandioccae  panis  —  peil&ha. 

maler  —  näka. 

mollis,  e  —  helemi. 

nasus  (meus)  —  (no)lakhu. 

niger,  a,  um  —  cadama(h). 

nox  —  depi. 

oculus  (meus)  —  (n6)fr. 

olla  —  tchiwa. 

os  oris  —  (no)numa. 

08  ossis  —  (n<S)api. 

ovum  —  di6ve. 

pater  —  pafca. 

pes  — '-'  (no)hfbama. 

pinguis,  e  —  nuisi. 

piscis  —  eop(h)e. 

puella  —  inat(h)u&kf. 

puer  — '  'napai(h). 

remus  —  heicuifa(apecui1a:  Tüpi). 

ruber,  a,  um  ^-  ile(h). 

8agilta  —  shid6a.  ' 

sanguis  —  ilhei. 

semita,  via  —  inipu. 

sol  —  kethi. 


•)  Wallace:     A  Narrative   of  Travels  on   the  Amazon   and  Rio  Negro.    ton* 
don  1853  p.  520. 


Digitized  by 


Google 


Baniva. 


m 


solum,  terra  —  hipei. 
stell»  —  uallipele. 
sus  —  &bia. 
sylva  *-*  panap(h)e. 
tabacum  —  ierna. 
Ittgariunr  •—  pinishi« . 
venler  —  (no)öua. 
v«m  hoc  —  pino. 
vertut  —  caledhi. 
vir  —  tchiati. 
Numeri;  1  paita. 


Numeri:  2  yamhempa. 

3  mandaxtipa. 

4  heponip*. 

5  pemapac&pi. 

6  yemimamacabi. 

T  yemimabacapilranuda, 

8  pehipelianüdar  - 

9  paiWpawalianrida. 
10  paihipawatfatiüda. 
20  yemawanalianäda. 


BANIVA,    BANIBA.     (MANIV  A>*> 
I.  Baniva  von  Tomo  und  Maroa.      II.  Banrva  von  Javita**). 


adeps  —  ripa.  ; 

albus,  *i  um  •—  I.  arlu  *~  II.  eaatsi. 

aqua  —  w6ni  —  wäni.  I 

an  habe*  aquam  —  ubeda'piu  weni. 

arbor  —  witsipha« 

arcua  —  sauitouti  —  aauutolethi. 

avi8  — »  eiüwi. 

barba    (mea)     —    (no)Hrtiumi   — 

fasanuma. 
bonus,  a,  um  —  aneitia  —  yenii. 
brachium    (meuirr)    —   (rta)nu   — 

(wa)cano.    . 
calidus,  a,  um  — -  Arte-T-*  aalhii. 
canis  —  tsino. 


captlliM  -i»  notsipana—  (wa)maaö. 
eamus  capere  —  raioata, 
capul  —  nobu  — -  (wa)aibo. 
earo  — *  erneu  —  b&euv 
corbis    —  setau  —  canato^  \  •. 

cortex  —  ataphi m&ta.  *• 

culter  —  mariia  —  cottio,         -    ■ 
eymba  —  nmrupuriani-  *♦—  b&ea, 
dens  —  (n&)si  —  (wa)thi.   ' 
dies  —  pepurhi  t—  yahenusita. 
digili    — f    (na)phrbu    —    (wa)ca>- 

vtthiam.  i     .  <•    *c  * 

digiti  pedis  —  geiutsisini  *.-*-♦  (tra) 

tsilsi  culohäsi. 


•)  Die  anfänglich  am  Rio  Ixie,  einem  Beiflusse  des  Rio  Negro,  sesshaften 
Banibas  (Baniva« ^  Majfivsajj  welche  ihron  Warnen  davon  haben  sollen, 
dass  sie  fletssige  Anbauer  von  Mandiocca  (Maniba)  waren,  sind  eben  we- 
gen ihrer  friedfertigen  Gesinnung  schon  lange  in  die  Ansiedelungen  der 
.Portugiesen  vereinigt  worden.  ,  Es  nimmt  uns  daher  nicht  Wunder,  data 
die  drei  von  Wallace  (a.  a.  0.)  mitgetheilten  und  hier  wiedergebenen 
Wörterverzeichnisse  so  grosse  Verschiedenheit  zeigen.  Bei  alten  Aufzeich- 
nungen aus  dem  Munde  bereits  zwischen  andern  oder  Weissen  ansässiger 
Indianer  darf  man  auf  keine  Reinheit  ihrer  Sprache  mehr  rechnen. 
*+)  Beide  Dialekte  folge«  sieh  hie*  unmittelbar* 


Digitized  by 


Google 


m 


Bw«va< 


durus,  a,  um  —  ie$e» 
fames  —  mauüi  -r  (wa)lava. 
farina  —  malsuca  t-  maftshuca. 
farinam    an    habe*    —    Ubeda   piu 

malsuca, 
femjftft  m-*  neyau  —  Ibattnafemi. 
ßlius  —  nofiVa» 
flavus,  a,  um  —  eiutftnare. 
folium  —  tsapi  -—  baiibiima. 
frigidua,  a*  um    .—    apafivali    — 

cafatene. 
fructus  —  pinabi. 
—  musae  —  palatna  —  palatana. 
funis  —  enonaai  —  kinrtsi. 
gramen  —  nun&bi. 
huc  veni  —  maihipeta. 
i  capere  —  ripianali. 
ifiri«  A-  a>si;  — f  caibi.i    i         ' 
Ieclu8  pensilis  —  milsa  —  hamaka. 
lingua  —   patali  —  watali. 
Jana  fM«  n*hte  r-.  toao. ,   . :  | 
malus,  a,  um  —  önsubarlo, 
mane  —  yauwaiha  —  yahenase. 
mtaofl  ~i(na)pl*  ~  (wa)*avi. 
raater  —  noaurarni. 
mollis,  «  r*~  urlrai. 
na8U8   (meue)   —   (nv)yapeu  *— 

(wa)siwL 
niger,  a,  um —  ure  —  anuimi 
nox  —  jrarapu  —  otoraria. 
ocukM    (meua)   *—    (no)furii    — 

(wa)hölhw, 
olla  ~  rhiti  *-  aniöthi. 
et,  eris  —  enoma  —  (wa)ndraa. 
ob  Ossis  —  (nö)piuna  -?*-   (wa)- 

rtanuku. 


ovum  —  ineoeu«  * 

panis  mandioccae  —  o&oa  —  aJioai 

paler  —  nomami. 

pes  —  (nü)itsipaJu  ~-  (wa)wiau 

piscia  —  rime  —  .rimnai. 

puella  —  neyatl  teriunv  -—  raatb*- 

coyu. 
puer  —  irlube(r)Ub  —  matMcoy*b 
remus  —  nehew(fa)  —  nefeew» 
ruber,  a,  um  —  ire.    . 
sag  Uta  —  ueipipi  -^  faüto. 
sanguis  —  miasi  —  (wa)lhanuma. 
semila,  via  —  tenepö  —  coalha* 
sitia  —  nücalouwenifi  —  uno. 
sol  —  hamuri. 
solum  —  yaUiphe  —  coalsi. 
Stella  —  uirainari. 
buf'  -/  aitfnarW     /    1    /     '     '■ 
sylva  —  tauape  —  tilsvena» 
tabacum  —  eeli  —  djeema. 
fctfuriui*  —  vttmu~f-  pawtfS    : 
venler  —  paneni  —  (wa)hnwili. 
venlus  —  uilsi, 
vespere  —  yaüwa  — *  yalöi 
vir  — -  fcefHÜati  -—  «atenimuni. 
Numeri:  1  yabibulim. 

2  enabe. 

3  yab6buli* 

4  yunuliburaüei 

5  pinawiäphL 
%  pimiri. 

7  yumaliwi. 

8  .pitirtaili. 

.    9  pieirurwhi. 
10  picalaurwhili* 
.    20  üswoapt. 


III.  Baniwa  vom  Rio  I^nna. 


abi' —  pipilu. 
adeps  —  rhoieug6u. 
aegrolo  —  cacaiinapuhli. 
albus,  a,  um  —  yalanAui 
aqua  —  uni. 


-    an  habe«  aquam?  —  dtehaperi  uni. 
arbor  —  heieoi. 
arcus  —  djepitabu. 
avia  —  .  lepiri, 
baeba  (mm)  —  (no)chinjui»n. 


Digitized  by 


Google 


Baaiva. 


*63 


bonus,  a,  um  —  malcheradi. 

brachium  (meum)  —  (no)zele. 

brevis,  e  —  maduadi.  ^     ;     ! 

calidus,  a,  um  —  heümode. 

canis  —  Ischin  u. 

capillus  (meus)  —  (no)chidupc. 

capere  eamus  —  cadja  piatchin. 

capur  (meum)  —   (nhü)ideu. 

caro  —  ueneineu. 

corbis  —  uapa, 

cortex  —  Ischekeia. 

culler  —  marlihe. 

cymba  —  ila. 

da  mihi  —  pia  nohiului. 

dens  (meus)  —  (no)yeihei. 

dies  —  hecuäpi. 

digiti  (mei)  —  (nu)capi. 

—  pedis  (mei)  —  (nu)pipa. 
durus,  a,  um  —  (aradi. 
fames  —  mauitukei. 

farina  —  matchuka. 

farinam    an    habes?    —     utchaperi 

matchuka. 
femina  —  inaru  (mulier  —  nuina), 
filia  —  nöilu. 
filius  —   niri. 
flavus,  a,  um  —  ew&di. 
folium  —  apanape. 
frigidus,  a,  um  —  iwiride. 
funis  —  ninörua. 
fruclus  —  heikeuda. 

—  musae   -    palaneu. 
gramen  ■ —  laijudeu. 
huc  veni  —  ualchi. 

i  capere  —  pilikien  cadja. 
ignis  —  lidge. 
leclus  pensilis  —  makciliba. ' 
lingua  (mea)  —  (nu)nine. 
longus,  a,  um  —  iapide. 
luna  —  keri. 


malus,  a,  um  —  malschidi. 

mane  —  danacadjeni. 

fn&m*  £met|)  —  (nu)capi. 

maier  —  nadjo. 

mollis,  e  —  awiladL 

nasus  (meus)  -—  (ni)tucu., 

niger,  a,  um  —  tapaiuna« 

nox  —  depipomyoiokey. 

oculus  (meus)  —  (no)iti 

olla  —  caturewabu    . 

os,  oris  (meum)  —  (no)uuma» 

— ,  Ossis  (meum)  —  (no)api  , 

ovum  —  liauc. 

panis  mandioccae  —  perite. 

pater  —  pac\jo. 

pes  (meus)  —  (,nu)hipa. 

piscis  —  cop(h)6. 

puella  —  mapeni. 

puer  —  mapen. 

remus  —  tiwe.  t 

ruber,  a,  um  —  ireidi, 

sagilla  —  capoui. 

sanguis  (meus)  —  (nu)ira. 

semila,  via  -7-  aoip_o. , 

8jüs  —  nuira,  unl 

sol  —  camui. 

solum,  lerra  —  hipei. 

Stella  —  hiwiri. 

SU8  —  hapija. 

sylva  —  djecape. 

lugurium  —  panlhi. 

valeo  —  malchiuphiha, 

venter  (meus)  —  (no)shada. 

ventus  —  carlia. 

vespere  — ;  deikena. 

vir  —  alchiaali. 

Numeri:  1  cadudi. 

2  djaroi. 

3  madaliipa. 

4  raanupega  näuiki. 


Digitized  by 


Google 


m 


CarajA«. 


CARAJÄS*). 


aeger  —  bena-morare\ 

amplecli  —  djarouka. 

aqua  —  be-ai. 

armilla  —  wadeoutsi. 

arcus  —  asaoualai. 

auris  —  wana-outat. 

avi»  —  nocri-ara. 

avunctftlus  —  oibeteran. 

baculus  —  awarou. 

bibo,  ere  —  beai. 

bonus,  a,  um  —  tawitoo. 

brachium  (meum)  —  wa-asio. 

cantare  —  adjuro. 

capiüi  —  wo-ara-day. 

capul  —  wo-ara. 

caro,  rnis  —  dabouday. 

Cataracta  —  oou-rai. 

cauda  —  lon-e-rarou. 

ccrebrum  — »  wa-ara.  ' 

cilia  —  wa-tota-tou-serai. 

circulus  in  genis  pittus  —  waaou- 

maourai. 
clava  —  cooati. 
cognatus  —  wara. 
collis  x-  amaro. 
Collum  —  wa-latc. 
contidere  —  raanhan. 
contus  —  ootfjoa, 
coquere  —  aira. 
cor  —  wa-mantiri. 
crus  —  wa-at£  (tao:  Yarura). 
culler  —  matdeai,  maen  vd  maod. 
canot  —  awo.  t 

denies  —  wa-a  djou. 
dens  labium  perforans  — 'wadai. 
deus  — ^  sambeoa.         '"  ' 
quomodo  dicilur  —  amoin6. 


dies  —  roujouban. 

digifus  —  wadebo. 

dormire  —  lauhi,  arourou-cre. 

edere  —  loosi. 

fatigare  —  da-ou-say. 

femina  — awkeu  (nacu:  Saliva). 

femur  —  wa-rote. 

filia  —  oladou. 

filius  —  wadiaurai. 

fluvius  —  bcro. 

foedus,  a,  um  —  malocar£. 

frater  —  wachi. 

fron 8,  tis  —  wa-aro. 

fugere  —  hai-hai. 

für  —  ai-oure\ 

galerus  —  tourida. 

gullur,  jugulum  —  wa-saeu. 

garrulus  —  iroub£  crou. 

hilaris,  e  —  ewoilore. 

homo  albus  —  taroile. 

—  niger  —  toroijobo. 

semiaethiops  —  idabourc. 

humerus  —  wa-nsioie. 

igni8  —  eaotou  (uapto :  Tamanaco). 

infans  —  osado. 

inimicus  —  binon. 

labia  —  wa-day-asan-djo. 

lac  —  okauseu. 

lacerta  —  toricoco. 

lacus  —  en-o. 

lapis  —  man  na. 

lardum  —  icha-gne\ 

lavare  —  sabay. 

limus  —  bodacsousou. 

lignum  —  bederaeu. 

lingua  —  wa-da-rato. 

loqui  —  iroube-tira. 


*)  Die  Carajas  oder  Carajahis  vom  Araguaya  (I.  S.  207),  deren  Wörterver- 
zeichniss  wir  aus  Castelnau  Expedition  V.  268  wiedergeben,  dürften  dem 
Stamme  der  Guck  anzureihen  seyn.  So  abweichend  sich  auch  im  Allge- 
meinen ihre  Worte  darstellen,  so  lassen  sich  doch  manche  Anklinge  und 
auch  ein  Pronomen  potsessivum  praefixum  erkennen. 


Digitized  by 


Google 


Carajafc 


26S 


luna  —  aadou  vel  endo. 

ma4m>  av  um  —  djoueou. 

manu 8  —  wa-4ebo.    -  --  « 

mater  —  nadi.  ■  <• 

menlutn  —  wa-dsjou-oulai. 

mergere  —  beratibou. 

mons  —  en-waso. 

mordere  —  adjoulaura. 

mori  —  roroa. 

nasus  — wa-day-asan.         -f    .r     , 

nalare  —  adubou.         •  !  '    *     A    * 

nox  —  roou. 

occidere  —  raboU.    T 

oculus  —  wa-a-rou^ai» 

08,  oris  —  wa-arpu  /  (yuru :   Öma«; 

gua;  januru:  tarnar>#co). 
pagus  —  awaso.  \"   , 
pater  —  ouaa. 
pect  us  —  wa-wou-ov 
pellis  —  lakeu. 
percutere  ferire  —  coolai. 
pes  — wa-aTwa;  (caabapa:  Saliva.) 
piscari  —  wacbi-rooracre. 
piscis  —  potloura»  pyra:  tupi. 
plorare  —  rabourare.  t# 

pluma  —  erarilo.  ... 
plumbum  —  mokawaka. 
pluvia  —  bi-ou. 
podcx  —  wa-a-li. 
porla  —  ijo.  t, 

prata  —  badero.  ,, 

pulcher,  a,  um  —  .»a^ilpri,      „ , 
rivulus  —  tola*    ,■/.,„         ,.  h 
8abnlum  —  kanara*  ._,.,, 

sagitlae  —  ou^eue* 
sal  —  joucoura  (jvikyra:  lupicq,),, 
sallare  —  adosi, 
sanguis  —  euiabo. 
senex  —  matocari.     ,  ,   ,  .,     1 

serpens  —  amautala,   .  , 
sicera  —  ariokay. 
sidera  —  takina. 
80I  —  tiou. 
sojor  —  veraa. 


stragula  —  etma.  ' 

sylva  —  caouarou  (e*a-et6:  tupice.) 

sylva  —  oorou. 

telum  pyriutii  —  bakaWa. 

terra  —  sou-ou  vel!  sofu. 

limor  —  roberoa-rima. 

tonitru  —  aimanti. 

iristis  —  ei. 

lugurium  —  aelo. 

jurina  •-  gpeceu. 

Vehari  — '  djassai. 

venler  —  wa-awai. 

voBlunoata  f^r  Jacou.  . 

via,  semita  —  rou-on. 

vir  —  abou  (aba:  iupioe;) 

Numeri:  1  wadewo. 

2  wadebolhoä. 

3  wadeboaheotfo. 

4  wadebojeodo. 

5  wadewajouclay. 

6  (vel  mülti)  wadewasdri. 

7  natirolay*). 

8  naloi*. 

9  naoubio. 

tO  wadewa^oUwal.        ' 

11  wawaro-couJgo.        ' 

12  nati.   ' 

mulli  —  soeloli. 

bo9  —  boronne  vel  boroleni. 

canis  —  colosa,  aicorotha',  kerotai 

capra  —  wauhini. 

cervus  —  boudoai. 

dasypus  —  aoudra. 

felis  onca  —  avoai. 

lupus  (canis  azarae) — '  aosa. 

nasua  —  toucho. 

simia  —  craobi. 

tapirus  —  coonri. 

anas  —  azoukoule.  . ' 

gallina  —  aneca. 

mycleria  americana  —  oorai. 

psillacus  macao  —  andedoura. 

paittacus  —  bi-idi. 


*>  Die' Kahlen  ve»  7  art  'Wurde**  ton*  ernehi  eftzigeti  Indianer  angegeben,  den 
jedoch  die  Andern  nicht  zu  verstehen  schienen. 

34 


Digitized  by 


Google 


266 


Marias. 


ramphaslos  —  toriwa, 
crotalus  —  amoudawa. 
bufo  —  coora. 
balata8  edulis  —  cotarquli. 
cocos  —   aaia'y» 


fabae  —  comoU;  '        ... 
jalropha  maaihol  —  odjoji- 
musae  fruclus  -w  dgala. 
tabacum  —  coole. 


%  A|"IA  T  E*), 


adeps  ovorum  testudinum  —  ghar«- 

ayry. 
aer  —  purimaka. 
albus  —  aare. 
altU8  —  tshinuny. 
amita  —  aku. 
anuB  —  sarilaba. 
aqua  —  uny. 
arbor  -- »  rhinike.  .    ( 

audio  —  nurikiu,  ; 

auditus  —  nueriquJQ. 
avia  —  a(6chy.  if 

avis  —  sip^nyany.    .      ,»' 
auris  —  nüy.      .,,  .  \ 

avunculus  —  atzu. 
avus  —  aay. '       *""* 
bibo  —  ypitaka. 
brachium  -7-  bedo. 
brevis  —  u  py- ätsch  ery. 
caco  —  ylschuka. 
caeruleus  —  tschaary. 
caicaneus  —  teuere, 
canto  —  naräpaka. 
capillÜ8  —  sine\ 
caput  —  nobida. 
cilium  —  nu-duimapa. 
clamo  —  Ischoatsory-maka. 
clavicula  —  gümapa. 
coelum  —  eeghiu. 


cognatus  —  nuitG. 
collum  —  linünape\ 
eooh'ubo  — 'yrttüV.   " 
cor  —  pibäbada.  r    !         » 
corpus  —  pyima. 
coxa  —  tschoky. 
cras  —  guroy. 
cubitus  —  Ischukurimaka. 
dens  —  ai. 

deus  —  hJbhükaminhy. 
diabolus  —  tschukaminizy. 
dies  — '■  amarakvaka. 
domus  —  panfzy. 
dormio  —  magna, 
edo  —  noanaka.     • 
ego  (meum)  —  nui 
femur  —  puy. 
filia  —  nuitö. 
fllius  —  noiry. 
flavus  —  aparyery. 
flos  —  mutze-tizybere. 
folium  —  aapana. 
frater  —  aztt  Jachoö.'  j 
ftoh*  •— ■  no-aida. 
fructus  —  mysakary: 
gusto  —  ghanaffchatta. 
hodie  —  upiny. 
homo  —  puyne? 
—  albus  —  cariba. 


•)  Auch  Muriale  genannt.  Die  Liste  ist  von  Spix  an  der  MAridnng  des  Ica 
aufgenommen.  Am  Yupurä  wnrde  mir  eine  Horde  mit  dem  Namen  Muriatö 
als  Abzweigung  der  Miranhas  angegeben  (Reise  III.  1265);  das  Idiom  ist 
jedoch  von  dem  der.  Miranhas  sehe  abweichend  -und  cLera  der  Uaüwmi 
näher.  . 


Digitized  by 


Google 


Marimte. 


m 


bomines  multi *!•**  alapuyfceoe.  ' 

—  paoa  -~-  ttatapwyne.  .  - . 
humeru8  ~-t  qatsebala. 
humus  .#—  y<p&y. 

ignis  —  ytschepa, 

iofans  —  gberetshery. 

labium  —  noscherema. 

lacerlus  —  peiuapyrai. 

lapis  —  phsyy. 

lavo  —  apülaku.  i 

lavare  vesles  — t'  tsehata-nümaka. 

lingua  —  nenepa     - 

longus  —  py4t8cfe«*y. 

lambus  —  paro. j 

luna  —  gheery.'  i 

—  nova  — »  ytaehrniat  gbery, 

—  plena  —  yra». 

fnagous  ~  #fcory.  /    »- 

magus  —  mariry. 

maoMM  ***  niuöa. 

manus  —  ghapy. 

maritU8  (conjuxj/— ^  atzizap«. 

mater  — ^apry. « 

membrum  vir.  —  pijhy. 

—  mul.  —  rhos4y. 
raingo  —  &taka. 
mons  —  ekuty. 

morior  —  kitzeery-baba.  , ,  j 

morluus  —  eilzyary-baba.        *     * 

mulier  —  ynana. 

mullus  -*-  ekury-rieik4ne. 

aawig  — -  nu-itaco. 

niger  —  tschariry.  -:■.■. 

«•n  — ^'  gfoairy. 

nox  —  yzib&kere. 

oeciput  -^  na-miruna» 

oculus  ^-  no-4oi,    . 

olfaeio  —  numyekertmery.       -  <    • 

os,  oris  —  nununa. 

pater  —  pay. 

ptMeus  TT-  ytachimai, 

peotus  -— >  abare» 

{riscfe  —  ytza. 
poples  — .zyuta. 
profundus  —  ualachinüoery. 
puella  — r  yaaro., 
puer  —  ytshuna. 


radix  —  Iseteramy.  •• 

ramus  —  yrükary.    >      ' 

reapiro  —  ghysfcky-bibÄba. 

ruber  —  gher&kary. 

sanguis  —  yray.         : 

seapula  —  ziopa. 

senex  —  sariri. 

sie,  sane,  rede  —  nuaba-nik&ry. 

sol  —  gamuy. 

goror  —  nating* 

slella  —  ypitze. 

slernuo  —  pucka. 

supereihum  —  nu-schene. 

8ura  *—  ghaba. 

gylva  —  mesjr-barakare. 

terra  —  ypai 

tu  —  pyy. 

venor  — ,  ukane.  ' 

venler  —  gbädo.    * 

vespere  —  ataka. 

video.  ^—  ouamemo-nuyke. 

viridis  —  ypuoery. 

umbilicus  — .techotzy. 

unguis  w—  isehutaby*' 

Numeri:  1  apäkery. 

2  metschema. 

3  at&po. 
-i    i       4  aläpuy. 

Idpirlis  americanus  —  zema. 
cervus  —  nery. 
felis  onca  —  tschaby. 

—  pardalis  —  rinaewyi. 
canis  ai'arae  —  tsehoby. 

—  domeslicus  —  yn&ry. 
lagothrix  olivaceus  —  ghabäro. 
cebus  fafuettus  —  kuissury. 

—  gracilis  —  puztro. 
pilhecia  hirsula  —  raaape. 
callilhrix  lorquala  —  pakoy. 
nyclipilhecus  felinus  —  mokory. 
dasypu«  gigas  <-+•  lacbee. 
dicolyles  labielua  — >  k&p6na. 

—  torquatus  —  apylza. 
myrm'ecopbaga  —  saro. 
bradypus  Iridadylus  —  pusaro. 
manatus  —  fima;  amana  yany. 
dalpbinus  —  amana. 

faleo  urubuünga  —  patsehury. 


Digitized  by 


Google 


2«6 


Mariate. 


ramphaslos  —  ioriwcu 
crotalus  —  arpoudawa. 
bufo  —  coora. 
batalas  edulis  —  cotarouli. 
coco8  —   aalay. 


fabae  —  eoraota. 
jalropha  mauihol  —  odjoji-oaca. 
musae  fruclus  —  djaia, 
tabacum  —  coole. 


M  A|:1A  T  E*), 


adeps  ovorum  testudinum  —  gber^ 

syry. 
aer  —  purimaka. 
albus  —  aare. 
allus  —  tshinüny. 
amita  —  aku. 
anus  —  saritaba. 
aqua  —  uny. 
artw  — "  rhinike.  ,    , 

audio  —  nurikiu,  ; 

audilus  —  nueriquio. 
avia  —  alschy.  i; 

avit  —  sip$nya>y.    ,      ,»: 
auris  —  nüy.      .,.  ,  ( 

avunculus  —  alzu. 
avus  —  aay,  *— 

bibo  —  ypilaka. 
brachium  —  bedo. 
brevls  —  upy-älschery. 
caco  —  ytschuka. 
caeruleus  —  tschaary. 
calcaneus  —  lebere. 
canlo  —  naräpaka. 
capillus  —  sine, 
caput  —  nobida. 
cilium  —  nu-duimapa. 
clamo  —  tschoatsory-maka. 
clavicula  —  gümapa. 
coelum  —  eeghiu. 


cognatus  —  nuite\ 

collum  —  linunape1. 

cohh'ubo  -^'yrtlüfv.   " 

cor  —  pibftbada.  r 

corpus  —  pyiraa. 

coxa  —  tschoky. 

cras  —  gumy. 

cubilus  —  ischukurimaka. 

dens  > —  ai. 

deu8  —  hjchttkaminüy.     " 

diabolus  —  tschukaminizy. 

dies  — •  amarauvaka. 

domus  —  panfzy. 

dormio  —  mägha. 

edo  —  nounaka. 

ego  (meum)  —  nu. 

femur  —  puy. 

filia  —  nuiUS.  ' 

filius  —  noiry. 

flavus  —  aparyery. 

flos  —  muUe-tizybere. 

folium  —  aapana.      '' 

fraler  —  azu  .lachoo.  J 

frohs  —  no-aida. 

fructus  —  mysakary. 

gusto  —  ghanasctiaka. 

hodie  —  upiny. 

homo  —  puyne? 

—  albus  —  cariba. 


•)  Auch  Muriale  genannt.  Die  Liste  ist  von  Spiz  an  der  MüiiÜang  des  Icä 
aufgenommen.  Am  Yupurä  wurde  mir  eine  Horde  mit  dem  Namen  Muriate* 
als  Abzweigung  der  Miranhas  angegeben  (Reise  HI.  1265);  das  Idiom  ist 
jedoch  von  dem  der  Miranhas  sehr  abweichend  -und  Ann  der  Ifaümm* 
näher.  ,     ■ 


Digitized  by 


Google 


Mariate. 


m 


hooines  mutti  i—  atapuyfceoe.  ' 

—  paom  —  ualapayne.  >  - 
humerus  -+  n*t8cbal*. 
humus  t-  ypty. 

ignis  —  ytschepa. 

iofaos  —  gherelshery. 

labium  —  noscherema. 

lacertus  —  peluapymi. 

lapis  —  piryy.  * 

lavo  —  apülalwi* 

lavare  vesles  ~*i*  Ischala-numak*. 

lingua  —  nenepa 

longus  —  py4t8tfc«*y. 

lumbufl  -~  psrö. 

luna  —  gheery.  •  »' ; 

—  nova  — * « ylschtmar  gbery,- 

—  pleoa  —  yra». 

AagQua  *-  ♦kwy.  /    > 

magus  —  mariry. 

mama*  ^  niuna. 

man  us  —  gbapy.  *.'!•'•• 

marilus  (conjuaj  —  alziwrp*. 

maier  — ap*y. ' 

membrum  vir.  —  pijhy. 

—  mul.  —  rhosay. 
mingo  —  ataka. 
rooits  —  ekuty. 
morior  —  kitzeery-bäba. 
mortuus  —  eilzyary-baba. 
mulier  —  ynana. 
mullus  *-*  ekury-tfeifcene. 
aam  —  nu-itaco.  n.» 
niger  —  Ischariry. 
«*b  — */  ghuiry. 
nox  —  yzibakere. 
occiput  -^  no-nuruna. 
oculus  ü-  no~4oi. 
oJfaeio  —  nuinyekenmery. 
o89  oris  —  nununa. 
pater  —  pay. 
pmcus  tt-  yiscbimai* 
peetus  -r~»  abare. 
pm  -^-,:yp& 
^iscrs  —  ytza. 
poples  —  .zyuta. 
profundus  —  üalauhinünery 
puelU  —  .ya&ro,,. 
puer  —  ytshüna. 


•  t 


!  I 


radix  —  iseberamy.  ; 

ramus  —  yrukary.    •     " 

respiro  —  ghyseky-bibAba. 

ruber  —  gherftkary. 

sanguis  —  yray. 

acapula  —  ziopa.        ; 

senex  —  sariri. 

sie,  sane,  rede  —  nuaba-nik6ry. 

sol  —  gamuy. 

eoror  —  nating* 

Stella  —  ypitze. 

slernuo  —  pucka. 

ßupercilium  —  nu-sdrene. 

sura  *—  ghaba. 

sylva  —  me&x-barakare. 

terra  —  ypai. 

lu  —  pyy. 

veoor  —  okane.  / 

venler  —  ghddo.     • 

vespefe  —  ataka. 

vldeo,  *ü*  ouaimemo-nayke« 

viridis  —  ypunery. 

umbilicus  —  techotry. 

unguis  ^— isehulabyv" 

Numeri:  1  apäkery. 

2  melschema. 

3  aläpo. 
m    ]       4  atäpuy. 

tapirUs  americanus  —  zema. 
cervus  —  nery. 
felis  onca  —  tsekaby. 

—  pardalis  —  rinacuryi. 
canis  aiarae  — >  tschöby. 

—  domesticus  —  ynary. 
lagothrix  olivaceus  —  ghabaro. 
cebus  fafueHus  —  kuissury. 

—  gracilis  —  puz6ro. 
pithecia  hirsula  —  maape. 
callilhrix  torquala  —  pakoy. 
nyetipilhecus  felinus  —  mokory. 
daaypus  gigas  -t-  tsebee.  * 
dicolyles  labialus  —  k&pena. 

—  torquatus  —  apytza. 
m^rmecophaga  —  saro. 
bradypus  tridadyfus  —  pusaro. 
manalus  —  ema;  amana  yany. 
delphinus  —  amana. 

falco  urubutinga  —  palseküry. 


Digitized  by 


Google 


Juri*' 


catbartes  papa  —  pdry, 
crax  globulosa  —  ghuHze. 

—  tuberös»  —  pylyaka. 

—  urumulum  -r   auziry* 
gallus  —  azylschcry. 
gallina  —  ghäraka. 
psillacus  macao  —  alaro. 

—  arsrauna  -rr-  gharo. 
psitlacus  —  tschura.  , 

—  minor  (perikito)  ,  «w  ischyrjkie* 
penelope  marail  — ■  caar^e. 

—  aracuan  —  hury*ury» 

—  cumamwaia  ^—  kulscbuy* 
gallinula  plumbea  — .  gtwuntere, 
anas  vidualeM~«t~ .  gumadft. 

—  brasiliensis  —  bTöana. 
ardea  egretta  —  pymyy. 

emys  amazonica  —  «ptiry*  / 

testudo  tabulala  —  ekiülo. 
crocodilus  niger  -^  gJiaischitfy*     / 

—  jacareitaga.   — r   ghsischury^any. 
bufo  agoa  —  turak*. 

elaps  corallin.ua  -r-  oy.     •  ■        .  . 
coluber  aeslivua  *-+■  ekuryuy« . 


boa  w&ä*  «*-  ytsahäjl«*  ;.••-.  .< 
bothrops  (jtraCAC^)  -n- 4*tzj*«    ,     - 
lachesis  mulgs  -r-*  ypizy*    -  •  < 
piscis  tampake  —  yajnriezy.': 

—  sorubim  —  gtapiry*.  -         - 

—  piranha  —  ypänta. 

—  acari  —  Sttkuü*« 

—  urua\  —  oa^  •    •  ->■     ■ 
concha  —  mä\lo.      .    /  :• 
scarabaeus  —  lahiraL  ;        - 
tabaiMia  TT-  yteth&p*. 

culex  —  anilsch  u»' !•>.'"'»•  ■ 

simulium  —  nW&9''/i 

ixodes  —  emai  tscMtpere,  < 

sarmentum  —  yp^py» 

mandiocc*  — r  tfltfm&tria, 

cacao  —  pun&ma,    - 

iirari,  veoenjim  s*  giUaru»  -^  baäV 

pary. 
hura  brasiliensis,  arbor  veneiw*e  -— 

aparacapy. 
zea  luays.  —  pekye. 
sal8aparilha  —  ghuretyy. 


J  U  P  i*> 


abi  —  imaraio  W.  t    « 

adfer!  —  iriaeta  W. 
aegroto  —  tehAtioheaulü  W»        . 
aer  —  o(»)a*  , 

albus  >~  hare  M  abie  W.t  nareS. 
(mara:  Sapibooona  e*  wAymara). 
altus  —  li6ko.  ■  .  , 
amila  —  wtne.  ^  i     - 


anima  — va&k  AI*»  raeiea  8. 
annus  (unus)  -^  (ghomee)  ywria. 
anus  —  yal-yu.  ; 
aqua  —  o(a)ra  M.  coöri.  W.  gko*- 

ara  S.  •     / 

habesne  aquam?  *r>  «n  W. 
arbor  —  nointno,  ttotnö  W.   . 
arcus  —  metschefuri,  meeoouaiW. 


•)  Dieser  Ltate  hpgen  die  von' Martins  (M)  aufgezeichneten  Worte  zu  Grunde, 
welche,  er  bei  einem  mehrtägigen  Aufenthalte  unter  den  freie«  Juris  in 
Uarivaü,  namentlich,  aus  deni  Munde  des  Principals  Miguel  sawaeta  koa*fte 
(Reise  II |.  1223).  Spi*  ($)  nahm  seine  Liste  in  Fonteboa,  wojiin  mehrere 
Juris  aus  dem  Rio  furios  versetzt  worden  waren,  die  sieb  zur  Horde  der 
Juri  Tocano-Tapuüja  bekannten.  Zur  Vergleichung  und  Vervollständigung 
sind  auch  die  von  Wallace  (a  a.  0.)  aufgezeichneten  Worte  (W.)  beigefügt 
worden.  TschÄ,  was  „ich"  heisst,  spielt  auch  als  Pronomen  possessivem 
praeüxum  eine  Rotte.  > 


Digitized  by 


Google 


Jwt 


arcus  coclafctli  v-  y&ätL 

audio  —  lscho-naem6hnä  M.,  aha* 

ouyune  S. 
*uditua  (nwus?)  *~  su-iueuma* 
avia  —  jahü. 

avis  —  rhicopy  Sv,  neeapu  W. 
aurts  —  48cbni-tinahcl  M.,  *u>hi4u& 
avunculus  —  witlaö  M»,  w'tle  8. 
avu*  **—  jahu  M.,  yiy8. 
♦    barba  —  (tch)uperi  W.      -     . 
bibo  —  tsch-agolieo.  ■ 
balluip  gefco  —  feck-oaroeco* »    . 
bracbiom  (meftim)  —  ttch-uwaM», 

(juba:   Tupi),   suua  8^   (tcb*) 

i*  W,  v 
brevis   —   nogmö  ffM    auohti*  S., 
\*r>mo  W., 

calcaneus  —  su-kiwily. 
calidua»  a,  um  —  n6ra  W.    - 
capiU*»  —  lBcbo*geiü&n"wo  Mti  bu* 
/  kkiuii  8.,  Ükuiü  W.    : 
capio  (hoslem)  —  tagogürünetocbar 

&*v  bpfc 
caput  —  tschu-geruhö  M. ,  su-lnriu 

SH  X*ko)f  Wreo-W: 
caro  —  nai;  lutfeb. 
cerevteia  e  gnttri*  mala  —  piita. 
chorda  —  nepenöolii  W. 
ciliuro  —  su-ily-ane«         -  -  •, 

clavicula  tr  sU-punoyno. 
coelum  —  o(a)  M»t  o4  8. 
coeruleu8  —  ischuhMoM.,  pijkroß. 
cognatua  — »  äuyooq-    - 

COUUAI'    t-     t8ciMA-pUIK>ho   MM      8U~ 
pOQOU    S. 

conoubo  —  tschaoägaüle. 

cor  — su*m£niko.    ' 

corbis  —  coömö  W. . 

corpus  —  taoJbl'M*  .<toip:    VÜeta), 

''suuwr  *•  ■ 
cortex  —»  coinoa  W. 
costa  —  suino. 

ceaa  —  teohu-bähiaaM.,  sokektyS. 
crus  —  lschu-in6o.'.    - 
cubitus  —  laobvhbiacki. 
culler  —  iino  W.  ^ 
cutis  —  lüUmi. 
da  mihi  — *  ©tapaai'eie« 


dens  —  ti  tscMU*  M>,  s*-aak*  <£., 
(Ich*)  t*«t»  W. 

dem»  <r—  tupina. 

diabolus  —  mäa  AI.,  meite  &  • 

die», ,  doqüor.  — *  tgcbatfchcruaia. 

dies  —  oä,  oah  W. 

digitus  —  lsa£u-bom6  M.,  su-«f>u* 
mo  8.         - 

digiti  —  (tcho)  upei  W. 

*-t~.pedia  W  (tcho)  upumorti  W. 

domus  —  thünogh  (oca:  Tupi). 

doratwi  *~>  laohu-ibaüh. 

durus,  a,  um  —  cowni  W.     / 

«4e  ■— r  ivahau. 

ego  —  tshuu  M.,  8Ün  6. 

farina  —  ahamü  M.,  omobö  W. 

femina  —  tchüre  W, 

femur  —   tschu-gömft  M.,  «i»§h6- 
ma  S. 

filia  —  Ischöwu  M.,  tbtbüe  S. 

fiüus  —  on4M.,8Uune'8if  owüyeW. 

flavus    —    goatla  M.,    ghuwy  -8., 
«oe*  Wj 

flos  —  nöohWfi. . 

foedus,  a,  um  —  ähi  M.,  ya*ry  8. 

folium  ,r~-  fioifttju,  ooiyöu  Ww  - 

fratar  —  ,im<t  IL,  suimai  S. 

ffi£idaaf  «,  um  —  teieysy 
i   frons  —  tachu-hiwäo  M.^  stHiwtu  S. 
j   firtgur<  i-r  ijaüa  M.t  yo»  Ä<      '     > 
j    gramen  —  pinöu  W.        ' 
'   g»fto  -♦-   tduMvafihä  MM    achtti«- 
!    -  kotite  S*' 

hallux  —  lschu-ok6nW. 

hebdomaa  «na  — *  gfeomea  taj-opoa. 

hesperus   -    ohogo. 

homo  —  Ischoko  Mj  aoku  S. 

homines  multi  -^  toaopuina  ghoMta, 

—  pauci  —  ghomea  putoa. 

hoslis  —  l8chuänuoo«hö. 

humerus  —  tachu-mSati  M„  suayu. 

ignis  —  ji  M„  yy  S.,  H  W.      - 

ille  —  niy. 

infans  —  uhe* 

juvenis  —  racoalä. 

lakium  —  teehü-anä  M,  su-an^  9. 

lac  —  ihiätW. 

lacertus  —  ttchavinöo. 


Digitized  by 


Google 


Jwl 


lahiavia*  «n.^  tibi,    -.  -»     '• 

lectus  pensilis  — '  nefei£4  W. 
lingua  —  Ischo-otä  &i,:  feu^ule  SU 

(toho)ute  W.  *\  •       i 

longüfl  «-  mlhä  M„  mmkp  St,.**** 

ye  W. 
locker' —  .  okoone  ttioi»  —   *•■ 
luna    —    noohmo    M.,    nodtna.  S., 

noimo  .W. 
-T*"prtma    — «-    liähxj    M. ,    nqumft 

iba.S.   .  -  - 

—  nova  — numanäbatäM.rtwHmia 
nyoi  %.    i  .-■'.'» 

—  plena   —   tairiaiwao   M. ,     nctah- 
ma-ai-beu  8.  •  i 

—  decrcBoens  — •  Uraäha. 

macer  —  ihägh.  .    » 

m«gnt»  —  tihi  M.,  tiy  S» 
magus,  prae8ligialor  —  seyti.* 
mala-—  tachu-tömSlig, 
nutus*  •»  um  •****.  een^W. 
Mamma  **—  aukiniie. 
manus  —  tschu-en6o  M.,'  8i*-uaoo, 
(tcho)  -upumau  W..:  -  ■!. 

j»af*'-f  rfadfttlii. 
mariuW  (joonjux)  — *  «wesokay*- 
mater  —  ij)oho  M.t  tuay  St,  iyuhe  W. 
membrum  virile  —  tsohu+tsebu  Mj, 
.<  ««wuke-S*  .   i  *  •  ■ 

—  mitliefert  -~-.  tfmöli.  M. ,  ghu*ya* 
mory  S. 

-menrfia  um»  -**  ghomea  laimim*.. 
meridies  —  lainohno  Mf  nfionuS. 
meus  —   tsckuali.  , 
gaii)go  «—  taehauaritsefeuri. 
mollis,  e  —  coaoa  'W. 
mona--  — *  poa,-* 
«ttiotv-"*  tatbateche.  .:-..- 
morluus  (*8j)..-—  tfcche, 
mulier  —  riuryu  S. 
~    mea:    ~-*    .   laul  -  auani     MJ, 
yl8chirinyo  <6. 

—  tua  —  yus-yinya. 

—  sua  —  yu  yinyo. 
multu8  —  bäöho. 

maus  ■—   lschu«ugöiHie    M.T    au* 

kane  SM  youcäne  "Wi 
niger  —  tschubi  M.*i  «yS»,  üiyiW». 


non  —  tiwa^M-,  ghtinVS; 

noa  «•-J'tooj 

nox — laiaeboi  M.t  toipuySi,  öpöft  W. 

nox  media -u*  niakoby ;  toi  poömooy. 

occido  —  lschanutsch6.  » 

occipo*  ♦**»' auHwnkg. 

otutas  #— .  tocbu+äii  M. ,  -  «u-itty  8., 

(-tcbb)/  iti-  Wv     '  "    * 

olfacio  — iseji^nämäii,,  ftchaftg- 

me  S.       >'  ;:/...,.% 

olla  —  coöwe  W.    •    ' 
omne«  *+*  <to{a)bo(a)  M.r  liyö  8. 
.orton-  **-*'  «ogabico  Hb,  ukooneo  8. 
oro  —  />hiho;  \ 

os,  oris  —  Ischu-ijagh  M.»  '6uya  S., 
-(ichd)  ia,W. 

os,  088*18  —  naino,  (uüfo)  tmtöW. 
ovum  —  eate.' 

pania  ratadioeeae  — »■  or6  W.  x 
palellb  — *  lsclro*obö  W.,  siKXpo  8* 
pater  —  hato  M.,  »ikatuS.,  hfeeW. 
psbefct  -**  ihi. 

peclU8  —  Ischu-ucomä  M. ,   sa-og- 
ii  ttome.Sl'' 
pes    —    tschff-o*  M,    «V-üiyS., 

(iscbo)   u-ÖUI.W:*:   •  * 
pingo  ; —  tstliaarenftiiA.  "  f  ° 

pinguis  — ^  öhoi. '"  (,j  •  •  - 
piscis  —  o56^'       '  '-■'- 
pleiades  —  ^ejuaij  M^,  seiuftl  S* 
planto  -^  teehaüanäti.  ■   -  -    «. 
piuwa  r-^^naim*  ' 

pople»  —  su-ptyntwkar 
profundus  —  uMia;  -tiitemi  W. 
puella  —  sury. 
puer  —  raiuuie. 
pulcber  —  ock6'M^  uko  S.  — 
radix  —  nili.  '    " 

remü8  —  tnoame  W,  • '  » 

ruber  —  ahre  M.,   are  8M  «W  W. 
8agilla  —  bocoYtöno*  pocond-W. 
sallo  —  iaröhene. 
saagoia  -^  naigoaihrM.,  €kon-ia8., 

ehconi  eri  W, 
scapula  —  Bcbu^palira. 
8ebum  —  iia  W.  '• 
semita,  via  —  nemo  Wv 
senex  —  itft  Nt,  «unu  S. 


Digitized  by 


Google 


Jwri, 


en 


sepelio,  —.  isehauuuäoe.  ,  *.,-■ 

gibüo  —  techaniumo. 

sie,  sane,  recl6  —  ßchay  §.,  aeghM. 

sicera  —  paia>j  ,,. 

so!  —  iju  M.,  .yyii  &r  iye  W.     . 

soror  —  tschute.  Mn .  autiony.  S, 

Stella  —    obago  M^ukoo  <S.  avn 

ca  W.  ,     ,-    ,  . 

a^ercüiuai   —   ischu-bactüagh    M* 

auu-pety  S.  //  ; 

aus  —  aale  W. 
sylva  —  noijü,  noiyü  W. 
labacum  —  nya  W. 
lempus  matutinum  —  a(o)hgucka 

M.,  roina  S. 
terra  —  päa  M.,  pea  S.,  pea  W. 
lesticuli  —  tschu-inicko  M.,  subin- 

igho  S. 
tonilru  —  märi  M.,  inehry  S. 
tu  —  wikü  M.,  wiü  S. 
lugurium  —  lino  W. 
—  nostrum  —  su  tiino. 
luus  —  wihah. 
veni  huc!  —  ereiniah  W. 
vertor  —  l8chuinaihniö. 
venter  —  tschu-urahi  M.,    su-rayy 

S.,  tura-eh  W. 
venlus  —  yu-nia,  rereah  W. 
vesper  —  loiroy. 
vespere  —  pairöai. 
video  —  tschan  igo  M,  schau- wi- 

raku  S. 
vir  —  tchoueü  W. 
viridis  —  tschühmo. 
vivo  —  niheo. 
umbilicus    —    Ischu-toobi    M.«   su- 

une  S. 
unguis   —   tschu-ubäli  M.,    su-pe- 

ty  S. 
volo,  velle  —  IscbanegoUile. 
Numeri:  1  ghomea  S. ,    comäa  M., 
comeeh  W. 

2  panga  S. ,  peia  M. ,  paoö 
W. 

3  umüea  S.,  gojogäba  M., 
keuyecopah  W. 

4  tariooma  S.f  turaaöbaM., 
cominu  püh  W. 


Numeri:  5  ghomeorapn  (homo.unua 
9l  ),  licom«n&Uieba:M»,  wer 
n6«;W. 
6  oragaaaahtf  ty.»  panino- 
ptffc.W. 
(  :.  ^i.göjagaJh*  .wugaa^aco* 
8  göja-gobatäh. 
/.        St  lawvranoba»  ,.  ,  . 
-i  -       iltt  patana-oba  AL,  pawoopt 

S. 
lapirus   amerieaaus   — .  pooty  S» 

po(a)ri  M. 
bos  —  ghüely  S.,  po(a)ri  M. 
cervus  —  suumedyS.,  tschaungähM. 
felis  onca  —  wehry  S.,  wäri  M. 

—  pardalis  ( maracaja)  —  wehry  one. 

—  concolor  (cueuarana)   —  weh- 
ry are. 

canis  —  weri  W. 

canis  azarae  —  gaihgusehy. 

cebus  faluellu8  (prego)  —  sülihry. 

—  gracilis  (caiarara)  —  piriko. 
callilhrix  torqualo  ( oyapussa)  —  aeü. 
lagulhrix  canus  el  HumboldtiGeoffr. 

(barrigudo)  —  ghooby. 
pilhecia  hirsula  (paraoa)  —  ukuenu. 

—  ouacary  (simia   melanocephalus 
Hb.)  —  puoghu. 

nyetipilhecu8  felinus  (ya)  —  yury. 
dasypus  (tatu )  major  —  niule. 

minor  —  niule  one. 

nasua  —  surupy  S.,  tschuopi  M. 
hydrochoerus  capivara  —  Ischöö. 
dicolyles  —  ahlä. 
eoelogenys  paca  —  ükyseS.,  agoT- 

tschö  M. 
dasyprocla  aguti  —  oko  S.,  tschoh- 

mae  M. 
myrmecophaga  jubala  —  aahly. 
bradypus  Iridaelylus  —  apey. 
manalus  —  apina. 
delphinus  —  amana. 
crax  globulosa  (mulum  de  faba  vel 

acu)  —  ghoipy. 
crax  tuberosa  (mulum  de  vargem) 

—  piury. 
crax  urumulum  —  akary. 
gallus  —  gharaka. 


Digitized  by 


Google 


«2 


J«ri> 


gftMint  ****•  gharak*  aino.  * 
peittaoba  macao  *—  aofcr. 

—  ararauna  —  6gboi 

—  (minof)  perifeito  —  ster*. 
rhamphaslos  —  yapoko. 
penetopt    arscuan     (sramian)    — 

meyüe. 

—  cumanenm  (fltmifcy)  —  oy. 
gttiiiwfo  pfembea  (aaraeutai)  —  su- 

une. 
atia»  braailiensis  -^  ghome. 


emys  amazonioa  -»  y-saaartk 
agama  (camaleao)  •— j-  tschahnja. 
bofo  agoa  - —  eurttni. 
rana  —  co(a)co(a)<4. 
lacerUr  —  tscfeahtfjA.  " 
serpftnt  *—  gfoftti. 
tjrocodilua  niger  — -  aejii. 
scarabaeus  —  järi. 
frticiu*  ftiosae  *■**  oaram»  AI.,   w*- 
rama  W. 


../ 


Digitized  by  LjOOQIC 


GENTIUM  INCERTAE  AFFINITATIS 

ÜlÄXECTl  VARIAE. 


OOERUN  A*). 


aer  —  acöpima, . 
albus,  a,  ou  -r*  bacoamd» 
anima  —  quisflhäme,  * 

animat  —  lacbomwi.       ,,  .. 
aqua  —  nühö. 
arbor  —  law*, 
arcus  —  zsehabaiahA. 
audire  —  oja$o\tf|öcte* 
avia  —  coö. 

avis  —  öhockgömQ,  , 

auris  —  comälore, 
avunculus  —  cohalaime, 
aras  -r~  eoiae, 
bibo,  ere  —  erecocu. 
brachium  —  cuipa(i). 
brevia,  e  —  aoatmö, 
caeruleus,  a,  umrm  naoekorö». 
capillus  —  covauAgete« 
caput  —  copia. 
caro  —  goia. 
coeluro  —  auäretto&.    . 
c*Uuna  r~  eooamoö.  ,     . 

eooDubo,    ere    —    .coquaatr*aj|hia 
(eamus  connuber*)»  . 


corpua  —  cocoome. 
coxa  —  coenggelhüha,  . 
ecua  «-  Qemo&a. 
cubilus  —  cupiri. 
culis  —  cuunübpebYi. 
dens  —  cqiru  * 

deus  —  toiba  (Tupi:  tupaua,) 
digilus,  — *  aooucä. 
—  pedis     ipaximus     (hallux) 
coeralje. 

minimus  —  opelajatshjä» 

dorauö  —  naisa. 

dormio,  ire  —  coina,. 

dorwro  —  eoamoho. 

edo,  ere  —  ucuma. 

ego  —  coae. 

farina  —  oha. 

femina  —  inoui. 

femur  —  ocküätni, 

filia  —  cuira. 

filius  —  quada, 

flavu8,  a.  um  -**  oaasaimö. 

flog  —  aeeäc. 

flitvius  ■—  raa$£. 


#>4n  8.  Antonio  deMaripi  am  den  Munde  des  Principala  Giegorio  (Reise  HL 
1202)  aufgezeichnet    Das  fraefixjum  possessivum  scheint  hier  Co.  , 

35 


Digitized  by 


Google 


m 


JwL 


^attfoa  *—  gharak*  aino.  - 
p&ttaoba  ntaoao  *—  aofcr. 

—  ararauna  —  6gbo.  ' 

— *'  (mino#)  perifcilo  -***  stero. 
rhamphaslos  —  yapoko. 
penetopt*   aracuan     (araauan)    — 
meyue. 

—  cumanen#ts  (ötfxufcy)  —  oy. 
gattitttttai  pfurabea  (aaraeiitai)  —  su- 

une. 
«tiaa  bwt«ilienais  -^  ghottt*.  - 


emys  amazoniea  —  y-sauarA. 
agama  (camaleäo)  —*■  tschahnja. 
bofo  agoa  —  eurttni.   - 
rana  —  co(a)co(a)t£. 
lacerta  —  tscfeahtfjA.  "    • 
serpftnt  —  gfoftti. 
tjrocodilu«  niger1  — -  a«jti. 
scarabaeus  —  järi. 
Mcttf»  taas&e  ***  o&ramn  AI.,   wo» 
rama  W.  "         r 

i7 


Digitized  by  LjOOQIC 


GENTIUM  INCERTAE  AFF1NITAT1S 

DIAXECTI  VARIAE. 


0  ÖBRÜN  A*). 


aer  —  acöpima. 
albus,  a,  on  -^  bacoimö. 
anima  —  quisfthäm«.  * 

animat  —  tacbwuaii.       ,, 
aqua  —  nühö. 
arbor  —  laioa. 
arcus  —  zseJ^abaiahA. 
audire  —  ojagotyMach*, 
avia  —  coö. 
avis  —  öhockgömft, 
auris  —  comätore; 
avunculus  —  eohalaime, 
a*»8  ~  eoise. 
bibo,  ere  —  erecoco. 
braehuiro  —  cuipa(i), 
bcevi«*  e  —  aonproö,  . 
caeruleus,  a,  um  «t^  naockorft. 
capillus  —  covawtgete. 
caput  —  copia. 
caro  —  goia* 
coeluro  —  auärettoß.,    . 
cftllun»  r~  *ooamoö.  „     . 

eonnubo ,    ere    —     coquaa'bf,atfiia 
(eamus  connuber*)*  • 


corpus.  —  cocoome. 
coxa  —  coenggelhühä,  . 
ccua  -n-  oemona- 
cubilus  —  cupiri. 
cuÜ8  —  cuonübpebku. 
den8  —  cuiru  * 

deus  —  toibi  (Tupi:  tup4ua.) 
digilus.  — <-  conucä. 
—  pedis     rpaximus     (hallux) 
coeralje. 

minimua  —  cpe\sjat8hj<u 

domus  —  naisa. 

dormio,  ire  —  coina,. 

dorauno  —  coamobo. 

edo,  ere  —  ucuma, 

ego  —  coae. 

farina  —  oha. 

femina  —  inoui. 

femur  —  ocküälni, 

filia  —  cuira, 

filius  —  quäda, 

flavu8,  a,  um  -*  oassaimö. 

flos  —  aeeäc. 

flrtvius  ~  raase. 


•>  4n  S.  Antosüo  deMaripi  am  dem  Munde  des  Principals  Gregorio  (Reise  Uk 
1202)  aufgezeichnet    Das :  JPraefixjum  possessivum  scheint  hier  Co.  , 

35 


Digitized  by 


Google 


274 


CoSruna. 


foedus,  a,  um  —  berimö. 
folium  —  n£höphth6. 
frater  —  cohöme. 
frons,  tis  —  coaingha. 
fructus  —  iriae. 
fulgur  —  corähama, 
genu  —  opöneque. 
guslo,  are  —  geröckgosö. 
guttur  —  conämoöti. 
homo  (vir)   —  üaime. 
humerus  —  cotogöraküh. 
ignis  —  aeilha. 
juvenis  —  aelheme. 
labium  —  coaeor£. 
lac  —  rauoia. 
lacerta  —  muckörahäh. 
lacertus  —  cuilaküh. 
latus,  a,  um  —  paarö. 
lingua  —  copäore. 
longus,  a,  um  —   aeneimöh. 
lucifer  (sidus)  —  nuckiahae. 
luna  —  voatta. 

—  prima     —  .  öahothüe     naeque 
(crescil). 

—  nova  —  voaltA-humö. 

—  plena  —  nönelamata. 

—  decrescens  —  alheanai. 
macer,  a,  um  —  mihathümö. 
magnus,  a,  um  —  vaamö. 
mala  —  copairüva. 

maite —  natöqueica. 

manus  —  cunia. 

mare  —  paas& 

maler  —  coi  (Sapibocona:  c«a). 

membrum  virile  —  comöessS. 

—  mulicbre  —  enacka. 
meridies  —  booquüema. 
mingo,  ere  —  nemoaa. 
rnons  —  mucöähugh. 
morior  —  giackopai. 
mullus,  a,  um  —  näreö. 
mulier  —  inoni  (Haiti:  inuya). 
nasus  —  cuihotlai. 

niger,  a,  um  — coghohomö  (Moxo: 

ucomo). 
non  —  öque. 
nox  —  canoaloEÜma. 
oculus  —  coiaassi. 


olfacio,  ere  —  nequaani. 

omnes  —  cannäreiima. 

orion  —  öhori. 

oro,  are  —  aueröllauäh. 

08,  oris  —  coa. 

08,  Ossis  —  gotlövüna. 

parvus,  a,  um  —  anoelzii. 

patella  —  opöneque. 

jmltr  «~  cfcmü, "    '  %  \  f 

paucus,  a,  um  —  aiiuaecki. 

.pecliis,  oris  —  euisülame. 

pea,  pedte' —  eoe*r&be. 

pinguis,  e  —  pataimö. 

pleiades  —  nuckiahanuckö. 

pluma  —  ihöato. 

pulcher,  a,  um  —  hacömö. 

radix  —  ahonauö^ 

rutjär,  {%  um  —  riumö. 

sagiila  —  ganugöeki. 

salto,  are  —  uquaanalhia. 

sanguis  —  gorüünä. 

sapio,  ere  —  geröckgosö.  • 

senex* —  jame. 

sepelio,  ire  —  gönögönetraimg. 

serpens  —  atziu. 

sibilo,  are  —  coauvi&ra. 

sie,  sane,  reote  —  vtL 

sicera  —  eneumainopi. 

sol  —  äöcke. 

soror  —  colani. 

Stella  —  ighkeahai. 

supercilium  -*-  coiatäre. 

8y|va  —  aeaillo  (Luie:  ettuhu;  Ta- 
manaco:  julu). 

tempu8  malutimim  —  nalöqueici. 

terra —  noünae  (Tamanaco :  aono). 

lestieufi  -^  itsebö. 

tonitru  —  am§e& 

lu  —  oae\ 

umbilicus  —  comoara* 

unguis  —  coieitlA. 

venor,  ari  —  coquajtf-mackia  (ea* 
müa  venatum). 

venter  —  ceinöckhüh. 

vespere  —  cannalozima. 

video  —  jarecotiä. 

vir  —  vahnt  (Tupi:  uaimi  r=*  ve- 
nia). 


Digitized  by 


Google 


Jupua. 


275 


viridis,  •  —  mockoatf.. 

volo  —  oenagöa. 

lapirus  americanus  —  auwäi. 

bos  —  auwai. 

cervus   —  göghü. 

felix  009*  —  öighö. 

nasua  —  niamaiquehö. 

dicolylee  —  isari. 

bydrochoerus  capivara  —  gähö. 

coelogenys  paca  -*-  ugöname. 

dasyprocta  aguti  —  pützeh&h. 

crocodÜU8  —  maloasi. 

bufo  agoa  —  imaeka. 

rana  -—  uquäque. 

scarabaeus  —  haori.       J 


fructos  nxreae  — *  banä&ra. 

Toiba  (deus)  eauuekie  (pro 
nobis)  remenehü  (facti)  raas£ 
(fluvium),  aeaitto,  (sylvam) 
ünü  nüho  (omnem  aquam), 
ünu  (omne)!  ünu  canückie 
nemereä  agaligocki  (omne  pro 
nobis  factum  est*  ut  bene 
vivamus);  agaticoeki  (bonum 
esse)  neiwanicoira  (oportet) 
ocki  (nos  etiam);  agaligocki 
gahüoolölze  (bene  et  sine  of- 
fensa  vivere)  eubaloame  (cum 
socüs). 


J  ü  P  ü  A  *). 


aer  —  oanögh. 

albus,  a.  um  —  mourelha. 

anima  —  tschi-tschaniaha. 

animal  —  bägö. 

aqua  —  Ihäco. 

arbor  —  macambücöü. 

arcus  —  patopai. 

audio,  ire  —  maip&ica. 

auris  —  gniamo. 

avis  —  schaga. 

avunculus  —  mojamö. 

avus  —  nii. 

bibo,  ere    — -    mairica     (marica 

venler:  Tupi). 
bellum  gerere  « —  ickübabujalö. 
brachium  —  thighca. 
brevis  —  icavathia. 
caeruleus  —  afinga. 
capillus  —  poa. 
caput  —  cöere. 
caro,  nis  —  gabi. 


coelum  —  oäschäh. 

Collum  —  vahng. 

connubö,    ere   —  jönömu-jeheain- 

schu. 
corpus  —  Ihoghüh. 
coxa  —  gölscba   (echuju:   Sapibo'- 

cona). 
crU8  —  noa  (dinoh:  Mobima). 
cubilus  —  ihicaja. 
cutis  —  gaschi. 

dens  —  gobäckaa  (yobe :  Mobima). 
digilus  —  moh(n)asoing. 
domus  —  wüi  (Haiti:  boa,  bohio). 
dormio,  ire  —  maic&nica. 
dorsum  —  tschongö. 
edo,  ere  —  maimbaca. 
ego  —  jöhe. 
farina  —  pagari. 
femur  —  gölscha. 
filia  —  möangmanya. 
I   filius  —  möangmanyi 


•)  Von  Martius  am  obern  Rio  Yupura  einem  Individuum  dieses  Stammes  ab- 
gefragt, der  vom  Fluss  TholS,  einem  Beifluss  des  Apaporis,  dortbin  gekom- 
men war.  Reise  III.  1274.  Da»  hier  oft  vorkommende  gh  ist  scharf  ans 
dem  Rachen  aspirirU 


Digitized  by 


Google 


2tf5 


Jupua. 


flavus,  a,  um  *—  thiaüa  vel  jSri. 

flos  —  ihüaboeaa. 

foedus,  a,  um  —  urilha. 

fblium  —  pö. 

frons  —  thoghbüere  (berra:  Mobi- 

ma). 
fructus  —  jaboüca    (Tupi:    fructua 

Myrlacearum  =  jabolicaba). 
fulgur  —  vighba. 
guslo,  are  —  oagbcöo. 
ballux  —  göaphaemasuiftg. 
bomo  —  acfaane(Moxo:  obiigma). 
humerus  —  (lucupe:  Tu?i)  ibigcaboä. 
ignis  —  pieri. 
juvenis  —  maniangbögögh. 
labium  —  Ihischü. 
lacerta  —  umung£. 
lacertus  —  juulbüca^ 
lavo,  are  —  cuanahä. 
lingua  —  lo(a)ro(a).        .        / 
longus,  a,  um  —  ihioauth-ia. 
luna  plena  —  hauwa-thüwa. 
macer,  c,  um  —  Ibiema. 
magaus,  a,  um  -    bafiftlhiä. 
mala  —  vailvu. 
manus  —  moho(n). 
mare  —  po-üpecu. 
raater  —  maegh. 
membrum  virile  —  noni. 
—  muliebre  —  borö. 
meridies  —  hauwä-aaia. 
meus  — *-  jüüjä. 
mingo,  ere  — .  jöheqöhrü. 
mors  —  ömaghloäh. 
morior  —  nomötüwuha. 
morluus,  a,  um  —   uumulübaha. 
raullus,  a,  uui  —  pahara. 
mulier  —  nömöa. 
nasus  —  angüne. 
niger,  a,  um  —  möckanü. 
non  —  ihamai, 
nox  —  naischu. 
obscurus,  a,  um  —    polinähä  (pa- 

yaas:  Mobima). 
oculus  —  thüüre. 
omues  —  mungah. 
os,  oris  —  thischüh. 
08,  ossis  —  guhnü. 


patella  —  nie»gjtongthügb*. 

paler  —  aögh. 

paucus,  a,  um  —  BchünggCgä. 

peclus,  oris  —  co(a)t*e. 

pes,  pedis  —  göapba*. 

pinguis,  e  —   thtttküb. 

pluma  —  pohja, 

pulcher  —  oaungthftcalhtta   (Ttopi: 

catü  =  bonua). 
radix  —  diabonang+u. 
ruber  —  pogü. 
sagilla  —  cohrS. 
salto,  are  —  paiawihin&b&. 
sanguis  —  Ihih  .(Ttq*:  igui). 
senex  —  böckbft. 
sepelio,  ire  —  cöato. 
serpens  —  ahingnia* 
sicera  —  paiawaüru  (lupice). 
8ol  —  hauvä. 
slella-  -*•  jocbeö. 
supercilium   —  Ibüulhonö. 
sylva  —  fd. 

lempus  maluUuu.cn  —  vagühi. 
terra  —  thiUa  (Cayubaba:  idalü). 
lu  —  mu-ü. 
luus  —  müuja. 
venter  —  tholdno. 
vesper  —  naipani. 
video,  ere  —  maipämaca. 
viridis  —  afinga. 
vivo  —  ehaühagejöbe,  i 
umbilicus  —  Ischomood/ 
unguis  —  mohngashi. 
volo  —  juuschvioäbä. 
Numeri:  1  schöogö, 

2  apära. 

3  häbräa* 
lapirus  —  uigö. 
cervus  —  ikama. 
felis  009a  —  jib. 
nasua  —  uipi. 
dicotyles  —  schäsehe. 
coelogeDys  paca  —  schihmi. 
dasyprocta  aguü  —  pui. 
crocodilu8  —  jahli. 

bufo  agoa  —  uma, 
musae  fruelus    —    obülugä  (conf. 
jabotica). 


Digitized  by 


Google 


Mifftofc*  Cafapftna~Taphiya. 


RT 


MIRANHA     CARAPANA-TAPÜYA*). 


acr  —  ir4höT. 

albus  —  ihama. 

anima  —  gama&mi. 

animal  —  tbucfre. 

aqua —  oöhwi  (eubi:  Sapibocona). 

arbor  —  amühi. 

arcus  —  tumbückü. 

audio  —  gakaikana. 

avia  —  alte. 

avis  —  Ihohöa. 

auris  —  gägünorL 

avunculus  —  gotiam&e. 

avus  —  guribiero. 

bibo,  ere  —  gacköine. 

bellum  gerere  —  ^atohun&na. 

bracbium  —  sarogöa, 

brevis,  e  —  relöbbi. 

caeruleus  —    muckohöricke. 

capillus  —  göbo$8öhti. 

capio,    ere   (captivos)    —    gasigu- 

nüna. 
caput  —  göhöckö. 
caro  —  ganatztic'kü. 
coelum  —  namüina  (anumo:  Moxa). 
Collum  —  ganftmöga. 
connubo  —  catäline. 
corpus  —  garicküga. 
coxa  —  gunöhü. 

crus  —  colz&lzo  (cotzli:  Mexican.). 
cubilus  —  ganomtfhtz& 
cutis  —  ganülri. 
dens  —  gestitri. 
diabolus  —  sitzämft. 
digitus  —  ganühga. 
digitus    pedis    major    {halfux)    — 

condhga. 

minimus  —  ratiaiga. 

domus  —  hö  (Otomila:  kü). 
dorsum  —  gölhzafün&.  ' 
edo,  ere  —  girätüfö. 


ego  —  cui. 
farina  —  zoboa, 
femur  —  corega. ' 
filia  —  C08S&. 
filius  —  cuibi. 
flavus  —  nohöckea. 
flos  —  nahiÄüia. 
fluvius  —  nai. 
foedus,  a,  um  —  igarSme. 
folium  —  nahiihi. 
frater  —  ima- 
frons,  tis  —  caräckii. 
fruclus  —  ramauma. 
fulgur  —  zugw&i. 
'  genu  —  cowohäckk 
guslo,  are  —  gabahirrotia. 
gutlur  —  ga-gögalhdfao. 
hesperus  —  mawatimüssi. 
homo  (vir)  —  fhimae. 
hostis  —  gunänune. 
humerus  —  ser&bl. 
ignis  —  thilhtzfchö.  ' 

juvenis  —  samai. 
labium  —  gahoälle. 
lac  —  nomögan&i. 
laccrla  —  gabsü. 
lacertus  —  gasöücki. 
latus,  a,  um  —  hontgaca. 
lingua  —  gesuthühö. 
longus,  a,  um  *-  ainime. 
lucifer  (sidus)  —  icolzo. 
luna  —  nalhowän. 

—  prima  —  colzohö. 

—  nova  —  ainaba. 

—  plena  —  oenanüa  atiiri. 

—  decrescens  —  göbbi. 
macer,  a,  um  —  ame. 
magnus,  a,  um  —  nanzümfc. 
mala  —  gatzomi&cka. 

mane  —  dootze. 


*)  üurth  Martins   dem  'Anführer  Joao  Manoel   am    oberen  Yupurä  abgefragt. 
Vergl.  Reise  IH.  «41. 


Digitized  by 


Google 


278 


Miranfca  Carapaoa-Taptiya. 


manu8  —  ganoag£. 

mare ;  — ~  napzjimänf.  r    t 

maier  —  jalüh. 

membrum  virile  —  gamotö. 

—  muliebre  —  mahüssö. 

meridie8  — -  cÖtzoh6. 

meus,  a,  um  —  cuiraa. 

mingo,  ere  —  canihiroune. 

mons  —  nihae. 

morior  —  gananüna. 

mortuus  (est)  —  nonnonüne. 

mulier  —  ami. 

mullue,  a,  um  —  r&hu. 

nasus  —  galzohöre. 

niger  —  seckume. 

non  —  nani. 

nox  —  dohlzen. 

occido  —  call  bu  na. 

oculu8  —  gaussä, 

olfacio  —  gabahine. 

omnes  —  poba, 

orion  —  zahobnüä. 

oro,  are  —  Hölzobö. 

08,  oris  —  gahauoi. 

08,  ossis  —  nacköo. 

parvus,  a,  um  —  nanzüg'a. 

patella  —  cowohäcke. 

paler  —  4mba. 

paucus,  a,  um  —  honig&ka. 

peclus  —  gagöbi. 

pes,  pedis  —  coilebo. 

pingo  —  gihgunä. 

pinguis,  e,  —  arassä  (fruclus  Paidii : 

tupice). 
plantare  —  garaghüna. 
pleiades  —  ickgöttu. 
pluma  —  ganoo. 
pulcber  —  maama. 
radix  —  nahqui. 
ruber  —  comoma, 
eagitla  —  ganügückö. 
8al(o,  are  —  noainabagöb. 
sanguis  —  gatzeg&nni. 
8enex  —  ruimae. 
sepelio  —  garaghona. 
serpens  —  mahlzö, 
sibUio,  are  —  vitogö.  , 
sie,  sane,  rede  —  ha  ü. 


sicera  —  cabaauüi. 
^ol  i— .mahwarL 
aorof  -^  eil  ran  an  ö. 
Stella  —  ickölzÖ. 
superciüum  —  tilogorö. 
sylva  —  öoÖwi. 
*  tempu6  malutinum  —  doolze. 
terra  —  nanunü(Tamanaco:  nono). 
le8Üculi  —  nimboa. 
tonilru  —  amihilü. 
tu  —  üh. 

tuus,  a,  um  —  irogolli. 
umbilicus  —  mohö. 


unguis  — 

venor,  ari  —  umaghantu. 

venter  —  gabobgüb. 

vespere  —  gahiräua. 

video  —  gibgaua. 

vir  —  thimae. 

viridis  —  miringa. 

vivo  —  nöbealzü. 

volo,  velte  —  marickiguni. 

Numeri:  1  zabzäma. 

2  inahma. 

3  sbekössi. 

4  zahihnwa. 

5  jantzqcka. 

6  gotzehibnwa. 

7  zoh6galig&. 

8  rowicka. 

9  zömölbohea. 

10  onoaga. 

11  pohga. 

12  ilücköga» 

13  lumasöckösüga. 

14  pockanötöbbau 

15  ranaiga. 

(non  plus  ultra.) 
tapirua  araericanus  — _  zubnwä» 
bos  —  zuhnwa, 
cervus  —  göbsü. 
felis  onca  —  öck6. 
nasua  —  zuhählzü. 
hydroeboerus  capivara  —  mölöcke. 
dicotyles  munaahä. 
coelogenys  paca  —  lömi. 
dasyproeta  aguli  —  böölzu, 
crocodilus.—  sVlbö. 


Digitized  by 


Google 


Mmnba  Otrimc^i-Tapuya. 


879 


bufo  agoa  —  goekö. 
rana  —  nuhaunu. 
8carabaeii8  —  siUihcke, 
fructus  musae  —  titzuzu. 

Goi  synammeJoaoManoettahmo, 
sobüeca  macatnme ,  gasüngunüna 
zahmbo:     Ego  dux  Joana.  Ma- 


noel,  Valens,  alborum  ami- 
cus,  capliva  omnes.  —  Ta- 
pana  mai  puoka  karehi-ti  aai*ti 
ocöwi-ti  räoa-ti  gau-ca:  Deus 
fecit  omne,  coelum  el  f Le- 
vium et  aniraalia  pro  nobis. 


MIRANHA    OIRÄ-AQU-TAPUYA*). 


aer  —  goghö. 

albus,  a,  um  —  thilziböba.    ' 

anima  —  thagbpöeghö. 

animal  —  utschiaghanti. 

aqua  —  nöghböghcö. 

arbor  —  umaana. 

areus  —  thüböqua. 

audio  —  melschabona. 

avia  —  thahlsche. 

avis  —  mamüä. 

auris  —  mönohmülo. 

avuoculus  —  nahnumüa. 

avus  —  palböa. 

bibo,  ere  —  mahliine. 

bellum  gerere  —  melhüabatene. 

brachium  —  thaüghhüqua. 

brevis  —   bahrübequö. 

caeruleu8  —  pihrababöba. 

capillua  —  thabunnä. 

<5apio  —  maluguwüyüvae. 

caput  —  lhanuquaco. 

caro  —  maaguu. 

coelum  —  nichgehö. 

Collum  —  thaghcühae. 

connubo  —  malzüwewänö. 

corpus  —  thaghpü. 


coxa  —  malhächa. 

cru8  —  malhagkü. 

cubilus  —  theneiimühe. 

cutis  —  pairera. 

dens  —  maghönieng. 

deus  —  nahwenna( Haiti:  mamona 

=  aelernum). 
digilus  —  maugtziqua. 
digflus    pedis    major    (hailax)   — 

tabörainge. 

minimus  —  rnalhöquäingna. 

domus  —  möpäckö  (Moxa:  peti). 

dorsum  —  mäbachihö. 

edo  —  memaglschüna. 

ego  —  oh. 

farina  —  zohbümbü. 

femur  —  magcüba. 

filia  —  ahschicgwa. 

filiu8  —  ahgtschigwi. 

flavus  —  ickönähgoa. 

flo8  —  iguaghco  **). 

fluvius  —  mäa. 

foedus,  a,  um  —  nämfhbe. 

folium  —  ünaamühni. 

fraler  —  pathöe\ 

frons  —  thaiioii. 


*)  Am  oberen  Yupura  durch  mich  erhoben.    Das  Pronomen  praeftxutn  scheint 
hier,   wie  hei  den  Miranhas  Carapana-Tapuya,   gemäss  der  darauf  folgen- 
den Consonanten  modifizirt    Ich  habe  nicht  gewagt,  es  in  der  Schreibung 
zu  trennen. 
••)  Ahuaca  =  Persea  gratisatma:  Hahi;  Icaco  =  Cbrysobalaaus  Icaco: 


Digitized  by 


Google 


280 


Miranha  On&-acu^TtpujM. 


frocUiSi  *-r-  im&ghe, 

falgur  —  tschigtechu 

genu  —  munumöco»    , 

guslo,  ace  -r-  mailuana.  /   ,  , 

gutta  r  *—  thaughzu. 

hesperms  -*-  mühjcküriqua. 

homo  —  guagbi. 

hoslis  —  uamübe. 

humeru8  —  lhaüghüba, 

ign'i8  —  cöhgequöh. 

juveni8  —  minanaghthühbä. 

labium  —  möhnipa. 

lac  —  nömöghbanje. 

Ia{6rur  —r  mihttckft.   T  -    5   '  i 

laccrtus  —  thenShägelschigtju. 

latus,  a,  um  —  ari&bagwö. 

lingua  —  maghquäi. 

longus  —  cknöbrnbä. 

lucifer  (sidus)  —  ihühüi. 

luna  —  bachgöaba. 

—  prima  —  wöghbnübe. 

—  nova  —  noghbahüniene 

—  plena  —  nöghbalütacku. 

—  decresoens  —  thübethögheweni. 
macer,  a,  um  —  jebäbe. 
magnus,  a,  um  —  muguhube. 
mala  —  laqualzelhöückö. 

mane  —  güöhbe. 

man  us  —  mauglzi. 

mare  —  müha. 

maler    —    guaaiü    (Yarura:   aini; 

Lule:  anue). 
membrum  virile  —  manu  mau. 

—  muliebre  —  hioqua. 
meridics  —  guighbine. 
meus,  a,  um  —  laingnie. 
mingo,  ere  —  menugbbainje. 
mons  —  laquaha. 

morior  —  metschemena. 

morluu8  (est!  —  melschemeno. 

mulier  —  poö. 

mullus,  a,  um  —  moghöhme. 

nasus  —  thalhüghöhö. 

niger  —  piribamba. 

non  —  zaaha. 

nox  —  güüba. 

occido  —  gupuaghünna. 

^eutes  ~  thauaglÄMäh* 


olfacio  —  magh&w£rm#. . 

omnes  —  pörö.  . 

orion  —  zauiglfiL 

oro,  are  —  raequamlMimönie, 

0»,  or»  —  /magnüö» 

-r-r-  oatia  —  mebagoöö. 

parvua,  a,  um  — t  zaWUhc. 

patella  —  mamümöcö. 

paler  —  tschii. 

paucus,  a,  um  —  mauibana. 

pectus  —  lhagputhehu. 

pes  —  magthöwa. 

pingo  —  züghöwa. 

piftgufsr  je  — *  ittuiftg4ühj*ä« 

plantare  *—  metzahlinje. 

pleiades  —  cohüghbvihiie. 

pluma  —  abuqua, 

pluvia  —  nihaba. 

pulcher  —  mihra. 

radix  —  thabäghu. 

ruber  —  thänückwai. 

sagilta  —  nähpaschü. 

salto,  are  —   memaghzuwünae. 

sanguis  —  machthü. 

senex  —  cahäme  (vecors:  Came). 

sepelio  —  magkabülanüne. 

serpens  —  büha  (Tupi:  boya). 

sibilio,  are  —  ohdtannä. 

sie,  sane,  recte  —  errich  (Tupi :  ere)« 

sicera  —  mabubaana. 

sol  —  nöchba. 

soror  —  lhabonelsche. 

Stella  —  mühcÖrö. 

supcrciUum  —  ihaunglschüquaho. 

sylva  —  baebani. 

tempus  malutinum  —  guühbe. 

terra  —  ihnj£höh. 

te8ticuli  —  matomiba, 

tonitru  —  lurico. 

tu  —  aipe« 

luus,  a,  um  —  uaghgöcöhi. 

umbilicu8  —  maisch  oi. 

unguis  —  thaugtzigomohe. 

venor»  ari  —  melschinjehonje. 

venter  —  m&ghbohiL 

vespere  —  metzilzüw&na, 

video  —  maihlaüni 

vir  —  guagbi. 


Digitized  by 


Google 


Jauna»  Cobeu. 


viridis  — 

vivo  —  ibthüHu 

volo,  vette  —  aifnifscbfee, 

Numeri:  1  lenetohgüne. 

2  mibaghö. 

3  mabgfiamt. 

4  zauglzi 

5  injagganigts», 

6  injagsFötülSckä-utecbe, 

7  ttcböütschtfcf*, 

8  pinaguaigoSb. 

9  miughzüeka. 
10  paughzüeka. 

tapirua  amerioaaw  —  ocaghi. 


bos ucagfai. 

cervus  —  ihsa. 
felis  0119a  —  olhpa. 
nasua  —  iilschä. 
dicotyles  —  manümö. 
hydrochoerus  capivara  —  ofagbi, 
coelogenys  paoa  —  tfcegoi. 
dasyprocla  aguti  —  paghlhü. 
crocodilus —  nftba« 
bufo  agoa  —  mahnföä. 
rana  —  nihögwa. 
scarabaeus  —  ahugwa, 
fruclu8  musae  —  ugühd. 


JAUN  A*). 


aer  —  ioimi. 
aqua  —  höggea. 
arbor  —  japua* 
avia  —  ag6e\ 
avunculus  —  aagi. 
avus  —  agö. 
coetum  —  imina. 
diabolus  —  opfflaegöa. 
folium  —  püha. 
fulgur  —  agauwäi. 


ignis  —  pahga. 

luna  —  ahijagö»j*migagi. 

mare  —  pahaia  ihiaia. 

mater  —  maicö. 

paler  —  apigi. 

radix  —  scharija. 

sol  —  ahijagö. 

sylva  —  magarogana. 

terra  —  poühna. 

tonilru  —  wuip6. 


COBllU**), 


abi  —  ih&nki. 
adeps  —  neaü. 


aegroto  —  ihiwudjurni. 
albus,  a,  um  —  bowi. 


•)  Aus  dem  Munde  eines  bei  den  Iuris  in  Uarivati  gerangenen  Jatina  aufge- 
zeichnet.   Mehr  zu  fragen,  gestattete  sein  Herr  nicht. 

**)  Aus  Wallace  (a.  a.  0.)  aufgenommen.  Sie  wohnen  an  dem  Falte  Carara 
des  Rio  Uaupe's.  Ich  habe  den  Uordennamen ,  unter  dem  sie  hier  aufge- 
führt werden,  nie  nennen  hören.  Wahrscheinlich  gehört  das  Wort  Cobeu 
der  Tupi  an,  und  ist  eine  Anrufung  mit  der  Bedeutung :  Gut  Freund  (vom 
Verbura  coaub,  erkennen)*  So  wird  es  unter  Andern  von  den  Oyampis 
Ja  Cayenne,  die  eine  vom  Amazonas  ausgewanderte  Tupthorde  sind,  als 
Copei,  für  „guten  Tag"  gebraucht  —  Mehreres  in  der  vorliegenden  Liste 
zeigt  aal  ein  Gemisch  mit  Anklangen  an  Cayubava,  Tupi  und  Kechua. 

36 


Digitized  by 


Google 


m 


Cobeu. 


aqua  —  öghcogh, 

an  habes  aquam  —  kewaculima. 

arbor  —  okergi. 

arcus  —  lemulalabi. 

avis  —  miwer* 

barfca  *n-  ewu 

bonus,  m  um  meh&mibL 

brachium  —  amoue. 

brevis,  e  —  odrbowi. 

calidus  a,  um  —  boiulbi. 

canis  —  youimi. 

capillu8  —  polha, 

caput  —  ipobü. 

caro  —  iarlre. 

corbis  —  iaibö. 

corlex  —  okigikai. 

culler  —  cauwe. 

cymba  —  yöwliko. 

da  mihi  —  irihiarki. 

dens  —  coping. 

dies  —  alowi. 

digiti  pedis  —  ibolowa. 

digiü  —  amoeyo. 

durus,  a,  um  —  aaharwi 

farina  —  util(r)ha. 

femina  —  nomia. 

filia  —  himaki. 

filius  —  himaki. 

flavus,  a,  um  —  kilhiomi 

folium  —  oniroca, 

frigidus,  a,  um  —  crhßrwe. 

funis  —  pomboka. 

gramen  —  coniä. 

i,  capcre  —  ikiluiaki. 

ignis  —  loua. 

lectus  pensilis  —  pöwnki.* 

lingua erimendö. 

longus,  a,  um  —  oarwi. 

luna  —  ouia. 

malus,  a,  nm  —  m£houmehou. 

manus  —  piulri. 

«aater  —  ip&ko. 


mollis,  e  —  arharm£üa. 
nasus  (meus)  —  nuenca. 
niger,  a,  um  •*—  yom^hum. 
nox  —  yamui* 
olla  —  cuiya. 

08,    0H8  —  iheöUDO. 

—  Ossis  —  cualhö.         : 

oculus  —  yac6Ji. 

ovum  ~  cardohin. 

panis  maodieccae  —  ftouno. 

pater  —  ipfcki. 

pes  —  kibouba. 

piscis  —  möak'u 

puella  «—  oomihotokou. 

puer  —  helhouki. 

remus  —  yowliwä. 

ruber,  a,  um  —  uwöwa. 

sagilla  —  lemuyu. 

8jan|ui8] —  iwe. 

setnita,  via  —  m&. 

8oI   —  ouia. 

solum,  terra  —  obö. 

Stella  —  ambiöcowa» 

8us  —  wani. 

sylva  —  yoca. 

labacum  —  buti. 

tugurium  —  kelarai. 

veni  huc  —  dahaki. 

venler  —  yapiby. 

venlU8  —  oom6. 

vir  —  ermeu. 

Numeri:  1  cuinaki. 

2  picano. 

3  nopecuno. 

,      A  youicuw£no. 
:    *       5  napulipe. 

6  apepelucouini. 

7  pepeliapecouilimi. 

8  pepelicoloblicoulini. 

9  pepelieolobliouilini. 
mußae  fructus  —  orlhi. 


Digitized  by 


Google 


Tttc&nb. 


m 


füCÄNO*). 


abi  —  lei, 

adeps  —  tae. 

aegrolo  —  doaü  wclsaa.    . 

albus,  «»lim  —  yietsisi. . 

aqua  —  öghcogh. 

an  habes  aquam  —  kiöli  maur. 

axbor  —  yükena. 

arcus  —   miahgaki. 

avis  —  miri  magheu. 

barba  —  ughsikapori. 

bonus,  a,  um  —  anyööni. 

brachium  —  ömogha. 

brevis,  e  —  yonoüch. 

calidus,  a,  um  —  achlsinika. 

cortex  —  caghseri. 

capillus  —  poarli. 

caput  —  righpöah. 

caro  —  diiro. 

corbis  —  wuhibati. 

culter  —  niipei. 

cymba  —  uhkersiweu. 

da  mihi  —  yida  6ya. 

dens  —  o(gb)piri. 

dies  —  erm£rlico. 

digitus  —  omöghpia. 

durus,  a,  um  —  büchliniani. 

farina  —  poöca. 

femina  —  nömio. 

filia  —  yemacunah. 

filius  —  yehmacuh. 

flavus,  a,  um  —  ewi(k). 

Colium  — •  pügbli. 

frigidus,  a,  um  —  yeughsianitsa. 

fanis,  chorda  —  pöhlamo. 

gramen  —  taa. 


i,  capere  —  minita. 
ignis  —  pekhami. 
Ieclu8  pensilis  —  pöhneu. 
lingua  —  jämero. 
longus,  a,  um  —  yo4n.ü:. 
luna  —  uipö. 
malus,  a,  um  —  manii. 
man  us  —  tömogha. 
maier  —  mäou. 
.  m ollisfc  e  —  cabinin. 
nasus  —  ichken(g)a. 
niger,  a,  um  —  yenlsi. 
nox  —  yami. 
oculus  —  cachperi. 
olla  —  kibudti. 
os,  oris  —  igsßro. 
—  ossis  —  cualhö. 
ovum  —  nieri. 
panis  mandioccae  —  ahöna. 
pater  —  pagui. 
pedis  digiti  —  ni  pöghpigha. 
pes  —  di  pogha. 
piscis  —  waii. 
puella  —   muklüia(gh). 
puer  —  mukluia. 
remus  —  uihöwape. 
ruber,  a,  um  —  tsuarlsi. 
sagitta  —  anü(gh)a. 
sanguis  —  dii. 
sol  —  uipo. 
solum,  terra  —  diita, 
8teUa  ~  uahcoa. 
sylva  —  pulf. 
tabacunr  —  beuro. 
lugurium  —  wii. 


•)  Nach  Wallace  (a.  a.  0.).  Von  mehreren  Stammen,  wie  den  Uainoroa,  Juri, 
Teeana  wird  berichtet,  daes  eine  ihrer  Horden  als  „Tncano*Tapaujalc  nach 
dem  Vogel  Tncano  (Rbatnphastns)  bezeichnet  werde,  lieber  die  Ver- 
wandtschaft dieser  Tueano  vom  Rio  Uaupes,  welche  auf  den  Wangen  drei 
▼ertteale  Linien  eingetsi  tragen  (Waflace  8.  497) ,  ist  aus  der  Wörterliste 
-  kein  sicherer  ScUoss  abzuleiten.  Vielleicht  sind  sie,  wie  die  Teeunas,  Coretus 
and  Catoqninas  eine  stark  vermischte  Abzweigung  des  Ges-Stammet» 


Digitized  by 


Google 


t8* 


Cürettl. 


veni  huc  —  atia, 
venler  —  para. 
ventU8  —  uilonho. 
via,  semila  —  mk. 
vir  —  ermeu. 
canis  —  dieiyi. 
Bus  (dicolyles)   —  yetsle. 
mu8ae  fructus  —  ohöh. 
Numeri:  1  nekeu. 
2  pütia. 


Numeri:  3  itiana. 

4  bapalilina. 
-    ft  nicumakina. 
o  piamo  penipana. 

7  bapalati  penipana. 

8  ilsa  apenipana. 

9  manamo  apenipana. 
10  amanio  ptpametina. 

20  manö  deno  dtpopiaaeno. 


CURETÜ*), 


abi  —  uaiashü. 

adeps  —  giaui. 

aegroto  —  bicuhpünha. 

albus,  a,  um  —  borlieda. 

aqua  —  deco. 

an  habes  aquam  —  jasi  deco. 

arbor  —  yabü. 

arcus  —  patueipei. 

avis  —  mir(1)a. 

barba  —  gocolöpuah. 

bonus,  a,  um  —  oa. 

brachium  —  dicah. 

brevis,  e  —  uawadu. 

calidus,  a,  um  —  bicashia. 


canis  —  imal(l)sa. 

capillus  —  phoa. 

eamus  capere  —  (chemeuacui. 

caput  —  cuilri. 

caro  —  sehea* 

corbis  —  diillü. 

cortex  —  peiaposi. 

culter  —  uipei. 

cymba  —  cumu. 

da  mihi  —  heouashu. 

dcns  —  gophpecuh. 

digilus  —  muelshu. 

digili  pedis  -r-  giäpa  muelshu. 

dies  —  ipani. 


•)  Nach  Wallace  (a.  a.  0.).  Wfc  tatham  in  seinen  Bemerkungen  zu  Wallacc** 
Wörterverzeichnissen  angegeben  (S.  536)  stimmen  die  hier  aufgeführten 
Worte  keineswegs  mit  denen,  die  Balbi  (im  Atlas  fcflinologiqne,  nach  emer 
Mittheilung  von  Martius)  bekannt  gemacht  hat  Wir  haben  Wer  als«  eh* 
Horde  vor  uns,  die  entweder  irrihümliefc,  oder,  weil  der  Name  Corefci  «ine 
weile  Bedeutung  hat,  so  genannt  wird  Vielleicht  ist  Coretri  «4er  CoreAi 
ein  allgemeiner  Schimpfname,  von  den  Worten  Cura*  Curdo,  schimpfen,  und 
et£,  einem  Affirmatum ,  abzuleiten ,  gleichsam :  „Lump,  ja,  ja !"  Aber  der 
beleidigende  Sinn  des  Wortes  mag  sich  schon  verloren  haben.  Mit  jenen 
Coreraa,  die  ich  in  S.  Joäo  do  Principe  am  oberen  Yopura  kennen  gelernt, 
findet  gar  kewe  Sawachrerwaaitaobaft  Statt,  Ja  ich  möefale  fclaafeeA,  dass 
wfthrend  jene  am  Rio  Pureos  eesshaften  e.  g.  €orota»  im  tirandstock  ihrer 
Sprache  auf  gemeinaaaae  Abstammung  mit  den  Teenoas  and  andern  Horden 
vom  Ges-Veike  hibdeulen,  diejenigen,  welch«  Wallace  weiter  nördlich  am 
Apaporfe  angtebt  naefc  ihrer  Haoptmiscfawig  an  den  Gack  gehöret*.  Aber 
auch  westlichere  Spnchelemeate,  der  Keohna,  gartet»*  und  der  Araafc  schei- 
ne« a&zttk&ngen. 


Digitized  by 


Google 


durus,  a,  um  —  hicadya. 

fames  —  yehaurL 

farina  —  bagaria. 

an  habe«  ferioam  —  jasi  bagaria» 

femina  —  oomi, 

filia  —  noimi. 

filius  —  simugi. 

fiavus,  a,  um  —  ebö. 

folium  —  gi(i)r4. 

frigidus,  a,  um  —  bicaahuaoaga. 

fruclus  —  unhü. 

funia,  chorda  —  pobnculu. 

gramen  — -  taa, 

i  capere,  aceesaere  —  uala. 

idioma  —  goco. 

ignis  —  piu(l)re. 

lectus  pensilis  —  puii, 

lingua  —  do!6(r). 

longus,  a,  um  —  uadü. 

luna  —  jamimaiga, 

malus,  a,  um  —  uelri. 

mane  —  uahuhi. 

manu8  —  muhü. 

maier  —  mai. 

mollis,  e  —  nuyiyüh. 

nasuB  —  ergilli. 

niger,  a,  um  -•—  nüya. 

nox  —  jami. 

oculu8  —  yeellüh« 

olla  —  shoolö. 

08,  oris  —  dishi. 

—   O88I8  —  gnuäh. 

ovum  —  dia. 

panis  mandioccae  —  ba€de(h)^ 

patcr  —  yiupufh.   . 


pes  —  giapa(h). 

piatia  -*-  uai 

puella  —  iogigu. 

puer  —  nomi  amanga. 

remus  —  ueepihn. 

ruber,  a,  Uta  —  diaoa* 

sagitta  —  garUfa. 

sanguis  —  du. 

8iüs  —  deco  ilre, 

8ol  —  aoue. 

solum,  terra  —  t(h)etah» 

slella  —  omoari. 

aus  (dicotyles)  *—  lahetthe* 

sylva  —  puü. 

(ugurium  —  uee. 

valeo  —  pulimeihöa. 

veoi  huo  «—  uariaha» 

venler  —  tohtöno. 

ventus  —  tchuUtbAe. 

vesper  —  maiga(u)bya. 

via,  semita  —  maa. 

vir  —  arme«« 

musae  fruclus  —  gopeiabüh. 

Numeri :  1  lebjadyiL 

2  apa(d)yu, 

3  arayi. 

4  ef  aedyAL 

5  tchumupa. 

6  Joburutohea/tf* 

7  paha. 

8  apamupa. 

9  apamuparewa. 
10  tchewari, 

?0  tobfrorera. 


BARE  *>     (Nachtrag> 


abi  —  bibiwa* 
adeps  —  6iu«ihH>« 


5    aegroto  —  Mieu  baheiui. 

|   albus,  v  um  —  likine,  feeltn*» 


•)  Die  Bare"  Ütr  portugiesischen  Ansiedler  schreibt  Wällsce  (Narrauve  etc.) 
Barrel  Da  uns  sefci  Bach  erst  zar  Hand  kam,  nachdem  unsere  Litte  voti 
Worten  der  Bare  <  weiter  oben  8.230)  gedruckt  war,  so  früd  Aier  die  sws 
englischen  Reisenden  eingeschaltet  .    .  , 


Digitized  by 


Google 


m 


Bar«. 


aqua  —  um. 

an  habes  aquam?  — duca  bicd  ütii« 

arbor  —  &da. 

arcus  —  sudpi. 

avis  —  tabal(e), 

barba  (mea)  —  (nu)einaimi. 

bonus,  a,  um  —  düarn 

brachium  —  (no)dann. 

brevis,  e  —  hebücati. 

calidus,  a,  um  —  lac(h)u«. 

canis  —  tchinu. 

capillus  —  (ni)ta. 

caput  —  (na)duaia. 

caro,  nis  —  nuoditi.  : 

corbis  —  u&pa. 

cortex  —  ad&da. 

culler  — -  litehr  (kiaae:  Tupi). 

cymba  —  isa. 

da  mihi  —  decaniko. 

dens  —  (fia)hei. 

dies  —  yeh&ni. 

digili  —  (nu)cabi  hrinlibe. 

durus,  %  um  —  capnd(b)v 

eamus  capere  —  bifetwa  tootia. 

famea  —  wam&ri. 

farina  —  mal(ch)6ca. 

farinam  an  habes?  - —  tack  bicu  ma 

tcbuca. 
femina  —  ineltuti  (nuni<y:  uxor.) 
filia  —  ni8U. 
filius  —  nodilufh. 
flavu8,  a,  um  —  wktin. 
foliura  —  dab&nufre. 
frigidus,  a,  um  —  huniebeni  begu. 
fructus  —  da\bu. 
—  musae  (banana)  —  p&lanu. 
funis,  chorda  —  nunahe'u 
gramen  —  hibeni. 
i  capere  —  bihiwa  höwa. 
idioma  —  nahelluca. 
ignis  —  camini. 
Iec(u8  pensttia  —  mih. 
lingua  (mea)  *—  (no)n£n*.    * 
longus,  a,  um  —  hul&bi. 
,luna  -r-  l(b)e  —  k(h)e. 
malus,  a,  um  —  map(h)o» 
man*  —  yehani.  /     < 

manus  —  nucabi. 


maier  (mea)  —  memi. 

—  (tua,  ejus)  —  biacou. 
mollis,  e  —  cusani. 

natms  —  (nu)ti  (lfm:  Tirpi). 

niger,  a,  um  —  tapaian. 

nox  —  hebinameh. 

oculus  —  (nu)ili. 

olla  —  yulleli. 

08,  ori8  —  (no)nöma. 

— ,  08818  — -  n&bi. 

ovum  —  tcinico. 

panis  mandioceaa  —  etisi. 

paler  —  mbaba  (paler  meua). 

—  bi&cari  (paler  Unis), 
pes  —  nisi. 

pedis  digili  —  nisi  heintibi. 
piscis  —  cobtoi* 
puclla  —  heintitulchi. 
puer  —  heineitulchi. 
remus  —  nehew. 
ruber,  a,  um  —  kiyun. 
•agilla  —  dtbida. 
sanguis  —  niya. 
8iti8  —  macdin(g)  inuni. 
solum,  terra  —  tadi. 
Stella  —  wenadi. 
8us  (dicotyles)  —  habija. 
sylva  —  demacillabu. 
tugurium  —  p(b)ani. 
valeo  —  douulina. 
veni  huc  —  dou&t). 
venler  —  (no)düllah. 
venlus  —  ouisi. 
vesper  —  pttakan. 
via,  semita  —  den  Abu. 
vir  —  henul. 
Numeri:  1  bucun&kilhi. 
2  micünum(a). 
,   3  jlricünumi. 
1        4-  uafibucübi. 

5  ualibucübi. 

6  bucunabicittfi. 

7  bobadunabucubi. 

8  casainabuaeübi. 

9  ualibucübi. 

10  amakinaeieubu 
20  amakinaeiuesi. 


Digitized  by 


Google 


GLOSSARU 

ALIQUOT  LIMUARUM  ET  MALECTORUM 

UV  FMTI1DS  BRASILIAS  SEPTENTRIO- 

MLIS  USITATAMM. 


Wörtersainmlnog 

einiger  Sprachen  und  Dialekte,  die  in  den  Nachbarländern 
des  nördlichen  Brasiliens  gesprochen  werden. 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by  LjOOQIC 


KECHU  A*). 


abdomen  —  uspunr 

abscondere  —  paca. 

absünere  cibo  —  sasi. 

accendere  ignem  —  ninacta  huarcu. 

adsoendere  cymbam  — -  buampumäji 

yacu. 
aer  —  uaira  (Thiepan.)  S. 
aegrotare  —  onkö* 
aegrotua,  a,  um  —  usuri. 
affinis  —  catay,  massa. 
alacer  —  capa. 
albus,   a,    uin    —     coyru,    yurak, 

yura  S. 
alius,  a,  um  —  hukta  K. 
amare  —  cuya. 
allus,  a,  um  —  süny  S. 
amarus,  a,  um  —  hayak. 
amita  —  ipa. 

anima  —  «ongo  H.,  schungo  S, 
animal  —  cauzak  H. 
annus  —  huata. 
anthropophagus  —  runa-micuk. 


anliquilus  —  niaupa. 

antiquus,  a,  um  —  UUu 

an  us  —  mamacuoa. 

apage!  —  acaya. 

aperiri,  dehiscere — tokyafTupi:  pok) 

apportare  —  asla. 

aqua  —  unu,  yako,  yacu. 

arbor  —  hacha,  gaspy  §,, 

arcus  —  pecta.  , 

—  coeleslis,  ins  —  kuychi, 

ardcre  —  raura. 

ardor,  calor  —  rupay. 

arena  — »  üu. 

argenlum  —  coliki. 

assare  —  canca,  cusa.     \ 

audire  —  uyari,  oy&nky  $. 

audilU8  —  oschiko  S. 

auria  —  rincri. 

aurum  —  cori,  curi  S. 

auferre  —  apa. 

avia  —  paya. 

avis  —  piscu,  pisco  H. 


•)  Die  Kechua  oder  Quichua  wird  in  S.  Paulo  d'Olivenza,  Tabatinga  und  an- 
dem  Orten  des  oberen  Solimöes  nicht  selten  gehört  und  ist,  Unter  dem 
Namen  der  Inca-Sprache ,  das  Vehikel  der  Handelsreisenden  aus  Maynaa 
und  Peru.  In  die  Idiome  der  Indianer  dieser  Gegenden  hat  sie  sieb,  gleich 
der  Lingua  geral  brazilica,  mH  vielfachen  Verfoderungen  eingeschoben» 
Das  hier  mitgetheüte  Vocabular  ist  zumeist  von  Spix  ( S)  in  Tabatinga  aus 
dem  Munde  eines  Geistlichen  und  einiger  Handelsleute  aus  Nauta  ausge- 
zeichnet, mit  dem  Wörterbuche  der  Kechaa  von  Tschudi  (die  Kechua,- 
Sprache,  II.  Wien  1853)  und  mit  Hertas  (H)  verglichen  und  daraus  ver- 
mehrt. Die  Thler-  und  Pflanz&w»  Namen  sind  von  Indianern  angegeben, 
deren  sieh  9pix  als  Jaget*  bediente. 

37 


Digitized  by 


Google 


290 


Kechua. 


avunculus  —  cacca. 

barba  —  sunca. 

bibere  —  opya  S. 

brachium  —  rigra  S. 

brevis,  e  —  lakscha  S. 

cacare  —  acay,  ysmagrischo  S* 

caedere  —  laca. 

caespes  gramineus  —  champa. 

calcaoeus  —  taycu. 

calidus,  a,  um;  serenus  —  chirau. 

callidus  —  amaula. 

Cancer  —  yucra.  ,  t 

canities  —  soco.  / 

canlare  —  taki  —  huaka. 

capilli  —  chuccha,  tschuchä  S. 

cadere  —  urma. 

campus  —  pampa. 

caplivus,  a  —  pacomas,  piffas. 

caput  —  uma. 

carbo  —  kiHimsa. 

Cataracta  —  pauchi. 

cauda  —  chapa. 

cilia  —  kechipsa,  kesipra  H,  rfaiu- 

k&ra  S. 
cio'i8  -1  uchpa. 
cito,  protiou8  —  ulka. 
clava  —  uinu,  ehampi. 
clamare  —  ghaparischka  S.  :j 

clarus,  a,  um,  limpidus  —  chuya, 

iUan  j5. 
clavicula  —  tholyü  8. 
coelum  —  hanac-pacha  S. 
coeruleU8,  a,  um  —  ancas,  cöppa. 
cognatus  —  masa. 
colica  —  sirca  oncoy. 
Collum  —  cunea. 
coloris  varii  —  paucar. 
cornere  —  micu. 
coemelerium  —  caneha. 
coecus,  a,  um  —  niausa. 
concionari,  praedicare  —  cuna. 
conculcare         saru. 
cooniibere  —  kasaraaehka?  S. 
considere  —  liya. 
consobrina  — L  caru  ffana. 
consobrinus  ex  malre  —  caru  -hu- 

auke. 
consobrinus  —  huaukc  mulla. 


corpus  —  uku. 

coquere  —  huayccu,  yanu. 

cor  —  sonco,  schurtgo  S. 

corbis  —  bicra,  runcu. 

cornu  —  huaera. 

corpus  — »  hucunchic  S. 

cortex  —  cara. 

costa  —  hua6ta. 

coxa  —  chanca  S. 

cras  —  ghaya  S. 

crassus,  a,  um  —  racu. 

crebro  —  achbca  culi. 

cripilus  *—  pahakaka. 

crepusculum  —  sipi. 

crus,  tibia  —  chaki,  tschaki  S. 

crystallus  —  kespi. 

culter  —  turai. 

currere.  —  pahua. 

xiymba  —  huampu; 

daemon,  diabolus    —   hatun    hua- 

lecca. 
decrepitus,  a,  um  —  rtocu. 
deglutire  —  milpu. 
deleclari  — •  chamacü. 
dens  —  kiru.  ' 
deorsum  —  uray. 
deserlum  : —  puna. 
descendere  —  uraycu. 
deus  —  oyuac. 
dexlrorsum  —  pana. 
diabolus  — -  s'upay. 
diarrhoea  —  aca-aca. 
dicere  —  ffi. 

dies  —  punchau,  ponscha  S. 
dies  fe8livu8  —  sama  punchau. 
—  jejuoii  — -  sasi  punchau. 
diflfdlis,'  e  — "sasa. 
digilus  —  ruoftfuu 
diligens  —  kuchi. 
dislribuere  —  achkura. 
districlus  —  suyu. 
divinare  — ■  bnalu. 
docero  -*•  yaohkaji. 
dbtere  — *-  nana, 
dotnuö  —  hüasi,  uäsy  S. 
dortniscere  —  oausca. 
dormire  —  mosc*,  punu,  pooyuyS. 
dorsum  —  huasa. 


Digitized  by 


Google 


«Mboä 


m 


dacere  —  puta.  .    -    .  >■  • ; 

dulcis,  e  —  meniü,  mt8qai.< 

durus,  a,  um  —  nanak,  awak. 

ebriua  —  macbak. 

edere  —  mikoy  S. 

ego  —~  niocea,  niuka  S. 

efflorescere  ~  pancfai, 

esse  —  ca. 

excedere  e  cyraba  —  buampamanla 

yaeu. 
ex«r*»qnta  —  aca. 
expeclare  —  suya. 
expergisci  —  riceba. 
explicarc  —  sutineba* 
extra  —  bahua. 
extrahere  —  horeo. 
fabrieare  —  rora. 
facies  —  uya; 
fames  —  yarca. 
ftmilia  —  ayllhü. 
farina  « —  pitto*  baceu. 
femina  —  hurtrmi,  guarmi 
feinur  —  chanca. 
ferro  m  —  kellay. 
fervere  —  jrupa. 
ferus,  a,  um  —  tilla,  kite.  -    - 
filia  malris  —  huarrai  huahua. 

—  patris  —  ususi,  nuika  aua$. 
alias  fratri*  — -  korrcha: 

—  matris  ♦—  cari  buahua,  ösuai. 

—  natu  major  —  corata. 

—  patris  —  ekuri,  sehwry  S.- 

—  soeri  —  calay.  * 
filura,  laqueus  —  pita. 

fitiM  —  raki-rakt. 

flare  —  puhu. 

flavus,  a,  um  —  oarhua,-ghilyu  & 

flores  —  inkiW,  sisa. 

floviu8  —  mayu. 

foedere  —  asoaedi 

foedus,  a,  um  —  sara» 

folium  —  rapi,  banka  9.  ' 

fonuculus  neonatorum  —  nrapptL  * 

fontieutum  doflipchmr*  (ügatura)  -*•■ 

rtiuppifc+nityi. 
foramen  —  hutcu. 
formare1  —  Inallp*. 
fonnosus,  a,  —  sumak« 


fortalilium  —  pucara. 
forlis,  e  — -  flfaehi. 
fcagmentum  —  srpti. 
fraler  —  huaoke. 

—  sororis  —  iura,  dory  S. 
frigidus,  a,  um  —  cMri.- 
frigus  —  caxa. 

frone,  tis  —  mati,  pacra  8. 
fruclU8  —  uayu  S. 
fugere  —  mitiea. 
fulgur  —  ittapa,  Ikriiu. 
famus  —  cosni. 
furari  —  sua. 

fuscus,  a,  um  —  sanl,  ebumpi. 
fusus  —  puchea.    • 
gaudium  —  cbamay. 
gemere  —  ancht. 
gentes  —  rona-euna. 
genu  — 'cohOör* 
gramen  —  caebu. 
gravidus,  a,  um,  planus  —  chiotni. 
guslare  —  mysgy  S. 
guttur  —  cdnea,  tonkot  H. 
habere  —  capu. 
hamus  —  yaurina. 
hamus  —  pinta  (pmdi :  Guarani.) 
•  hasta  —  ohuki* 
haurire  —  oisi. 
hepar  —  euoupy. 
heri  —  caysa. 
hie,  haec,  hoc  —  cay.  • 
hodie  —  ghuna  8. 
hostis  —  auca. 
homo  —  runa,  cari  (vir). 

—  albus  —  %hary  S. 
homines  muhi  —  runa  alschkaS. 

—  pauci  —  muna  alschga  S. 
humeruB  —  riera. 

humeri,  doreum  —  huaasa,  figta- 

tuju  8. 
humidus,  a,  Ott  —  hueu,  mikr. 
biMtius  —  atipa  S. 
ignis  —  nina. 
ignem  accendere  '—  eana. 
ignem  reficere  —  loept. 
ille,  illa,  illud  —  ehay,  pay. 
illu8tris,  polens  —  capak. 
implere  —  sali. 


Digitized  by 


Google 


m 


&*«*. 


inaures  —  pacu. 

infans  —  kolla,  uaua  & 

infans   lactens    —    nanuk    (nanuk 

=  filius:  Botocudo). 
infans  (malris)  —  huahua. 
infra  —  urapi  H. 
injuriari  —  kami. 
inquielus,  af  — •  luki. 
insula  —  hualla,- 
in  leger,  a,  uro  —  cama* 
intestina  —  niali*  chuefeullL 
inlueri  —  kahua. 
ire  —  puri,  ri. 
jacere,  slernere  -—  ch#cca. 
jubere  —  hamu. 
juvenis  —  huayna, 
laborare  —  liamka. 
labium  —  schimioara  8.,  cipiiH» 
lacus  —  cocha,  gqlscbu  S. 
ladro  —  chulml.    - 
laevis,  e  —  kam 
labia  —  uirpa. 
lapis  —  rucni,  rhoroy  & 
laqueus  —  seco. 
Jarva  —  saynala. 
lavare  — *  tacsa,  uppa,  maylla. 

—  vestes  —   lacecha  grischyo  S. 
lavatum  ire  —  arm&,  armaeü. 
laxus,  a,  um  —  pikri. 

lignum  —  cullu,  liamla. 

ligo  —  liampa. 

lingua  —  callu,  galhiü  S. 

longus,  a.  um  —  suny  S. 

loqni  —  rima. 

lucifer  (sidus) —  patarik  ohaaca. 

—  aranyak  h«#ara  chaska. 
luna  -*-  killa,  kilia  S. 
magnus,  a,  um  —  halun. 
roagua,  inaaolalor  —  urou. 
malleus  —  tacana. 
malus,  a,  um.  —  acuy, 

mamma  muliebris  —   Atuntu,  niu- 

no  S. 
mane  —  oaya,  pacear. 
manus  —  maki,  maky  S. 
manubrium  —  happina« 
palma  manag  —  lacla. 
maritu8  —  cösa,  ghoa*  S. 


ymi. 


matcr  —  mama. 

malris  »«cor  — 

medieioa  — r  haaapi. 

medulla  —  cbillina. 

mel  —  miski. 

membrum  feminiaum  —  motu 

membrum  virile  •*-  uUu. 

mensis  —  killa. 

menttri  —  liüUaya. 

melallum  —  anta. 

mingere  —  hispa,  yspa  giyteho& 

mit  lere  —  cacha. 

molere  —  haccuy. 

mollis,  e  —  kapya. 

mons  —  orkö. 

mordere  —  cani. 

mori  — "huaniu,  uainusohka  8. 

mortuus,  cadaver  —  aya,  oainyuS. 

movere  —  cuyu. 

mulier  —  uarmy. 

multum  —  achfcos*  iachga  8. 

murmurar*  —  sipska. 

narrare  —  rima. 

naaci  —  yuri,  pacari. 

na 88a  —  siru,  cullaAcha. 

nasus  —  aenco,  sinka  8* 

nalare  — -  huayla. 

nebuta  —  puhuyu* 

nere,  acu  leiere  — ■  aira. 

—  acut  ( Spina)  —  siracu* 

—  acu  neeWrt  —  chuou. 
nepos  —  hahuay,  siftlca* 
neptia  —  koncba* 
nomen  —  suli. 

non,  nequaquam    — 

manamona  S. 
nWus  avts  —  keaa, 
niger,  a,  um  —  yana. 
nos  —  niukanzy  Su 
nosse,  scire  —  ys*b*~ 
novus,  a,  um  — 
nox  —  tut», 
nunc  — ~  cunan. 
nun»  —  eaobuoMy,  kachuni. 


obscurus,  a,  um 


Ulla,  jaec*  H. 


occidere  —  huaniuohi. 

oculua niaui,  aihui  H. 

odi  —  cbeeni, 


Digitized  by 


Google 


Kaebaa. 


odonis,  a»  um  ~  alavtsnak  H. 

olfacere  —  motky  S. 

otta  —  payifta,  mmi, 

omne  —  lisam,  ■• 

omnis,  omnes  —  huniun. 

e«,  ori»  —  sini,  scbimy  8. 

—  ossis  —  tulla. 

Ovum  avis  —  ruatu. 

palatum  —  sanka. 

pallidus,  a,  um  — >  suki. 

panis  —  taota. 

parere  —  buacba, 

paler  —  yaya. 

patera  eueurbitina  —  puru. 

paucus,  a,  um  —  pisi,  otscho 
blia  S. 

pauper  —  huaecba. 

peclen  —  niaccha. 

peclus  —  casco. 

pellis  —  cara. 

pes  — -  cbaki  H.,  dscbaky  S. 

pigex,  a»  um  —  kella. 

piscis  —  challua ,  dschaly ua  S., 
challWa  H.  (chalgöa:  Araucan). 

pluvia  —  part,  tatnya. 

pluroa  —  palpa,  ptthuru. 

podex.  —  siki. 

ponere  —  chura. 

poples  —  gongury  S. 

porla  —  puntu. 

praedium  —  cbacra  (ohaoara:  Bra- 
sil.)- 

praefectus  —  camasebik. 

pretium  —  eama,  chani. 

prehendere  —  happi. 

princep8  —  cutaea. 

profundus,  a,  tun  —  buco. 

prope,  prtfnnnw»  a,  tarn  —  sispa. 

prosterflere  —  siru 


puella  —  pasna,  lasfci. 
puer  —  huarma. 
puleber,  a,  uui  —  aenapuy. 
pulmones  —  surca. 
pulsare  ptdUMls  —  luslu. 
pus  —  kea. 

putamen  fructus  —  ruru. 
puttescere  —  isasu. 


quantum?  quaoti  prctü  ?  "-hayeea. 

quaerere  —  muna,  masca. 

quis?  qoaks?  —  pi?  may? 

quooiam  —  raycu. 

ramus  —  caHma,  bakiscbka  8. 

radix  —  sapi  (aap6:  Tum). 

retens  —  beaylla. 

regalis,  e  —  lupa  (lupa  =  dems: 

Tupi). 
—  profundus,  a,  du»  *-*■  takscha  Sk 
ren  —  ruru. 
res  —  cak. 
requiescere,  adqweaoere   —  saata, 

samacu. 
ridere  —  asi. 
rivus,  scalurigo  —  pacha. 
ruber,  a,  um  — *  paeo,  puea  ü*  8« 
ructare  -*-  gbapa. 
runcare  silvam  —  ebeco. 
rupes  —  kaka. 
sabulum,  areqa  —  aeo. 
sagilla  —  huachi* 
sal  —  cachi. 

salttra,  tripudtare  —  tusu. 
saoare  —  eallpayaeu. 
sanguinei  coloris  —  puca. 
sanguis  —  yahuar,  yauare  8,  (ja* 

goto  am  tigris:  Tupi). 
saruia,  a,  um  —  allhi. 
saliare  —  saesa. 
sciscitari  —  tapu. 
scindere,  sccare  —  cuobu. 
sebum  —  uira. 
Seminare  —  tarpu. 
senex  —  rugho  S. 
separate  —  ancbu. 
sepulcrum  —  hoaea* 
serpens  —  amaru. 
statlare  —  cuybuy. 
sie,  saue,  reole  —  y,  hu. 
sie,  sane,  rede  —  an  (ere:  Brasil.), 
siecus,  a,  um  — •  obafci. 
sidus  —  coyllur. 

stdus  ertteis  australis  —  eataebibay. 
silere  —  muki,  muchu. 
sinietrorsm  —  lioke. 
silire  —  ununaya. 
soerus  —  aka. 


Digitized  by 


Google 


Ät 


Kadtoa. 


soerus  viri  — ^  kisma,  huarmi  ma~ 

man. 
socer  viri  —  huarmi  yayau, 
sol  —  inti. 
solvete  —  pasc*. 
soror  fralris  —  pana. 

—  sororiß      —      uitöia ,      niai- 
na  S.     . 

—  mariü  —  cachuiniy. 
splendere  uü  sol  —  ttla. 
splendere  —  silu. 
spina  —  kichca. 
ttaanum  — •  ohayaata/ea, 
slare  —  saya. 

Stella  —  coillur  H. 

stercus  —  carea. 

sterptft  -—  guaoo»  huanu.    . 

siernulare  —  achkbi,  kasiksehy  S. 

solidus,  a,  um  —  utik. 

succus  —  hilli.  i 

supercilia  —  kesipra, 

supra  —  anacpi  H. 

sura  —  machin. 

sylva  —  saoha  H.,  tsehalacha  B. 

lentorium  cymfcaa  —  earpa. 

tesüculus  ~  korota« 

lempus-  -tt  pacha,  allpa. 

—  malulinum  r—  dsabopstota  S. 

—  vespertinum  —  chiai,  buiewu 
terra  —  allpa,  alipa  8. 

texere  —  ahua. 

timere  — :  mancha. 

üngere  —  tulpu. 

tollere  —  hucari. 

tondere  —  rulu.  •     - 

feslum  pro  tondeodit  infantu»  ca- 

pillis  —  ruluchieuy. 
tonitru  —  truinako  S. 
tripudium  personaium,  saUalio  eum 

larvis  —  aranya,  sayoalay  S. 
Uistia,  *  —  liakk 

tu  —  cam,  gka*  S.  * 

tugurium  —  chuella. 
tumor,  abacessus  —  chupu  *  kirirL 
tussis  —  uhu. 

umbilicus  —  pu,  pupu,  feubo  &     - 
umbra  —  lianlu. 
unguis  —  dschilyua  8- 


urbs* —  hafeia   liaeta  (viaus.    rottf- 

nus).  **  v 

vagari,    inquieUa»    esse   —  taaori 

(tucura:  Tupi  =  locusta). 
vapor  —  Jripyft*'- 
vecors,  pigerT  a,  um.  —  samf  a,  c»- 

sicu. 
vena,  arteria  — ♦  tirca. 
venari  —  chacuy,  yupa. 
venalio  —  ohacu. 
vcnalor  —  chacuy-mayok. 
venenum  —  hampi,  miu. 
venire  —  ghamu. 
veni  huc,  advenias  —  ghamuy. 
venler  —  uiksa. 
venlriculus  —  sonco. 

ventus  —  uaira  H, 

verberare  —  macca,  huacta. 

veritas  —  cheea. 

vermis  —  curu% 

versus  —  kili. 

vespere  —  chisi,  schischy  S.  H. 

ves^gium/in  sabulo  - —  yupi« 
vesiigium  —  chaki,  sarusca, 
velus,  eris  -^   uiachu. 
via  —  nian  H. 
vicus  —   liacta. 
videre  —  ghauako  &. 
vigor,  robur  —  callpa, 
vir  —  cari,  oari-runa, 
viridis,  e  —  comer. 
vivere  —  cauta* 
vomilare  —  aku. 

Numeri:  1  huk,  so  6* 

2  iaeay,  yep.S. 

3  k'ma,  gbm»  S. 

4  tahua,  dscbosgo  S. 

5  pichca,  dsobtoaga  S*-      • 

6  soota* 

7  canchis. 
ft  pnsak. 
9  iscon. 

10  ekunca,   «techunga  -  ro- 
na  S. 
100  pachak. 
1000  huaramoa. 


Digitized  by 


Google 


Kaobuat 


Afti Balis:    .     ;:   /  -  > 
tapirus  americanus  •*•  thuara^  Jstbs* 

Ischa-wacä  S.  > 

canis  domfceücus  —  alco,  atieo. 

—  azarae  -»—  atok. 
cervus  —  schiba. 
siraia  —  cusillu. 
cebus  apella  —  mona. 

—  gracilis  —  yuramatschy. 

—  faluellus  —  yanamalschy. 
ateles  paniscus  —  cbiva^        *    t 
lagothrix  olivaceus  —  dschuro. 
pithecia  hirsula  —  ujipu. 
callilhrix  lorquala  —  tökonsiljo. 
nyctipithecus    felinus   — .  tota-kon- 

siljo. 
dasypus  gigas  *—  gharaschupa. 
dicolyles  labialus  —    sinliru,    üan- 

kana. 

—  lorquatus  —  kokochuma« 
felis  cohcolor  —  puma. 

—  onca  —  ynlschu. 

—  pardalis  —  uluruncu. 
hydrochoerus  capivara   —  runsuca. 
myrmecophaga  —  uruminkero,wan- 

gara  S. 
delphinus  —  bogeo. 
vespertilio  —  chichi. 
falco  urubulinga  —  yura  gallinazo. 
mycteria  americana  —  touyuyu. 
crax  globulosa  —  paughe. 

—  luberosa  —  piorhy. 

—  urumulum  —  mulyly. 
gallinula  plumbea  —  loryry. 
galluß  —  guiljo. 

gallina  —  ualipa. 

penelope  marail  —  bokakunja. 

—  aracuan  —  uatarako. 

—  cumanensis  ,—  baba. 
linamus  —  yuliü,  iculcu. 
palamcdea  cornula  —   ghamoncuy. 
psiltacus  —  loro. 

—  macao   el    ararauna    —    uaka- 
mayu. 

-i—  minor  (perikilo)  —  tSchoky.  ', 

anas  viduala(palo:  pork)  —  yaku 

palo.  .  . 

—  brasiliensis  —  gayu-iriry. 


ardea  egretta  -—■  yura  galsa  (gare* 

branca:  port.).       - 
colymbus  ludovicianus  *r-  yanatifoy» 
emys  amasooica  — -  Ischarapa. 

—  dumeriliana  —  Istharapa-pUjt* 
lestudo  lalralata  —  tortog*  (?*rt.)* 
bufo  —  hampatu. 

—  agoa  —  sapo  (porl.). 
rana  —  kayra. 

crocodilus  niger  —  lagarlo  (hisp.). 
.  — *  ja&rerfnga  —  yura  lagarlo. 

elaps  corallinus  —  malschacuja. 

coiuber  aestivus  —  soro  malscha- 
cuja. 

boa  scylale  —  yaku-mama  (aquae 
mater). 

lachesis  mulus  —  malschacuja,. 

piseis  tampake  —  ghamiläna. 

—  sorubim  —  sunkaro» 

—  pirarara  —  ihöre. 

—  piranha  —  bainja. 

—  acara  —  acarasü. 

—  urua  —  tschoron-lschoro. 

—  lucunare  —  lucunare. 
scarabaeus  —  bighy? 
locusla  —  kechech,  linli. 
cicada  —  lianlian. 
formica  —  sissi. 
scorpio  —  ßira  sira. 
cancer  uca  —  yucra. 
papilio  —  acarhuay. 
labanus  —  tancayllu. 
musca  —  chuspi. 

culex  —  zangudo  (hisp.).      \y 
simulium  —  dschosby. 
Ixodes  —  acta,,  hamacu, 
pulex  penelrans  —  piki. 
pediculus  —  usa. 
Irombidium  (mocuira)  —  illa. 
lumbricus  —  kuyca. 

Plantae: 
ananassa  —  aehupalla. 
arachis  hypogaea  —  (mani),  inchi. 
balalas  eduüs  —  camole. 
bixae  semen  colorans  —  achote» 
capsicunx  fruleecens  — *  ueho,  achi. 

—  gro8Sum  — *  roooola. 


Digitized  by  LjOOQIC 


2« 


¥a§üa*. 


ftmgus  —  kallampa. 
gosaypium  —  ulkt, 
mucor  •—  meoea. 
persea  g  rttissima  —  paha. 
pbaeeoii  —  punHu. 


psidättn  pyriferum  - 


pädia  (Tschudi). 

r  r?  e^ — 


salbt  Humboldts»»»  «*->  kuyau. 

tabaeum  —  aayri» 

Urtica  —  kiasa. 

xea  raays  toala  —  haoafca. 

zeae  culmua  —  uirä*}. 

—  tpadix  —  choeila. 


\ 


Y  A  G  U  A  S  **). 


aqna  —  haha, 
arbor,  silva  —  igunlia. 
arcus  —  cano. 
auris  —  onlisiui. 
brachium  —  huilfacal. 
capilli  —  rinoncai. 
caput  —  firignio. 
cilia  —  buniuranacai. 
coelum  —  harchü. 
collum  —  oupeko. 
cor  —  huiachai. 
crus  —  huimana. 
cymba  —  amognou. 
deus  —  riso. 
diabolus  —  bayento. 
digilus  —  huirana. 
femina  —  huatarunia. 
flos  —  romoai. 
fluvius  —  nahua. 
folium  —  mi. 
frons,  Ü8  —  uno. 
fulgur  —  randoulia. 
hasla  —  rooaitou. 
hcrba  —  huachivvui. 
ignis  —  kinau. 
infan8  —  porii. 
)una  —  aliraani. 
mala  —  hama^ai. 
manus  —  huijanpana. 


menlum  —  huimainai. 

mons  —  ehoa. 

nares  —  unirourai. 

nasus  —  unirou. 

nidus  avis  —  sarohai. 

nubes  —  herejoura. 

oculus  —  huirancai. 

08,  oris — hui9ama(simi:  Kechua). 

pectus  —  hupenat. 

perizoma  e  cortice  —  pichanai. 

pes  —  mounioumalou. 

piscis  —  kioua. 

pluvia  —  humbra. 

sabulum  —  tichin. 

8agitla  —  rouala. 

serpens  —  coli. 

sidera  —  nanarachi. 

8ol  —  ihi,  (inti:  Kechua). 

supercilia  —  hunicacai. 

terra  —  mouca   (mechi:  Sapiboco- 

na,  molehi:  Moxa). 
tonitru  —  hualara. 
tubus    pro   explodendis  sagittis  — 

rounacai. 
tugurium  —  rorai. 
unguis  —  huiracemini. 
venenum  —  ramou. 
via,  semita —  non   (fian:  Kechua). 
vir  —  huano  (nani:  Zamuco). 


*)  Aach:    den  Halm   kauen:    Tschudi  Kechua  It.  101.    Uiru  heisst  bei  den 

Coroados  das  aus  Mays  bereitete  Getrinke,  die  Chicba. 
•*)  Castelnau  Expedition  ¥.  29T.  —    Wahrscheinlich   gehftrten   diese  Indianer 
dem  Stamme  der  Guck  an,   aber  es  sind  jetzt  Anklinge  an  Omagua  und 
Kechua  bemerkücb. 


Digitized  by 


Google 


Numeri:  1  tikilo.   • 

2  nanolMiL 

3  monnioi. 

4  nairmiknsiiftkm. 

5  tau*a. 

6  likilo-niatea. 

7  nanohui-niatea. 

8  moumoi-niatea. 

9  naironkouioiou-nialea. 
10  huikakouniou. 


canis  et  tigris  —  ntmboa. 

simia  —  huata  (coata:  Tupi). 

lapirus  —  maicha. 

p8i(tacu8  —  coche. 

psillacus  macao  -r»  «pa. 

crax  —  omilou. 

crocodilus  —   norotou. 

mandiocca  —  sucia   (yuca:  Haiti). 

musae  fruclus  —  samboai. 


OREGONES*). 


aqua  —  ainoe  (uni:  Moxo), 

arbor  —  auaina. 

arcus  —  olahL 

auris  —  kinoleo. 

brach i um  —  marigui jfrjgra :  Kechija), 

capilü  —  hupodiki. 

caput   —    huha    (echuja:   Sapibor 

co  na), 
cilia  —  oitka. 

coelum  —  nuna  (anprao:  Moxa). 
Collum  —  kimala, 
cor  —  ponaikiou  (ackeu :  Yarura). 
crus  —  grasi  (tschaki:  JCechqa). 
cymba  —  ajplty. 
diabolus  —  ana. 

digilus — no-kai  (rukana:  Kechua), 
feraina —  erigno  (uarmi:  Kechua). 
flos  —  sarirakL 

frons  —  houila  (daile:  Yarura). 
fulgur  —  saitaana. 
hasta  —  ruina. 
ignis  —  raiheu. 
iofaos  —  higa. 
lignum  —  grangai. 


luna  —  huitsara  (irare:  Cayutyalja). 

manus  —  onokuj. 

menlum  —  liaidaieki. 

nasus  —  hoho. 

nubes  —   iniridineu. 

ocutu8  —  oi  (niauy;  Kechua). 

os,  oris  —  huai  (yax>:  Saliva). 

pectus  —  ongolaini. 

pes  —  elaiboi. 

piscis  —  jadobi. 

pluvia  —  noki. 

sabulum  —  mainita, 

sagillae  —  otaki. 

serpcns  —  tat. 

Stella  —  ico. 

sol  —  idoma. 

terra  —   nani. 

tonilru  —  nuupna. 

tubus  pro  explodendis  aagiltulis  — 

onia. 
lugurium,  domua   —   buaho  (oca: 

Tupi,  huaci :  Kechua). 
unguis  —  onohaic&u. 
vir  —  comai  (cahäme:  Miraoba). 


•)  Castelnau  Expedttw  V.  *W. 


Diese  Oregones  in  Man*«  zeigen  in  der 
Sprache  keine  Verwandtschaft  zu  den  „Orelhudos"  ( Grossohreu )  der  £ra~ 
sflianer,  die  grossentheils  mit  den  Ariquenos  (UariquenM,  Arecunas)  des 
Rio  Negro  identüzirt  werden.  Die  hier  vorliegende  Mundart  scheint  am 
meisten  Anklinge  von  der  Kechua  zn  besitzen,  und  andere,  die  auf  die 
Kasan,  ftsliva  «od  Cayubaba  hinweisen. 

38 


Digitized  by 


Google 


Fanost 


canis  —  arncou. 
ligris  ■»—  huco. 
simia  —  amai. 
tapirus  —  igataiman. 
manalus  —  iselima. 


crax  —  miuki.  • 
psillaeus  —  aruaifra. 
—  macao  —  coraki, 
crocodilus  —  aahguini. 
fruclus  musae  — 


P  A  N  0  S  *). 


actum  est  —  queyouki. 

aqua  —  umparse. 

arbor  —  ivi. 

arcus  —  touro. 

auris  —  paviqud. 

barba  —  quoushni-rani. 

fcibere  —  sceay. 

brachium  —  pouya. 

campus  —  marspa. 

Cataracta  —  ouetech  (hy-tu:  Tupi.) 

capilli  —  wou. 

cilia  —  lapouch. 

clamare  —  sai. 

clava  —  ouino. 

coelum  —  oaibouch. 

collare  —  tau. 

craa  —  vaquishn6l£. 

cymba  —  nountf. 

daemon  —  jaunchi. 

dens  —  schaila. 

dies  —  n6te. 

doraus  —  lapino. 

dormire  —   ousray. 

eamus  —  canano.    « 

edere  —  moapiki. 

femin  a  —  aivo. 

femur,  tibia  —  quichi. 

flos  —  binie. 

flumen  —  jausi-ouea. 

fructus  —  b6ni. 

fulgur  —  temoui  maca. 

fumus  —  chiaqui. 

genu  —  tapouehquou-. 

herba  —  ouasi. 


horao  —  buene. 
hodie  —  rama-nfite. 
ignis  —  chi. 
{ '  inlans"  — -  va^ue. 
lacus  —  ja. 
lapis  — Tnajiä..^ 
lingua  —  nana.""* 
luna  —  ouche. 
magnus,  a,  um  —  Jausi. 
permagnus,  a,  um  —  jausi-cobi. 
mons  —  tounä. 
nasus  —  raiki. 
niger,  a,  am  —  chersk 
non,  nequaquam  —  yama.' 
occidere  —  relequi. 
oculus  —  bouero. 
olla  —  quishpa. 
os,  oris  -^  taishra. 
ovum  —  vachi. 
parvus,  a,  um  —  chocoto. 
pes  —  tarn, 
pili  —  rani. 
piscis  —  yapa. 
pulvis  pyrius  —  poto. 
remus  —  ouinti. 
rivulus  —  ouca. 
sabulum  —  maouipote,  macht, 
sagilta  —  arsbi. 
serpens  —  rouno. 
sie,  sane  —  aspiratio. 
8ol  —  vari. 
stalim  —  rama. 
Stella —  ooist!. 
slernulare  —  alichai. 


•)  Castelnau  Eiped  V.  292.    Mit  Tupi  und  Mobtm*  aunächat  ynmudL 


Digitized  by 


Google 


GocwAft* 


supercilia  —  boipouchko. 

terra  —  mawi, 

IU88I8  —  houeou. 

lo  nitro  —  lemaui 

unde .  -veaia'  -r  aou-ranon  wi. 

unguis   —  unchk. 

vale!  —  carai. 

venari —  youmoueraukt. 

via,  semita  —  baVi. 

canis  —  inawa. 

dicolyles  —  yawt. 


simia  aleles.  -r-  isso. 
vesperlilio  ,—  cachi. 
paillacus  —  bawa. 
boae  pigmenlum  —  ouaahi. 
canna  saccharifera  —  shawi. 
genipa,  arbor  —  naa£. 
go88ypium  —  waah-moue. 
mandioccae  radix  —  ataa. 
tabacum  —  cbica. 
zea  maia  —  schequi. 


COCAMAS*). 


aqua  —  un6. 

areus  —  oanouli. 

arcus  coelestis,  ins  —  wouwasso. 

auria  — ~  nami. 

bibere  —  curala. 

brachium  —  igaa.  . 

calidus,  a,  um  -—  aaco. 

capilli  — -  yaquisa. 

Cataracta  —  yuwap». 

ciüa  —  chisapicoara. 

clamare  —  sasasima-ipi. 

clamor  —  sasasima. 

clava  —  eouira. 

collare  —  yachoucare. 

cra8  —  camoutone. 

cymba  —  ygara. 

dentes  —  8ai. 

deus  —  yara  (^=  dominqs). 

diabolu8  —  ma'v      , 

domus  (tugurium)  -r-  ouka. 

dorraire  —  ouquerj.     , 

eamu8  —  yapa. 

edere  —  apiniou. 

femina  —  oina. 

femur  —  soutema. 

firfitum  eat,  attlum  est ,  *-» '  otpouri. 

flos   8181.  ' 


fluvius  —  parana. 
folia  —  eouarasaa.  > 

folia  ad  struenda  tecta  —  ehtpati. 
frigidu8,  a,  um  —  8eiri(chiri :  Kethua)» 
frons,  lis  —  scouapi. 
fructus  —  kaima. 
fulgur  —  pica-<pira<caca. 
fumus  —  tata-ttini. 
genu  —  senipe.  »« 

herba  —  ca. 
hodie  —  icourai. 
homo,  vir  —  niapisara. 
ignis  —  lala, 
infans  —  equerasse. 
.\acuf  t  ypassou   (hy-acu:  Tupi). 
laphr,  saxum  —  ilaque. 
lignum  —  coural6. 
Hmue  —  chiri.  h 

lingua  —  comouira. 
luna  —  yasi. 
magnus,  a,  um  —  loua.. 
manus  —  pua.  ,  ,  -.. 

mentuin  —  mouta. 
minimus,  a,  um  —   tsehoura-sifti- 

oura. 
mona  — •'  iwata. 
nasus  —  ti. 


•)  Caatelnau  Expcd.  V.  203..  Ei«  verdorbener  Dialekt  efter  Tapi. 


Digitized  by 


Google 


am 


GooaoMSv  Piebas. 


niger,  a,  um  —  soune. 
non,  nequaquam  —  tema, 
occidas  eum  —  ayouca-poura-roura. 
occidil  eum  —  iquia-ayouca-poura- 

aouripe. 
oculus  —  chiaa. 
olla  —  curata-cbira. 
08,  oris  —  youro. 
ovum  —  soupia. 
parvua,  a,  um  —  taohouranam. 
pes  —  (ouita. 
piacia  —  ipira. 

quo  vadis  —  macalipa  nouso? 
remu8  —  yapouquita. 
rivulus  —  parana-mirim. 
sabulum  —  ilini. 
sagitla  —  oua. 
aemita,  via  —  pi. 
aerpens  —  moui. 
sie,  sane,  rede  —  achifima  (pori.: 

asaim  mesmo). 
eider*  —  afeou. 
8ol  —  quaralache. 
splendere  —  pira. 
stcrnulare  -—  macamiri-ayueata. 
aupercilia  —  scouaptsa, 
terra  —  toyouca  (lyjuca  =  limua: 

Tupi). 


lonilru  —  tupft. 

lubulus    flalularia    pro    eagUü*  — 

pu-na. 
lussis  —  macanuri 
unde  venia?  —*  maqui9a4rp#-nduri 
unguis  —  puisape\ 
vale  —  tousapa. 

venatum  ire  •*•*•  ouaou+la-ipourabafi. 
canisv —  yawara. 
dicolyles  —  tayassü. 
felis  009a  —  yawira*. 

—  cuguar  —  ease-waaaou  yawara 
(tigris  fu8CU8). 

simia  alelea  —  couala. 

—  lagolhrix  —  cai. 
*—  myeetes  —  aceuti. 
vesperülio  —  aneira. 
p8Ütacu8  —  ayuro. 

mu8ae  fruelus,  banana  —  pauarat 
bixae     orellanae     pigmentum     *-* 

aohotev. 
canna  saccbarifera  —  ouaqukfe 
genipae  arbor  —  ouitov 
gossypium  —  aroagno. 
mandiocca  —  yawtrij 
mauriüa,  palma  —  meiHriti. 
tabacum  —  pilema, 
zea  mai8  —  awa*e. 


p  E  fe  A  S*). 


albua  —  papasey. 
aqua  —  ain. 
arbor  —   tapasey. 
arcus  —  canoü. 
auris  —  miliwa. 


brachturtt  j—  Viomötc. 
capilli  —  raino-aay. 
caput  —  raitro. 
cilia  —  vinimichWaf . 
coelum  —  riese. 


•)  Castelnau  Expeditiea  V.  29&  Die  Indianer  von  Pebae,  welche  in  swä 
Horden,  die  Caumaris  und  die  Cauwachis  getheilt  sind,  sprechen  dieselbe 
Sprache  mit  den  Pacayas  (Castelnau  V.  9).  Sollte  ein  praefixura  possessi- 
vam  in  v  i  zu  erkennen  seyn  ?  Die  Mundart  scheint  nur  in  wenigen  un- 
deutlichen Zügen  eine  Verwandtschaft  mit  denen  der  Guck,  eine  noch 
schwächere  mA  de*  Oinaguae  anzudeuten. 


Digitized  by 


Google 


Jfeba* 


3M 


coeruleus  —  waaanou. 

eolluro  —  mipiise. 

cor  —  calsbi 

cyraba  —  mooey. 

deos  — -  viala. 

diabolus  —  yuna. 

digitus  —  brelan. 

domut  —  lowarrey. 

fetmoa  —  watoa. 

fiavus  —  wayou. 

flo8  —  susaman* 

fluviu8  —  nowa. 

folia  —  semay-nemey. 

fron**  ti8  —  virno. 

fruetus  —  nemasey. 

folgur  —  raluya  (raio:  hiapan.)» 

haata  —  ramoteu. 

herba  —  vaahi. 

ignis  —  feula* 

infans  —  laira. 

laoua  —  meilao. 

Ugnuro  —  aupou. 

lamen  —  renenau. 

fuoa  —  remelaae. 

maou8  —  vinitaily. 

menlum  —  vimella. 

mons  —  m«U88oy. 

nares  —  vinerro»ay. 

nasus  —  vinerro. 

nidus  —  rarou, 

niger  — >  michalay. 

oube*  —  eure-eure, 

noo  —  aanoy. 

oeulus  —  vinimicbl 

08,  oria  —  rito. 

peciua  —  vinilrelay. 

pca  —  vinimölay. 

pluvia  —  rayla. 


fa<9|  — >  Hatay. 
ruber  —  aelourey. 

sabulum tencha» 

sagitta  —  ruelou. 

sidera  —  larce. 

sol  —  wana. 

supercilia  —  vicrouaa. 

terra  —  capale. 

sie,  saoe  —  taraoui. 

ton^lru  -r  malayere. 

tubulus  pro  sagiiluüa  explodeudis  — 

naulasse. 
unguis  —  reJanomaya*    . 
venenum  sagiltarum  —  romolcy. 
venler  —  chameau. 
via,  aemtta  —  nou  (niaq:  Kecbua)« 
vir  —  comoley. 
Numeri:  1  lomeu-lay. 

2  nomoira. 

3  lamoimanaa. 

4  namerayo, 

5  laonella. 
canis  —  nemey. 
ügris  —  oenoey,  puma» 
simia  (in  genere)  —  amou. 
mida8  —  roouiou. 
chrysolbrjx  —  aounay. 
caiülbrix  nigrifroos  Sp.  —  sundico. 
ateles  paniacus  —  couata, 
mycete8  —  numoi. 

lagatbrix  —  ourooo. 
tapirus  —  ameiaba. 
crax  —  reishi. 
paiUacu8  macao  —  appa. 
psittacu8  —  coasi. 
crocodjlua  —  nuerto. 
fruitul  nuteae  —  panara. 
mandiocca  —  coalesbe. 


Digitized  by 


Google 


aoe 


Iquitos.    Zapare. 


I  Q  U  I  T  0  S*). 


aqua  —  aqua. 

arbor  —  nana. 

arcus  —  ouana. 

auris  —  quialoum. 

brachium  —  quinamali. 

capilli  —   panacachi    (accha:   Qur- 

teffa). 
capul  —  manacä'  (yacac :  Ümagua). 
cilia  —  yanapiea. 
coelum  —  nia.  (?) 
Collum  —  quitoucfouari. 
cor --^  queuli.    '    '* 
crus  —  quiaqui  (chaki:  Kecbua). 
cytnba  -»-  imina. 
diabolus  —  shouara. 
digitus  —  quiawashi. 
femina  —  ilem. 

fluvius  —  nupa  (naba:  Guarauno). 
fron s,  lis  —  külm. 
fulgur  —  shinana. 
hasla  —  aroua. 

ignis  —  ninama  (niriä'r  Quileffajf. 
infans  —  mayari. 
lignum  —  naka. 
luna  —  chashi  (jacy:   Tupi;    katsl 

Aruac;  kaptri:  Macusi). 
manus  —  yattäiriäca. 
menlum  —  quiamana. 
nasus  —   cachirica    (nukirrir  May- 

pure). 


nubes,  pluvia  —  asschi. 

oculus  —  panami  (pandaiee :  Ato- 

ray). 
os,  oris  —  kainga. 
peclus  —  quiareurtf. 
pes  —  quiainon 
piscis  —  aca  (akep:  Vilela;   catb: 

Maya). 
sabulare  —  cacouti. 
sagittae  —  miana. 
serpens  —  couni 
sidera  —    nareja   (chirica:    Tama- 

naco). 
8ol  —  yanartia. 
lonitru  —  treato. 
lerra  —  nia. 
tubus   pro   explodendis  fiagittis  — 

imouna. 
tugurium  —  nita  (ula:  Aimara;  ante: 

Tamanaco ). 
unguis  —  quioco. 
vir  —  icouan   (achiatfi:  Moxa). 
canis  vel  tigris  ■—  moicra. 
simia  —  scherouqaa. 
manalus  —  acai. 
psitlacus  —  waya. 
crocodilus  —  scbeure. 
mandiocca  —  momoria. 
fructus  musae  —  samouali. 


abire  —  taiquera. 
abripere  —  arizuno. 


iAPAR  A**). 


accendere  —  atoa-leno. 
acuere  —  cockuno. 


•J  Caslelnau  Expedition  V.  295. 

•*)  Osculati  Esplorazione  delle  Regioni  equaforiali  lungo  il  Napo  etc.  Milano 
1854.  p.  284  ffl.  —  Die  im  Stromgebiete  des  Napo  weitverbreiteten  In- 
dianer dieses  Namens  werden  von  den  Brasilianern  auch  Xibaros,  Jivaros 
und  Xeberos  genannt.  —  In  dem  Idiome  begegnen  sich  Worte  ans  der 
Kechua,  Quitena,  Omagna  und  mehreren  Mundarten,  die  ich  zum  8tamme 
der  Guck  rechne.     Die  Schreibung  ist  italienisch. 


Digitized  by 


Google 


fepfril 


an 


acus  ad  suendum  —  bicktolo. 

accusare  —  olino. 

adveake  —  eockueno. 

aeger,  infirmus  —  quoojano. 

aeger  —  quizono. 

aßr  —  paratu. 

aestas  —  iaiupua. 

ager  —  hingiricka-la» 

albus  —  uckino. 

alio  tempore  *—  lamackari« 

altus  —  sabilo,  sahacka. 

amabilis,  bonus  — •  huizaaow 

araare  —  hickano,  pameiano. 

amarus  —  hipana. 

atnore  caplus  ♦—  panituque. 

atnplexus  —  ackaaaaru. 

anima,  Spiritus  — rr  zagutno. 

ante,  anleqeam —  laqmra* 

aqua  —  muriccia. 

arbor  —  nackuaa. 

arcus  —  ariucka. 

arena  —  hiocka. 

assare  —  maickino. 

attingere  —  laekitanou 

audax ,      slrenuus      — r      hanajeia 

laucko  (forlia  homo). 
audire,  auscuUari  -*-  numino* 
audilus  —  iossino. 
aures  —  laure» 
aurum  **-  ckuri  =  Kechua. 
avis  —  piako  ss  Kechua» 
baculura  —  aupicia. 
barba  —  amo. 
bellum  gerere  — •  harauoo. 
bene  —  bau. 
bibere  —  huireno. 
bis  —  namicki  quiquira. 
brachium  —  curpmasacka. 
bursa  —  ckamizocke. 
cadaver  —  puquereoo, 
cadcre  —  ictino. 
caedere  — >-  maackana. 
calefacere  —  hupaaono. 
calidus  —  achino. 
calvus  —  ctaGka*€a&a*Bftfto* 
candela,,  kirnen  —  anamisciocfca* 
canere,  cantare  —  orano. 
eapillus  —  anaqueso.   . 


caput  —  anaekaok*. 
carbo  —  nisciacka. 


caro 


18C1U. 


casligare  —  inackaqiiMf. 

cauda  —  hohumack. 

cera  —  tupacka. 

cicalrix  —  hisia-zaraqui. 

cilia  —  laceeka, 

einig  —  aoamucka. 

clamare  ,-—  aekanu.  % 

clamare,  voeiferare  —  pigoato. 

clarus  *^  htttzacka. 

claudere  —  niseimulano» 

claudere,  includere  —  niekimano. 

coecus naaii8ia*tacko. 

coelum  —  niacosina. 

coeruleus  —  nijika. 

collum  —  ulusna. 

costae  —  Jufocka-euqua. 

cranium  —  scimaaaoka. 

cras  —  tareque. 

crassus  — .  queracka. 

crescere  —  zapetano« 

crudus  —  mackano« 

crus  —  buissiaeku  (chaki:  Kech.). 

comilari  —  aramuokuno. 

commendae«  -r-  tarackenö. 

conslringere  —  eunttino. 

convalescere  —  iokeUuü). 

cor  —  huissia, 

corpus  —  mahacka. 

culler  —  zapuqua,  ekiro. 

currere  —  hassiao* 

euelodke  —  nuquiao. 

cymba  —  jara  (ygara:  Tupi). 

dare  —  ckaquino. 

debilis  —  pieckara. 

deeipere,  fallcre  — -  zapinookuno. 

defatigatua  —  piruquereno. 

denies  —  icare  (kmi:  Keck.). 

deprimere,  minuere  —  iquano. 

deus  —  puelzo. 

diabolus  (magus)  —  lamaro. 

dicere  —  atino. 

dies  —  nukuäckale. 

difficilis  —  hibja .  niokaiucua« 

dividere  —  naikano« 

—  in  quatuor  partes-— maiwkuiu). 


Digitized  by 


Google 


dolor  —  nock*er«i*o. 

domina  —  hanu. 

dormire  —  mackin  o. 

durus  —  «tackijroeJita« 

edere  —  alzano. 

ego  —  cuy. 

esse  —  iquioo. 

expandere  rele  —  fiekawo. 

expedire  —  hiennhono. 

expergefaccre  —  ino^uano. 

exteadeue  —  toruno. 

exuere  se  vesle  ~—  eitano-taaetr*. 

facilis  —  aiokailacna, 

fatat  ~~  raascrio. 

febris  -—  ckisocka* 

fei  —  hipacka* 

feraina  —  itiuma* 

ferire  —  supiciano. 

flagellare  —  nwaoaaqueno, 

flare  —  nobwino. 

flores  —  luiccia. 

flumen,  aqua  «*-  «utriccia, 

flumen  —  assio. 

foedus  —  asacoeicha. 

foliuoH  a,  —  zaucko  ami. 

forlis,  probus  —  seraackano. 

— ,  robuftut  —  lirancafto. 

frigidus  — coohiieno. 

fricare  —  tuakorioi. 

frons  —  hisicua. 

fugere  —  nascini. 

fulgur  —  taaocuelaofca. 

furnus  —  anasaoka. 

furtum,   latroouHUcn  eonmrittere  — 

nuquand. 
galea  —  hamuan*. 
gemere  —  nackttano. 
geou  .+—  hackaroeka. 
gigaa  —  •ckiracka. 
gravis  ~  jgnacka- 
gubemace  -cymbam  —  huhzaHawn*. 
gula  —  hullu. 
gulo  —  hickoctcka, 
guslus  —  huizano. 
hamus  —  zuiciä. 
haurire  —  imano. 
herba  —  josuqua* 
hm  <~»  tiacfeari. 


hiems  <~*  a*imaroaqoL 

hilarit  —  huizano. 

hoc  vespere  ~  •nieoia  monaia 

hodie  •*-  jari 

homo  —  taucko. 

huc  —  came. 

humeni8  —  tamiasna. 

bumidus  —  ttutaqua. 

humilis  —  iaquaqui. 

ignis  —  anaoMekucM. 

ii  —  nucnaeay. 

is  —  im. 

illuc,  illic  ■—■>  hau. 

imber  —  eslumato. 

incassum^  lamassa. 

incipere  —  otua«. 

inebriare  «•  *■*-  mackaoi. 

infans  puetta  ■ —   nuito    (hisp.) 

itiuma. 
—  puer  —  roeanduu 
ire  —  ockuno. 
juncua  —  ckaraucka* 
labia  —  jazoqu*. 
laborare  —  oamiroekano. 
lac  ~~  ckila. 
lacrymare  ••— «eouno. 
lacrymae  -~-  aniluekua* 
laclare  —  zupeno. 
ladro  —  nucualuckua. 
lana  gotaypina  —  taateqi»*. 
lapis,  saxum  ~-  naruqua* 
latus,  a,  um  —  quecaito. 
lavare  se  —  ckaisciiMM« 
leclus  peaaiUa  <*-  nuqoa. 
levis,  velox  —  niackariqui. 
Über,  animosus  «—  kuiaano. 
lignum  —  aistaoka* 
lingua  —  mtmä. 
longe,  procul  .—  taieoa. 
longus  —  sahacka. 
loqui  —  acacujüoo. 
luna,  mensis  *~  eamkua* 
lutum  —  rapaoka* 
macer  —  masico. 
raacrescete  *—  tnassiquioo. 
raagwis  —  queraeka,  querajtu. 
maligous  —  aasaooseino. 
malum  —  asaeoeiofca. 


Digitized  by 


Google 


Zapat* 


305 


mammae  —  qnitiasa. 

mane  —  tarecco,  l*  eatitacka. 

man  us  —  hickoma. 

mare,  lacus  *—  humiacka. 

maritus  —  ackumuqueno. 

mas  —  taucko. 

maslicare  —  saqueno. 

maturus  — *  upaca. 

mendax  —  lamu-lüyano. 

menliri  —  tamautuno. 

mentum  —  mosa^ao. 

mindere  —  tzaneno; 

minus  —  asali. 

miltere  —  hterockurvo. 

mons,  monles  —  Uiauacka.     ' 

morbus  —  quizoekua. 

mori  —  puqueno. 

m  ordere  —  zaino. 

morsus  — *  tzai-eiarecka. 

mortuus  —  puqueno. 

mullum  —  cuma. 

mulus  —  ackaso-huyacka. 

nasus  —  nuhocua. 

navem  conscendefe1  — ■    h'rara  hino 

ockuno. 
na  vi  gare  —  hiara  Iwrto  ecttmo  {tot 

in  cymba). 
negare  —  i  unten*.  ' 

nidus  —  pisco-buqueno. 
niger  —  caqueno. 
nocle  —  nignacka. 
nominare  —  haitiono. 
non  —  hatta. 
nos  —  cana. 

novus  —  zamicka ,  zamino. 
nox  —  nignacka. 
nubere  —  ackamino. 
nunc  —  tari. 
obsctrrua  -*-  nignacka; 
obslare,  impedire  -^  huquano. 
occidere  —  huagnitehiftr. 
occullare  —  guiafzono. 
oculi  —  namisia.    ' 
odor  —  hapilano. 
odoralus  —  nosutioi 
onerare  —  aftino. 
08,  oris  —  atoapatttfl. 
08,  OS818  — -   uttt. 


osculum  •dar*'  —  Czohuno. 

otiosus  *^  sidkano. 

ova  —  ickuqüa. 

palma  martua  *-*■  irioacka. 

palpebrae  —  nasapi. 

par  —  ckararaaitacka. 

parSre  —  ickoqueno. 

parvus  —  nisieoqui. 

paucum  —  asali. 

paler  —  cutnano. 

pavidus  —  itinma. 

peclcn  —  aritatanf. 

peclus  —  tarnetftua. 

pediculis  se  liberare  —  zuquanagrt* 
hiciano  (pedicultfs  capere). 

peius  —  hicioqua. 

perdere  —  mascino. 

perendie  —  tamacka-tarick. 

perdilus  in  aqua  —  mutiecia    hihi 
puqueno. 

persona  —  laucko. 

pes  —  hinocka. 

piger  —  sicamo. 

pitus  —  anaquedo. 

pinguis  —  zaluno. 

pinguis  '—  zaluno,  zalucka. 

pinguem  facere  —  zütumo. 

piscari  —  Izuidno. 

piscator  —  zuildqu*. 

planilies  —  aniscina. 

planta  pedis  —  rtutwaefcu. 

plenus  —  nezeaeka,  neteadcata. 
1  plicare,  fleclere  —  tupaitono. 

plus  —  hilo. 

pluvia  —  humaroa. 

po8(ridie  —  a  paekuas*  cante. 

prebendere  —  hieran  o, 

prineeps  Iribus  —  curacka. 

probare  —  tanino. 

promere  —  huitano. 

prope  —  aniqui. 

pruritus  -**•  aquazino. 

pudicus  —  cariraqueno. 

puer  —  conunacka. 

pugnart»  vel  litem  gerere  —  hopiono. 

pugnus  —  agirailann. 
.  pulcher  —  huizano. 

pulmo  —  huirucktfa. 
39 


Digitized  by 


Google 


306 


Zapara, 


pulsus  (arteriae)  —  culzano.   , 
putens,  foetidus  —  apilacka. 
quaerere  —  packeno. 
quiescere  —  piruqualeno. 
quo  —  taiza. 
radius  solis  —  ianuqua. 
recipere  —  malzino» 
reclus  —  nasa-nasala. 
reraunerari  —  riquano. 
res  bona  —  huizano. 

—  magna  —  chirack. 

—  mala  —  asacoseia. 
respondere  —  arcquano. 
rete  —  nioka. 

ridere  —  tzatano. 

rumpere  —  uscino. 

ruber  —  naluno. 

sabulum,  arena  —  aiocka. 

aal  —  iciocka. 

saliva  —  aruacka. 

8a)lare  —  sickino. 

sane,  certe  —  hiichja. 

sanguis  —  unnacka. 

8anu8,  saivus  —  huizano. 

saepe  —  cuma. 

sapere,  inieiligere  —  aitino. 

salis  —  cuma. 

scabere  —  arisciuno. 

8curra  —  quatecko. 

secrelum  —  niackoaqui. 

semen  —  maacka. 

senex,  velus  —  iarosna. 

sepelire  —  humono. 

sepulcrum  —  ckinia. 

sequi  —  iscino. 

sibilare  — T  jooeoo. 

eiccus  —  mauno,  maucka* 

sidera  —  naricka. 

siva  —  nacku  (nakeilag:  Abipon). 

8ilire  —  hichja-rino. 

sol  —  janockua. 

solvere  (nodum)  —  Izaquitano. 

somniare  — macke~hooo. 

sonus  —  ainucko. 

specUre,  cunlemplari  —  ouqujno? 

spina  —  ickioacka. 

Spiritus  —  paralu. 

sponsa  —  inicka. 


spuere  —  aruckkujatio. 

Stare  —  iquioq. 

Stella  —  naricka. 

stercus,  oris  —  huiacka. 

sternuere  —  ackisioneno. 

8terlere  —  muequano, 

suavis  —  zutailu, 

subjicere  —  anicia  biciano. 

sublus,  deorsum  —  buamira. 

sudare  —  ackinp. 

suffocare  in  aqua  —  muriceia  hina 

puqueno  (in  aqua  morluus). 
sugere  —  supueno. 
surdus  —  tauckemensu. 
(actus  —  ickaxio. 
längere  —  ickana. 
lantum  —  hiaicka. 
lempus  —  cki. 

—  matutinum  —  lar-icaqui. 
tenere  —  ickano, 

texcre  —  citano. 

terra  —  jacua. 

terrae  molus  —  irissa, 

terreri  —  pirüano. 

timidus  —  itiuma  (=  femina). 

limere  —  pereoo. 

tollere  —  aciciano. 

tonitru  —  hucenacka, 

ubi  —  lai. 

ulcisci  —  cramileno. 

unguere  —  arini, 

ungues  —  agnacki. 

urere,  coraburere  —  ockamaruno. 

urina  —  tzani. 

usque  bic  —  anilira. 

—  illic  —  camirai, 
tu  —  cka. 
tugurium  —  itia. 

lundere,  pulsare  —  ciricio-Uono, 
validu8,  robuatus  —  lucurpcka. 
vena  —  cuizano, 
venari  —  numuno. 
venenum  —  numanacka. 
venire  —  aniciano. 
venler  —  marama. 
verber,  iclus  —  apino. 
vesper  —  nealeaacka. 
vehere,  jacfcre  —  haalano. 


Digitized  by 


Google 


Araac 


3<tt 


via ' —  da. 
vidua  —  mackko. 
viridis  —  apacka. 
viscera  —  marcoehu. 
visus  —  nuckino. 
vtvere  —  iqtrino. 
vomere  —  ckimackono. 
voroilus  —  chiniaka. 
vos  —  quina, 
vulnus  —   bisiarariqoi. 
vox  diminutiva  —  nianacka. 
—  anginen  tau  va  —  queraito. 
Numeri:    1  nuquaqui. 

2  namisciniqui. 

3  %  haimuckurrraraehi. 

2  +  2  =  4  namisciniqui    ckara 

maitacka. 
2paria  +  l=5  namisciniqui  ckara- 
maitacka  nuquaqui. 

3  paria  =  6  halmuckumaracki 

ckaramsitacka. 
scmel  —  nucuaquira. 
ter  —  haimuckumara  quira. 
canis  —  aftocko.  • 


cervus  —  nickero. 

Hipos  *— -  ckaranano. 

siraia  —  quatecko. 

felis  onca  —  jmalini. 

raus  —  ckasciriccia. 

porcus  —  hiari  javari. 

aquila  —  sisika. 

gallina  —  cackaracka  -  hitiuma  (fe- 
mina). 

gallus  —  cackaracka-taucko  (mas). 

passer  — pisciack  (pisco:  Kechua). 

crax  —  paucki. 

psillacus  —  soracka. 

crocodilus  —  manare. 

vipera  —  conu. 

apis  —  muruban. 

aranea  —  manino. 

culex  —  scinacka. 

formica  —  quana-ckuno. 

pulcx  —  airocko  zuquanacka  (ca- 
nis pediculus). 

vespa  —  ack  apacka. 

batatas  edulis  (camote)  —  ima- 
zacka. 


ARDAC,    ARAWAAC*). 


a,  de  —  uria. 

abesse,  dislare  —  waikillen. 

abjicere,  perdere  —  abuledin. 

aegrotare  —  karrin. 

ae*r  (ventus)  —  awaduli. 

älacrem  esse  —  wabudin. 

alibi  —  abbamiin. 

alio  tempore,  Herum  —  abbabiin. 

aliquid  —  baumatalli. 


amila  —  daarey. 

amo  —  dansika. 

—  non  (praeposilum:M.) — mansida, 

amare  —  kansin. 

ancora  —  diillehii. 

angi  —  abukuniya. 

anguilla  —  ihiri. 

anima,  animus  —  ulluahii. 

annus  —  wijua. 


*)  C.  Quandt,  Nachriebt -von  Suriname  und  seinen  Einwohnern,  sonderlich 
den  Acawacken ,  Waravnea  and  Karaiben  u.  s.  w.  Görlitz  1807.  8*« 
Deutsche  Schreibung.  —  Eingeschaltet  sind  Worte  aus  Hilhouse  (H)  in 
Journ.  R.  geogr.  Soc.  II.  247,  aus  J.  A.  Van  Heuvel,  El  Dorado,  New- 
York  1844.  p.  100  und  aus  Scbomburgk  (Seh.)  Report,  brit.  Associat  for 
1848.  p.  97. 


Digitized  by 


Google 


Aruiut. 


anus  —  daaca  lay. 

appellare,  neminaro  —  assan,  aratin 

(areito  =  canlus:  Haiti). 
aqua  —  wuniabbo  Seh.  tf.  \yuni. 
arbor,  lignum  —  adda. 
arcus  —  semaara-haaba. 
—  coclestis  —  jauale,  , 
arescere  —  sakkan. 
suris  —  da-dihy. 
avia  —  daculah. 
avia  —  kuddibiu. 
avunculus  —  dadayinchy, 
avus  —  daduHutschy,      '  , 
bibere  —  allin, 
bonum  esse  —  iissan. 
braebium  —  addennabüi  da-denai- 

na  H.   (d'adinna). 
eaetebs  —    märeuro  i.  e,  non  cum 

muliere. 
capillgs  —  ubarrahii,  da  barra  H. 
caput  —  da-shi  Seh.,  daa  seye  H. 
calidum  esse  —  ler£iu 
caro  —  da-siroquaw. 
cauda  —  ihi. 
cervix  —  daa-nuru. 
cera  —  pimiltika. 
chorda    arcus    —    semaara  -  haaba  - 

temy. 
clamare  —  assimakin. 
clarere,  nilere  —  iis%auÄan,Harrfn-f < 

nahan. 
clava  —  mussy. 
cinis  —  balissi. 
coeluin  —  kassakku. 
Collum  —  unaurohu. 
coquere  —  abukun. 
cor  —  oassinihü. 
cras  —  mauli. 
crescere  —  püllin. 
crus  —  da-daanah. 
culter  —  jadolle;  eadawalla  H. 
curvum  esse  —  hudun. 
cutis,  peius  —  da-ada  H.  üddahü. 
cymba  (corial)  —  kpljara. 
dare  —  assikin. 
«■*-  non  —  massikin. 
deus    (bonus  s.   creator   virorum) 

—  kururuman. 


deus  ( creator  foeminarunj)  —  kujw 

mina. 
dies  —  kassakabu. 
dirigere,  corrigere  —  iuiissidan. 
dominus  —  adaijahii, 
domus  —  bahü;  baacbeh  H. 
dorsum  —  da-haWub, 
dulce  esse  —  seraeo, 
durum  esse  —  tallan, 
ebrium  esse  —  sommulen, 
edere  —  akullun. 
ego  —  ilai, 

carnem  edere  —  akullahü. 
esurire  —  hamussiäa. 
— ,  carnem  appclere  —  panassian. 
et,  eliam. —  badia. 
expeclare  —  aobaddin. 
expergefieri  —  ahanubao. 
focere  —  anin. 
faciens,  aliquid  —  aün. 
faeies  —  issibuhu* 
familia,  tribus  —  ükürkküahu. 
fatigari,  la&sum  esse  —  mibiteji. 
femina  —   hiäru  (iaaru  ia  idiam. 

femin arum    Boriquen     et    Anlill. 

Orient.;  eyeri  ibidem  =  vir), 
femur  —  da-bukisa. 
Ferrum   —  siparalli. 
flamma  —  ehetudum. 
iare  (»glheA  suftlaic)  —  appudun. 
flos  —  atlukuru. 
foedum  esse  —  wakaiän. 
iblium  —   ubanna. 
frater  —  ubukittihü  ,  dalukeylchey. 
fruetus  —  iwihu. 
fruetificare,  augeri  —  kiwin. 
fulgur  —    bcylebeliro  H.    belbeliru. 
fumus  —  kulehelli. 
fungus  —  kamarassana. 
genu  —  ubudallihü. 
gloria  —  üssaquana. 
gramen,  campus  —  karau. 
gravis  odoris  esse  —  kämön. 
gtave  esae  —  küddün. 
gubernaeutam    —    temona  (timon: 

hisp. ). 
habere  '—  karoflnnin. 
habitare  —  kassikoan. 


Digitized  by 


Google 


m 


hamus  —  bodeyhey*  •,■.,♦- 

hie,  hoc.  loco  -r»  j*ha. 

hodie  —  danuhu. 

homp  —  lukkuhu. 

ii,  illi  —  uai;  eorum  -~  nakia, 

ignis  —  hikkibi  Seh.;  ikhiki  H. 

in,  sijpra —  ubanua.   ... 

infans  -r-  elonü,  üssahü. 

infantem  esse  ■■—  elonin. 

iosula  —  kai-iry. 

ire  —  aijahaddin. 

is,  ille  —  likia. 

ila,  hoc  modo  «—  gidea,  gidemanr 

laborare  —  kiroekebbün. 

lacryma  —  ikirahü. 

lapis  —  siba. 

lavare  —  assukussun- 

leotua  panaüia  —  hammaka;  daa* 

corah  H.  .\ 

libeme,  —  apuasidio. 
iibero8    (ollere,    gwidam    esse  — r 

kassan. 
lignum    ad    inebriandos    pisces   — r 

haijali,  . 
longum  esse  —  wadin, 
luna  —  katsi:  Seh*  kaJchi;:  H.  (kal- 

si-uiua  e^=  luna  in  coek>). 
Mjrobus  -—  qbükühü.    . 
lutwm,  eoepum»  muepr  —  ruruli. 
lötulentym  esse  —  rqrun« 
magnum  esse  —  ippirpn. 
malvm  v#l  pravum  quid  -=-  aboalu. 
roaJum  esse  —  qboao. 
naQoif4um&  aefvus  —  baijaru. 
mane  —  mautia.; 
manere,  persistere,  ptanari  —  ma- 

jauquan.  , 

nmnifestare  —  addiuikittiiK 
manus  —  ükkabbuhu;  da-cabbu  H. 

(d'akkahw)*      . 
margaritae  vilieae  —  coraana. 
«*ftilu&  (vir,  nnts)  —  wtfily. 
marilo  carere  — *  märeltn. 
mator  —  wubu» 
njedicamentum  —  ibbehü. 
nael  -+-  raahba. 
m*U09  a*  uro  —  dakia. 
mittcre  — t  imekudwn. 


m*«ft  —  orottj,  ayumvmlub» 

mordere  —  ardin. 

mori  —  ahu4»n,  haikan. 

iäojx,  modo  rrr  wahadja. 

mulier  (fearioa)  —  biaru,  Auäru.  . 

mundus  —  wunabu. 

nasus  —  da-siri,  . 

negoliari,  mercari  -~-abfcn* 

aegoUum  mereatura  — ^ahabü, 

nepos  —  daalekenahy. 

non,  nequaquam  —  kumr  {aul 
verbum  praemiaso:  M.).i 

ao*  tt-  wai. 

ncWßo,  ftetre  —  a4iuin. 

n oster,  a,  um  — *  wakia*     < 

novum  esse  —  emeliäo. 

numerare  —  ikissidan. 

nunquam  —  abbabfin  kium. 

obliquum  esse  —  hauten. 

oblivisci  —  ahaikassiän. 

oculi  —  da-kusi.  > 

odi,  nolle  —  kaiman  (vox  rcocfpta 
pro  crocodilo). 

omne  —  lumoqua*    • 

omnes  —  namqua« 

os,  oris  —  üllertlköhu,  da-liffekosi 

os,  08616, .—  da-frunah  IL,,  ubudaübÄ* 

panis  mandioesae  —  katti.  ,      •    > 

pannus  —  jahu. 

parere,  partu  edere  '— -  emeudim»   • 

parvum,  lenuem  essa  ■*-♦•  üi». 

pater  —  iltihu,  altin  ali. 

paler  ( blandknenluitt  liberoruni)  -rr» 
awawa. 

palera  cucurbilina  -~-  ewidah« 

paueum  —  nikan*  niman. 

peclus  —  da«luasebu. 

pes  —  daeuiy. 

plantare  —  abbonin.  .».  * 

pleiades,  annus  —  wijua.        •  ■  -  * 

plenum  ease  -—  iben.     . 

pluvia  —  wunny, 

plus  —  abassatain. 

porta  Itlgurii  —  bahaasibu. 

potio  e  pane  maadioooae  racenter 
fermentato  —  ebelür. 

—  e  pane  mandioceae  asso  et- fer- 
mentato —  illihili,  et  alia:  baivar« 


Digitized  by 


Google 


910 


Arutra. 


praestigfalor ,  meficüB  —   semmeti 

(zemi:  Haiti), 
pretium,  solufio  —  öjaunahü. 
pridem,  anlea  eodem  dre  •—  waboka. 
prefündum  esse  —  tvMan. 
prurire  —  teilen, 
puella  —  headaaza. 
puer  —  elunchy. 

pulvis  pyrius  —  oolbara  (polvora). 
pungere  —  alliaditn. 
quid?  — *  harnma?    -■ 
quoniam  —  udumma. 
reconciliare ,  placare  —  amatmadfir. 
remu8  —  naballehu ;  nataaNey  H. "" 
6abulum  — *  murtuko. 
sagitla  —  temaara. 
ßal  —  pamu. 
sanguis  —  curiea. 
sapere  —  ifctssidin. 
8axum  —  siba. 
sed,  autem  —  kan. 
sedere  —  akattin* 
sedile  —  abaltikoana. 
senex  —  habeltu. 
serpens  —  wurn 
rfervtre  -*~  erekedm. 
skeescere,  perdorare  •—  oan. 
sicul,  quomodo  —  din. 
sidera  —  wiwa. 
Sinns  —  odukkhu. 
8ol  — *  haddalli. 
solummodo  -r-  rubuin. 
somno  solüeitar?  —  tabuestön. 
soror  —  dayudaata. 
sporla  — .  waljoli. 
slalim  —  danukebe. 
stupendum !  —  poi,  poiman ! 
suave  olere  —  buhujän, 
sudare  —  hadabuttin. 
superare  —  latlan  afinua. 
supra,  in  allo  —  aijumitn. 
labacum  —  yeury* 
sylva  —  conoko  H.  kiiimuku. 
telum  pyrium  —  arabusa  (hisp.) 
terra  -**  wunaboy  ororu  H.  Seh. 
lonitru  —  aculia  caHy. 
tradstre  —  aballin. 
tuf  *~  büi. 


tuus  —  bokkia.  " 

lugurium  —  utfenna,  buhü  (bolm>v. 

Haiti). 
tugurium  struere  —  ubanna  butthi. 
lussis,'  catarrbus  —  Umnuli. 
umbra,  Spiritus  —  üjahö. 
undae  magnae  —  sibassibaru. 
vacca  (hispanice)  —  baka. 
velle,  debere  —  bia. 
venari  —  aijukän. 
venire  —  andin. 
venler  —  da-deybayou. 
verttus*  —  awadaHt. 
vespere  —  bakkCMama. 
vester,  a,  um  —  hukia. 
vestire  —  käkön. 
videre  —  addfkin.  ' 
vincere.superafe  —  k  ad  annin  atinua, 
vir.  homo  —  lukku. 
vila,  anima,  animus  —  uttuahü. 
vivere  —  kakün. 
vomitare  —  öwedin. 
vos  —  hui. 

Numeri:  1  abba;  abaaru  H. 
2  biama. 
'    3  kabbuih. 

4  bfbiti;  bi  ybich. 

5  abbatekabbu    (i.  e.    una 
manus)  abadacabo  H. 

6  abbatlimarr;    aba   temat- 
ny  B. 

?  biamattimanj    beama  le* 
maini  H. 

8  kabbu'mtiman  j  cabuin  ti- 
,  main  H. 

9  bibüibhnan;    bi    y    broh 
temain  H. 

10  biaman    lekabbo    (duae 
manus). 

11  abba  kuttihibena   (uötis 
de  pedibus). 

12  biama  kuluhibenar  (dv* 
de  pedibus). 

auetus    numerus    indicatur    addito: 
tadiaku  vel  tupakitlan  i.  e.  plus. 

20  abba  lukku,  unusbome. 

21  abba  lukku    abba  tadia- 
ku, 20  plus  1. 


Digitized  by 


Google 


Auyani«  britonim. 


911 


lapirus  americanus  —  camma. 
canis  (perro  hispan.)  —  peru. 
cervus  rufus  Jllig.  —  beiü. 

—  simplicicotnis  Jllig.  —  cujaxa. 
bydrochoerus  capivara  —  kibiole. 
eoelogerrys  paca  —  lappa. 
dasyprocta  aguti  —  puculeru. 
dicotyles  labiatus  —  keherum. 

—  lorquatus  —  abuja. 
dasypus  —  geesst.    . 
bradypus  —  hau.' 
mycete8  ruscus  —  itluli. 
cebus  fatuellus  —  püddi. 
aleles  paniscus  — ■.  horoc. 
jacchus  —  issiriri.     , 
raanatus  —  tuimoro. 
crax  —  hitll. 

psiltacus  —  culeaca,   kulau. 
calharles  papa  —  mihili  bucku. 

—  aura  —  annoane. 
oolibri  —  binaili. 


avis  plalalea  ayaya  -*-  tukkuku.    , 
psophia  crepilans  —  warrakala.     ! 
formica  —  cussi. 
pulex  — >  ubaijahü. 
ixodes  (cacapato)  — »  mibiki. ,        : 
radix  mandioccae  —  calH. 
musa  paradisiaca  (papova)  -*-  praj 
lane.  ; 

capsicum  —-  haatchi. 
palroa  manioria  saccifera  —  .timitj 

-(oaraibice:  turuli). 
palma  rhaphia  taedigera  —  coculiti, 

—  maurilia  flexuosa  i —  ite.  | 

—  eulerpe  —  manaoa. 
lecylh»  —  tuluca. 
hyntenaea  —  simiri.  i 

dipterix  odorata  —  cumard  (crabo- 

bossi:  caraibice).    } 
vanilla  aromatica  —  camaije. 
a^ave  e  qua  filar  para.nl  —  ühikili., 
zea  mays  —  marisi.  ' 


VOCABIM  COMPARATA 


E  DIALECTIS 


GUYANAE     BRITA  NICAE. 


I 

Die  zahlreichen  Dialekte  der  Horden  in  britisch  Guyana  weisen  ahn-! 
liehe  Mischungen  auf,  wie  die  Brasiliens,  und  sind  eben  sjo  schwer  anfj 
Slammsprachen  zurückzuführen.  Siir  R.  Schombtirgk  gruppirt  sie  (Report; 
of  ihc  britisch  Association  for  1818  p.  97)  in  die  fünf. Reihen:  der 
Caribi-Tamanaco  (N.  1  — 11),  der  Wapitya-Parauana  (N.  12,  13),  der' 
Täruma,  Waraua  und  Arowaac,  jedoch  nur  vorläufig  und  Qhne  Mass  zu 
geben.  Die  von  ihm  (a.  a.  D.)  milgelheille  Tabelle  lassen  wir  hier,  als, 
ein  schätzbares  Material  für  weitere  Vergleichenden,  folgen.  [ 


Digitized  by 


Google 


%m 


Onyaiue  britanicM 


o 


_  O  w    .Q  CO     fc. 

5  s  ö  !2  $  5  •£.      o  .•  fl 


CB    *C  k. 


£  *£. 


>>v 


H 

o  .5 

-ff  .* 


o    * 


-     «     OD 


«      2 


•ß  §  *  o  «  2  o 


S'S«     1 

>»  O    C  es 

3    P*  3  >» 


2  5     s* 


3" 


■8 
■€ 

i  'S 


Im 

«S 

B 

I 


3  -  -  5 

s  *  5  « I  .a  ■§ 


•2ü  * 

£     CO  S 

oo  —  O 

c  .5  c 


o 


•c  » 


!.§«..§£ 

3-8     -S| 


'Cf  S 


,5 


>    5    »    2    >    3 

?   c  »  o   f  i 


O    OJ    | 


9 

i'sf 

a  c  3 

o    °  'S 

>»  >>fl 


tc 


23 


a.  o 


•8  £ 

»Sä 
2S> 


o 

o 
'S 


cd  .w 

CO  CB 

3   *  c 

>>  c  >»5 

3    3  3    3 


OB 


es 
JS 

3    S 

03     2 

fc  S 

3  *E 

a.  es 


e 

(0 
4)    3 

«*  —  5 


e  «B 


2  s  8 

Ä    es  .'S 


s 


! 


O    ho 


*&"■!■ 


I       CO 
2     3 

E 


2  = 

e«3 


-  ^  S  S"  3  §*§• 

o)  o  c  >>  cu  2  »- 

>>  >»  3  3  3    3    3 

3    3  JS  JS  JS  JS    >• 


JS 
bO 

2  * 
£  £ 

S/S 


.2  •  2: 

S   •   5 
•Ä   co   © 


*S3    4>    ©    £    5    3  ©    «    3  ©  SC  S.h 


*  6 

mm      Um 


*  2  I 

.2-3  I 

•3    <■    O 


es 


Soft 

■f  §S 

5a» 


o  2.' 

Sc'    i 


"55"'  • 


a  '  '  'S. 


«  *'^5  m 

o,^       o  o  o 


«II 


O     03     CO 

o  e  o 


3' 

6 


I« 


OB 

ZS  CO 

CB  03 

CO  O 


•c 

a 

3 


Digitized  by 


Google 


Guyana«  britanicae. 


313 


2 

< 


6 
2 


s 


2 

s 


© 

Xi 


*»  J2S  ci  3.1:  ? 


3    .-  « 
1»      «  IS 


«■     W     sz 
J5  Ji    £ 


cS    es    cS    cS 


^     «a     ca     ea     ge 

f  *C  T3  "O  T3 


0) 

*9 


-O    CO 


co    Qu 


E  s  3 


52    t* 


csg.9©j*©«*««* 


3 
E 


s»  g  ■*  x:  .2  .a 


MSE 


o 

i| 

f  "3 


e  4  to 

§  *  .5  2  3  es 

o  'S.  *  5  Ja  i3 


03 

3  es 

je   0 

es   3 

1  es  a  s 


9 


l's 


s. 

9  .- 


ifr 


4  s» 


ig  .£  J  £  äf§ 


9 


CS 
3 
.24 

C 
3 


•'S 

S     CO 

,3    ft 


Li 


ff 

*  5  13 


44  jh  £  oig  5 


es 

.9«  es   * 
g   2  ü 

*>  co  5       60      44  g# 

c   c   c        c        c   3 

33p       9       p  S 


*  * 


CS 


t* 


•fei 

3    CS 


I     5 

£2:3 


■M 


2  5      ©  -  s- 
»•3  2      3*3 


_  « 

o,  s 
o  o 


© 


f 


s§:§ 


ii 


<»  e  'C  3 
c  «1  «5  e 
o  e  ©       © 


-  *  2  a 
3  2*  2  •* 
o  £      9  'S 

O.  3 O.J4 


i 


*C  «3         CS    O   fr  • 9         g 

!.sls:gM&&8,   fe 


CS 


0) 

c 
© 


1 


C     CD 

aj   «   dj  3  5 


e8 
© 

S©     £ 


E 

9 

'.g  a 


S     *, 


S 
s 


C*  CS 


'Sfe'S 

«    08 
CO     © 

40 


*4cMCO 


S 
9 
SC 


Digitized  by 


Google 


314 


Taino. 


TAIN  0*). 


abi,  veni  —  ha,  guaiba  M.    (hai: 

Patagon;    aya:    Chactah;    hoye: 

Tarahumara.) 
aer  (venlus)  —  banzex  M. 
actern us  —  mamona  R.  jemao  = 

divinus,  deus  (mamona  =  deus : 

Moxa). 
albus    —    yuca,    luca   A.    (luza: 

Cbactab ;  elu  (tamoue) :  Galibi ;  la- 

paca:    Mbaya;    zaco:  Tolonaco; 

lue:  Chili;  yurac:  Peru;  hacaya: 

Cado;  usca:  Ozage;  yutaga:  Mo- 

cobi;  zac:  Maya). 
allus,  eminens,    excellens  —  Uhu, 

Üchelu,  car,    huibo,    ula  (uipo: 

Galibi). 
amatus  —  rozi,  berozi  R. 
anima,  cor  —  nanichi. 
animal,   ferus  —  caraeol  R.  (cara- 

cal:  Lybice;   caracoler  Gall.  vet., 

caraeol:  Berber  Alant.), 
antrum  —  vava  M.,  giaga,  bei  na  0. 
aqua  —  ama,  bagua  (may,  mayu: 

Peru;  nhama  Puri;  amuk,  ahua: 


Tzuluki;  ha:  Chonlal;   maya,  a: 

Mexican;    agua:    Veragua;    ak: 

Aiakapu8;    haya:   Shebay;    aya: 

Yarura  etc.). 
arbor  —  maca,  mapu. 
aurum  —  caona,  cauni. 
avus  —  ahiaeavo  R.  narguli  Ey. 
bellum,    exercilus  —  guazavara  G. 

huetu  Ey. 
bellus,  prineeps,  dux  —  taino,  ni- 

taino,  mitaino,  malo  (Herr.) 
bonus  —  malum  M.,  boniatum  0. 
— ,  nobilis  —  tiao  R.,  daino  M. 
calor,  calidus,  siecus,  febris  —  ze- 

chon ;  zezioncsM.  (sezäo :  Lusitan). 
campus,  planities  —  conueo  G.  V.; 

zavana,  zanaga,  mazagua. 
cantus  solemnis,  feslivus  —  areiloi 

areile,  areili;  batooo  G.  (arilin=s 

nominare,  indicare;  Aruac). 
caput,  apex  —  zimu  M.  huibo  (yu- 

popo:   Accawai;    pupei:  Macusi; 

opuwei:  Arecuna). 
cavus,  cavum  —  yara,  yari ,  yaru. 


*)  C.  8.  Rafinesque  (the  araerican  Nations,  Pbilad.  1836)  hat  (I.  215)  den  Versuch 
gemacht,  aus  den  ältesten  Nachrichten:  Columbus  (C),  Roman  bei  Ferd* 
Columbus  (R.),  Petrus  Martyr  TM.),  Ovicdo  (0.),  Las  Casas  (L.),  Herrer* 
(Herr.),  Gomara,  Diaz,  Acosta  (A.),  ferner  aus  Garcia,  Gili>  der  eine  lange 
Liste  grösseren  Theiles  von  geographischen  und  historischen  Namen  ge* 
sammelt  hat,  (G),  Humboldt  (H.),  Munoz  und  Vater  (V.)  alle  Wörter  aus 
der  froheren  Sprache  von  Haiti,  der  Taino,  zusammenzutragen.  Sie  erweiset 
sich,  gleieh  den  Dialekten  in  den  andern  grossen  Antillen  und  jenen ,  die  auf 
den  kleinen  Antillen  von  den  sogenannten  Eyeris(Ey.)  oderCabres  gesprochen 
wurden,  und  gleich  -den  meisten  des  Continenls  als  eine  vielfach  gemischte. 
Viele  Worte  hat  sie  mit  der  Aruac  und  andern  Dialekten  der  Guyana  ge* 
mein,  wesshalb  wir  sie  hier  einschalten.  Wir  treten  übrigens  weder  für 
die  Vollständigkeit  noch  für  die  von  Rafiaesque  versuchte  Deutung  mancher 

'  Worte  und  für  die  Richtigkeit  seiner  Yergleichungen  ein.  Er  hat  dieselben 
über  viele  ausseramerikanische  Sprachen  ausgedehnt,  und  hält  die  Haiti- 
ner für  peksgischen Ursprungs.—  Die  38  Worte  der  westlichen  Dialekte  von 
Cuba,  Jamaica  und  den  Lucayos  und  die  50  aus  den  östlichen  Dialekten 
der  grossen  Antillen  und  der  Eyeri  der  kleinen  fügen  wir  nach  Rafines« 
que's  Zusammenstellung  an. 


Digitized  by 


Google 


Taiao. 


315 


clava  militaris  —  maoana  A.  ma- 
chanaO.  (macana:  Daricn  et  mul- 
tae  linguae,  macahui:  Mexic). 

coelotn  ; —  turei  M,,  coaiba  R., 
ubec  Ey. 

coeruleiw,  violaceus — tun  na;  qui- 
b«y>  guei  in  dial. 

collis  —  huibo  M. 

eorbis,  sporla  —  hava  G. 

culler  —  henequen. 

caprum  —  taob  C. 

aurichalcum  —  hobin  M. 

noj)  curo,  sine  cura  —  macabucaM. 

cymba  —  canoa  A.  (kSn:  Teuto- 
nice,  cahani :  Alna,  canahua,  ca- 
nabir:  Galibi;  guyon:  Guaneh. 

daerooo  (angelus?)  —  zerai,  ze- 
mes,  ehernes. 

daemon  malus,  malum  —  luyra  M. 
mabuya  Ey.,  GaKbi. 

deus  —  jovana  0.,  yoeahuna  R. 
M.  (aehaman,  ahiean :  Guanch.; 
yaho:  Apalachi;  yahuagon:  Hu- 
ron ;  toakon :  Osage ;  conome:  Ya- 
rura;  cu,  cayum:  Maya). 

dies  —  d). 

dominus  —  taino,  mato. 

— ;  massier  —  guama. 

dorou8  —  boa,  bohio  A.  boi  R. 
canei  Munoz.  lunohoko  Ey.  M. 
(bohio :  Apalachi;  buhio,  na,  otoeh : 
Mayajbaua:  Galibi;  bahi:Aruao;hu- 
aehi :  Peru;  oca :  Tupi;  ba:  Mizleca; 
pohos:  Tao;  chaho:  Tarasca). 

duo,  seeondus  —  bem? 

dux,  priooeps,  dominus  —  guama 
M.  (amo:  Choco;  aban:  Maya; 
hamon:  Allantid. ). 

edere,  comere  —  imas,  mani  A. 

ego,  meum  —  ni,  n\  mi,  m\ 

ejus,  is,  Ule  -*-  li. 

esse  —  tei,  ei. 

est,  id  est  etc.  —  zi,  el,  ert. 
ens  —  bei,  beira. 
exercitus,  bellum  —  guazavara  G., 
huetu  Ey. 

femina,  uxor  —  inuya,  hita,  ili, 
bibi,  inara,  liani,  churon  Ey.  (ui- 


ta:  Gora;  tilua:  Mexic.;  nualitu: 

Sativa;     esena:     Moxa;     tiguy: 

Muyzca;    tinio:    Maypure;   yate: 

Mocobi;    nikib:   Atakapas;    zina 

(puella):  Olhomi;  wanita:  Uchi; 

iras:  Gumana;   ira:    Goyba:   nia: 

Apalachi. 
ßlia  —  rahen  Ey. 
filius  —  el,  rabu  Ey. 
ßtam —  hicoM.j(hilo,  pila:  Maya). 
finis,  cauda  —  yarima  M. 
flos  —  ana  A.  (dani:  Olhomi). 
fluvius,   rivus,  fluetus  maris,  dilu» 

vium  —    niquen,   neguin,   zini- 

quin ,    cuhen ,     agaa    in    Cuba. 

(wuinic:  Aruac;  necua:    Yarura; 

uchi:  Ghaclah). 
fons  —  coa,  maca,  mini, 
forlis  —  carib. 

frator  —  guatiao  H.  (layo :  Polynesia). 
frigidus  —  ymizui  R. 
fruclus  —  guauanas  Ac. 
fruetu  plenus  —  co. 
funis,  chorda  —  cabuya  G. 
gemma,  nummus  —  aguacat  0. 
homo,  horaines,  mas,  marilus,  gen- 

les  —  hito,  guani,  cari  R.,  ma- 

gua  G. 
homines,  genles,  viri  —  chivi,  ibar 

M.;  cabres  Ey. 
hortus,  amoenus,  gaudium  —  coai 

R„  chali  Ey. 
hostis  —  anaki  0.,  akani  Ey.  (ana- 

kirn:  Aramic) 
idolon  —  zemi,  zemes,  ehernes, 
ignis    —    cuyo    M. ,    cuxo    Humb. 

(icurLule;  eguza:  Saliva;  yueu: 

Moxa;   culha:  Chili;  cuja,  coia: 

Malali;    cuati :  Sapibocona;  haa: 

Taruma). 
in,  inlra,  inlus  —   hiqui  in  Cuba: 

Lael. ;  nacan  C. 
infans,  progenies,   gens—  el,  ili, 

guaili  R. 
inflnitum  —  rapila,  apito,  virila  R. 

M.  0.  (nomen  dei). 
instrumenlum  musicum  —  habao  R.? 
insula  —  caya,  caic,  caiz,  caiques. 


Digitized  by 


Google 


«16 


Taino. 


invisftilis  —  guiraazoa,  zuiroaco, 
quinazona  R.  M.  0.  (nomen  dei). 

iraiua  - —  zynato  M. 

is,  ille,  illud,  Uli  —  gua  (arliculus 
indicalivus) ,  i,  hi,  hin,  zini,  li. 

jusculum,  ooctus  —  calalu. 

labor,  opus  —  boria. 

laboralor,  servus,  mancipium  —  na- 
bor,  anaboria,  naborili. 

lac  —  loaR.  (leih:  Celuc,  iit:  Sa- 
xon.). 

lacus  -—  haguai. 

lapis,  saxum  — -  sriba» 

lapidosus,  saxoaus  —  zibao. 

latus,  pars,  ex  parte  —  nara  R. 

leelus  penailis  —  amaca  A.,  aona- 
zas  L.;  barbacoaH.;  nehera,  «e- 
kera  in  dial,  (eamata:  Peru;  aata- 
ca,  akat:  Galibi,  amaca:  Yaoy). 

ligoum,  a/bor  —  maca,  mapu  A„ 
butos  Ac;  maica,  chimala  Dial. 
(caa:  Tupi,  Mbaya;  kag:  Ataka- 
pas;  canch:  Nalcbez;  manga: 
Adaiz;  aca:  Peru). 

locus  —  guara  R.  (coara:  TupiJ. 

lumen,  spleodor  —  tureigna  M. 

luna  — -  maroyo  R.,  marohus  0., 
mona,  kati  Ey.  (wanehu:  Wa- 
rau). 

magnus,  crassus,  largus  —  ma, 
magua,  guama  A.  (ma:  Apaia- 
ehi;  manaho:  Othoroi;  gua:  Mat- 
ches; guazu:  Guarani). 

mamma,  ubera  —  loa  R. 

inaler  —  maroa  M. 

mare  —  bagua  V.;  balahua  Ey. 
(cagtia:  Salivi;  gua:  Tupi?). 

roedicua  —  bofci  G. 

melallum ,  durus  —  nin  ,  guanin 
C,  hobin  M. 

miles  —  vara* 

mitis,  benignus,  mansua  —  malum 
M.,  boniatum  0. 

montes,  regio  monlana,  aapera  — 
tihui,  huibo,  baino,  zibao,  hayti. 

roortuus,  Spiritus,  speclrum  —  opia, 
opoyem,  goeiz. 

movens  —  mana. 


muitum,  nmlti  —  tocbeta  M. 
musica,  slrepitus    —    habao,    gia- 

huba. 
mundus  —  qtreya,  ocon  R.  AI. 
nebulosus  —  furzidi  Herr. 
non,  nihil,  male  —  mayana,  maca 

M     (ma,    malar:    Maya,    mana: 

Peru,  mani:  Poconcbi). 
nosse,  scke,  seien Ua  —  guarecoM. 
nunc,  hodie  —  4i. 
nux,  putamen   —    zibayo  M.  (zifca 

=  lapis). 
occasus   soJis—    secaya.    (surya 

Saoscril). 
oculus    — -    m  0.    (coai:    Gahiri). 

(alssi:  Taruroa;  cuai:  Aruac). 
oainis,  e  —  qujs  R.  AI.;  xua  0* 
omnipolens  —  Hella  R.  siela   (no- 

roon  dei). 
opulentus,  dives,  divitiae  —  duchi 

Munoz,  duyhzi  Mn  duhos  G. 
panie  -*•  cazabi,    cazavi  A. ;    «iac, 

tnaru    in     Dial.    (coaque:    Chili; 

caneu :  Peru  ;     pasca :    ApaJachi ; 

maru:  Zingani). 
panis  assatus  —  xauxau  G. ;  akas  C 
paradisus  —  eoyaba,  coaibai  R.  Herr. 
parvus,  minulus,  nihil,  inaecUin)  — 

nigua;   nianti  Ey.    (chigua:   Da- 
rier; enchique:  Yaoy). 
paier  —  ahta,  baia  R.  *   vara,  ba- 

ba  Ey. 
pax,  quies,  quielus  —  teka  M. 
peregrinalor  —  umakua  Ey. 
peregrinus  —  cbapetoo  A*.  ?  Gua- 

ehinango  I>iaz  In  Cnba. 
pBua,  luaua  pilorum  —  batos  M. 
potio  e  granis  naaidis  —  ohieha  A. 

(chica:  Peru;  chicha ;  Chili ;  hui- 

cü:  GaUbi). 
pontifex  —  buhui-liho  A. 
prata  —  zavana,  zabaua  A. 
purpureum  —  ragui,  aniqua  M. 
qui,  quae,  quod  —  hiqtii  Lael. 
rales  —  balza  A.?  (hispankse). 
regulus  —  cazic,  caciqne ,  caeiqui, 

caxicas,   eaaiche  (pronunoiaüoBe 

di  versa)« 


Digitized  by 


Google 


Tftiitd. 


317 


reeesaue,  loous  —  liba  (iüva:  Topi). 
remus  —  pagaya,  pages,  nae  M. 
rilos,    cerimoru*   —    reili    (arilin: 

Aruac). 
ruber  —  riz:  Dia«, 
unguis  —  moinaly  Ey- 
aacer ,  saerum  —  auc  M. ,  yac  G., 

guaca    R.    (aca,    huaoa:    Peru, 

huacan:  Cora,  hualic:  Huaxteca). 
aaeerdos  —  bohho,  baulio,  buhui, 

bohique,  behique,  boilion,  bouiti, 

buulio,  boyeto  (diversorum  ecrip- 

lorura). 
iacculus,  burea  —  oucaio,  xucalo. 

(poeaa:     Poeobolan;      ooaouro:* 

Mohigao;  eoechmz:  Mexioa*). 
aeariatinaa  —  pu ,  bu. 
senex,  velus  —  ua,  boh,  be,  bohi- 

(o,  bobiqoe  A.  «ata  maximue  — 

nenechiii  R. 
sie,    8aoe   (affirmauvum)     ~     ha 

(hea  Afrio.  Atlant;  haa:  Otoma- 

oof    Olhorei,    Cumanehi;     baha: 

Apalacbi;     oyah:     Ozage;    ahi: 

Cado;  yaaay:  Aruac. 
aidus,    siella    —    starei  M.  (strica, 

tirko  Galibi,  Tamanaoo,  Oloma- 

ca  ei  aliarum    gentiuai    in  Guja- 

na.  chirica:  Yaoy,  silico:  fietoy, 

ergrai:  Abipon,  setere  Patagon), 
sol  —  boinial,    binthailel,    kachi: 

Ey.  coof.  -cazic 
splendidus  —  lurcigna  M. 
apiritaa,  aoima,  speclram  —  goefc, 

opoyem  Ey.  (goz:  Vilela). 
sum  —  dacha  M. 
aume,   cape   ~~   chuo  C,    chugue 

Her.  (huyoa:   Aztek;   ohea:  Ta- 

rasca).  Conf. :  caacer. 
aupra  —  ubek  Ey. 
syWa  -*~  areabulos  Ac. 
tefts —  gua  (artieulus  demofialrativus.) 
tempestas,  furia  —  furacaneM.  hu- 

raeahe  G.,  urogan  Ey. 
templum,    sacellum  —  cu  Acosla; 

Izia  (Izia,  cu  (deus) :  Maya,  Chon- 

tal,  Mexican). 
terra,  conlinens  et  insula  —  java, 


khaya,  «ayos,  hay»  guaca.  (k*- 

ü:  Guianau;  hota:  War  au), 
thron  um  -w  duohi  Monoz. 
tinünabulum    —    maraoa   (maraca: 

Tupi;   tamaraca:  Aruac;  nrnlacd: 

Apalachi). 
Urea,  terlius  —  abera? 
tu,  tuum  —  ti',  te. 
tugurium,  domu6  —  boharque  Mu- 

nos,  canei  G.,  tuhonoco  Ey. 
unus,  primu8,  solura,  onice  — *  ata 

alu    Mi    (*la :    Muysca ,    hatun : 

Peru,  carata:  Sapibocoafe)r 
urbs,  domus  —  bobk>. 
ventus    (vel  aer)    —    banne*    M. 

(aeale:  Bora,  eheeai  Mex»). 
vermis  —  cusi. 
vestimenlum  — <  coebio  W.  R. ;  y*- 

guas  Herr,  (cuays:  Gfclibi;  pon- 

cho:  Chili), 
vesüt  —  yaguaa  Herr. 
viridis  -*•  huarahua,  ^uaragua  Laet. 
vita  —  bi  G. 
avis    —    bogtael    R.;»  ipis:    Cuba 

( gualpa :  Peru ;  eoxoi :  Huasfteca ) . 
avis  phoenicopterus  —  ipiriaDiaa  in 

Cuba. 
phasianus{erax?)  —  babiayasHer. 

Cuba. 
Cancer,  (nca)  —  taracota? 
canis  —  euchis,  gochis,  aloo  (chi- 

chi,  alco:    Mex.,   ehegua:  Chiti, 

eule:  Lule,  ateo:  Peru), 
concha  — -  guey  C,  cohob  0. 
orocodilua  —  Cayman, 
culex  — -  jejen  M, 
dasyproeta  —  aguli ,  aguohi,   huti, 

ulia,  culi  R.  A.quaüior  speciea: 

maxima:  hulit,  minima:  mohuy; 

chemi,  cori.  Cfr.  saraguchi:    Ae- 

gypl. ,  cuyes :  Quito,  coy :  Huaa- 

teca.  cuya:    Peru,  curuc:  Tayro- 

nas.  quinaris :  Cauoa). 
dasypus  —  alatu  E. 
didelphys  ( opossum)  —  tona  R. 
elater   noctilueus    —    cocuyo,   cu- 

cuyo,  locuyo,  cueuix;   zievas  in 

Lucayis. 


Digitized  by 


Google 


318 


Tainö. 


formica  (pismires)  —  coraexon  R.? 
lacerla  -—  guana,  iguana  A. ,  yua- 

nas  Herr,  (leguan:  Aruac,  juga- 

na:    Cumana;    aguana:    Guinea, 

jaganda:  Congo). 
manatus  —  manati  A. 
musca  —  cocuyo,  cuinix,  zievas. 
piscis  —  ican,  guaycan  Munoz. 
psillaous  —  paraca,    maca:    Cuba, 

Aruac. 
rana  —  lofc  G. 
remora   (piscis)    —  reveo  H.  ram- 

bos  Ac%,  remora  G. 
serpens  —  boba in  Boriqueft  (boia: 

Tupi;  eoa:  Mexic.). 
squalus  (piscis)  —  teburaO.,  libu- 

ron  Ac. 
atts  (dicotyles)  et  pecari  —   zaino 

scuna  Ac.  (tayasu:  Tupi,  iagua- 

zen:  Guanch.). 
testudo  —  icota  G.t  icoiea  Humb., 

cabini  M.   (cotoa:  Cumana). 
achras  cainito  —  cainito. 
agave  «—  maguey,  magheih  H. 
ananassa  —    boniaraa  G.   fanpolo- 

mi  Ey. 
anona  —  guanavan  H. 
arachis  bypogaea  —  mani. 
bixa  orellana  —  bixa  G.,  achioloH. 
bulbus,   cepa  —   cabaicos  R. ,  ma- 

coanes  M. 
balatas  edulis  —  batalas. 
calamus,  arundo,  maranta  —  yaru- 

ma  Her.  (uaruinä:  Tupi). 
capsicum  (acre,  vellioans)    —  axi, 

aji,  ages  (axi:  Cumana). 
cbrysobalanus  ~~  hicaco.  . 
Cucurbita  —  h/ibuera  M.  0.  Munoz. 

(higucra   hispaaice    =    opuntia 

luna). 
dioseoreae  radix  —  niames,  ämes, 

m'ames. 
fungus  —  yegan,  guiyegan  R. 
gossypium  —  mapu  Ey.;  zeiba  A. 


(ßombax)   (eosib:  Arabw.   vet; 
kipi,  kapas:  Sanscril). 
guayacum    officinale    —     guayac, 

guayacan  H.,  guacum  0. 
heliconia  —  bihao. 
clusia  alba?   hymenaem?    —   copal 

G.  H. 
coccoloba  pubescens?  —    copei  0. 
indigo  —  digo  R. 
lycopersicum  (lomate)  —  lomatesG. 
mandiooca  (dulois)  —    boniata  0., 

yuoo  M. 
yucca  gloriosa?  —  yuca  Ey. 
ocimimi  —  zochen  R. 
mammea  americana  —  mamey  M. 
mülum  —  panyckeM.  (?panicom). 
musa   paradisiaca   —    banana  H.; 

camoie  G. 
palma  —  yagu«  Ol",  eaieo  Ey. 
pastin aca  —  guaieros  M. 
pimento  —  pyman,  pimienla:  Maya. 
paidium  guayata  (pomifemm«  pyri- 

ferum)  —  guayava,  guaxaba  M., 

guava,  guaiva,  guyaba. 
arbor  cedro  similis,  podocarpus?  — 

cauvana  G. 
rhizophora  mangle  —  mangle  H. 
sannen  tum,  liana  —  bejuco  M.,  bi- 

xuco,  bexucum  0. 
spondias  hobo  —  xobos  R. 
swietenia  —  mahogani  H.   cahoba. 
theobroma  cacao  —   cacao  A.  vide 

mexic. 
tubulus  labacinus  —  tobaco  AL  (baj- 

cana:  Caraibi). 
tabacum  —  cohiba  0.,  cogioba  R., 

cohoba    M.    (dokhan:    Arabice, 

tuhica:  Nuba). 
zea  mays  — >  mahiz,  mayz  A.  (mai- 

za:   Bask;   raas:  Nepal,  Congo; 

maiz:    Turan;  Jiazez:   Apaiachi; 

iziz:  Huasteca;   zara:    Peru;   ya- 

sit:  Cora;  umita:  Chile). 


Digitized  by 


Google 


Taino. 


319 


Dialecti   in    occidente    insularum  Cuba,    Jamaica  et  in 

Lucayis  *). 


lorom  —  nucay  C.  L. 

deus  —  yocahuna,  guama-coti,  gua- 

ma-oxocoti  C. 
domus  —  bohio  C. 
ens  supremura  —  atlabex  G. 
fluvioß  —  agua  C. 
foos  —  mini  L. 

insula  —  caya  L.,  cayo  0.,  caic  J. 
intra,  in  —  hiqui,  nacan  G. 
lignum  —  maica  J. 
nobilis  —  to,  malo  G. 
panis  —  zabi  C* 
peregrinus  —  guachinango  G. 
princeps,  domiuus  —  guami  B. 
regulus  —  caxicus  C. 
ruber  —  ris  C. 
sacculus,  bursa  —  cucato  J. 
sacerdos  —  behique,  bohique  G.  L. 
spirilus,  8pectrum  —  dupi  J. 
terra,  regio  —  katos  L.,  xai  £,  oa- 

can,  guaca  G. 
vita  —  bi  C.  L 


canis  —  alco  C. 
concha  —  cohobas  C. 
crax  (avis)  —  babiayas  C. 
crocodilis  —  cayaman  C. 
dasyprocla  —   usias,  hutte,  quina* 

xes  C,  hulia  L. 
e  laier    noctilucus    —     oocuyos  G.v 

zievas  L. 
perdrix  —  lizas  G.  (Ocampo). 
psillacus  —  maxa  C.,  macan  J. 
remora  —  reves  C. 
vermis  —  cusi  J. 
vermis     (curculio     palmarum)     — * 

piojo  J.  (?). 
dioscoreae  radix  —  mames  G. 
guajacum  officinale  —  guacum  G. 
opUQlia  (caclus)  —  tuna  G. 
podocarpus  —  cauvana  G. 
theobroma  cacao  —  cacao  G. 
9ea  mays  —  maysi  G. 
coccoloba   uvifera    (uveros  C.   his- 

panice)  —  copei. 


Dialecti  orientalis  insnlae  Boriquen  et  insularum  caraibi- 

carum  **). 


angelus  —  chemin;  aogeli  —  che- 

mignum  £. 
avus  —  narguti  E. 
bellum  • —  nihuelu  £. 
coelum,  supra,  superne  —  ubec  E. 
cor  —  nanichi  E. 
cymba  —  piraguas  B.;  canoa,  pa- 

ges  E. 


daemon  malus  —  mabuya  E. 
deus  —  jocana,  guama  nomooon  B. 
domus,  tugurium  —  luhonoco  E. 
femina  —  inaru   E.;    feminae  — 

inuyum  E. 
filia  —  raher*  E. 
filius  —  rabu  E. 
gens,  populus  --  ibas  B.  cabiesE. 


*)  C  =  Cuba,  nach  Columbus,  Acosta,  Herrera,  Diaz,  Laet,  Munoz.    J  =  Ja- 
maica, nach  Columbus,  Garcia,  Gomara.     L  =  Lucayas,    nach  Columbus, 
.  Oviedo,  Acosta  cte. 
•*)  B  =  Boriquen  (Puerto  Rico),  bei  Herrera,  Acosta  etc.    E  =r  Dialekt  der 
Weiber  der  Caraiben,   fast  ganz  verschieden   von   dem   der  Männer  nach 
Rochefort  u.  s.  w. 


Digitized  by 


Google 


3» 


Oyamli. 


horlus  —  chali  E. 

hoste  —  akani  E. 

is  —  ni,  ri\ 

lectus  —  neckera  E. 

lignum,  arbor,  arcus  —  chimala  E. 

luna  —  mona,  kalt  E. 

mare  —  balana  E» 

mas,  vir  —  eyeri  E. 

maier  —  tribi,  uuou-churon  E. 

nebulosus  —  furzidi  ß. 

nobilis  —  ditayno  R. 

nunwHß*  gemua  —  agucaL 

panis  —  maru  E. 

parvus  —  nianli  E. 

palet  t—  baba,  nueu-cbili  E. 

purpureus  —  po  E. 

sacerdos  —  boyez  E. 

sangui*  —  moinalu  E. 

serpens  —  boba  B. 


servus,  mancipium  —  labuyn  E. 

sol  —  kachi,  cochi  E.; 

sus  —  saine  B. 

Spiritus,  speclrum  —  opoyem  E. 

lempeslas  —  urogan  E. 

terra,  insula  —  kati  £.;  ca,  ay  B. 

uxor  —  liaoi  E. 

vialor  —  uinckua  E. 

vir,  eyeri  E. ;  viri  eyerium  St 

bombai  ceiba  —  zeyba  B. 

cocos  (palma)  —  eoquiUas  B.  (?) 

hippomane  mancinella    — -    maaza» 

oila  B, 
guayacum .  offieinale  —  guage  B. 
musa  paradisiaca  —  earaois  E» 
palma  —  caico. 

swielenia  mahagoni  —  maga  B. 
violaT  —  quibey. 


OYAMBI*> 


accendere  —  amoini. 
acus  —  cacoussa. 
aogrolus,  a,  um-  -^-  ikaraw. 
aetniops  —  tnecrou,  necrou  (negfo 

porl. ). 
ala  —  ipepokang. 
albus,  a,  um  — *  sing, 
aüigare,  affigere  —  ovonkouale* 
alias,  a,  um  —  ipoko. 
amare  —•  erartou. 
amicus.  socius  —  semou,  iy«,  ale- 

wawa. 
amila  —  pipi. 
aahefcare  — *  ^mottng. 
animosus,  audax  —  nokiye'ye. 


apportare  —  eroule. 

aqua  —  ih. 

arbx>r  —  iwira\ 

arcus  —   paira. 

avunculus  —  pai. 

assare,  lorrere  —  ennile. 

eures  —  fiami,  inami. 

baculus  —  epouilou. 

barba  —  eacouara,  eaconawa. 

—  in  menlo  —  cratoubape-piraba» 

~  i«  labio  •**-  oemeraba. 

bene  —  naycoye* 

bonus,  a,  um  —  icato». 

bullire,  fervere  —  emonmoye. 

calcaneus,  calx  —  epouita. 


•)  In  den  südlichen  Grenzgegenden  der  französischen  Guyana,  an  den  Quellen 
des  OyapockT  Jari  u.  s.  w.  *-     Adam  de  Bsutc  und  Ferre  in  BnM.  de  la 
,  See.  de  Geog».  1834.  107  und  Leprieur,  ibidem  225.  —  Ein  äealich  rei- 
ner Dialekt  des  nördlichen  Tupi. 


Digitized  by 


Google 


Oyamhj. 


321 


capilli  —  apira. 

caput  —  eacang. 

carbo  —  tata-rapoing. 

cauda  —  waya. 

chorda  aroua  —  ourapama. 

clava  —  cawaropa. 

colligere  —  eoupite. 

coUwm  — >  oooroukawa. 

confringere  —  eöuka. 

consobrina  —  cacagne. 

consobrinus  —  taTro. 

conlenlus,  a,  um  —  erourou. 

coquere  —  oyippe,  oyouppe. 

cras  —  coye\  covi. 

crales  pro  exprimenda  radice  man- 

dioccae  (upiti:  Tupi)  *—  tapici. 
cymba  — igara.' 
wilter   tonsorius   —    nawaye    (na- 

valHa:  port.). 
currere  —  eniane. 
cutis  —  pirera. 
dare  —  hemeheng. 
debere  —  naponme. 
decootum  «eae  «*—  houhi. 
deglubere  —  cpirok. 
denies  —  erai. 
deplumare  —  eäwat. 
digiti  —  epoua. 
—  pedis  —  epouia. 
discus  —  parapt. 
dormjre  —  okette. 
dorsum  —  eape,  tappe, 
dum,  postea  —  courmoo,  coromou. 
ebrius,  e  —  wawej>ore. 
edere,  comere  —  eyemiyon. 
ensis  —  safere  (gaNice). 
fames  —  amouaem. 
farina  mandioccae  —  meyou. 
febris  —  carayeu,  carayou. 
femina  —  nimene. 
femoralia  —  siröa,  chirolleS. 
femur,  crus  —  evakoua,  etapo. 
filia  —  nimenu 
Andere  —  icoka,  eoka. 
fluvius  —  euyee,  ih£e. 
fraler  —  eröi. 
fron»,  fronlis    -  erouwape. 
fumum  labaci  haurire  —  emottook. 


genae  —  eroba,  eraya. 

genu  — -  enepouissame,  enen^pou- 

ang. 
globuli  sdopetarii  —  pirato  wassou. 

—  vilrei  —  mohira. 
gracilis,  e  —  ek6i. 

grando  plumbea  —  pirato  miri. 
habilis,  e;  aptus,  a,  um   —  omou- 

nian. 
bamus  —  pina. 
heri  —  coue\ 
humeruB  —  erlbapoui. 
hydria  — »  macoua. 
ignis  —  lata. 

imbecillis,  e  —  nokouwaye. 
indusium  —  tilou. 
ineplus  —  necacoye,  nocacoye. 
infans  —  yawira. 
in  tuen,  speclare  —  emae*a. 
ira  —  aymouroume. 
ire  pescalum  —  iae  iapi  naeti. 
j  urgare  —  jawon. 
labia  —  ireme,  erembe. 
labor,  opus  —  morico. 
lassus,  a,  um  —  eraoupape. 
lavare  —  ecouloug. 
leclus  pensilis  —  tya,  tia. 
lignum  —  ewtrapoko. 

—  cremiale  — '-  eiboura. 
lingua  —  cincou. 

longus,  a,  um  —  ipokamoi. 
luna  —  yäe\ 
maxier,  a,  um  —  ocining. 
magnus,  a,  um  —  lourou. 
malleolus  —  eperena. 
malus,,  a,  um  —  .nlcatou; 
mamma  —  assoussous. 
mane,  lempus  malutinam — oy*iwe\ 
man  us  —  epapoui. 
matureseere  —  ipirang. 
mel  —  eira. 
menlum  —  erediba. 
meridies  —  avicateu. 
mons  —  iwilira. 
monslrare  —  onpia  mou-em. 
mori*  —  omanou. 
morlarium  —  einaca,  einoua. 
mungere,  emungere  —  eoulira, 
41 


Digitized  by 


Google 


3£2 


Qpunhü 


mullum  —  jatfeew. 
naaus  — *■  inci. 
nalare  —  eyayou. 
nere,  suere  — •  emoupwpouk. 
nidus  —  wira. 
niger,  a,  nm  —  epiou. 
nou  — -  natu, 
ooeulece  —  eyouka. 
odi  —  naorewi. 
oculi  —  erea. 
oleum  —  jande,  yiandi. 
olla  (canari)  —  louroua  miasig. 
os,  oris  —  ecourou,  owou, 
os,  ossis  —  canguera. 
ovum  —  oupia», 
parvus,  a,  nm  —  miasig. 
palus  x—  ipawa* 
pect  us  —  epocia. 

pendere,  stippen  dere  —  moyassiko. 
pes  —  epoucoupe. 
phalangea  ötyälorum  —  epouakang. 
piger,  a,  um  —  niawari,  yniawane. 
pileus  —  camererou,  cbapore. 
pilus  —  haba»  hava. 
piscalor  —  gkouwa. 
piscis  —  pira. 

pislillum  n^orlarü  —  eimoura, 
pluere  —  amaiioul,  okile. 
pluvia  —  a  manne, 
pluma  —  ipepo. 
posse  —  einoung. 
prehendere  —  ekik,  eiki, 
profundus,  a,  um  —  japoua. 
provocare   —   name,  niame. 
puor  (parvus,  maguus)    —  j^üira, 
(counoumi,  kirey). 

pulvis  pyrius  -i couroupara. 

pungere  —  fössok«, , 

rem  us  —  epoucoita, 

rivulus  —  taca,  yarape,  taearerew. , 

rixalor  —  ner£cassi. 

rostrum  —  icic,  incic 

ruber,  a,  um  — ,  pirang» 

sabulum  —  issing. 

8agitla  —  ourapara. 

—  petere  —  ejewa,  ejiwoo. 

sal  —  soalo,  corey. 

salve!  —  copeL 


■  saxum  —  (acourou. 

scamnum  —  apoca. 

scamnum    (pagata)     —    carouron 
(yama(euk). 

secare,  soindece  —  acoussi. 

securis  —  you,  wiwu 

semila,  via  —  p£. 

sencx    velus    : —    lamoui,     tamou, 
lairi,  lamoucbi». 

sie,  sane,  recle  -—  Ihö. 

sicera  —  cawaUata;  paratem. 

sidera  —  y&e-laia. 

silis  —  eiwaie, 

sol  —  cayarä. 

sordidus,  a,  um  —  ökta» 

sor.or  —  nianiat 

speculum  —  warawa,   warwa. 

spina  — *  gniou.  • 

.  sponsionem  facere  —  $moum*au. 

stnllu8  —  yawetle. 

supercilia  —  eropoukaraba. 

sura  —  erelouma. 

sylva  caedua  (abalifi)  —  eeco- 

labacum    —    peJemma*    macourey, 
pelemmora. 

lelum  pyrium  —  mokawa. 

lerere,  conterere  —  eäpika»  ekilik. 

lexere  —  epowane. 

libia  —  eroloumakang. 

limidus,  a,  um  —  okiye« 

lubulus  fumarius  — -   peipo   (pipa). 

lugurium,  domus  — •  oka. 

tunica .— -  lemoukourou. 

umbilicus  —  epouew*. 

unguis  —  epampe* 

venator  —  oyoujka,  iporang. 

venler  —  eroue. 

venlus  -~  welou.    . 

vir  —  yo,  teeo, 

viridis,  e  —  saheuk. 

Numeri:  1  pessou. 

2  mouepugue.   r 

3  mapour. 

4  moypeale« 

5  jateute. 
bos  —  lapiroussou. 

bradypils     didatflylus   —     abicaye, 
tnajj. 


Digitized  by 


Google 


OjattMl 


bradipus  Uidaclylus  —  ahi. 

canis  —  yawar.  ,  ■     :    ■  j    . 

cervus  —  eoö,  eassou/eoüafcsoü. 

—  simplicicomis  —  cariacou. 
coelogenys  p**a  ~*-paca,     . 
dasyp*»  —  dapaehi. 
dasyproola  acuaohi—  acömebi-waye. 

—  azarae  —  aoöttehi,  acouci. 
dicolyles  —  iailitau. 

felis  009a  ~—  yawara*  «aiüouchi. 

—  pardalia  ••-♦*•  mar.acftya-pDUcoUt 
hydrochocrus  capybae»  ~+~  capivoira. 
lulra  brasiliensis  — .  ya/wakakgha. 
mus  —  adoaya/ 

—  raUus  —  anouyaou. 
ateles  paniscus —  cöatfa.    -     u 
simia  callilhrix  -t-  cahi. 

mycctes  fuscus  —  akikou,  akikew. 

aus  ~  tayaousing. 

tapirus  americanus  —  lapiira. 

vesperlilio  —  anira. 

ampelis  carnifex  —  arawira. 

—  cotioga    — *    mtomiwara    on- 
name. 

—  cayana  —  erä»ttka. 
warn  —  arapono. 
caprimulgus  — -  wakirawa. 
calbartes  jola  —  ourouwou-piwa. 
columba  —  picaöu* 

colymbus  —  larara. 

crax  aleclor  —  mountou,  mouitou. 

cryplurus  (major)  —  inamou. 

—  (minor)   —  soüi. 
ihraeafcto»  harpyia  —  wiratfu.  - 
eurypyga  ( (murale)  —  kfcrßt. 
hirundo  —  oura-singa. 

gallus  —  massakara. 
gallinae  pullus  —  massacarä. 
penelope  cumanensis  —   coujouvi, 
couyouvi. 

—  marail  —  maraye. 
perdrix  —  oulou. 

pipra  rupicola  —  pedung. 
psitlacus  macao  —  arara. 
psitlacus  —  courey. 


psitiacus  (conurus)  —  perichi. 
jpscjphja  anppilans  —  akami,  iakami. 
querqueduia  —  cawiriri. 
linamus  —  moucoucawa. 
lrochilus  —  perep6r<3wara. 
boa  ~  mohiou. 
bdihcopa  —  yararaga. 
crocodilus  —  yakare. 
iguana  -—  waya  markt, 
(upinambis  moakor  ~  ikirwareu. 
bufo  -*—  yo*rwaye. 
rana  — •  oouia. 
lesludo  —  yaotttfti,  yawi. 
apis  —  eirarouw*.  ' 

bombus  —  manana. 
cassida  —  niabi. 
culex  —  nacioung,  naeiou. 
elsfer  nodilueus  —  tttttfitaag. 
formica  —  laracua. 
ixode«  —  yaife^oughc, 
musca  —  mcrou. 
mulilla.  —  Uoya. 
papilio  **a-  panama* 
pompilus  —  montouk. 
pulcx  —  touny. 
—  penetrant  —  tounne. 
tabanus  —  maganga. 
vespa  —  caba,  cava. 
arachis  hypogaea  —  mondowi. 
bambusa  —  cöurt^ouri. 
banana  (m»sa)  —  bacowe, 
balatas  cdulis  —  ictig. 
bixae  pigmentum  —  roucou. 
bixa  pingere  ■«-  ro^cwawg. 
canna  saccbarifori  —  acikarou  (as- 

sucar:  port.). 
capsicum  frulescens  —  ikeing. 
carica  papaya  —  mahou. 
dioscorcae  radix  —  cara. 
frulex  gossypii  —  awamonian-iwira. 
gossypium  — -  amoniou. 
filum  gossypinum  —  enimopoü. 
jatropha  manihot  —  manihoc. 
palma  mauritia  —  mirici,  miriti. 
sarmenlum  (liana)  —  oussimo. 


Digitized  by 


Google 


324 


9ÜKOT. 


P  A  L  I  C  ü  R*). 


aqua  —  om. 

da  mihi  aquam  —  enonta  oni. 

angor,    sollicilus  sum  —  bononka 

dini. 
contentus  sutn  uxore  mea  —  bara- 

betkiou  ronkakia. 
non  contentus  sum   trxore   mea  — 

kantebek  nonkaka  onaga. 
corrupturo  est  — r  babouse. 
bonus  —  kebeine. 
bos  —  paca  (hisp.) 
credo  —  kata. 
cymba  —  monho. 
dabo  tibi  globulos  vitreos  —  eaepa 

karbilate. 
andoles?  angeris?  soiticitus  es?  — 

maba  pika  dini. 
domus,  tugurium  —  paitipin* 
dornum  meam  peto  —  pinhouet  pin. 
femina  —  tanan. 
gatlus  —  takarak. 
ibo,  volo  ire  —  que  p'rkele. 
infans  —  caloandia. 
leclus  pensilis  —  aneyou. 
luna  —  cairi. 
mandiocca  —  oulate. 
farina  mandioccae  —  eouac. 


multum  —  banekenafc. 

mulli  pisces  —  baneken  aima  ki. 

habeo   m«Uom    sioerae    —   baneke 

polalawin  noroonc. 
nolo  edere  —  ana  eske. 
patera  cucurbitina  —  tomaur. 
tene  pateram  Uiam  cucurbiünam  — 

apooi  tomaur. 
piscis  —  aima. 

pone  hie  supra  —  ikene  nola. 
puer  —  makibmani. 
quid  est  hoc?  —  marne. 
remus  —  poolaite« 
salve  —  aitene. 
sidera  parva  —  orapyoubouye. 
aldebaran  —  awaori. 
antares  —  acourr& 
crux  austrat»  —  leyebon. 
fitellae  a  et  ß  centauri  —  tekempen. 
orio'n  (3  reges)  —  mahori. 
plejades  —  tepessiri. 
sidus  „poulinicre"  —   coussoupou. 
spica  —  ouroukama. 
sol  — -  tamoye. 
silio  —  arabouin. 
vir,  mas  —  walri  (uara:  Tupi). 


*)  Bulletin  de  la  Soctete  de  Geographie,  Ser.  II.  Vol.  I.  p.  228. 
misch  von  Tamanaco,  Galibi,  Maoao,  Amac,  Uairaicd  u.  s.  w. 


EmGe- 


Digitized  by 


Google 


DIf TIOWAIRE  «ALIBI 


DICTIONARIIIM 

gallice,   latine  et  galibh 


Digestum  e  libro: 

Diclionnaire  galibi,  presenle  sous  deux  formes,  1°  commencant  par  le 
mot  francois,  2°  par  Ic  mot  galibi,  precede  d'un  essai  de  Grammaire, 
par  M.  D.  L.  S.  a  Paris  1763.  8°.  (Suile  de  1a  Maison  rustique  de  Cayenne.) 

Auctum  sermöne  latino. 


Digitized  by  LjOOQIC 


- '  t '       •        »   » 


Digitized  by  LjOOQIC 


ttictionariam, 

gallice  —  latine  —  galibi. 


af  ä  cause  de,  pour,  conlre  — 
ob,  'propier,  causa,  pro,  contra  — 
boeö. 

je  suis  bon  a  aaon  fils  —  bene- 
volus   sum  filio  mev   —    aou 
iroupa  mourou  boco. 
je  suis  venu  pour  les  galibis  — - 
veni  pro  galibis  —  oboui  galibi 
boco. 
Jesus   est  fache    conlre   les   me- 
chans  —  Jesus  hominibus  rnalis 
succenset  —  teleke  Jesus  yao- 
uame  boco. 
a  presenl,    presen  lernen  l,    l\  celle 
heure  —  nunc,  jam,  hoc  tem- 
pore —  ereuie. 

au,  dans  ou  dedans  —  in  vel  in- 
tus —  ta,  taca. 

au   soleil  —   in  sole   — -   hu- 
eiu  la. 
a  la  pluic  —  in  imbre  —  con- 

nobo  la. 
ä  la  caze  ou  dans  la  caze  —  in 
casa  —  aulo  la  vel  auto  taca. 
aux,  vers,  eti,   conlre,  de  —  ad- 
versus \  in,  contra  —  bona* 
je  vais  aux  isles,    vers  les  isles 
proficiswr  in  insules,  ad  in- 
sulas 


—  aou  nisan  oubaou  bona. 
ego  ire      insulae  versus.  — 
veux  -  lu  aller  cn  france  ?  - —  visne 
in  Gallium  proficisci?  -t-\ 
more  icheman  france      bona 
tu      velle        galüa     versus 
nisan? 
ire. 
(man,    cellc    parlicule   apres   le 
verbe  iehe,  vouloir,  marque  l'in- 
lerrogalion.  —  particula  man 
post  verbum  iche,  velle,  sig- 
nificat  interrogalionem). 
conlre   une   pierre    —    confra 
lapidetn  —  loubou  bQoa. 
il  a  peur   de   ta   robe,   c'esl-a- 
dire,   pres,   de  la  robe,   conlre 
ta  robe  —  metum  habet  vestis 
tuae,prope,  juxta  vestem  tuqm 
—  yeLecari   camieba  bona, 
absenl  —  absens  —  Qtianan,  nis- 
sen  (nis6en=  parli,  profeclus.) 
Remarquez  qu'ils  sous-enleodenl 
souvent    la    premiere    personnc 
dans  leurs  discours,  comme  cn 
cet  exemple;   raon  pere  n'y  est 
pas,  il  est  absenl.  11s  devroient 
sexprimer  ainsi : 
aou,     baba    ouanan 
mon      pere     absenl;    inais  ils 
se    conlcntenl     de    dire:    baba 
ouanan  —  anmadverte,  saepe 


Digitized  by 


Google 


328 


Diclionarium  galibi.  A. 


intelägendam  esse  primam  per- 

sonam  in  colloquiis,  ut  ex  gr. : 

pater  mens  hie  non  est,  übest. 

quod  illos  hoc  modo  exprimere 

putes:  aou  (mens)  b*bsi(pater) 

ouanan    (absens  est),   solum- 

modo  exprimunt :  baba  ouanan. 

achcler  ou   irailer    —    emere  sive 

agere  —  sibegali,  cibcgali,  set>e- 

gali,  sebegari. 

je  veux  achcler   un  lil   de  colon 

—  volo  emere  factum  xyUnum 

—  aou  ice  sibegali  acado. 
pour  ne  Pavoir  pas  aehele  —  dum 

non  ernennt  —  anabemapa. 
adroit,  je  ne  suis  pas  adroil — non 
sum  versutus  —  anabopa  ipoeo. 
afin  que,  pour  —  ut,  ad  —  boia. 
pour   fuire    aulre    chose    —    ad 
aliam  fiteiendam  rem  —  * 
'  amou  coto     bola 
alius  facere  ad 
äge,  nous  sommes  egaux  en  age — 

aequales  sumus  —    anaiabouan. 
agile ,  en  furie  —  agitatus,  furio- 
sus  —  pofipe. 
aiguilles  —  acus  —  cacousa. 
ailleurs  —  alibi  —  atnoueö. 
meüez  mon  lil  ailleurs  —  lectum 
meum  alibi  ponite  — 
amoueö  Taro  bali 
alibi      da    tectus. 
aimei"  —  amafe  —  cipouymai,1  si- 
rica,  ciponimd   — 
les  Alles  el  les  fem m es  aimenl  le 
chrislaf  bien  clair  el  bien  dur  — 
puellae  fhninaeque  amant  cry- 
stattum  clarissimum  et  durisst- 
mum  ~  ' 
ouati        pirilou  lassieri 

feminae    cryslallum  darum 
pope         eiponime 
durum     amare. 
aif  —  a€r  —  cabonpino. 
airain,  cuivre,  ou  lailon  —  aes,  cu- 
prum,  orichalcum  —  youaraplrou. 
ateseltes —  humeri —  ei'aiari,  eiatäri. 
ajoupa,   espece   de  case  faite  sur 


le  champ  —  reeeptaculum ,  casa 
in  agris  aedificata  —  lapouy. 
aller  —  ire  —   nisan. 
je  vais  —  eo  —  aou  nisan,  oussa. 
j'ai  ele  —  fui  —  aou  penare 
ego  aliquam 
nisan. 
*  ire. 
j'irai*  tantol  aller,  demain  marcher 

—  stätim  iturus  sum,  cras  üu- 
rus  sum  —  alte  nisan,  coropo 
nisan.-    .... 

je  m'en  vais  —  abeo  —  ao  ce- 

raba  vel  ao  nissendo. 
lorsqu'ils    prennenl    conge  apres 

leurs  visiles :    je   m'en    vais  — 

cum  post  salutationem  disce- 

dunl,  dieunt:  abeo —  anole  oua, 

anole  oüssa,  oussa  irounbo. 
oü  vas-lu?    —    quo  tcndU?   — 

oTa  MissanV 
(la  consonne  M.  marque  la  se- 

conde  personne  —  KL  conto- 

nans   M.   significat  seeundam 

personam). 
vas-i'en   —    apage   — -   ilangue 

v.  ilang1  iroumbo. 
vas   par-la    —    itluc  perge   — 

ouebo  mossa  v.  ouebo  moea. 
vas-i'en  de-lä    —  hinc  discede 

-*-  ilan^aruH. 
allons,  partons  —  eßmiis,  dbea- 

mus  — .  cama  v.  cama*). 
allons  prier  Dieu   • —   eamus  ad 

Deum    adorandittn   —    caman 
xerouban  diosso 
dicere      deo 
il  c8l  alle  derriere  —  retro,  postre- 

musivit — acouloulanotacanilon. 
je  n'y  ai  pas   6le  —  nön  adfin 

—  anetaöuapa  tiei'am£. 

il  esl  alle   chercher  de  Peau  — 

discessit-  aquam  petiturus  — 

tounaic. 
il  est  a!16  chercher  du    bois  — 

discessit  lignatttrus  —  hueuele. 
aller  par  mer  —  profiscisci  per 

mare  —  caraa  parana. 


Digitized  by 


Google 


BicIiMarium  gaübit  A. 


339 


allumer  du  fcu   *—   incendere  ig- 
nem  —  ouaio  bogue. 
t^nk  fitcere. 
tller^,  je  dttie  allere  —  perturba- 
tio, pertorbatos  sum  —  acouraeli, 
nicoumeh. 
»man   ou   matrice    —   matrix    vel 

Uterus  — -  mounay,  mouet. 
amt   de   l'bamma    —    amma  ko- 
mm» —  acapo. 
ami,    cort4e4er6,    allie   —  äfmcus, 
fbederatus,  socius  —  yamori. 
Les   francais   sonl   am»   et  con- 
feder 69  des  Galibm  —  Franco- 
galä  amici  ac  socii  GaUborum 
sunt—  Francici       iamori  Galibis. 
Francogalli  amici  Galibi. 
(fteraarquez,  que  le  verbe  £tre 
et    les    articles    les,    des    ne 
sont  p**mt  expnm6s  —  animad- 
verte,    articulum    et   verbum 
esse  non  exprimi). 
am»,  compere  —  armcus,  farmümis 

—  banare. 
arnilie  —  amicitia  — •  apooube,  apo- 
coüte. 

je  veux  avoir  ton  amitte  — •  ami- 

citiam  tuam  peto  — 

aou     ice      amore     apoeubc. 

ego    veUe  tum        atmcüia. 

(Le  verbe  avoir  n'eti  point  tn 

usage    parrni    eux  —    Verlnm 

habere  ab  iis non  Usurpator). 

aneien,  vieiHard  —  vetus,senex — 

tamoeesj,  am 00. 
anges  —  angelt  — 
leeHneiri     bourtouli. 
animae     famuH. 
anknaux  terrestrts  —  animatia  ler- 
restria  —  Ippete  nonetnbo. 
Qoe  ce  eoit  nion  animal  ou  mon 
oiseau  — -   utinam  hoc  mimal 
meum,  haec  avis  mea  esset  — 
Yegueme. 
annee  —  annus  — ■  airieco. 
ansart,   grand  couteau  sans  pointe 
— *  mmgnus  cutter  sine  cuspide  — 
atounban. 


apostume  —  Ulcus ,  apostema  — 

icooourou,  liconome. 
apparlienl    —    est    —     abolemon, 
aporeman. 
oe  qui  appartienl  ä  quelqu'un  — 
quod  est  alicuius    (proprium 
alicuius)  —  ouonapo« 
a  qui  esi  cela?  —  cuius  est  hoc? 

aftok  ouonapo? 
ce  pain   appartienl    a  mon    pere 
—  hie  panis  est  patris  mei — 
meiou     baba     abolemon. 
panis    pater  est. 
(Quaod  on    leur  prend   quelque 
chose,  et  qu'ila  la  redemaodent, 
ils  diaent  ~  si  quid  iis  sumi- 
tur,  quod  repetimt,  dicere  so- 
lent  — »  aou   örepali,    (qui  sig- 
nifie:  c'est  a  moi,  cela  m'appar- 
tient  —  quod  sigmficat,  hoc 
meum  est). 
appeller    quelqu'un    —    nominare 
aHquem  —  icoumaque,  -icoumague. 
eommenl  t'appelles   tu?  —  quo 
nomine vocaris  ? — otc  le  amore  ? 
comment  s'appelle  cela?  —  quo 
nomine  hoc  vocatur  ?  —  etete 
ntoae  vel  ini? 
apporler   — •   ufferre  —  amanique, 
oeftebi,  ameneque. 
j'apporte  du  pain  —  panem  af- 
fer 0  «—   meneiou  si     oiaean. 
panis      ego  venio. 
as-tu  apparle  du  pain?  —  attu- 
Mstine  panem?  — 
meiou     meueboai     amore? 
panis     venisti        tu 
j'apporlerai  du   pain    —  panem 
afferam  —  meiou   seneUgue. 
panis    ego  feram. 
porle    ce   pain    a   la   maisoo  — 
hunc  panem  domum  fer  — 
meiou     toura     ta     aUtaaque. 
panis    domus   in   ito. 
je  veux  acheter   des  lila    de   Co- 
lon? —  volo  emere  lectos  xy- 
ünos?  —  aou  ice  eibegaü  aca- 
do  amore? 

42 


Digitized  by 


Google 


330 


Diclionarium  galibi.  A. 


je  viendrai  demain  avec  mon 
pere,  je  t'en  apporierai  beau- 
coup  —  venUtrn  cras  cum  pa- 
tre  meo,  äff  er  am  tibi  multum 
—  aou  coropo  noboui  acono- 
me  baba,  aou  meneboui  amorc 
tapouime. 

apporle-moi  des  poutes  du  ecrf, 
des  Ananas  —  affer  mihi  ca- 
tulos  cervi,  arumas  —  aou 
meneboui  corotogo ,  eouchari, 
an  an  als. 

celui-lä   t'en    apportera    —  tue 
tibi  a/feret  —  moce  meneboui 
amore  v  e  I  moee  caye. 
apprendre  —  dkcere  — 

j'apprends  —  disco  —  secalissa. 

tu  apprends  —  discis  —  meca- 
lissa. 

il  apprend  —  ducit  —  necalissa. 

j'ai  appris  —  didid  —  secalili. 

tu  as  appris  —  didicisti  —  nie- 
caliti 

il  a  appris  —  (Hdicit  —  necaliti. 
apres  —  posl  —  amani. 

apres  demain  —  perendie  — 
amani  coropo,  maoi coropo. 

je  viendrai    apres-  demain  tes  — 
perendie  huc  vemam  — 
manicoropo    noboui       erebo. 
perendie       praesens  hie. 

apres  que,  indication  du 
temps  fulur  —  cum  quum 
cum  tempore  futuro  — 

apres    que    tu    aoraa    menge  — 
cumcoenaveris  —  monoui  poto. 
arbre  —  arbor  —  vue  vue. 

va  cueillir  des    acajoax   aox   ar- 

bres  —  carpe  anacardia  ex 

arboribus  —  inouet  cipoti  vue 

vue. 

arbrisseau  de  eoton    —  arbuscula 

gossypina  —  maourou. 

arc  —  arcus  —  ourapax,  ouraba. 

mon  Als,  donne  moi  mon  arc  — 

mißt,  da  mihi  arcum  meum  — 
tigami     ourapax    Tare  me. 
fiüus      arcus      dare. 


(comme  si  Ton  disait:  fila,  don- 
ne Tarc  —  vehtä  nas  dicere- 
mus:  fiH,  da  arcum  —  Le 
prooom  mon  n'asl  pas  oxfwi- 
mc :  ils  paurraiaiti  cepaadant  dire 
aou  (mon)  ourapax  (arc).  A 
l'egard  de  me,  qui  est  apres  le 
verbe  fare  (doMer),  c'esi  une 
particule  qui  n'a  aueuna.signi- 
fication,  et  qui  ne  aert  que  pour 
l'elegance  —  Prmomen  emm 
meum  non  expressum  est: 
quamquam  dici  potest  aou 
(meum)  ourapax  (wcum).  Por- 
Hcula  me  past  verbum  tare 
(dare)  nihil  signifteat,  sed  ele- 
gantiae  causa  Usurpator). 
argenl  —  argentum  —  ouraoura- 

lou  vel  ourala. 
arquebuse,    fustl  —  tekm  partum 
r—  aracabousa,  arquabousa,  raca- 
bouchou. 
arrefer,  s*arreter  —  retinere ,  com- 
morari  —  boucane. 
arriver,  aborder  —  advenire,  ap- 
pellere  (navem)  —  natapoui 
il  est  errive  un  canoi,  un  navire 
a  Geperou  —  Ceperi  scapha, 
navis  advemt  —  Cepecou   bo 
canoa«  naviota  natapoui, 
asseoir,  s'aaseoir,  assis  <—  ponere, 
assidtre,    positus  —    pöpeigne, 
pepeigue,  nopo. 
asstetie  a  mettre  la  viande  —  pa- 
tina,   in  qua  carnem  pmunt  — 
meloulou. 
assomer  —  ocöäere  —  aibogaye, 
chioue. 

j'ai  aujourd'hui  asaamme  un  cecf 

avec  la   massue  —  hodie  cer- 

vum  olava  oeeidi  —  eouchari  aou 

.  chioo6  erague  aconome  boulou. 

attaeher  —  affigere  —  apotea,  yei- 

moi,  chimigue,  chimuguer» 

j'ai    attaehd    une    epingle  4  ma 

chemise    —    acum   subueuiae 

meae  affixi   —   aoo  cacouasa 

chimigue  camisa. 


Digitized  by 


Google 


Dictionartum  galibi.  A. 


331 


cette  fomtitc  a  atlacbe  toui  pre- 
sentement  uoc  epingte  —  haec 
femina  nunc  ipsttm  acum  af- 
fixit  —  ouali,  crime,  cacoussä 
cbimigue. 

(Les  yarticules,  celte,  a,  une, 
ne  sont  pas  exprimoes;  c'esl 
comme  si  Too  disail:  Femme 
presenlement  cpingle  allacher 
—  particulae  haec,  una  non 
sunt  expressae;  veluti  si  di- 
ceretur:  femina  nunc  acum 
affigere). 
atlendre  —  exspectare  —  tece. 

attendez  a  tantöt  —  exspecta 
pauüsper  —  alte  le  ce. 

N'aUends  pas  —  ne  exspectes  — 
aninaomokepa. 
aube  du  jour,    l'aurore  —  dilucu- 
lum,  aurora  —  emamory. 

Levex  voos,  il  est  jour  — -  Sur- 
gite,  dies  enim  orta  est  — 

(Les  Galibis  n'ont  point  de  raols- 
pour  exprimer  lever.  Mais 
quand  il  est  joor,  tis  sc  Ievenl, 
en  dissnt:  il  est  jour,  je 
vais  sous  le  carbet:  Ema- 
roori,  tapoi la  nisan.  Biet, 
en  disant,  que  ta,  apres  le  mot 
la  p o l,  est  ajoule  sans  necessito, 
n'a  sans  doule  pas  reflecbi  sur 
la  sigmficalion  de  cette  parli 
cule,  qui  peul  avoir  lieu  dans 
la  phrase  qu'il  eile:  —  Galibi 
verbum,  quo  exprimant  sur- 
gere,  non  habenl.  Oumigitur 
iüuxit,  surgunt  idque  expri- 
munt  dicentes:  illuxit,  in 
conclave  meum  eo:  Erna- 
mori,  tapoita  nisan.  Biet, 
qui  dicit,  particuUm  ta  verbo 
tapoi  addi  necesse  nm  esse, 
animo  non  complexus  esse  vi- 
detur,  quid  significet  haeepar- 
ticula,  cui  locus  est  in  ea,  quam 
commemorat,  sententia: 
Tapoi  ta,  au  carbet. 
conclave  in. 


aueun  —  ediquis  —  amoueon. 
uujourd'hui  -—hodie —  erague,  iraque. 
je  mangerai  aujourd'hui  du  pois- 
son    et   des   oiseaux  —  edam 
hodie  pisces  avesque  — 
aou       erague      olo,         tonoro 
ego      hodie      piscis,    avis 
amine. 
edere. 
aussi  —  etiam  —  raba,  roba. 
aotanl  —  totidem  —  enouara. 
autre  —  aUus,  a,  um  —  amou. 
est-ce   un    autre?   —   norme  hie 
idein  est?  —   amoute   eatoube- 
ronan  ? 
autrefois,  il  y  a  longlemps  —  Olim, 
multum  jam  temporis  est  —  pe- 
nare,  capouroume,  capouloume. 
autrefois    —    antea,    quondam  — 
caporon£. 

j'ai  vu  autrefois  un  Indien  avec 
les  Francais,  qui  elail  grand  et 
gros  —  olim  cum  FrancogalHs 
Indianum  vidi,  qui  magnus 
erat  et  crassus  — 
aou  caporono  sene  Calina 
ego  olim  videre  lndianus 

aconome   Francici  apotome 

cum         FrancogaUi    magnus 
apoto. 
crassus. 

(On  voil  par  cette  phrase,  qu'ils 

n'ont  point  de  pronoms  relatifs 

qui,    que;   la   conjunetion    et 

y   est   aussi  supprimee  —  hac 

sententia  apparet,   eos  prono- 

mine   relativo,    qui,    quae, 

quod  carere;  etiam  cotyunc- 

tio  et  hie  omissa  est) 

avancer,  aller  vite  —  progredi,  dto 

ire  —  cochi,  ticane. 

cet  homme  va  Ires-vfte  —  Mc  vir 

citissime  it  —  oquili  ticanä  man. 

avant,  avant  hier  —  nudius  tertius 

—  manicoiare. 

avaricieux  —  avarus,  ay  um  — 
amonbessou  ,  amembe ,  amonbit, 
amonbe,  aimonke. 


Digitized  by 


Google 


332 


Dictionarium  gatibi»  A.  ß. 


avec,  de  compagoie —  cum  (praep.) 
aconome. 
(Ils  se  servent  aussi  de  marö 
et  de  la  parlicule  k  e  a  la  fin 
des  mots  pour  exprimer  avec  — 
utuntur  etiam  verbo  marö  et 
in  exitu  verbi  particula  ke%  ut 
exprimant  cum  —  Bibi  marö, 
avec  sa  mere  —  cum  matre 
sua.) 

II  a  Mette  les  ennemis  avec  ses 
fleches  —  hostet  vutntravit  sa- 
gittis  suis  —  nioui  eiloio  bleö- 
uake. 

aviron  —  remus  —  aboucouila. 


babioles  de  cuivre,  bagatelles  — 
crepundia  cuprea,  rmnuüae  — 
caraeoulis. 

baigner,  se  laver  —  lavare,  lavari 
—  opi. 
se   baigner   en    quelque   lieu  — 
lavari  aUquo  toco  —  opi  bous- 
saye. 

noua  allons    nou8   baigner   dans 
la  mer  —  eamus,    ut  in  mari 
lavemur   —    opi    parana    nisan 
v.  cama. 
baille,  donne  —  ioca,  da  —  icco. 
balle  de  mousquel  —  fflans  ptum- 
bea    (e   sclopeto    mttenda)    — 
araoabouaaalano  v.  barou. 
banane   —   musa  paradisiaea  — 
palalana,  paratanon,  paranlana. 
baue   ou   siege    —   scamnum    vel 
sella  —  monle. 

bander,  tendre  —  pandere,  tendere 

anabica. 

(od  arc  ne  bände  pas  —  arcus 

tuus  non  est  intensus  —  ana- 

bicapa  ouraba. 

barbe  —  barba  —  alasibo,  lacibo. 

bateau,  pelit  baieau  —  linier,  na- 

vicula  —  canoua. 
balon  —  baculus  —  yabose. 


beau,  belle,  ton  —  pulcher,  dura, 
chrum,  bonus,  a,  um  —  coura- 
me,  courattcne^  iroupaconemsn. 
beaueoup  —  multus,  a,  um  —  la- 

pouime,  aecoomouro. 
bien,   cela  est  biea  —   b&ie,  hoc 
bene  se  habet  —  emerlai. 
tres-bien  —  optime  —  ouarlay- 
man,  aouerleman. 
bient6t  —  mox  —  colomonolo. 
Wanc  —  albus,  a,  um  —  tamoue, 

tamoune,  aboirike. 
ble  d'lnde  —  frumentum  Indicum, 

Zea  Mays  —  aäoassy. 
blesser  —  vuhterare  —  nioui. 
bloc  de  bois,  mdle  en  faeon  d'esca- 
beaa  —  truneus  Hgneus,  scabeM 
instar  —  moulels,  mouley. 
blond  ou   roux  —  flavus,  a,   um 
vel  ruber,  ra,  rum  —  tavire. 
boire  •—  bibere  —  sineri,  ceneury. 
donne   a  boire   —   praebe   oä- 
quid  ad  bibendwn  —  cooabo 
v.  couaboco. 

(Cos  roots  sonl  vraisetnblablenient 
derives  de  Coui,   qui   signifiie 
une  lasse  —  haec  verba  sunt 
verismUe  derivaia   de   Coui, 
quod  sigiuficat  patera9  pa 
tella). 
compere,  j'ai  soif,  donne  -moi  a 
boire  —  carissime,  sitio,  praebe 
mihi  aliquid  ad  bibendum  — 
banare,    aou     nicoumeli,     sineri 
amice      ego    sitio  bibere 

iare  me. 
da. 
je  ne  boirai  pas   —   non  bibam 
—  aiabouroupa  v.  abouroupagon 
ouitake. 
bois  —  Hgmm  —  vaivai,  vuevu6, 
hitehue. 
boisson,  breuvage  —  potus,  potio 
—  vicou,  ouieou,  ouocou,  ouacou. 
bon  —  bonuSj  a,  um  —  iroupa. 
bon    a    manger    —    suavis   ad 
edendum  —   tipechine,    libou- 
chine. 


Digitized  by 


Google 


Dietiooariutn  g*Ubi.  B.  C. 


trea-bon  — -  perbonus  —  irou- 
paman. 
boojour  —  salve,  sakreto  — «  you- 

paquaye,  yarigado. 
bonnei,  calotte  —  tegumenlum  ca- 
pitis ~  youmaliri. 
bouean  — /bci4sJwnahut)t-~cw\bo. 
le   cochon   brule   sur  le   bouean 
—  fw  in  /ö<*0  aduritur  r~ 
poinga      toupo         cambo 
sus  in  focus 

chiquerique. 
cremare. 
boweaner,    faire  r6ür  —  infumare, 
fingere  ~  oaftiboasicourame,  cam- 
boroe,  eemboae. 

bouebe,  la  bouebe  —  0$ ,  Otts  — 
embateri,  empatok. 
bouebon  —  obturamentum  —  eno- 
boun. 
boue,  fange,  vaze  -~  lutum,  coe- 
mm,  Hmus  —  aeourou. 
ce  petil  Francak  marche  fori  bien 
dans  la  boue  —  Ate    parvus 
FrancogaUus  per  lutum  bette 
incedit  — 

tigami  Franciei 

parvus  puer         FrancogaUus 
ocourou    ta    man    nisan. 
kUum       in  bene  ire, 
bouillie  de  Magnoc  —  puls  mag- 
niocca  —  caaeiri,  embagnan. 
bouillir  —  fervere  —  nimoceit,  ti- 
moca. 

femme,  va  faire  boutltir  le  pot  — 
femina  fac  bulHat  oila  — 
apouüime,     tourona     timoca 
femina         oila  bulHre 

ilftngue. 
L. 
bourbeux,  e*n  bourbeuse  —  Umo- 
svs,  a,  um,  aqua  Umosa  —  aoou- 
roube  man. 
bouleilie  — »  lagena  —  mauta,  mou- 
routouaiou,  mayela. 
je   veux   boire  a  la   bouleilie  — 
volo  bibere  e  lagena  —  aou 
ice  aineri  mouroutoualou. 


bouiou,   maaaue  de   boi«   donl  ils 

ae  serveal  a  la  gnerere  —  clava 

lignea,   qua  in  belto  utmtur  — 

boutou. 
brae,  le  bras  —  brachium  -+>  ya- 

boule,  apori, 
briaer  —   /rangere  —   nalauiboü, 

nalatnbouli. 
bruler    —   cremare   —    nioonroli, 

chiquerique. 
qui   n'eal   pa»  bnWe  —  qui  WH 
est  incensus  —  acopa. 
bruB  ou  noir  —  fuscus,  a,  ym  v. 

mgery  ra,  rum  —  libourou, 


C. 


9a,  la  —  hie,  huCy  ülic,  iiluc  — 

enebo,  monelo. 
c'eal~la  —  iüic  est  —  enebo, 
cailloux  —  sikx  —  taupou. 
callebasse  —  Cucurbita  — -  loulo», 

mayela« 
calme  en  mer  —  tranquilHtas  ma- 
ris  —  polipe  oua. 
vagus  non. 
carapagne    —    ager,    campus   — 

oujapo. 
canari  ou  pol  de  lerrc   —    va*  vel 

oila  ftcHHs  —  louma. 
canne  de  sucre  —  arundo  WCCha- 
riflra  —  anassicourou. 
eanon  —   tormentum  bcUicum  — 

tirou. 
canoi,  pctU  bateau  —  linier,   na- 
vicula  —  canaoua,  coltiara*. 
*ila  apellent   ausai  de  ce  nom-la 
la  conatetlation  du   charriot  — 
hoc  nomine  etirnn  sidus  sep- 
tentrionis  vocant. 
capilaine-general  —  äux,  praefec* 
tus  —    pololi  -  manaye  f    yapotoli, 
apoto       capitan*. 
magnus. 
*il8  ae  servenl  du  mol  eapagnol 
capilan;  c'eat  comme  s'ils  di- 
aaient    groa     eapitaine    — 


Digitized  by 


Google 


S34 


Diclionarium  galibi.  C. 


utuntur  verbo  hispaniensi  ca* 
pitan,  quo  erprimant  mag- 
num  ducem. 
le  capitata  de  lous   les  hommes, 
de  lous  les  anges  —  princeps 
omnium  hominum,  onmium  an- 
gelorum  —   ibapporo  booitou- 
nou  aiouboutouli  issimeiri  boui- 
touli,  roba. 
captif  —  cqpHvus  —  ayatnouti. 
eaqueter  —  garrire  —  orbana  ele- 

boque. 
carbet,  le  carbet,  lieu,  oü  ilt  s'as- 
semblent  —  concktve,  locus  con- 
veniendi  —  laboui,  lapoi. 
cassave  ou  pain  —  farina  vel  pa- 
nis  —  meiou  v.'  ereba. 
cassave,  qui  n'eat  pas  brülee  — 
farina   non  adusta   —    meioe 
acopa. 
casser,  roinpre  —  frangere,  rum- 
pere  —  natanbooty. 
eaze  —  ca$a,  tugurium  —   auto, 

caza. 
ceinlure    ou    cerceau   —   cingulus, 

circuhis  —  escouty* 
cela  —  hoc,  istud  —  moc,  moce, 
monce,  ini,  yeri. 
c'esl  pour  cela  —  hoc   iddrco 

est  —  eve  ebepo. 
cela    est    bien  —    bene  est  — 
emerlay. 
celui-la  —  ille  —  moce-caye. 
c  est  cela  —  hoc  est  istud  — 

anoronibose  lotin. 

cela  esl-il  bon  pour  ce  mal?  — 

hoccme  ad  ittud  malum  salu- 

tare  est?  — ora  bogue  elombe. 

cendres  —  cbtis  —  erono. 

eerlainement  —  certo,  profecto  — 

islarenay. 
ehair  —  coro  —  ipooombo. 
chaleur  —  ardor  —  assimberi. 
chalumeau  —  calamus  —  cericoura. 
champs  —  campt  —  ouiapo. 
chandelle  —  lumen,    lucerna  — 

oololeta,  louli. 
changer  —  mutare  —  ipetaqueme. 


chanler  —  cantarc  —  erenry,  itany. 

chanvre  —  carmabis  (film  e  foUis 

BrvmeUaccarum)  —  coura,  oua. 

chapeau   —   püeus  — «•   sombraire. 

sombrero  (hisp.). 

chapeau  de  paille  pour  danger  — 

piteus  strammeus  ad  saltemdum 

—  apomatiri. 

chatouiller  —  tUUtore  —  tetague- 

tinay,  tilaguerine. 
chaud  —  fervidus,  a,  um  —  as- 

simbei. 
chaudiere  —  corüna,  lebes,   olia 

—  caoari,  pol,  marmite,  toroua. 
mels  le  pol  au  feu  —  oUam  igni 

admove  —  lorotta  ouato  ique. 
chauffer,  je   eh a äffe  le  cul  —  /&* 
vere ,  foveo  amm  —  aa*eg*uea. 
chausser  —  mauere  —  cossouy. 
chaux,  pierre  a  chaux  —  calxy  la- 
pis  cakarius  —  amaipo. 
chef,   le  chef  ou  la  tele  —   prin- 
ceps, dux  vel  caput — youpopo, 
boppo,  yais  laet. 
chemin  —  via  —  oroa. 

chemin  par  terre   —   iter  terre- 
stre  —  mapo. 
eheoir,  lomber  —  labi,  cadere  — 

nomaye* 
chercher  —  petere  —  soubi,  aoupi. 
eherehe  —  pete  —  soupi. 
que  cherchez-vous?  —  quid  pe- 
titis   —    etebogue    amore?    v, 
esle  amore  soubi? 
va  chercher  —  affer  —  amilangue. 
va  chercher  du  feu  —  pete  ignem 

—  ouato  amilangue- 
cheveux    —   crines  —  ioocai  ou 

ioncay,  ionc6  ou  ioncay,  yoncetli. 

chez  moi  —  domum  meam,   dam 

meae  —  jecossa»  aou  ecoeaa. 

je  veux,   que  tu  demeures   ebez 

moi  —  volo  te  dorn  meae  mar 

nere  —  aou  amorö  aou  ecotaa. 

chiehe,  vilain  —  avarus,  sordidus 

—  amoube,  amombc. 

les  Indiens  disent  que  les  Fran- 
cis   tont    chiches,    vtlams   — 


Digitized  by 


Google 


DiclidnariiMn  galibi.  C 


335 


Jndiani  (Mamty   Francogaüos 
esse  avaros,  sordidos  — calina 
segaltti  Franciei  araomb6. 
chier  --  cacare   —   mecaboureu, 

veiabourou. 
chiques,   les  chiques  —  pulex  pe- 
netrant —  chico. 
Chirurgien,  mädecin  — *   chimrpus, 
medicus  —  piaye. 
va  chercher   le   medecin    —  ar- 
cesse  medicum   —   piaye  ami- 
tangue» 
choyer,   se  choyer,    prendre  garde 
ä  soi  —  observare,  cavere,  sibi 
prospicere  —  raare,  noraoi. 
choux  du  pois  — -  brasska  (cala- 

dium)  —   laya  touqoe  joupou. 

ciel   —    coeittm  —    eabou,    cabo, 

capou. 

ciel    oü    les   Yayes   croient   que 

vorrt  les  ames  de  ceux  qui  onl 

bien  vecu  —  coetum  quo  Yayi 

animas  eorum   putant  venire, 

qtä  honeste  vixerunt  —  eaupo. 

cinq    —    qumque    —    atoneigne? 

oielonai. 
cizeaux  —  fbrfex  —  querici,   gu- 
erioi. 
donne-moi  des  cizeaux ,  je  veux 
couper  de  la  toile  —  da  mihi 
•   /brficem,  Unteum  desecare  volo 
—  guerici  tar6  me  aou  ice   ca- 
mtsa  etriquatc. 
clair  —  clarus,  a,  um  —  tassaie- 
ray,  taisstery. 
ctarte  du  jour  —  lux,  dies  —  hu- 

eio^rou» 
clef  de  poHe  —  ciavis  portae  — 
boutou     boulourolipena ,      boulou 
bouftouHpena. 
clef  du  coffre  —   ctavis  cisiae  — 
beuloubotiloulicassa. 
donne-moi   la  clef  du  coffre  — 
da  mihi  ckmem  dstae  —  bou- 
(üubouiourolicassa  Sare  me, 
cloux    —  clavus   —    assimoucou, 
bootoubootouli. 
allacher    une   planche   avec    un 


,    clou  —  asserem  clavo  affigere 

—  vu^vue  chtmugud  aconomc 
,    bovitoulKMUmiH. 

coeur  —  cor  —  otali,  ilopoupo. 
coffre  r-w/0  -«•  arca,  oassaXhisp.) 
mels  les  bagalelles  dans  le  coffre 

—  minutiös  in  cista  pone  — 
caracouü   eassa   la. 
minuHae  cista  in. 

eoignee,   hache  —  securis,  ascia 
—  ouioui. 
celle  eoignee  de  fer  esl  forte  — 
haec  securis  ferrea  est  robusta 

—  ouioui  sibarali  polip£. 
ool  —-  Collum  —  reimi, 

cetle  Indien  ne  a  le  eol  courl  — 
haec  Indiana  breve  coUum  ha- 
bet —  moc  calina  reimi  semine. 
colere,  fache  —  ira,  iratus  —  la- 
riquai,  lerique. 
cel  Indien  esl  en  colere  • —  hie 
Jndianus  iratus  ,  est    —    moc 
ealina  terique, 

la  t  mer  est    en   colere  —  mßre 
tumuUuosum  est  —  parana  te- 
rique v.  paranubo  polipe. 
coUier  — .  eollare,  torques  7-  co- 
rouabet. 

liene,  m«  fille,  un  collier  de  cri- 
sial  —  tene,  mea  filia,  torquem 
chrystaUinam    —    mido     ouali 
corouabet  pirilou« , 
colline  —  cottis  —  cassali. 
combien  —  quantum,  quot  —  ot' 
v.  ole,  ele,  otloro, 
combien  eles-vous  —  quot  estis 
.    —  enouara. 

combien  veux-tu  vendre  cela  — 
quanü  hoc  vendere  vis?  — 
ele  beteme  monci  (pour  moce 
vkissim  —  pro,  moce). 
combien  veux-lu  de  cea  ban.anes? 
—  quot  vis  harum  ficorum?  — 
ete       beteme  plalaoa? 

quot   permutas     ficorum. 
comme,  a  la  ressemblance  de  .  .  . 
—  ut,   comparatus  cum  —  ne- 
ouara« 


Digitized  by 


Google 


da« 


Dlction&rium  galibi«  C; 


oet  Indien  es*  comme   (ou   res- 
semble)  k  un  Francis    —  hie 
Indianus  ut  FrmcoffaUus  (vel 
FirancogaUo    simiHs)    est   — * 
moc  call  na  Prancicl  neouara. 
comme  cela,  de  la  softe  —  ita, 
hoc  modo  —  enouara,  irouara. 
comment    — »    quomodo   —    olele, 
elele. 
comment   t'appellea-ui  ?    —   quo 
nomine  vocarisl  — 
etel£         aroore?  otete  amore? 
quomodo  tu? 
comment,  quoi? —  quid?—  ote? 
compagnie,  de  compagnie,  cnsem» 
ble  —  societas,  in  sociefate,  una 
&M  —  aeconome. 
Kompagnon    —  sochts  —  aeeono, 

aecononto. 
compere,  ami  —  bonus,  anäcus*— 
banare. 
conserver  —  consertare  —  nomoy. 
content  —  content**  -^-aouerle. 
e«-tu  content?    --  esne  conten- 
tus?  —  aouerle  man? 
conlre,   contraire ,  pres  —  contra, 
contrarius,  prope  —  teigaba,  reif* 
begua. 
tee  Francais  sont  eoniraires  aus 
Gafibis    —    FrancogaUi    con- 
trarü  tunt  GattMs  —  Francici 
reibegua  Galibis, 
corde    —   fknis    — •    tabou'ia    ve4 
anrvole,  coronft,  coura  oua. 
corne,    une  corne    —    cornu    — 
imeretipo. 
corps,  corps  mort  -*-  corpus,   CO- 

daver  —  tiromosse. 
c6te  dn  corps  —  costa  corporis  — 
soropo. 

j'ai  la  cot*  rompue  —  Costa  percus- 

sussum —  aousotopo  natanbouti. 

c6lc  —  latus,  eris  —  yeoämi 

de    Tun    et    de    Pautre  c6l6  du 

chemin    —  ex  Mtroque  totere 

viae  —  y£ooim  oma  boco  amou- 

mam. 

collon,   arbrisseau   qui  le  porte  — 


gosmfpium,  gossgpü  frute$  —  ma- 

OttfOU. 

coude  du  bras  — -  cuöitus  —  apo- 
irana. 

coudre  —  ncre  —  satochey. 
coup*  oovp  de  pied  —  ictus,  ictus 
pedis  —  cbitouca. 
conpc  a  botre  —   scuteüa  ad  po- 

tandunl  —  eouay. 
couper   —   secare,    ampuiare  — 
cieote. 
couper  du  pain ,   de   la   toile  — 
secare  panem,  linum  —  chi- 
qoete. 
couper  du  bot»  —  Hgmm  cac- 
dere  —  vitcvue  cicote. 
courir  —  cmrrere  — 
niesen  le  cossi,    ftegaite,  coci. 
vre       celeriter. 
mon    ftts    oouH    vite    —   flius 
meusr  celeriter  currii  —  tiga- 
mi,  tegane  coci. 
cooronce,   fache  —  ira  meensus, 
ireUus  —  tariqtie,  terique. 
eouroueer  —  irrüare  —   tarique, 

terique. 
oourt  —  brevis  —  semine. 
couleau  —  cutter  —  maria,  maya, 
«wtia. 

j*ai  perdu  mon  couteiu  —  cuUrum 
meum  amisi  —  maria  outaji. 
j*ai  oubtte  mon  couleau  —  cul- 
tri   mei   non  memmeram   — 
maria  o  nein  6. 
couteau  dont  la  pointe  est  du  edle 
du  traBchant,    (serpelte)   —  cut- 
ter, cujus  acies  in  cuspidem  te- 
flexam  exü,  {fakc  vinitoria)  — 
übopingan  maiia. 
cousin  —  patruus,   avuneubts  — 
bamoa,  bamon. 
mon    cousin,    viens    a    Ceperou 
Toir  le  oapttaine  —  tni  patrue, 
i  Ceperum  ad  visenäum  du- 
cem  -^  bamon  aene  Ceperoubo 
aene  Yapotoli. 
coutume,    mode    —    comsuetudo, 
mos  ~*  emtole. 


Digitized  by 


Google 


Dfclionariua*  ^alibhC  t). 


337 


aeat  «a  coulume,  ~+,haec    est 
ejus  consuetudo  —  emärero. 
couvertuce  d'uneeaze —  tegumen- 
ium  casae  —  auiibjppe.,, 
couverlUre  da  Kt,  ~  Wie  ^~,  aca- 

tibippo  vct  batibippcv 
eouviir,  —  tepire  —  sawoui. 
couvrir   uno    mai^on    —    tegere 

domum  —  moigoaia  aamoui. 

le  franc    palmisle   esl  boa<«pour 

couvrir  lea  malsona.  —  patma 

calla  ad  domos  tegendas  apla 

.  esl  ~  raaripa   iroupa  tooignaia 

>    saiuoui. 

er&ckat*  saiive  ~  Sputum,  sakva  t 

ealag».  ... 
craindre,    avoir    peur    —    timere, 
metUm  habere  —  lenarigue,  le- 
aariqtiien ,  leoariquä,  lenarequien. 
cribie  — H  cribrum    -    mana!6. 
crker  —  eltmäre  — *  yieolay,  wcole. 
crieur  —  clamato?  — *  oicotay. 
erislal  —  crystaUum  « —  pirikku. 
lea  fillea .  et   le»  fcmme»  aitnent 
le  erislal  bieo  clair  et  bien  dur 
- —   ./Ufa*    feminaeque    amant 
crystaUum  cktrissimum  ac  du- 
risswwm  —  ouali  piritou 
lassieri     pope       cipoftiaaÄ. 
ifcrttö     durus. 
eroehu  — r  curtw  < —  ligonay ,    li- 
goeoitt». 
cel  komme  a  lea  pieda  crochus 
—  äic  Aomo  pedes  curvos  ha- 
bet —  moc  oquili  ippupo  ligo- 
ooö4k 
ecoire,  on  ne  Ta  pas  cru.  -*-  ere- 
ifere, »on  ereditum  ftf— »ataoui- 
capaxoma. 
croix,  en  forme  de  uro»  —  ärt&r, 
m  formam  enteis  — .  paionebo. 
cueftür  —  carpere  *—  aipoli,  cipoli. 
va  oueillir  des  acejoux  aux  ar- 
hroa.  —  carpe   anäcardia   ex 
arboribus  —  mouel  cipoli  vue 
vue. 
cuilHer  —  platalea — >itoiipoi,  ieil« 
.  pol,  toopo*. 


*(toupo  9ignifie  aussi  dessua 
—   toupo     sigmficat     etiam 
supra). 
cutf.uu  peau  —  pelhs  vel  cutis  — 
opipo,  epopo,   opopo. 
«mit.  a  souliers    ^-    Corium  ad 
caiceos  fatiendos  ~  raoraniui. 
ou vre,  faire  cuire  —  coquere,   co- 
quendum    curare    —  seiapouri, 
sabouli,  aiboulk. 
cuire.  du    poisson    —    cöquere 
piscem  —  olo  ieommaqtre. 
cuiainier,    frieasseur  —  coguus  — 

cocque  (htsp. ). 
cuisse,  la  cuisae  •— •  femur  —  ei- 

peti,  ipili. 
out,  I*  etil  —  podex  —  ineatin* 
je  le  fpuelterai  le  eul,  lu  es  we- 
chant   —  podieem  tuum  cae- 
dam ,  nam  malignus  e$  — 
aou    inesain  macouali  alie, 
^o  potf^a:    eaedere   statim 
anioVe  iroupa  oua. 
h<         &0KW  «on. 
je  chauffe  le  cul  —  arnm  cak* 
facto  — •  anse  gouea. 


daaa  ou  dedans  —  in  vel  intus  — 

ida,  ta,  taea.. 
debout  —  ereetvs,  a,  um  —  pore» 
derneurer  lä,  debout  —  hie  ma- 
rtere, ereetum  —  por£  bonieane 
enebo, 
deceder,  mourir  —  decedere,  moti 
—  nirombouy»  iromboui^  niraraboui» 
deckaraer,  decharne  —  macescere, 

macer  —  ipuma,  ipouma. 
degouUer,  oouler  —  desHllare,  mä* 
nare  —  anicota, 
la  cbandelle  De  degouUe  pas  — 
lucerna  non  destiUat  —  colo- 
U\fL  anicol^  pana. 
demain  —  cras  —  acoropo,    co- 
nopo,  acolopo. 

43 


Digitized  by 


Google 


338 


BtelioiiariuA»  gatibi.  fcr 


xtemander  —  petere,  qwaerere  — 
ebequaqoe*  etucaguq. 
je  te  dema n de  du  pain  ■*-   peto 
oft»  te  panem   —  aou.  antore 
roeiou  ebieague. 
jt  te  demaade  de»  Fraocais  pour 
attev  ä  la  gtterre  Uier  mes  en- 
oemia  —  />^/o    «r    te    Fron- 
ce&älos,  ut  proftcisear  m  bel- 
lum ad  necandos  kostet  —  • 
Franeiei  ice,       aou* 

FramogaUi    velle  epo 
ajoenome       ouatiitoe     bogue 
cum  bellum     faoere 

rtoto       sibogue. 
hostet    necare. 
demeurer  en  qoelque  litu  -*~  A«» 
Mtan*  akque  toco  —  piqüanatque, 
nopo  boucand  ique. 
«7«*  habitetre  locus. 
deiü»  —  dtato  —  yere,  yeri. 
(yeri      eigotfie     quelque      fois 
cela  —  yeri  sigmfieat  non- 
nunquam  hoc). 
depecher,    se  depeeaer  -~  tfutto- 

rar*,  festmore  —  irauek 
derober  —  fwrari  —  sapouy,  mo- 
name,  nemoui. 
qui    a    derobc    le    couleau?   — 
quis  furatus  est  cultrum?  — 
anoc  nemoui  malia? 
derriere,  H  est  alle  derriere — posle 

ivit  —  acouloutano  tiefe  ailoo, 
deacetrte  —  descensu»  —  yaap*, 
neape,  peabo. 

cell«  desoente  est  fort  rode  — 
Äic  descensus  asperrhmts est  — 
peabo  poßpe. 
des  quer   <Tou    vient  qtfe  —  £t#» 
primum,  quid  est  quod  —  mall, 
que. 
deasous,   au-deesont  —  tfl/ra  — 
oubino. 
ao-destous  de  la  tone   —   fo/fri 
kmam  —  nöurto  oubino. 
dessus,  au-dessus  —  super,  smpra 
—  loüpo. 
au-dessus  du  ciel ,  pur  les  ejeax 


—  supra  coetüm,  in  cöelo  — 
oabou  toupo. 

detruire  —  dekre  —  acamarA. 
ennemia    qtfil     faul    perdre    *— 
hoste*  qui  sunt  deiendi  —  ei- 
loto  acamare* 
canari  easse,  perdu;  rompu,  de- 
miit   -     oUa  fr  acta,  perdita, 
rupta,    deleta   —  toum*   aca- 
tnare. 
dem  —  du&  —    oaecdv,    ooquo, 

öOeo. 
devtaer,  caqoeter  —  fabuktr%  gar- 
rire  —  eoran£,  orana. 
dtable    —    dtöohts    -**    irodean, 
youroucan,  jeroucan,  loupao*  yo- 
toean,  trocan,  aiapounau. 
(par  lee  Galibis  —  4p\td  Gaü- 
bos   —    hyoroca»;  -   par    oeax 
qui  sont  avant  öms   he  tefree 

—  4pt*ri  tos  qui  in  terris  mm- 
§is  remoüs  habHeml  —  anaanb ; 
par  les  Cerattma  —  apud  Ca- 
raibos  *—  meboya;  celui  qu'ils 
craigneul  te  p4w#,  ei  qui  est  se- 
iet) eux  un  vrai  mangeur  d'ln- 
diens  —  is,  quem  maxme  H- 
ment,  et  qm  opimhme  eorum 
Jwdianos  demrut  —  ehinai; 
celui ,  avec  leqeel  Ha  oroient 
que  levrs  Pieyea  oni  le  ptos 
de  relation  —  is  quocmn 
medieos  eonkn  maodme  am- 
ju*m*  esse  putmt  —  wat- 
tippa). 

le  diable  est  raechant,  il  bat  les 
Indtene    et  il    ne   bat  pas  tot 
fVancais  —  diaboh*  maXffms 
est,     fundii    Indianas,     neu 
FrancogcMos  — 
ieeüran     irooee  oa»,    ealine 
diabotus  böntts  nen    btäsm 
maaowalt,  Francici       maeouaii 
fxmdere  Frmcogedä  fimdere 
oua. 
mm. 
«Ken  —  4te«  —  tamount  oaboo; 
vielliard   du   ciel   —  senesc  eoeä 


Digitized  by 


Google 


PicfoQftfiy«)  gtlfti,  D. 


339 


~  tamoaiasi    cabo«    djosso,    la*, 

raoucou. 
dieu  a  feil  Lc  eiel.    )a   mer,    les 
poissons,  le  soleil,  la  lune,  les 
eloiles  —  deus  creavit  coelumy 
terram,  mare,  piscts,  sofern, 
lunam ,  siellas  —  iamouasi  ca- 
bou  itcapoui  cabou,  oono,  pa- 
rana,  olo,  veiou,  nouna,  sexica. 
a  dieu,  je  vou»  »alue  —  salve, 
salvere  te  jubeo  —  salua*  sa- 
lua».  sarua*  cerabado. 
diligeoier,  aller  vil*  —  properare, 
GÜO  ire  *—  cochi,  enochiquendo, 
eoci. 
va  vüe  chercher  du  feu  —  fac 
eeteriter  ignem  pelas  —  oualo 
coci  amilaegue. 
dioer  —  coenare  <—  er£bali. 
dire  —  (Heere  —  laique  me,  cai- 
qve  ju«,  segaliti. 
utfon  dil  t-  ntihi.dicwU  —  si- 
gariti  aoy. 
dites-lui  —  rfirite  #'  —  igalique. 
je  dirai  —  dicam  —  eegaliiague. 
dis    a    la    femme    quelle    fasse 
promplement    mpn  A\i    —    die 
femme  Utae*  ut  xmfestim  lec- 
tum  meum  sternat  — 
cai%ueme     aiaorä     apouitime 
dicere        tua       femina 
coche  aoM     Acado  sicauxamay. 
ctio     meus  lectus  facere. 
les  sauvages  m'ont  dit,   que  tu 
eiais  maUde   —  Indium   mihi 
dixerunt,  te  aegrotum  fiässe  — 
li  Indian  sigariü  aou  amare  ye- 
lombe. 
dim  —  decem,  —  oia  batone. 
doigU  doigie,  de  la  m*in  —  digitus, 
digüi    matws    —     oueiioucoboli, 
amo,  yamori. 
celle  Alle  a  les  doig.1«  Joags   — 
huec  filia  digüos  habet  langes  — 
ouali  lamori  mancipii, 
fiüa    digiti   longi. 
dofiner  —  dare  —  epena^n«  yare. 
donne  —  da  —~  yeco. , 


4vnt)ß~n)oi  —  da  mihi  —  amiaro. 
doone-iaoj  du  pain  —  da  mihi 
panem  —  meiou  iare. 
je  l'ai  donne  du  pain  —  panem 
tibi  dedi  —  meiou  sebegadi* 
il  m'a  donne  du,  pain  —  panem 
mihi  dedit  —  meiou  nemegadi, 
donne-lui  pu  pain  —  da  ei  pa- 
nem —    meiou   abegagu6.  moc 
coual. 

(Co  mol  couat  est  une  adjunc- 
lion  -—  hoc  vocabulum  couat 
est  adjunetio). 
mon  compere,  que  me  donnera- 
lu  pour  une  fleche?   —  caris- 
sime,  quid  mihi  dabis  pro  sa~ 
gitta  ?  — 
banare,  esle         belle       plioua. 
amice   quarUum  permuta  sagitta. 
dormir  —  dormire  —  anagay,  na- 
negue,  lemene. 
je  dors  —  dormio  —   aou  na- 

negue  vel  leinene, 
j'ai  dormi  —  dormivi  — 
aou  anoimbo  nanegue. 
ego  affatim    dormire. 
je  veux  dormir  —  volo  dormire 

-T-  aou  ice  velooübe. 
je  n'avais  pas  dormi,  qu'il  6lail  jour 
—  non  dormweram  in  lucem  — - 
o.uelou        anicaboui         pa 
somnum      dormivi  non 

lemamouu 
prima  luce. 
dos  —  dorsum  —  icanare,  caslubo. 
les  Feoimes  porlenl    du  bois   sur 
le  dois  —  feminae  lignwn  in 
tergo  portant  — 
ouali  Sarai  vuevu& 

feminae      portare     lignum 
caslubo. 
dorsum. 
douleur  «r-  dolor  —  alomb£,  elombe, 
yelon. 

je  suis  malade,  jVi    de   la  dou- 
leur  —  aegroius  sum,    dolore 
afficior  —  ZQü  elombe,  yelombe. 
ego  dolor. 


Digitized  by 


Google 


340 


Dicllonarlum  galÄH.  D.  It. 


j'ai  du  mal  a  la  I6le  —  Caput  mihi 
dolet  —  ouboppo  yelombc. 
'    caput      aegrotum. 
Taisselle  mc  fail  mal  —  axilla  mihi 
dolet  —  eialari  elombe. 
axilla  aegrota. 
doux   —  dulds,  e  —  tepochine. 
dur  —   durus,   a,   um  —   lopp£, 
pope. 


E. 


eau  —  aqua  —  touna. 

eau  bourbeuse  —  aqua  limosa  — 
acoufou  be         man     touna. 
limus     plenus  vdlde  aqua. 
eau  qui  ne  se  laril  ni  ne  s'ecoule 
—  aqua,  quae  neque  siccatur, 
neque  movetur  —  abou    mapo 
man  toüna. 
eau  de  vie  — sicera — brandouin, 
brandevin. 

gchaufiure  —  papula  —  tamoin. 
ecouter,    ecoule   parier   —  audire, 
audi  dicentem  —  ouanancele. 
ecrans,  sur  tesquels  ils  mangenl — 
asseres  (scamnum),  quod  etiam 
pro  mensa  usurpant  —    aouaris 
aouaris. 
ecrire  —  scribere  —  anime»ro. 
J'ecris  —    scribo  —  simero. 
lu  ecris  —   scribis   —    mimero. 
il  ecrit  —  scribit  —   nimero. 
je  n'ecris  pas  —  non  scribo  — 
animero  pa  vel  animero  pa  oua. 
tu  ne  Pccris  pas?    —   nonne  id 
scribis?  —  animero  pa  man? 
ecrouelles  —  struma  —  tpuomoin. 
ecume  —  spuma  —  aco,  acombo. 
ccume  de  cc  qui  bout  —  spuma 
qus  rei,  quae  fervet  —  acombo 
ourapo. 
eloigner,  eloigne    —  removere,  re- 
motus  —  lisse. 

eqiplalre  —  emplastrum  -  enoboun. 
(Ce  mot  signifie    aussi  uh    bou- 
chon  —  haec  vox  etiam  obtu- 
r amentum  significat). 


empörter,  empörte  —  auferre,  aufer 

—  amoüncoron. 

encore   —   adkuc  —    amourouba, 

amouroba. 
cnfanl,  jeune  enfanl;   pelit  garcon, 

—  infans,  infantuht*,  parvutus — 
pilanl,  tigami,  sibiou. 

peitt  garcon,  8i  tu  pl eures,  je  le 
donnerai    le    fouel    —    pusitte 
puer,   si  flebis,  virga  te  cae- 
dam  —  tigami,  amore  natarnoue 
tourale  alle  macouali  sebtflaguc. 
enfers,    Treu    qu'ils    supposent    an 
fohd  de  la  terre,  ou  von  lies  ames 
de  ceux  qui  onl  mal  fait   —   0r- 
cus,  quem  tocum  in  intima  terra 
esse  putanty   quo  anitnae  impio- 
rum  veniant  —  soy. 
enfle,  gros  —  inflatus,  crassus  — 
polo. 
ton  pied  est  enfli*    —  pe$  tuus 
est  tumidüs  —    toutacai  abou- 
bourouman.  * 

jVi    la    gorge   enfl£e   —  guttur 
mettm  tumidum  est  — 
aou  enassari  polo. 
ego  guttur     tumidum. 
enkrer  —  ebrium  reddere  —  cner- 
beyet,  enerbcye,  enerb£. 
tu  as  beaucoup  bü  d'ea*  de  vie, 
tu  es  tvre   «*-  multum  sicerae 
bibhti,  ebrim  es  — 
amor6       sinert     ■  brandevin 
tu  bibtre     siccrn 

tapouime,     enerb£     amore. 
'   multum       ebrius     tu. 
ennetm  —   hostis   —    loto,    itolo, 
eitoto. 
ennemi  qu'ilfaut  perdre    —  ko* 
sHs  qui  delendus  est  —  eitoto 
acnmare\' 
enseigner,  dire,  montrer  —  docere, 
dicere,  monstrare  —  segaKti. 
entendre,  ouir  —  audire,  exaudire 

—  setey,     cicouti ,     secotiti,     ci- 
gouli. 

entends,    ecoule  —  audi,   an$* 
cttlta  —  setey  amorä. 


Digitized  by 


Google 


Dielionarwm  gatifci.  E. 


3M 


j*ai  enlendu,  j'ar  6co*te  -*■  aw- 

Äw,  ausoultavi  — aou  selay. 

entends-lo?    — •  audisne?    — « 

aroere  cicouü? 
je    ne    l'entends    pas  *— .  te  fwm 

otttffo  —  anagoutipa. 
lo  nVndenls  pas?  — r  no/tni  öt*p 

d&?  —  anatapa? 
je  n'ender.ts  pas  ->-   tton  audio 
.angwnpa. 

je  n'eftlends  pas,-  je  ne  sais  pas 

—  nan  ifttetügo,  nesofo —  tou- 

afopa,  anagctatipa. 

envoyer,     il     cnvoie    —   mttere, 

mittit  —  aeo'iöeon. 

epate—  denws,  a,  um —  aaaucipe. 

epaule    —   kumerus    *—    amanta* 

imotali. 
epee  —  gladius  —  ousipara,    an- 
chipara,  dachipara,  sbubara. 
j*ai    lue     un    Paticur  .  avec    uion 
epee  —  oeddi  PaHcurum  gla- 
dio  meo  — *  aou  Palicoura  ehi- 
ouc  caebtpara  gue, 
(La  parlicule   gue   est    vraisem- 
bl ablernen l    ta    meine   que    ke, 
qui  a  ta  ftn   d'»n    mot    aignifie 
avec    —  parüctüa   gue  ea- 
dm  esse  vidtiurac  ke,  quae 
verbo  addita  sigräftcat  cum). 
epine  —  sptotti  -^  aoura  queli. 
tirer  «ne  epine  der  pred  —  spi- 
nam  e  pede  trahere  — •  aoura 
queli  cheqoc  pouparo. 
epingle* —  acus-*  acouaa^alloßerou. 
eponge  —  spongia  —  anaaguira. 
esclave  —  servus  —  tanron,  amoli. 
TaHa  elait  esttave   du  vieox  sau- 
vage Button,  ennemi  des  Fran- 
cais  —    Taute  erat  servus  Jfo 
mortis  senis  Indiani  ei  Fratuxfr 
galHs  inimici  — 
Talia    penare  amoli  -  tambussi 
Tati*  oHm     strvm senex 
•   calina         BimmV      iloio 
fnfHantis  Biimn     irnmicus 
Francki 
Franoogalä. 


esprtt  -•*  Spiritus  ^-  isstmei' 
les  espriis  —  magna  mgekia  — 

issimetri.  ' 

um  homme  qur  a  de   Tespril  — 
hämo  ingemosus  — 
issiraei      ke. 
%      spnHu*   cum. 

un  homtne  qui  n'en  a  pas  — 
h&mo-  ftö«  ingemosus  —  *issi- 
mei  pa.  .  ■    , 

eatomae  —  stomabhus  —  itipobö- 
rou,  ipobou,  iüpobourou. 
el  —  et  —  raba. 

el  loi  —  et  tu  f^*  amore  raba. 
elain  —  stannum  —  eourassoü. 
etoile  —  Stella  —  serica,  sirioco*. 
♦(girieco  signifie  auesi  une  an- 
nee  —  siricca  etiam  annum 
significat). 
elonner  —  obstupefacere  —  lena- 

requien. 
etron    -**   exerementum  —  ouate, 
hwelo. 
cel  elroo  pue,    seni  mauvais  — 
hoc  exerementum  pulet,  male 
Olet  —  moc  huelo  tegueVe* 


F. 


feee,  visage  —  fades ,  vuUus  — 
yepoia,  yepoiali,  embalali. 
.    celle   £lle  a  un   beau   visage  — 
haec  pueUa  habet  fadem  pul- 
ehram   — •   mac   ouali  embalaJi 
couramene. 
facher  —  kritare  —  larique,  l^fi- 
que»  ieleke. 
Jesus  est  fache  conlre  les  mechans 
Jesus  maus  succenset  — 
VeJeke   Jesus  yaouau*e  boco. 
trasei  Jesus  maä        contra. 
facheux  —  nwosus,  a,  um  —  te- 
riaAje,  iropasua. 
faim  —  fames  —  nicoumely, 
avuir  fainv  —  esurire  —  teiarou- 
ania,  tetarone. 
laira —  facere  *—  aeioapoui,    bo- 
gue,  cbicassan,  chicapoui. 


Digitized  by 


Google 


m 


lUilioaariui*  gaübi.  F* 


je  fai*  — -  facto  ^~  aou  chieaasen. 
tu.  {aia   —  /5aww  —  amor6  *ni- 

cassan. 
j'ai  fall  —  feci  —  aou  cbwapoui. 
je  ferai   —  fackm  —  aou  chi- 

catague. 
fais  un  lii  —  sterne  teetufn  — 

aeado  amioapouigue* 
j'ai  feit  u*  to  -*-  gtrvvi  factum 

—  ano  imbo  miri  acado. 
va  l'en  faire  du  feto  —   discede 

ad  ignem  incendendum  — .  ou- 

alo  opinpague. 
va  faire  bouillir  le    pol   —  fac 

butUat  oüa   —  touroua    tmo~ 

quatangue« 
je  o'ai  pas  fair*  ~~   non  feci  — 

anieaboui  pa  oua.  - 
c'est   fail  —  hoc  factum  est  — 

abopotairo. 
qui  n'esl  pas  fait  —  quod  tum 

factum  est  -**»  aoieabouiporo. 
esl-ce   de   Ion   fait  —  hoc  fat- 

tum  est  *  te  —  aaikerepo  ene. 
n«  fais  pas  cela  —  noh  hoc  fa- 

cere  —  ouadei. 
faire  des   pelits  (en  parlanl  des 

oiseaux)    —   edere  fetus  (in- 

telUge  de  avibus)  —  animinga. 
les  oiseaux  n'ont  pas   fait   leora 

petits  '*—  aves  mn  peperenmt 

ptöös  suos  ' — toi  (Mio  aminga  pa. 
fange  —  httum  —  aecroeoü. 
lernet  —  feminmtis,  a,   um  — 

oly,  ouori. 
femme  -*-  femtna  *—  apouitime, 
ma   femme   —   feminä  mea  — 

ipreli,  aou  oli. 

les  femme«  -j-  femknae  —  oulian. 
ma  femme  veut  de  la  eassave — 

fimina  mea  fkrtoam  vutt  — 

aou  oli  eassoorou  ic£. 
fer  —  ferrum  —  efpartM,  sibarali, 

sibarari. 

fäsaes  —  nates  — tnessin. 
feu  —  ignis  —  ouate. 

un    lison    de   fett  *— -'  torris  — 

ouato  lopo. 


ieuilles  des  arbrefl   —  faka  orbo- 
rum  — -  earombe-,  obalombo. 
fievre  — *  febris  —  acooleou. 
figues  du  pays  —  ficus  terrae  — 
aragverou. 

fil,  du  fil  —  fitum  —  inimo,  jaemo. 
fiHe  —  filia,  puslla  -~  pouTouoe, 
moi  moi,  ouali. 

*  eette  fille  est  bell*,  alle  a  les 
cheveux  noirs,  le  visage  plein, 
un  peu  long  —  haec  pueüa 
formosa  est,  crines  habet  ni- 
gros,  fadem  pienam  et.paulum 
Umgarn  —~  nnoc  ouali  coura- 
men6,  nioeö  iooee  nbourou,  e«- 
bataai  apoio,  anchiqae  maoope. 
ftls  -~  fiHus  —  awwtfou, 

fils  d'amilie  —  ßius  amiciHae  — 
iraoureu.  tigami. 
flamans  —  Beigas  —  Fiaroioga. 
les  oMvchandiaei  das  Flamans  ne 
vatent  rie*  ei   eeMes  das  Fran- 
caia  aoat  beilas  — merces  Bd- 
garum   viles,   FrmcogaUorum 
bunte  sunt  — 
Fiaininga  enekali   iroupa    oua, 
Belgae     merces  bonae   non 
ice      Fnürcta     raba     enekali 
veUe   GaMä     et       merces 
iftaopa    tapouio>e% 
bonae    multum* 
fleebe  —  sagitta  —  püaaa,   plia, 
bleaua. 

j'ai  fail  una  flache  de  roaeau  — 
sUgittam  ex  anmäme  feci  — ■ 
plia  ehicapoui  coumaraoua. 
flecher,    pareer  a  «atipa  de  fleohes 
—  smgittam  cenjieere ,    sa&tta 
percutere  —  aibopiy«. 
Aeur  —  flos  *^  ehoirere, 
fleuva  —  flwiUs  —  ypoliri. 
flute  —  Hbia  —  aivaJiv 

(fl«Me  da  3  pieda  q«ii  u'a  qu*uo 
irou  et  paur  eaaboualrare  une 
aatthe.  Gkaqar  flute  n'a  qu'un 
Un,  et  Üa  soni  too/ovrs  au 
moins  huil  flu  les  et  quelque 
fois  plus  de  ftmquaut«  —  tibia 


Digitized  by 


Google 


Dicltonarium  galtbi.  F.  G, 


913 


tres  pedes  longa  cum  uno  tarn- 

tum  foramme  pro  ore.    Tibia 

quaeque  haket  unum  tcmtwn  *&• 

num  eaeque  tibiae  semper  &Mo 

et  nonnunguäm  ampHus  qmn- 

quagmta  sunt.) 

tote,  une  aulre  foia — tempvif,  alio 

tempore  *—  amoumete,  amouoiflrco, 

amouoiacone,  amouoiacote,  awou- 

oiati. 

quelque    fois     —    nemunqupm 

— *  amouriaeo. 
•  aulre  foie,  H  ya  fong-temps  — 
otinty  mtdtum  temporis  interi 
jechm  est  -~  p««iarfc.     - 
forme,  en  forme  de  croix  —  forma, 
in  formam  crusis  —  pat6nebo. 
fort  ou  tres  —  vatde  vel  admo- 
dum  —  man. 
tres-fori  —  summopere  —  toppe 

man. 
fortewent,     vfgoureuaemenl     — 
gravksime,  vehemenHssme  — 
balipe. 
fosse   du   col   —   lactma  colli  — 
tssabenourou. 
fou,   fol   —  amens  —   totiarepan, 

»oaarpon,  touale. 
fouel  —  virga,  flagellum  . -~-  ma- 
fcooalh  macoaft. 

fouetler  —  flageUart  -*-  makouali. 
franc^ie,    las  francats  ^   Franc* 
gaüuSy  a,   um.   Francogalli  *— 
Frfrneici. 

les  Frmeais  »out  sage»  et  pjoinl 
enfana  — ■  FrtmcogmUi  sunt  sa- 
pkvties ,  non  pueri  —  Francici 
louare  Francici  pitam£  ou». 
(II  yi  tieo  de  croirey  que  la 
negaüon  oua  est  sous-eritdndu 
apres  le  mol  touarti,  qoi  ne 
differe  qu'en  une  lettre  de  tou- 
ald,  qui  aigtillc  fou .  — *  est 
cur  creddmus  negaüonem  oua 
esse  intettigendam  pest  verbum 
touare,,  gmd  una  tantum 
Htera  distal  a  touale ;,  quod 
sigmficat  dementem). 


lea  friocaift   aont  bona,   ils  reo 
lenl  6lre  amis  des  sauvages  — 
Francogalli  sunt  boni,   lndkh 
nis  amici  esse  vohtnt  -+*•  «• 
Francici  irevpa,     ealina 

Francogatti   boni  •  •    Indiam 
banarc     ice;       v        ^ 
amici     velte. 
frere  —  /^ö/igr  -*-  bamen,  heu^ay, 
biou.  '      -      ■•!     , 

frere  atnv  —  /frofer  nate  -mqjor 

■»—  ensaryn,  ensin. 
pe*H    frere    —    ftatercufus   — 

digami,  tiganti. 
beati-frere  ~ *■  dtf&ifr  —  bamen, 
haman. 
fric»s*eor  —  coquus  —  cocque. 
froid,  avoir  froM  — fripidus,  fri- 
gere  —  lieomin& 
fronl  —  frons,  tts  *—  ipeii  amori 
cet    enfanl   a  le    front    laige  — 
hie  infans  lahm  firontem  ha- 
bet —  moc    ligami   ibari   lafo- 

fruit  —  fruetus  —  eperi,  eaperibo. 

fumoe    —    fimus    — »    maitag«in^, 

xmatoqutn^. 

il  y  a  de  ta  lümee,  dea  qu'il  y 

a  du  feu  en  ce  lieu-14  — r  fu- 

•■    rot/*   orietur,    cum   ilto    loeo 

■    t^nw  incensus  erit  — 

etiebo    ouatoquihe,     in  afique 

oualo    erebe. 
i^7»ir     illuc. 
fu8ilt  moosquet  —  setopetum ,,  tu- 
bus  igniwsmus  —  araeabousaa. 
ftreil  k  battre  k  feu  —   chalybs 
ad  setntitias  eüciendas  —  cay 
cay,  eoureneton. 
fulaille,  tonneau  —  dolium,  cadus 
—  pipa  (hisp.). 


Öahbi,  peuplea  sau  vages —Gakbi,  In* 
dianorum  gens  —  Calin*  (gaHn). 


Digitized  by 


Google 


m 


DiiiioMwm  gabbi.  BV 


je  fai&  — -  facio  «**  aou  chicasseo. 
tu  Dm«  —  /Sawis  — «  amor6  *ni- 

cassan. 
j'ai  fail  —  feci  ~~  aou  cbwapoui. 
je  ferai   —  fltciim  —  aou  shi- 

calague. 
fais  un  lil  —  sterne  teetqm  — 

aeado  amioapouigu& 
j'ai  feit  un  Ui  -+-  «fcwt  tetfwro 

—  ano  imbo  miri  acado. 
va  l'en  faire  da  feto  —   discede 

ad  ignem  ineendendum  «— .  oa- 

ato  opinpague. 
va  faire  bouillir  lc    pol   —  fac 

bulüat  oüa   -*»■  touroua    ewo- 

•qaatangue« 
je  o'ai  pas  fait '  ~~  tum  feci  — 
'  ameaboui  pa  ciua.  - 
c'est  faii  —  hoc  factum  est  — 

abopotairo. 
qui  o'esl  pas  fail  —  quod  tum 

factum  est  <-**  aweabouiporo. 
esl-ce  de  Ion   fail  —  hoc  fac- 
tum est  *  te  —  aailuerepo  ene\ 
n«  fais  pas  cela  —  noH  hoc  fa- 

cere  —  ouadei. 
faire  des   pelils  (en  parlanl  des 

oiseaux)    —    edere  fetus  (in- 

telHge  de  avibus)  —  animinga. 
les  oiseaux  n'onl  pas   fail   leore 

petits  *—  aves  non  peperenmt 

pWöS  suos  —  tolono  sminga  pa. 
fange  —  httum  —  aeoatoü. 
femelte  —  feminmm,  a>   um  — 

oly,  ouori. 
f emme  -•*—  fermna  ^—  apomtime« 
ma   femme   —   feminä  mea  — 

ipre*i,  aou  oli. 

les  femme«  **.  fembme  —  oulian. 
ma  femme  veul  de  la  eassave — 

femina  mea  fttrinam  vult  — 

aou  oli  eassoorou  ic£. 
fer  —  ferrum  —  eiparaW»  sibarati, 

sibarari. 

fasse*  —  nates  — -niessin. 
feu  —  ignis  —  outfo. 

un    üson    de   feu  *—  torris  — «- 

oualo  lopo. 


feuilles  des  arbres   -r  feüa  arbo- 
rum  — '  earombe-,  obalombo. 
fievre  ~  febris  —  aeeoleou. 
figues  du  pays  —  ficus  terrae  — 
megverou. 

fil,  du  fil  —  füum  —  inioio,  tjfcemo. 
fiile  —  fitia,  puella  ~+  pourouae, 
moi  moi,  ouali. 

*  eette  fille  asl  bellt,  eile  a  les 
cheveux  noirs,  le  visage  pleio, 
un  peu  long  —  haec  pueüa 
formesa  est,  ermes  habet  ni- 
gros,  fadem  pietum  eUpauhtm 
Umgarn  —  moc  ouali  coura- 
men6,  moc6  iooee  tibomou,  e«- 
batsü  apoio,  enchiqn«  matueipe* 
ftls  —  fiHus  -~  fftMtfOlk 

fils  d'amitie  —  fiäus  amicUiuc  — 
iraoureu;  ligami. 
flamans  —  Beigas  —  Fiamioga. 
les  roavchandiBet  des  Flamans  ne 
vatent  rie«  el   eaMes  des  Fran- 
cs sont  belies  — merces  Bei- 
garum   vüee,   Frmcogaitorum 
bonme  sunt  — 
Fiaminga  enekali   iroupa    oua, 
Belgae     mercee  bonae   tum 
ice      Fraftcte     caba    enekali 
vette   Galäa     et       merces 
ifoopa    lapeuiibci 
bonae     mulktm, 
flettbe  —  sagitta  ~  pl&MMi»   plia, 
bleeua. 

j'ai  fail  une  fleche  de  roeeau  — 
sägitkm  ex  arwuhne  feci  -* 
plia  ehicapoui  coumaraoua. 
fleeher,    pereer  a  «eups  de  fl^ohea 
—  smgitta*   conjictre ,     sa&tta 
perCtttere  —  aibogaye. 
Oeur  —  flos  —  ehoirere, 
fleuv«  —  flwius  —  ypoürL 
flüle  —  tibia  —  aivaJk 

(fl^te  de  3  pieds  q«i  n'a  qu'uo 
irou  et  fMMir  eaabouebure  une 
a«che.  Chaqoff  flüle  n'a  qu'un 
Unv  et  Ma  sont  tol^ours  au 
moins  huil  flu  les  et  quetque 
fois  plus  de  tioquauie  — 


Digitized  by 


Google 


Dictenarium  galibi.  F.  G, 


343 


tres  pedes  longa  cum  um  tarn- 
tum  foramine  pro  ore.    Tibia 
quaeque  haket  unum  tcmtum  *«~ 
num  eaeque  Hbiae  semperwto 
et  nonnunguam  amplius  fmn- 
quagmta  sunt) 
fots,  une  aulre  foig  —  tempus,  aüo 
tempere  —  amoömete,  amouoftco, 
amouoTacone,  amouoiacolc,  4moti- 
oiaü. 
quelque    fois    —    nmminqupm 
— *  amouruoo.  • 
aulre  faie,  H  ya  tong-lemps  — 
otim,   nndtum   temporis  interi 
jectwn  est  —  penar^. 
forme,  en  forme  de  croix  — forma, 
m  formatn  crutis  —  patönebo. 
fori  ou  tres  —   vatde  vel   admo- 
dum  —  man. 
ires-fori  —  summopere  —  toppe 

man. 
fortement,     vfgoureutement     — 
gravksime,  vehementissime  — 
talipe. 
fosse   du   col   —   lactma  colli  — 
iss&beooüroti. 
fou,   fol   —  amens  —    touarepan, 

tottarpon,  touale. 
fouel  —  virga,  flagellum  — -  ma- 
fcooaH^  macoati. 

fouetler  —  flageUurt  -*-  makouali. 
franew,    las  fraacais  —   Franc*- 
gaUuSj  a,   um.    FranoogalH  — 
Frameici. 

les  Fraittais  9»nt  sage»  et  pjoinl 
enfans  —  FrmcogmUi  sunt  sa- 
pknlee ,  non  pueri  —  Francici 
touare  Francici  pitame  oua, 
(fi  y  a  heu  de  croir«,  quo  la 
negalion  oua  est  seus-eritendu 
apres  le  mol  louartj,  qoi  ne 
dtffere  qu'en  une  lettre  de  tou- 
ald,  qui  sigtulc  fou  —  est 
cur  creddmus  negaüonem  oua 
esse  intdHgendam  post  verbum 
touare,  guod  una  tantum 
Htera  distal  a  toualey  quod 
significat  dementem). 


les  franeaia   &out  bons,   ils   reu 
Icnl  ölre  amis  des  sao vages  — 
FranoogalH  sunt  bom,   Jndkh 
nis  amici  esse  vohmt  — 
Francici  irtmpa,     e Ali  na 

FrancogatH    boni  *•    Indiaru 
banaru     ice.      •  ' 
amici     velle. 
frere  —  frater  — -  bamen,  heu*-ay, 
biou. 

frere  afne  —  frater  natu  tnqjor 
*—  ens*yn,  ensin. 
petrl    frere    —    frOterculus   — 

digami,  tiganti. 
beau-frere  ~*  afftfds  —  bamen, 
haman. 
fricasseur  —  toqm$s  —  cocqtie. 
froid,  avoir  froixl  — frigidus,  fri- 
gere  —  ticomin& 
front  —  frons,  tis  —  ipe«  aroori. 
cet    enfanl    a  le    front    lafge  — 
hic  infans  lahm  frontet»  ha- 
bet —  moc    ligami   ibari    tapo- 
pir£. 
fruit  —  fructvs  —  eperi,  esperibo. 
fumee    —    fimvs    —    mailaguinl, 
ttwttoqtrtnc. 
il  y  a  de  la  tonte* ,   des  qu'il  y 
a  du  feu  en  ce  tieu-ld  — »  fu- 
mus   orietitr,   cum   illo    loeo 
ignk  internus  erit  — 
enebo    ouatoquinc,     in  atique 
ittue     fumus  cum 

oualo    erebo. 
igms     iüuc. 
fusil,  mousquel  —  schpetum,  tu- 
bus  igmvmnus  —  araoaboussa. 
ftreil  a  battre  le  feu  —   ckalybs 
ad  sdntiUas  eßeiendas  —  cay 
cay,  cotireoetoa. 
fulaille,  tonneau  —  dolium,  cadus 
—  pipa  (hisp.). 


tiatibi,  peuples  sau  vages — G  akbi,  In* 
dianorum  gens  —  Calin*  (gaMn). 


Digitized  by 


Google 


344 


Dfctionariüm  galtbl  G.  H, 


garce,  pulain  — - scortum,Tneretrix 
— ,  yauansy. 

gentese  — juvenca  —  vacca  (hisp.). 
genouil  —  periscelium,  genuale  — 

oetma,  yeoauari. 
geos»  \8oldate»  camerades  — '  homi- 
nes,  milites,  socii  —     poiloli. 
gorge  —  guttur  — r  etiuaasa,  enas- 
,«ari>  jeene»  ..yais, 

gourde  —   rigidus  —   mourolago. 
gnuue  ~,0r«uM#f  —  eboipo. 
grains  de  verre , .  rassade  t—  iwöt- 
gartiae  vkreue  —  casaourr. 
graisse  tiree  des  ooyeaqx  de  t'aou- 
ara.  -*—  oleum  e  nucibus  paimae 
aouara  extractum  —  quioquio. 
(Ce  mot  signiße  au8«i   oiadre, 
.  graisse r  —  haec  vox  etiam 
ungere,  illinere  sigmftcat). 
gramer,  oindre  —  ilHnerey  ungere 

—  quioquio. 
grmnd  —  magnus,  a,  um  —  apo- 

le»e. 
gras  —  pinguis,  e  —  tikacay,  ti- 
cague,, 
oe  cochon    est   grand,    gros    ei 
gras   —  haec  sus  e$i  magna, 
,  crossa^  pinguis  —  moc  pojnga 
apolome»  licague,  apolo. 
gros  —  crassuSj  «,  um  —  apoto. 
guenon  —  simia  (/hnina),  Cebus 
fatueüus  (Apella)  L.  —  eoecou. 
guerre*  colere  — *  bellum,  ira  —  ou- 
alime,  erecou,  erecourouo. 
faire   la    guerre    —    bellum    in- 
ferre  —  oualimie.  bogue. 
les  sauvages    soot    venu*   pour 
aller  a  la  guerre  —  Jndiani  in 
.  bellum  proßeturi  venerum  — 
Calina   menepouy  oualime  bo- 
gue, 


habil,  chemise  —  vestis,  indusium 

camicha. 
habitan*  —  mcolae  —   outoboous 

ofttonoiue. 


bache ,  —  aseia>  securis  —  ouy 
ouy,  ouj  ouk 
baier  ou  lirex  .ooiUre  inael  —  svr- 
sum  ducere  vel  trabere  —   apoi- 
guere^  apojquefe. 
hallebarde  —  bipennis  ~  palassari. 
ha*naqu«,   fit   de.  colon   —  lecius 
pendens    vel  lecius   xyHaus   — 
acado. 
hamacon  —  hamus  —  couci  #  on- 
.  que*  et*** 

haoap    a   boire ,    lasse.  —  scuteüa 
(ad  potandum)  —  ceiii,  eouay. 
Jwuwhe  —  coxa  t —  eujnata»  yetali. 
haut  —  atius,   a,   vm  ~    ouipi, 
.  auce> 

cet   oiseau    vok*    haut  —  haec 
avis  alle  volat  —  moc  ionore 
tencle  nuce. 
herbe  —  herba  —  iloupoQ. 

celte  savane  ou  prairie  est  pjeine 
d'herbes  —  hie  campus  vel 
hoc  pratum  plemum  berbanm 
est  —  moc  ouaipo  itoapou 
lelaiigue. 
heure,  ä  cette  heure  *—  hora,  mmc 
.  —  er&ne. 

hier  —  heri   —    coyara,    coiare, 
coignare. 
avani  hier  —  rmdius  teräus  — 
monio  coigaaro* 
kiver,    pluie  —  hienu,    iiflber  — 
eonnobOi 

homme,    male    —    homo^  vir  *— 
oq«iriv  oquili,  oukeli,  o^uieru 
lee  bodunes  .en   general  —  ho- 
mines  umversi   —    bouilonou, 
oueUan. 
holte t-  carbi*  (in  (ergo  porianda) 
catoH,  eMauli. 
soi(e  de  peüte    hotte,    corbeille 
a  jdur  ronde»    de.  Ja  longueur 
d'environ   2  pieds»    et   large  a 
Boa     ouveriure    d'ttn    pied  — 
corbieukt  quaedam ,  peüueida, 
rolunda,  duo*  fere  pedee  longa, 
uftum  pedem  in  are  lata  — 
kourkourou« 


Digitized  by 


Google 


Dictionarium  galifci.  H.  I.  J.  L. 


345 


hooe,  hoi'au   ~  ligo ,  rastrum  — 

massefa. 
huile    de    quelqoe    chose    que    ce 

soil  —  ofctwi  *  qualibet  re  factum 

—  loubi,   calaba. 


I- 


ici  —  Mc,  hoc  loce  —  arololobo, 
erebo,  erebo;  enebo,  akimato. 

ile  —  ineula  —  ouepo,  oubaou, 
oupaou. 

image,  lableau  —  imago ,  piclura 
—  ebaton. 

indien  — -  indicus  —  Indiana,  Ca- 
ll na. 

combien  6les-vous  d'Indiens?  — 
quot  Indiani  estis?  —  Indiana 
enounra? 

Instrument  compose  de  callebasses 
vuidee  —  mstrvmenhm  cucur- 
Mtis  factum  (ab  Aethiopibus  in- 
troductum?)  —  balafo. 

ivre  —  ebrius,  a,  um  —  enerbeye, 
enerbeyet. 


jambe  —  crus  ~*  issairi. 
jardin  —  fiortus  —  mayna,  moigna. 
jaone  —  flavus  —  lapire,  lequere. 
je,  moi,  mon  —  ego,   me,  mens 

—   aou. 
jeone   —    adolesccns   —    bouito, 
bouitome. 
jeune   enfant   —  infantuhis  — 

pitamr. 
voila  un  beau  jeune  homme  — 
ecce   formosus  adolescens  — 
poito  conrame. 
jour  —  dies  —  oouriia. 

poinl  du  jour  —  prima  lux  — 

emamori. 
\t  jout  est  beau  —  dies  jucun- 
dus  est  —  courila  oouramene. 
jusques  .—  msque  —  noba. 


jusqu'a  ce  que  j'en    aie  trouve 
un  autre  —  dum  ahum  eorum 
inuenero  — 
amoucou    noba     seboricao  ( ou 
aHus         usque  invenire 
seporicao). 


I. 

la,  ici,   en  ce  lieii   —    ilHCj    Mc, 
TlOC  loco   —  moe,  erbo,  moia. 
c'esUla  —  iUic  est,  ubi  .  .  .  — 

erebo. 
demeurez-la  —   illic  manete  — 
boueane  erebo. 
laft  —  lac  —  cicourou  ,  manatele, 

covipo. 
lailon  —  orichalcum  —  youarapilou. 
lampe  —  tucerna  —  touli. 

(Ce  mol   signifie   aussi   un    rat 

—  haec  vox  sigmficat  etiam 
rattum). 

laneette  des  sauvages  —  scalpeltus 
Indianorum  —  acoulaYabene. 

tangue  —  Hngua  —  riourou,  enou- 
rou. 
la  langue  parle   dans   la  bouche 

—  lingua  in  ore  loquitur  — 
nourou  sigalHi  ida  embaUri. 

la    langue    du    pays    —  hngua 
vernacuta  —  coulananon. 
langueur  —  languor,  lassitudo  — 

nourou. 
large  —  latus,  a,  um  —  lopopire. 
larron,   derober  —  für,  fitrari  — 
maname,  moname. 
ce  francais  a  d6robe  du  pain  cbez 
les   sauvages  —  hie   Franco- 
gallus   panem  apud   Indianos 
eripuit  —  moce   Francici    me- 
Tou  moname  Indian  ecossa. 
las,  lasser  —  fatigatus,  fatigare 
—  acolope. 
j'ai  ele  loin,  je  suis  las,  fatigue 

—  longe  äbfin,  defessus,  de- 
fatigatus  sum  —  aou  nisan 
lisae,  aeolope. 

44 


Digitized  by 


Google 


346 


Diclionarium  galibL  L.  tlt. 


je  suis  las  —  fatigatus  sum  — 

yakin  lai. 

laver  ou  baigner  —  lavare  —  opi. 

lellre,  ecrilure  —  Utera ,  scriptum 

• —  carala,  calila. 

leur,  il,  lui,  son  —  is,  ei,  iis,  eos, 

suus  —  moce. 
lien,  avcc  on  attache  quelque  chose 

—  vinculum ,  quo  aliquid  affigi- 
iur  —  aboitopo. 

lier,  atlacher  —  ligare,  affigere  — 

cHimugai. 
lieu,  endroit  —  locus  —  ique. 
ligne,  hamecon  —  linea,  hamus 

—  onque. 

linge.  —  linteum  —  camissa. 
lil,  de  colon  —  lectus ,  lectus  xy- 
linus  — *  acato,  acado. 
livre,  papier  —  Über,   Charta  — 

carta. 

logis  —  domicilium  —  caza. 
loin   —   longe,   procul  —   tisse, 
tiche. 

long  —  longuS)  a,  um  —  mos- 
simbe,  mancipe. 

lourd,   pesanC  —   gravis,    magni 
ponderis  —  moehimbe,  mosimbö. 
lui  —  ille  —  moc,  moce. 
lune  —  luna  —  nouna,  nouno. 
la  lirae   est   pleine,    it  faü   bon 
pecher  de  crabes  —  luna  plena 
est,  tempus  opportunum  ad  ca- 
piendos  grapsos  — 
nouna  apolo,     coussa  sapoui 
luna    grandis  grapst  capere 
iroupa. 
bona. 
pleine  lune   —   luna  plena  — 

nouno  acouliboutan. 
dernier  quartier  de   la   lune  — 
ultimus  lunae  quadrans  — 
nouno  acosimbora 
luna     retiquum 
vel  acosimbala. 

(c'est-ä-dire,  ce  qui  reale  de  la 
lune  —  id  est,  quod  reliquum 
est  lunae). 
Hb    comptent   le   teraps    par   le 


nombre  des  lunaisons  —  jw«- 
mero  vicissitudinum  lunae  tem- 
pus computant. 


maigre  —  macer,   cra,  crom  — 

ipuma. 

cet  enfant  est  maigre,  on  lui  voil 

les   os   —  hie  in/ans  macer 

est,    ossa    ejus  cernuniur  — 

moc   ligami   ipuma   amore  sene 

yeppo. 

main  —  manus  —  amecou,  apori. 

tes  mains  —  manus  (phsr.)  — 

eigna,  eignale. 
les  Portugals  ont  les  mains  cro- 
chues,  c'esl-a-dire  sont  larrons 
—  Lusitam  manus  habent  Ion- 
gas  i.  e.  fitres  sunt  — 
tounaine   apori     ticocanai  eni 
manus  longae    hoc 
sigalili  mouname. 
dicere  /ur. 
maintenant  —  nunc  —  ereme,  cri- 
me, erome. 
maison  —  domus  —  caza,  amoigna, 
soura. 
je  veux  une  maison   —  domum 

cupio  —  aou  soura  ice. 
je    menerai    tous  meß  gens  tra- 
vailler  ä  ta  maison  —  omnes 
famtUos  meos  domum  tuamad 
laborandum  ducam  — 
paporo  aou  poitoli    menepoui 
omnes  ego  famuli  ducere 
erbo   mansiremebogtie   amore 
iUic  laborare  tum 

soura. 
domus. 
malade,  maladie  —  aegrofas,  a,  um, 
morbus   —    eyelombe,    etombe, 
anetano,  aneiaimeoua. 
mal  —  vir,  mascülus  —  oquili. 
mamelle8  —  pectus,  ubera  —  ma- 

nati,  manale,  manateie. 
manger  —  edere  —  amine. 


Digitized  by 


Google 


Dietionarium  galibi.  M. 


347 


je  mange  —  edo  —  aou  amina. 

j'ai  mang6  —  edi  —  aou  amine. 

je  mangerai  —  edam  —  aou 
arainatague. 

roange  cela  —  ede  hoc  —  amore 
amina  ini. 

j'ai  mange  —  edi  —  sönoui. 

lu  as  mange  —  edisti  —  mo- 
noui. 

il  a  mange  —  edit  —  nonoui. 

neos  mangerons  —  edemus  — 
zono. 

qu'as  tu  ä  manger?  —  quid  ha- 
be* quo  vescaris?  —  anoV 
ioulemena'n? 

je   ne    mange   pas  —  non   edo 

—  anönopa,  anönopa  oua. 

je  ne  veux  plus  manger,  je  suis 
saoul  —  nolo  amplius  edere, 
satur  sum  —  aou  amine  icepa, 
anoimbo. 
donne-moi  a  manger  —  da  mihi 
aliquid   edendum   —   amine    me 
lare. 
apporte-moi    a   manger  —  /er 
mihi  akquid  edendum  —  amine 
ameneque. 
viens   manger  —   veni  ad  coe~ 

nam  —  aene  amore  amina. 
les  racines  de  palates  sonl  bon- 
nes  a  manger  —  radices  patala- 
rum  suavem  eibum  praebent  — 
napi         iroupa     amine. 
patatae  bonae    edere. 
je  ne  veux  pas  manger  —   coe- 
nare  nolo  — 
aouat  amine  aou. 
non    edere  ego. 
marais,  elang  —  pahis ,   locus  — 
piripiri. 
marecageux,  pays  marecageux — 
paluster,  terra  palustris  —  sa- 
bisabi. 
les  marais  sont  pleins  de  tortues 

—  ptdudes  sunt  plenae  testu- 
dinum  —  moc  piripiri  aracaca 
tetaligue. 

mare,   residu   de  l'eau  de  magnoc 


evaporee   —   faeces   ex    radice 
magmoca  expressa  —  cipipa*. 
*(ce  mol  signifie  aussi  poudre 
fine  —  haec  vox  etiam  puU 
verein  subtilem  significat). 
marchandises  —  merces  - —  enekali. 
mareber  —  ire  •—  mossa  (v.  aller.) 
maree    —    aestuum    accessus    et 
recessus  —  acourou. 
mari  —  maritus  —  yon. 
marmile,    pol  —  vas,   otta  —  to- 

roua. 
marquele,   lächele    —    maculosus^ 
maculis  adspersus  —  limoueuole. 
marleau  —  maUeus  —  ünlin. 
massacrer  —  trueidare  —  ciouy. 
massif   —    soUdus    —    mossimbe, 

naueipe. 
massue  —  clava  —  boulou. 
malrice  —  Uterus  —  mounay. 
mauvais ,  mechant  —  pravus,  ma- 
lus —  iroupa  oua. 
bonus  non. 
mechant  homme  —  homo  malus 
—  yaouame. 
medecin  —  medicus  —  piaye. 
meilleur  —  melior  —  lipochine. 
menleur  —   mendax  —  tonabime, 
enabiri,  maraca,  anamerourou,  ana- 
nemoumai'. 
qui    n'esl  pas   menleur   —    non 
mendax  —  anabipa. 
meniir   —   mentiri   —   taressinga, 
iquali. 
tu  ments  —  mentiris  —  tarsin ga. 
pourquoi    est-ce  que  les  Indiens 
menient?  —  quid  causae  est, 
cur    lndiani    mentiantur?   — 
olotiome  Indian  iquali? 
mer  —  mare  —  parana,  balana. 
la   mer   est   agilee,    en   furie  — 
mare  proceüosum,  saevum  est — 
,  parana  polipe. 
mare    vagum. 
la  mer  est  calme,  douce  —  mare 
immotum,  tranquiüum  est  — 
parana  iroupa. 
merde  —  excremerUum  —  ouat& 


Digitized  by 


Google 


348 


Dictionarium  gatibi*  M.  N. 


mere  —  maier  —  bibi,  issano. 
grand'  mere  —  avia   —  apoto- 
me  bibi ,  ai. 
metire,  mels  —  ponere,  pone — ique. 
meis-la   ce    pain   —  ilHc  pone 
hunc   panem    —    ique    erebo 
meiou. 
j'ai   mis-la   du    pain  —   panem 
illic   posiä  —   aou    meiou  siri 
erebo. 
je    mellrai-la    du    pain    —   illic 
panem  ponam  —  aou   meiou 
siri  enebo. 

meUez   mon   lil  ailleurs  —  aUbi 
lectum  meum  collocale  — 
amouco  iaro  bali. 
alibi      da    lectum. 
midi  —  meridies  — 
apolome     veyou,    icourila. 
magnus     sol 

nuel  —  mel  —  ouanan,  ouan. 
le    miel   esl   doux   et  clair   datis 
ce  pays   —  mel  hty'us  terrae 
dulce  et  darum  est  —  ouan 
tipochinä  lassieri  erebo. 
millet   —    Zea  Mays  —   aouassi, 
ouassL 
miroir  —  speculum  —    sibigueri, 
sibigrisena,  sibigri. 
donne-m'en  un  miroir   —  pro- 
pone    mihi    exemplum    hujus 
rei  —  sibigri  me  iare. 
moequer  —  illudere  —  icay,  icari. 
mode,  coülume  —  mos,   consue- 
tudo  —  emerle,  emiole. 
leg     Francais     ont    coülume     de 
fouetler  les  mechans  enfans  — 
FrancogaUi     pravos     liberos 
virga  caedere  solent  —  Fran- 
cici    emiole    ligami   iroupa   oua 
macouali. 
modereroenl  —  moderate  —   en- 
chique. 

mens, 
«uou. 


cnique. 

moi,  mon,  mien,  me  —  ego, 
me  —  aou. 


moi6,    un  mois  —  mensis,    unus 
mensis  —  ahuinique  nouna. 
iina  hi  na 


monlagee    —    mens,  metties  — 

ouibouL 

m ordre  — *  mordere  —  Ugue,  ne- 
cabouti. 
je  mords  —  mordeo  —  aou  ne- 

cabosan. 
il  ma   mordu   —  me  momordit 

— r  neoabouli  aou. 
je  le  mordrai  —  te  mordebo  — 
aou  sacaboutiguc. 
mordez-le   —  mordete  &w  — 

nee  aboe. 
les   enfans   mordenl  —  infantes 
mordent  —  ligami  necabouli. 
mort,  un  mori  —  mortuus,    mor- 
tuus  qtndam  —  iroraboui. 
mort,  la  mori  —  mors  —  niroun- 

boule. 
mourir  —  mori  —  niramboui,  ni- 
rounboui. 
il  mourra*  —    morietur    —    ni- 
roumboui   allire    vel    aniouunip 
coro, 
il   esl   mori  —    mortuus  est  — 
ab o'i am e  nöma'i  vel  niroünboui. 
mousquel,    fusil  —  tubus   ignivo- 
mus  —  aracaboussa. 
museau    d'un    animal   —   rostrum 
animatis  —  ipolele. 


nager  —  nare ,  remigare  —  oua- 
lay  uiana»  oualaye  roana,  alaiman. 
les  Indiens  nagenl  bten  dans  un 
canoi  —   Indiani  in  navicula 
bene  remigunt  — 
Calina     alaiman     ida  caooa. 
lndiani  remigare  in    scapha. 
navire  —  navis  —  navio,  oaviola, 
cannabira. 

negre,  maure,  noir  —  aethiepf,  w- 
ger  —  libourou. 

aez   —  nares   —   enalali,    oalali, 
■  enelale. 

niece  —  fratris  vel  sororis  fitta  — 
lapio. 


Digitized  by 


Google 


Diclienarifcra  gaiibi.  R  0.  P. 


m 


nom  —  wwttn  < —  e*e. 

quel    est    le    nom    de  cela?  — 
quod  est  knie  rei  nwnen?  — 
nok'  ele? 
non  —  non  —  oua,  ouali;  ouane, 
oualinan. 

non  pas  —  minime  —  ouace. 
notre,  nos,  nous  —  noster,  nostri, 
nos  —  ao«» 
noaB  —  nos  —  ana. 
nuage  —  nubes  —  eapou. 
nues  —  nubes  —  beoou, 
miil  —  nox  —  cooquo. 


oett  ~  OCuhts  —  eoourou,  yenou- 
rou. 
le  aoleil  est  t'oeil  de  la  lerne  — 
sol  oculus  terrae  est  —  veiou 
enouro«  nono* 
-o«uf  —  Ovum  —  imombo,  imon* 
la  poule  a  pondu  —  galRna  wa 
peperit  —  eorotoeo  imombo. 
oieeao  —  avis  —  tounourou,   lo- 

noro. 
ombre    -    urribra  —  limouere. 
onete  ou  tanle  —  patruus  (avtm- 
cuhts)  vel  amtto  (matertera)  — 
yaou. 

or,  de  Por—  attrum  —  caaunague. 
ereilte  —  auris  —  paa*. 

tu  entends   avec  les   ereiltes  — 
auribus  audis  —  aeonome  pana 
amore  secouti. 
os  —  os,  ossis  —  yepo. 
ou,  ou  bien  —  aut,  vel  pottus  — 

bei. 
an,  par  ou  —  übt,  quo  —  oi'a. 
oublier  —  obUvisci  —  oneine. 
j'ai  oabti^    men    conieau  —  ctUtri 
mei  obtitus  sttm  —  maria  oneine. 
oui  —  sane,  ita  est  —  terre,  lere. 


paio  —  panis  —  meiou,  eraba. 
donne-moi  du  pain,  cempere  — 


da  mihi  panem,  hone  —  ieco 
mekju  banare* 
pain  de  fronten  l  —  panis  triti- 

cus  —  poloto. 
j'atme  autant  le  pain  de  caesave 
que  celui  de  fromenl  — *  amo 
non    minus   panem    cassavae 
quam  tritici  — 
aou  ciponime  me'iou 
ego  amare     panem  cassavae 
enouara  poloto. 
ut  panem  tritici. 

palinol,  boisson  — potus —  palino. 
panier,    grand   panier    —    corbis, 
magna  corbis  —  grougro«. 
panier,  petit  panier  —  corbtSyOOr*- 
buh  —  paguara,  pagera. 
panier   a   mettre   de«   fleches  — 
corbis  ad  candendas  sagittas 
—  amali. 
le»  Indiens   ont  apporle   an  pa- 
nier pfoin  d'huftres  —  Indiani 
corbem  attvlervnt  plenam  ostre* 
arum  —   catina  grougrou  lela- 
ligue  amaipa  seneboui  erbo. 
papier,    lettre,    Venture  —  Charta, 
lUera,  scriptum  —  carata,  calata 
parceque  —  quia  •—  oulenome. 
pourquoi  J'en    vas-tu?  — *•  cur 
discedis?   —   oulenome  amore 
n  rasen? 
parceque  j'ai  soif  et  que  tu  n'as 
pas  du  huieou  —  quia  ego  st- 
tio  et  tu  cerevisiam  maydis  non 
habes—  oulenome  aou  nikou- 
melli,    amore   raba   ouacou 
nimadi  gaa. 
*    nihil. 
pareil  —  par,  simiHs  —  mourou- 

ara. 
paresseux  —  piger,  *"4,  rum  — 

anquinope- 

par-la   —    hac   (via)   —  enaebo, 
morabado. 

je  vais   par-la  —  per  famc  /o- 
cum  eo  —  moratado  den. 
parier  —  dicere  —  caike,  cegalHI, 
eoranaue. 


Digitized  by 


Google 


3M 


Diclionariom  gatibL  P. 


parle  —  die  —  anaque. 

(ce  mot  signifie  aüssi  de  quoi 

—  haec  vox  etiam  qua   re 
sigmftcat). 

parles-tu  Indien?  —  loquerisne 
lndiane  ?  —  Indiana  caike  vel 
Cegaliü  amore? 

ecoule  parier  —  audi  dicentem 

—  ouranan  ce  le. 

parle  a  (celui-la)  —  die  (UH) 
eroubaco  (moce). 
par-oü  -r-  qua  (via)  —  oya,  neT- 

bado. 
partons,  allons  —  abeamus,  eamus 

—  cama. 

pas  —  non  —  pa  ( apres  le  verbe 

—  post  verbum),  oua  (apres  le 
nom  —  post  nomen). 

non  pas  —  non,  minime — ouace. 
notr,  je  ne  suis  pas  parasseux  — 
minime,    non  piger   sum    — 
ouace,  anquinope  oua. 
pale  pour  faire  du  ouacou  —  massa 
farinacea  e  granti  maydis  pro 
paranda  cerevisia  —  tapanon. 
payer,    je    vous    payerai    lous  — 
omnibus  vobis  debitum  solvetm  — 
paporo  aou  sibegalai. 
omnes  ego  solvam. 
peau  —  cutis  —  opipo,  ibippo. 
pecher  —  piscari  —  sepine. 
pecher   du    poisson  —    piscem 
capere  —  olo  sepinä, 
0(0      bogue. 
piscis  facere. 
pecher  k  la  ligne,    a   l'haraecon 
linea,  hämo  piscari  — 
ongue  soubai. 
linea    quaerere. 
peindre,.peinlure  —  pingere,  pic~ 
iura  —  \imere. 
pere  —  pater  —  baba,  youaman. 
pere  grand,  grand' -pere  —  granr 
dis  pater,  avus  — 
tamoussi  baba. 
senex      pater. 
pertuissaone,   hallebarde  —  bipenr 
nis  —  palassari. 


pesant   —   gravis    —   mossUabe, 

amolchimbe,  amolchimban. 
pel  —  crepitus  ventris  —    piqua. 
(u  es  vilain,  lu  petes;    cela  pue 
beaueoup  —  teter  es,  crepas, 
hoc  vehementer  putet  —  amore 
iroupa  oua,   amore  piqua,  moc 
teguere  tapouime. 
peier  —  crepare  —  piqua. 

tu  es  vilain,  lu  as  pele  -—  teter 

es,  creptästi  —  amore  iroupa 

oua,  amore  piqua. 

petit  —  parvus  —   enchinoc,   en- 

sike,  ensiti. 

tres-petil  —  parvulus  —  enchi- 

que  ce. 
pelU  d*un  aoimal  —  ex  ammaä 
natus  —  magon. 
(ils  ajoulent  a  ce  mot  le   nom 
de  Tanimal  —  huic  verbo  no- 
men animaHs  addunt). 
pelun,   tabac  —  herba  Nicotin** 

—  tamoui. 

je    veux  prendre   du    pelun    — 

pütverem    sternutatorium    dtur 

cere   volo  —  aou    ice   sapoui 

tamoui. 

peu,  un  peu  —  pauhsm,  ahquwt- 

tulttm  —  enchique,  ensico. 
peur,  avoir  peur  —  metus,  metuere 

—  tenariquien,  tenarique. 

le  lonnerre  me  feit  peur    —  to- 
mtru  me  terret  —  coooroerou 
tenarique. 
pians,  les  pians  ou  pains;   espece 
de  veröle  —  impeägo  —   poili, 
poetai  iaia. 
pied  —  pes  —  ipoupou. 

les  pieds  —  pe des  —  boubou- 

rou. 
coup  de  pied  —  ictus  pedis  — 

chitouca; 
pied ,   mesure  —  pes ,   mensura 
—  toupourou. 
pierre,  cailloux  —  lapis ,  silex  — 
taupou,  tobou. 
pierre   a  chaux   —    lapis  calcm- 
rius  —  amaipo. 


Digitized  by 


Google 


Dicüonariuro  galibi.  P. 


3M 


pierre  verte  —  lapis  nephriticus 

—  tacoura  oua. 

piman,  poivre  du  Bresil  —  capsi- 
cum  —  pomotry,  pomi. 
le  piman   est   bon  a  faire  de  la 
sauce   a  la   viande   el  au  pois- 
son    —   capsicum  est  aptum 
ad  jus  carni  vel  pisci  eUxo  ad- 
dendum  —  pomi  iroupa  louma 
iponombo,  oto. 
piquer  —  putigere  —  necabouli. 
il  y  a  ici  beaucoup  de  maringou- 
ins,    ile  piquent  —  hie  multi 
cuüces  sunt,  qui  pungunt  — 
tapouime     maque       erebo 
muiä         euUces     hie 
necabouti. 

pungere  (mordere). 
pirogue,    espece  de  barque  longue 

—  scapha  quaedam  longa  —  ca- 
noa. 

pisser  —  tmngere  —  cicou,  chieou. 
je  veux  pisser  —  mingere  volo 

—  aou  ice  chieou. 

planche  —   assis  —   vuevue,    si- 

moulaba,  simouraba. 
planler    —   plantare  —   planten, 

anibömoui. 
planier  da  magnoc  dans  la  teere 

—  magniocam  in  agrum  plan- 
tare —  quieray  planten  no- 
na  ta. 

je  ne  plante  pas  —  non  planto 

—  anibömoui  ta. 

plal,  astielle  —  lanx,  patina  — 

prapi,  parapi,  palapi,  patabi. 
plein  —  plemis  —  tetsligue. 
pleurer    —    flere,    lacrimare   — 
loura,  natamoue. 
voyez,    cet  enfanl  pleure  —  vi- 
dete,   hie  in f ans  lacrimat  — 
amore  sene,  mote  tigami  nata- 
moue. 
pleuvoir,    pluie  —  pluere,  pluvia 

—  aconabo,  conopo. 

U  pleut  beaucoup  —  valde  phtit 

—  eonopo  tapouime. 
pleyades  —  pleiades  —  xerick. 


(le  retour  des  pleyades  sur  l'ho- 
rizon   aveo   le  soleil,   fait  Tan- 
ne«   sofake    des    tau  vages  — 
pleiades  cum  sole  ad>  coelum 
/redeuntes  effidunt  solarem  an- 
num  Indianorum). 
plomb  —  pktmbum  —  piroto ,  pi- 
roie, 

pluie  —  pluvia,  imber  —  eoonobo'. 
a  cause  de   la  pluie  —  imbris 
causa  —  connoboke. 
allons,  de  peur  que  la  pluie  ne 
vienne  —   eamus,   perieuhwt 
est  ne  pluat  '• —  caman  conno- 
boioboule  bona, 
plume  —  penna  —  apollire. 
poignöe  de  quelque  chose,#ou  lien 
avec   lequel   on   l'altache  —  ma~ 
nubrium  alieujus  rei  vel  vineu- 
htm,    quo    aliquid   affxgitur  — 
aboilopo,  aboitobo. 
poil  —  crinis  —  oncay. 
point  du  jour  —  prima  lux  — 

emamori. 
point  du  tout  —  nequaquam,  mi- 
nime  —  ouaiinan. 
pois  a  manger  —  pisum  esculen- 
tum  —    coumala    (comanda:    tu- 
pice). 
les  pois  fönt  de  bon   polage  — 
e  pisis  bonum  jus  paratur  — 
coumala  iroupa  touma  chicapoui. 
poisson  —  piscis  —  oio. 

les  poissons  —  pisces  —  ouolto. 
poitrine  —  pectus  —  pyelapo,  yais. 
poix,  de  la  poix  —  pix,  piceus  — 

mani,  magni. 

pondre  —  ova  edere  —  imombo. 

la    poule    a   pondu   —    gaUina 

ova  peperit  —  corotopo  imombo. 

porte  du  logis  —  porta  domus  — 

pena. 
porler,    se  porter  bien   — -   agere, 
bene  agere  — 
yetombe     oua. 
aegrotus   non. 
porter  un  fardeau   —  onus  ferre 
—  sare. 


Digitized  by 


Google 


852 


Diolionarium  galibi.  P.  Q. 


je  porlerai   —  portabo   —   sa- 

retan  vel  earelum. 
je  porle  du  bois  —  portolignum  — 
aou  vuevue  sar6. 
€^o  Ugnum  portare. 
je   porterai    du    bois  -—  Ugnum 
portabo  —  vuevuä  saretan, 
porle    ce    bois    —  hoc   Ugnum 
parte  —  vuevu6  aletangue. 
j'irai  demain  ä  Ceperou,  je  por- 
lerai du  bois  —  cras  Ceperum 
ibo,  Ugnum  portabo  —  coropo 
Ceperou  bo  nisan ,    vuevue  sa- 
retum. 
portugais    —    Lueifanus    —  lon- 

naine. 
pol  ä  Aire  —  olla  coqxtinaria  — 

louroua.    ' 
polige,  aaucc  —  jus,  jusculum  — 

touma. 
pou,  un  pou  —  pedicuhts  —  omoui. 
les    Indiens    mangent    les    poux 
en    ce  pays  —   Jndiani  peäi- 
culos  hujus  terrae  edunt  — 
Indiana  omoui  amine  erbo. 
poudre  a  canon   —  pulvis  pyrius 
—  couroupara,  eouroubara,   bou- 
roubourou.  * 

poudre  fine  —  pulvis  tennis  — 
oipipa. 
poul,  le  pouil  —  gpUmae  puüus  — 

emtli. 
poutie  —  truncus  —   ikirilicatopo. 
pour,  conlre  — pro,  contra  —  boco. 
pourpier  —  portulaea  —  sacou. 
le    pourpier    esl    bon    aVec    de 
Thuile  —  portulaea  cum  ofeo 
bona  est  —  eacou  iroupa  aco- 
nom6  ealabe. 
pour  que,  afin  que  —  ut  —  bota. 
pourquoi    —    cur    —    oulonome, 

olonome. 
pousainiere    (eloile)    —  vergüiae 

(sidus)  —  serica. 
prairie    ou    campagne   —  pratum 
vel  campus  —  oubi. 
preefpice,  escarpe  —  wrago,  prae- 
ceps  —  anaia. 


prendre  —  sumere  —  sapooi,  so- 
pouai. 
prends    cela    —   hoc   sume   — 

monc6  apouiqu& 
tiens,  prends  —  tene,  sume  — 

apoua,  apouike. 
je  n'ai  pas  pris   —    non   sumst 

—  an&boi  pa, 
il  a  pril  —  sumsit   —  abolaml 
ne    le    prends    pas    —   ftoft»  id 
sumere   —    aboipa    caco     vel 
abo'iilono. 
prends  ce  pa'tn  —  sume  hunc 
.  panem  —  amore  meiou  sapoui. 
va  Ten  prendre  des  oisseaux  — 
discede  ad  aves  capiendas  — 
itangue  lounourbu  sapouay. 
pres  de,  vers,  du  cöle  de  —  apud, 
versus,  a,  ab  —  ouino. 
presen  leinen!  —  nunc  — *  e>&n£. 
pr&er;  pr£te-moi  cela  —  hoc  mihi 
mutuum  da  —  amenique  bague. 
prier,  parier  a  .  .  .     t—    precari, 
loqui  cum  aUquo  —    eolan    vel 
xerouban. 
prier  Dieu  —  precari  deum  — 
xerouban  diosso. 
(comme  si   Ton    disail:    parier 
ä   dieu    —    idem  sigmfleal, 
quod  toqui  cum  De4). 
prix  de  quelque  chose*  en  revanche 
—  pretium  alieuius  rei,  compen- 
satio —  ebelem£,  ebelime. 
promp lernen!  — -   celeriter  —  tela- 

one,  alilA. 
puer,    sentir    mauvais   —  puterey 
male  olere  —   tiguere,    legoere, 
ueore. 

seniir  bon  —  bene  olere  — 
teguere  oua. 
putere  non. 
pulain  —  scortum  —  yauansi 


quand,  quand  sera~ce?  —  qmando, 
quando  hoc  fiet?  —  etiague,  ela- 
gue. 


Digitized  by 


Google 


tHctionariam  gahbi.  Q.  R. 


353 


quand   vtendra-tu  ici?  —  quando 
huc  venies  ?  —  etague  amorö  ne- 
boui  erbo? 
quarvtile,  ert  quantite,  plein  de  — 
quantitas,  magna  copia,  plenus — 
b£  (a  ta  fin  du  mot  —  post  ver- 
bum). 
maison  pleine  de  bois  —  domus 
tignorum  ptena  —  aulo   hue- 
hue  be. 
quatanle  —  quadraginta  —  opou- 

poum& 
quatre  —  quatuor  —  aeouruubame, 

ouirabama,  oecobaimeme, 
que?  —  quid?  —  et*?  ote? 
que  fais-lu  cete?    —    quid  hie 
agis?  —  6le  bogue  amore  erbo? 
que'  est-ce  la?  —  quid  hoc  est? 

—  ete  moce? 

que  veax-tu?  —  quid  vis?  — 

ote  ice? 
qae  veux-lu  pour  eela?  -—  quid 
vis    hac    re    commutare?   — 
ote  beteme? 
qoel?  —  qtri?  —  anac? 

quel  est  le  nom  de  cela?  —  quo 
nomine  haec  res  vocatur?  — 
ftokete? 
quelquefois    —    nonnunquam    — 

amouriaco. 
quelqu'un    —   aUquis  —   amoueo, 

amouna. 
qoi?  —  quis? — nee?  noke?anoke? 
qui  esl-ce?  —  quis  hie  est?  — 

anokere? 
qui  esl  mort?  —  quis  mortuus 

est?  —  noke  nirounboui? 
qui  e8-tu?  —  quis  es?  —  nee 
more  se? 
quinze  -t-  quindeeim  —  poupou- 
tone. 
quoi,  de  quoi?  —  quid,  de  qua 
re?  —   etequaye?    anaqu6?    ele- 
megame? 

de  quoi  parle  nt  les  Indiens?  — 
de  qua  re  lndiani  disputant? 

—  elemegame  calina? 

(an  geste  tient,  sans  doute,  Heu 


du  verbe,  qui  est  sous-entendu 
—  haud  dubie  verbum,  quod 
est  intelHgendum ,  gesfu  expri- 
mitur). 


racinet  —  radices  —  parentana. 
raclures  de  magnoc  —  scops  radi- 

cis  mandioccae  —  oassiripo. 
racommoder  —  reconcinnare ,   re- 
ficere  —  cicouramouy. 
ramer  —  remigare  —  ataiman. 
je  rame  —  remigo  —  aou  atai- 
man. 
je  ramerai  —  remigdbo  —  sa- 

laimague. 
rame    donc  —  remga  tandem 

—  alaimaca. 

raser  —  rädere  —  tiagu6. 

rasoir  —  novaeukt  —  querici,  ke- 

remici. 
rassade  —  margaritae  vitreae  — 

cassourou,  cassoure,  cachourou. 
rat  —  mus  rattus  —  mombo,  ra- 

toni,  louli. 
(touti  signifte  aussi  une  lampe 

—  touli  etiam  lucerna  verti 
potest). 

refuser  —  nolle  —  ice       pa. 

velle  non. 
regarder,  voir  —  respicere,  videre 
—  ceney,  sene. 
je  vois  —  video  —  aou  sene. 
j'ai  vü  —   vidi  —  aou   penare 
sene. 

vois  —  vide  —  amore  sene. 
viens  voir  —  veni,  nt  videas  — 
aene  amore  sene. 
ren  verser  —  evertere  —  nomaya£. 
repaitre,  (voy.  manger)  — pasci, 

(vide  edere)  —  amina. 
reposer,  dormir  —  reambere,  dor- 
mire  —  anaquay. 
se  reposer  —  requiescere — po- 
peiqua. 
resine  —  restina  —  colliman,  car- 
riman. 

45 


Digitized  by 


Google 


354 


Dielion ariura  galibi.  R.  S. 


(la  resine,  qu'ils  appellent  ainsi, 
est  noire,  luisanle,  donnanle  une 
odeur  agrcable  sur  les  charbons 

—  Quae  resina,  vocatur,  ni- 
gra est  et  nitida  et  in  carbo- 
nibus  posita  suavem  odorem 
emittit 

Celle  qu'ils  appellenl  baratla 
oulre  son  odeur  agreable  est 
un  bäume  so u verain  contre  les 
blessures  nouvelles  —  ea,  quam 
nominant  baralta,  praeter 
suavem  odorem  etiam  Optimum 
recentium  vulnerum  praebet 
remedium). 
regle  —  reliquum   —    acossimbo, 

aconomböro. 
retourner,    revenir  —  reverti,  re- 
dire  —  neramai. 

je  relourne  a  la  maieon  —  re- 
vertor  domum  —  aou  neramai 
moigna  la. 

je  suis  revenu  de  Ceperou  — 
redii  Cepero  —  aou  neramai 
periare  Ceperou  bo. 

je  reviendrai  lanlöl  —  mox  re- 
dibo  —  aou  neramalague  alic 
vel  cochi  naboui  raba. 

relourne  fen  —   hinc  revertere 

—  ilangue. 

relourner,-  revirer  —   verterc,  mu~ 
tare  —  soulingue. 
retourner  une  torlue  —  testudi- 
netn   vertere   —  aYamori    sou- 
lingue. 
relourne  une  lorlue  —  verte  tc- 
studinern  —  olincaicaie  aYamori. 
je  relournerai  eetle  null  une  tor- 
lue  -    hac   nocte   vertam   te- 
studinem   —   aou  eeoeo  souü- 
galague  aYamori. 
revanche    (par   metaphore)  les 
prix   de  quelque    chose  —  com- 
pensatio (per  translationem)  — 
pretium   alieuius  rei  —  ebeiime. 
rien,   je  nVi  poinl  —  nihil,  nihil 
häbeo  —  nimaey,  nimadi. 
rire  —  ridere  —  louane. 


riviere  —  fluvius  —  rpotiri,  eicoo- 

rou. 
robe  —  vestis  —  camicha  ( hisp. ). 
röche,  caillou,  pierre  —  rupes,  si- 
lex,  lapis  —  laupou. 
coeur  de  röche  —  cor  lapidewn 

—  couipo. 
(ce  nom  ils  donnent  aussi  ä  un 
grand   arbre ,   qui  a  de»  peliles 
pierres  dans  son  coeur  —  hoc 
nomen   etiam  indilur  magnae 
arbori,    quae   parvos   lapides 
continet). 
rompre,  casser  —  rumpere,  /ran- 
gere  —  nalamboli,  nalanbouli. 
rompre  une  corde  —  fimem  dis- 
solvere  —  corona  nalanbouli. 
j'ai  rompu    —    dirupi  —   sam- 

bouti. 
je  romprai  —  dirumpam  —  aam- 

boulague. 
romps  —  dirumpe  —  empoque. 
rond    —    rolundus   —  omecoule, 

nemecoute. 
rölir  —  torrere  —  cambome,  cam- 
bone. 

je  fais  rölir  de  la  viande  —  tor- 
reo  carnem  —    aou  cambone 
iponombo. 
j'ai  fait  rölir    —    torrm  —    aou 

cambone  penare. 
je   ferai    rölir    de    la    viande  — 
torrebo  carnem  —  aou   cam- 
bone seriian. 
fais  rölir  —  torrc  —   cambone. 
rouge  —  ruber  —  uguiere,  tapfre, 
rouge-brun.  —  rubidus  —  tigare. 
roux   ou   Wond  —  ruber  vel  fla- 
vus  —  lavire. 
rüde  —  asper,  rudis  —  polipe. 


sable  —  arena  —  saca,  unichin, 

sacau. 
sache,  savani  —  sapiens,    doctus 

—  louarepaeua,  louare. 


Digitized  by 


Google 


Dicüonarium  gaHtri.  8. 


955 


saliner   -  venam  incidere  —  si- 
bogaye. 
va  cbercher  le    Piaye,    qu'il    me 
saigne    —    arcesse    medicum, 
ut  mihi  venam  incidat  —  pi- 
aye ilaugue,  limonoure  ilangue. 
sain  de  eorps,    qui   n'est   pas  ma- 
lade —  sano  corpore,   non  ae- 
grotus  —  etombe  oua. 
salive.  eracbal  —  saliva,  Sputum  — ■ 
eslago. 
ta  aalive  est   puanle  —   saliva 
tua  male  ölet  —  amore  eslago 
tiguere. 
sang  —  sanguis  —   inuouenoure, 

limonoure,  moinou,  moinourou. 
saoul,  je  suis  saoul,  j'en  ai  asscz, 
c'est  asset  —  satury  satur  sum, 
satis  comedt,  salis  est  —  anoimbo. 
saouler  —  satiare  —  tuimbague. 
je  veux    saouler   ce  sauvage  — 
hunc  Indkmum  satiare  volo — 
moc  ealina  aon  iee  tuimbague. 
je    te    saoulerai    lau  tot  —  mox 
te  saäabo    —   alie    luimbague 
atague. 
(atague    marque    sans    doute 
le  teros  futor — atague  haud 
dubietempus  futurum  exprimt). 
eo    avoir   assez,    6tre    saoul    — 
satis  habere,  saüatwn  esse  — 
ao'unbo,  aouymbo,  anoimbo. 
s'arreter,  demeurer  en  quelque  Heu 

—  versari,   manere  aliquo  loco 

—  boucaoe. 

s'asseoir  —  assidere  —  popeigul, 

popeigni. 
salan  —  diabolus  —  yoarocan. 
amuce,  potage,  soope  — Jus,  Jus- 
cutum  —  touma,  loumaly. 
les  sau  vages  n'onl  point  d'aulre 
sauce  que  la  pimentade  —  In- 
diani  mäium  jus  nisi  pipera- 
tum  haben*  — 
Cali  na         ntmadi       touma 
Jndiani      mini        Jus 
pomi. 
piper  Brasiliae. 


sauvages,  peuples  —  feri  (Jndiani), 
homines  —  galina  va  Indi,  Calina 
v.  Indian, 
savane,  prairie,  campagne  —  Cam- 
pus herbosus,  pratum,  campus  — 
ouoi. 
savoir  —  scire  —  orou. 
je  nesais  —  nescio  —  laina,  tana. 
je  ne  sais  pas  comme  je  n'en- 
lends  pas  —   nescio ,    non  in- 
teltigo  —  loualopa,  anagoutipa. 
scie  —  serra  —  gregrc. 
seorpion  (animal)  — scorpio  (ani- 
mal)  —  sibir'nri. 
(ils    se   servent    du    meme    mot 
*  pour    nommer    la    constellalion 
du  Seorpion  —  eodem  nomine 
etiam   pro    sidere    scorpionis 
utuniur). 
sec  —  siecus,  a,  am  —  anöli. 
qui  n'est  pas   sec   —  quöd  non 
siecum  est  —  anölipa  v.  ano- 
ripaman. 
sei  —  sal  —  pamo,  sotou,  sauli. 
les  Indiens  ne  mangent  point  du 
sei  —  Jndiani  sale  non  utun- 
tur  —  Galina  sauti  amine  oua. 
seile,  un  seile  —  setta  —  mouley. 
seile,    siege    —   sellay    sedile  — 
moulö,  monte,  amontcri. 
ton  siege  —  sella  tua  —  aiabo. 
semblable  —  similis  —  enouara. 
tu   es    semblable    a  mon   fils*  — 
fratri  meo  similis  es  —  amor6 
enouara  ligami. 
senlir  mauvais   —  male  olere  — 

licore,  leguere. 
seniir  bon   —    bene  olere  —   te- 

guerc  oua. 
serpe  —  falx,  falctüa  —  monceta, 
maceta,  sarabou,  mans6la. 
que  veux-lu  de  cellc   poule?  — 
quid  vis  pro  hac  gallina?  — 
ebelemc  corocologo? 
j'en  veux  une  serpe  —  eultrum 
pro  ea  volo  —  aoti  ice  maceta. 
serrer,  presser  —  premere,  com- 
primere  —  apoiquece,  apoica. 


Digitized  by 


Google 


356 


Dietionarium  galibi.  ß*  T. 


serviteurs    (ceux   qui   servcnl)   — 
famuli  —  bouitouli. 
seul  —  solus  —  auniq. 

un  seul  —   unus  —   oouin  co- 
man. 
seulemenl  —  solum  —  logon,  lolin. 
un  seulemenl  —  solum,  tantum 
—  oouin  logon  vel  lotin. 
si,  ne  s'exprime  poinl   —  Si   non 
exprimitur  — 
si  vous  travaillez   vile,    je   vuus 
payerai  lous;    il    faul    lo ur- 
ner  ainsi   la   phrase:  voua 
vile   Iravailler,   lous    moi  payer 
— , «  assidue  laborabitis,  vo~ 
bis    omnibus    mercedem  per- 
'solvam;    hoc   ita    verten- 
dum  est:  vos  celeriier  labo- 
rare,    omnes   ego   solvere  — 
amor6  coehi  cireourame*  paporo 
aou  sibegalay. 
si  tu  n'es  pas  paresseux,   je  ne 
serai    pas   vilain  —  si  tu  non 
piger  eris,   ego  non   molestus 
ero  — 
amore   enquinope    oua,      aou 
tu        piger  non      ego 

imombe  oua. 
teter       non. 
sifflet,    un  bitfiel  —  tibia  —  ane- 

lolegon. 
soeur    —   soror    — -    oua    ouaca^ 
enaute,  wargee. 

soif,  avoirsoif  —  sitis,  sitire  — 
acoumcly,  nicoumeli. 
j'ai  soif,   donnez-moi  ä  boire  — 
sitio,  praebe  mihi  aliquid  ad 
bibendum    —    aou    nicoumeli, 
sineri  m£  iar& 
je  n'ai  pas  soif  —  non  sitio  — 
anakelipasiman. 
soir,  le  soir,  la  nuit  —  vesper,  nox, 

coie. 
soldats  —  milites  —  ipreloli. 
goleil  —  sol  —  veiou,  huei'ou. 
soleil  levaol  —  sol  oriens  — 
veiou  nobouy. 
sol      ortus. 


soleil  cooehani  t~  sol  occidens  — 
veiou  nilomboui. 
sol      martmts. 

le  soleil  est  si  chaud,  qu'il  met 
hors  d'haleine  les  pereoones — 
sol  tarn  fervidos  radios  emit- 
tit,  ut  homines  vix  respirare 
possint  —  aeoumoukae  hueiou. 
sommeil  —  somnus- —  ouetou. 
8ommeiller  —  dormitare  —  velou- 

bogue,  veloube. 
sortir  —  discedere  —  mo^a,  mosea. 
il  esl  socli  —  tttscessU  —  moc 

mossa. 
sorti  —  absensy  procul  —  noss*. 
sors  de  la  — -  Mnc  discede  — 
tangarua. 
sotrfflet,  coup  de  main  tur  la,  joue 

—  alapa,  ictus  manu  genae  ad- 
flictus  —  sibanömoia. 

soufflel  a  soufüer  —  folüs  —  ou- 

ari  ouari,  ouoli  onoli. 
soulier  —  ccUoeus  —  sapalo,    sa- 

pata  (hisp.).. 
souvenl  —  saepe  —  louM*. 
(*ce  mot   signifie    aussi    beau- 
coup  —  haeo  vox  eäam  sig- 
mftcat  multum)* 
sucre  —  saccharum  —  carou,  si- 

carou. 
sur,  dessus  —  in,  super  —  ioupo. 

T- 

labac,  pelun  —  herba  meotiana  — 

lamoui 
table,  peliles  (ables  pour  inaoger  — 

mensa,  parva*  mensae,  quae  apud 

ooenam  usurpmtur  —  maumtou, 
lableau,  image  —  pictura,  imago 

~  ebaton. 
tableau    du    diabie    —    pictura 
dMtyli  —  anaan  tatiha. 
lablier,  pelil  lablier  donl  ils  se  cou- 

vrent  *~  patmus,  quo  vestiH  sunt 

—  bibiale. 

lambour  —  tympanista   —  chara- 
boura. 


Digitized  by 


Google 


Dielionarium  galibi  T. 


sst 


tarais  a  passer  la  farine  de  magnoe 

—  cribrum   ad  farinam   trans- 
mtttendam  —  matapi,  manaret. 

lanle,  niece  —  wnita ,  fratris  vel 

sororis  fiHa  —  tapie. 
taalöt  —  mox,  staHm  —  ahe,  aliee. 
attends  a  tantdt  —  mane  pau- 
Hsper  —  alie  te  ce. 
taqutn    —    homo   avarus ,    nirms 

parcus  —  amoünbe. 
lasse  a  boire  —  ws  potoritm  — 

couy. 
tasaile  ou  marquelä  —  maculosus 

—  timoneuole,    timeuole,    timou- 
euole. 

les  ligres  sonl  marquetes   —  ti~ 
gres  maeulosi  sunt  —  caicou- 
cfci  tia»etiole. 
tcmpete  sur    la   mer  —  tempestas 
maritima  —  parana  iatigue,   pa- 
ranabo  polipe,  parana  larique. 
mare     iratum. 
lerops,  il  y  a  long  temps  —  tempus, 
multum  temporis  est  —   binato, 
binatome. 
dans   pen   de   lemps   -*    päuco 
iräerjecto  tempore—  allire  vel 
alliretö. 
tendre,  bander   —  tendere ,    pa& 
dere  *—  anabica. 
Ion    arc    n'esl    pas    band6,     ne 
bände  potnl  —  arcus  tuus  non 
internus  est  «■**■  anabica  pa  ou- 
raba. 
te»ir,  liens,  prends  •—  tenere,  tene, 
sume  —  apoüibe,  apoua. 
liehs    ~-  tene  ~   eudo ,    enlo, 

aboico. 
liens  oe  pain  —  tene  hunc  pa- 

nem  —  moc  meTou  eudo. 
liens  fort    —    tene  firmiter  — 
aboico  baltpe. 

s*  tenlr  de  bout,-  droit  —  se  te- 
nere ereotum  —  apore,  por£, 
tabater. 
lerre  ■—  terra  —  nono,  soye. 
tele,   la  tete  — *  Caput  —   oupou- 
pou,  opoupou,  oxiboopcH». 


letins,  mameMes  —  mama,  ubera 
—  manat6,  manatole. 
lirer  —  trahere  —  chique,  cheque. 
lirer  wie  epine  du  pied   —  spi- 
nam  e  pede  extrahere — aoura 
queli  cheque  pouparo. 
lirer  un  fusil  —  glandem  e  sclo- 
peto  emittere  ~~  arcabossa  -chi- 
morigue  vel  chimortgai. 
lirer    contre    mont    —    sursum 
trällere  —  apoiguere. 
tison   de    feu  —  torris,    titio  ~ 

ouato  lopo. 
loi,  vous,  tu,  ton,  tien  —  tu,  vcs, 

tuus  —  omorej  amolo,  amoro. 
loraber    —    eadere   —    nomayae, 

nomaye,  nome. 
lonneau  —  doUum  —  pipa  (hisp.)- 
tonner  —  tonare  —  conomerou. 
il   tonne  pai   ici    —  tonat  per 
hunc  locum  —  conorherou  en- 
chique  ert>o. 
tonnerre  —  tonitru  —  conomerou, 

lonimercHt 
torrent    d'eau    —    torrens  —    tia- 

bome. 
tot,  bientöt  —  mox ,  brevi  —  ai 

rete. 
tous  —  omnes  —  papore,  paporo. 
loul  —  omnia  —  papo. 
tout   pour  i  tout  —  omnino  ^ 
mouloü  papo. 
travailler  —  laborare  —  mansine- 

mebogue,  cicouramai. 
trembler     (de    peur)    —    tremere 
metu  —  ligamin£  leneraquicn,  le- 
narique. 
les  Indiens    tremblenl  quand   on 
lire   le   canon  —  Indiani   tre- 
pidant,  cum  glans  e  tormento 
emittitur    —    Calina   tenariquc 
elague  lirou  chimarigue. 
tremWer   de   froid  —  hörrere  fn- 
gore  —  ticomin6,  ngornine. 
les   Indiens    tremblenl    de    froid 
quand  il  pleul  —  Indiani  /ri- 
gor*   horrent,   cum  pluit  — 
Calina  ligomine  conopo  etaguc. 


Digitized  by 


Google 


358 


Dictiotiarium  galibi.  T.  U.  V. 


trepied   pour   porler  te   canari    sur 
le  feu  —  (ripus,  gut  ottarn  super 
ignem  portat  —  touma  aböne. 
tres    ou    fort    —    admodum    vel 
valde  —  man. 
cet  Indien    est   Ires-bon    —    hie 
Indianas   »aide   benignus    est 
—  moc6  Calina  iroupa  man. 
trois  —  ires  —  oroua,  oroa. 
Iroquer    —    permutare    —    ipela- 

queme. 
trouver    —    invenire    —    mebori, 
meboti,  seboli. 

j'ai   Urouv6    le   cbemin   —   viam 
inveni  —  oma  meboti,  mebori. 
celte  lndienne  a  trouve   un   jar- 
din  —  haec  Indiana   hortum 
invenit    —    moc    ouali    calina 
moignala  seboli. 
jusqu'  ä  ce  que  j'en  aie  trouve 
un  autre  —  dum  alium  eorum 
invenero  —  amoucoünoba   se- 
boricao  vel  seporicao. 
tuer  —  necare  —  ciouy,  chioe. 
tu  er    le   ennemis  — -r  hostes  ne~> 
care  —  ilolo  sibogue. 


un  —  unus  —  auniq«  oouin. 
uriner  —   urjnam   reddere  —  si- 
corobogue. 


va  par-la  —   iUuc  cede  —   ouebo 
moca,  o'ia  moila. 
.    va-t'en  —  discede  —  itangue. 
va-t'en  de-Ia  —  hinc  discede  — 
irangarua,  enombo  itangue. 
va-fen   prendre  des   oiseaux  — 
discede  ad  aves  capiendas  — 
itangue    amore    tounourou    sa- 
poue. 
vagucs  de  la  mer  —  ftuetus  maris 
—  polipe. 


vaisselte    de    terre    —    fictile   — 
arinaio. 

vendre  —  vendere  —  beteme,  ebe- 
gace,  sebegace.     * 

veux-tu  vendre  un  lil? — visne 
vendere  factum?  —  amore  »e 
sebegaeö  acado? 

combien  veux-tu  vendre  cela?  — 
quaüti  hoc  vendere  vis?  — 
ete  beteme         moboe? 

quantum    vicissim      hoc. 
venir  —  venire  —  seneboui. 

je  suis  venu  —  vem    —  oboui. 

tu  es  venu  —  venisti  —  moboui. 

il  est  venu  —  venit  —  n oboui. 

viens  —  vem  —  aeoe. 

je  suis  venu  a  Ceperou  —  vem 
Ceperum  —  aou  seaebout  Ce- 
peroubo. 

venu  —  qm  venit  —  noboui. 

viens  tout  a  l'heure  —  vem  ex- 
templo  —  acn£  ereme  vel 
yaalietece. 

viens-ca  —  huc  vem  —  aene 
86,  aene  do,  yare  guenece, 

(Lorsque  quelqu'un  arrive,  leur 
salul  est  de  dire:  Moboui? 
tu  es  venu?  comme  si  nous 
disions  en  francais:  te  voila! 
La  reponse  esi:  lere,  oboui, 
oui  je  suis  venu,  ou  sim- 
plemcnl:  t£ r6,  oui.  —  Cum 
inter  se  cotwenhtnt,  saiutem 
dieunt  verbo  Moboui?  ve- 
nisti? simulier  nos  diceremus: 
ecce  te!  Respondetur:  tere, 
oboui,  immo  veni^  vel  sm- 
pliciter:  tere,  immo. 

a  la  fin  de  la  visite  quand  ils  pren- 
nenlconge:  oussa  iroumbo, 
ou8implemenl  oussa, (je  m'en 
vais).  Quelques  -uns  disenl: 
salua  ou  sarua, (a  Dien,  je 
le  salue).  D'autres  soua-en- 
tendenl  je  m'en  vais  et  di- 
senl: aulo  bona,(a  la  mai- 
son) —  Cum  discedunt,  saht- 
tont  dicentes:  oussa  iroum- 


Digitized  by 


Google 


Diclionarium  galibi,  V. 


359 


bo  vel  solum  oussa,(abeo). 
Nonnulli    dicunt:    salua    vel 
sarua,  (vale, salve),  alii: 
auto    bona,    (domum    sc. 
abeo). 
viens  (quandon  appellequelqu'un 
de  loin )  —  cum  procul  aliquem 
vocant  —  accone. 
veil  —  ventus  —  epebeita,  pepe- 
rito,  bebeito. 
il  fail  grand  vent  —  ventus  in- 
crebescit  —   peperito  apolome. 
venire,  eulrailles,  boyaux  —  ven- 
ter,  viscera,  exta  —  ouimbo. 
verge,  fouel  —  virgay  verula  — 
macouali,  macoali. 
(ce  mol  signifie  aussi  du  6a  ng 

—  hoc    verbum    etiam    san- 
guinem  significat). 

veröle  —  tue*  venerea  —  poiti. 
veroles  —  lue  venerea  laböran- 
tes  —  pya  nisten, 
verser  de  larmes   —    lacrimas  ef- 
fundere  —  toura. 
je  ne  verse  pas  —  non  lacrimo 

—  anicomapa  oua. 

veuve  —  vidua  —  epebeita,  epe- 

boila. 
viande  —  coro  —  iponombo,  otoli. 
donne-moi    de    la   viande    dans 
mon  plat  —   da  mihi  carnem 
in  patinam  meam  —  iponombo 
ine  Kare  palapi       ida. 
patinam  in4 
vieux,   vieillard   —  grandis  natu, 
senex  —  lamoussi» 
vieux    (ce    qui    csl    depuis    long- 

lemps)  —  vetus  —  binalome. 
vigoureusemenl    —    alacriter    — 

balipe. 
vilain,  chichc  — teter,  sordidus — 

amonbessou,  amembe,  aiamouke. 
vin  —  vinum    —    brandevin,    bi- 

num. 
vingt  —  viginti  —  poupoubatoret, 

oupoume. 
visagc  —  fades  —  yepota,  yepo- 
tali,  embatali. 


vite,  promplement  —  cito ,  celeri- 
ter  —  aliele,  cochi,  coci 
allez    vite    —   ite    celeriter   — 
coci  nisan. 
vilement  —  celeriter  —  lelaone. 
voila  —  ecce  —  ene. 
je  veux  du  pain  —  panem  volo 

—  aou  ic6  rneiou. 
en  voila  —  ecce  panem —  nedo. 
voile  ä  navire,  ä  canol    — •  velum 
navis  —  pira. 

voir  —  videre  —  cenes    vel    ce- 
nei,  sen& 

je  vois  —  Video  —  aou  sene. 
j'ai  vu  —  vidi  —  aou  senem. 
je  verrai   —  videbo  —  aou  se- 

nelague. 
que  je   voie  —   ut  videam  — 
senö,    amou    seneica    (amou 
signifie   au tre  —  amou  sig- 
nificat alius). 
on    ne    voit    poinl    de    sapajou 
(espece  de  singe)  en  France  — 
sapayi    (simiarum  genus)   in 
Francogallia  non  inveniunlur  — 
acaliman  sene  oua  Francipalibo. 
volaille  —  bestiae  volatiles —  co- 
rocotogo. 
voler    (dans    les    airs)  —  volare 
(in  aire)  —  telene. 
cel    oiseau    vole    haut  —  haec 
avis  alte  volat  —  moc  lolono 
telene  nuce. 
voleur,    larron    —   fitr,    latro  — 

moname. 
vouloir  —  velle  —  ice. 
je  voudrais    —    vellem    —    ice 

aouran. 
je  le  veux  bien   —  hoc  conten- 

tus  sum  —  ic£  man» 
que   veux-tu?   —  quid  visl   — 
ole       molo? 
quid    tu. 

(il8  suppriment  le  verbe  veux 
et  la  premiere  lettre  d'amolo, 
(toi,  tu)  sans  douie  pour  evi- 
ter  Thialus  —  omitluni  verbum 
vis  ei  primam  Uteram  prono- 


Digitized  by 


Google 


360 


Diclionarium  gallbi.  V.  —  Numeri.  —  Aniraalia. 


miräs  amolo,  (tu),  sine  dubio 
ut  htittum  evitent). 
quo  veax-lu  pour  cela?  —  quid 
vis  pro  hac  re?  — 
ot6     beleme. 
quid  vicissim. 
vous,   toi,   ton,   votre  — -  vos,  tu, 
tuus,  vester  —  amore. 
vrai  —  Perus,   a,   um  —  larane\ 
tourene. 
cela  esl  vrai  —   koc  verum  est 

—  ini  vet  moc  loureng. 
esl-il    vrai,    mon    compere?  — 
estne  verum ,  mi  bone?  —  ta- 
reng banarl? 


Nombres  —  numeri: 


1 
2 
3 
4 


10 
15 
20 


autnq,  oouin. 

ouecou,  oceo,  ocquo. 

oroua,  oroa,  ououa. 

acouroubamg,  ouirabama,  acoo- 

bairaeme. 

atoneign^  otelonti    {tma  ma- 

nus'). 

oia  batoug  (utraque  memts). 

poupoulon£. 

poupoupaloret   oupoume    (pe- 

des  et  manus). 

opoupoume  (bis  pedes  etma- 

nus). 


AN1MALIA  (praeposito  nomine  Galibi.) 


aarcoussari  —   pfeeis  aquae  dutcis. 
abihera  —   dicolyles    macer,    lardo 

carens. 
acaliman,    akarima   —   (sapayou) 

—  hapale  spec.  variae. 
aceale,  acealeou,  akarg,  Cayman  — 

crocodilus. 
acoutt,  acouHtocon,  aoouli,   acouri, 

agouty  —  dasyprocta  ag*4i. 
akouchy  —  dasyprocta  crtstala. 
agamy  — *  psophia  crepitans. 
agapole,  catarou  —  lestudo  marina. 
afetouata  —  (singe  rouge)  —  roy- 

cetcs  ursinus. 
anousy  —  (lezard  domestique)  — 

lacerta  domestica. 
aouare  —  {renard  puant)  —  me- 

philis  suffocans  III.  (foeda). 
aouaras  —   (perroquet  de  la  plus 

grosse  espece)  —  psiMacus  macao. 
aouatoo   —    (fbvmm  de  la  plus 

pelite  esptce)  —  formica  (miaima). 


apalika  —  (chevreuä)  —  cervua 
(simplicicornis?) 

apua,  oto,  ofiatto  —  pwcis. 

aracaca  —  lestudo. 

araicaea  —  tesludo  parva. 

araouai,  occoiou  —  serpena. 

araovaova,  chipari  —  piseiB  raja. 

aroua,  cayeouchy  —  (tigre)  — 
felis  onca. 

ayamaka,  pagara  —  lacerta  «Ive- 
suis,  teius. 

ayamara  —  lacerta. 

ayamon,  ayoamon,  parapra  —  le- 
studo terreslris. 

ayaya,  anon,  croupy  —  speetea 
piseis. 

aymarä  —  (alose,  espice  de grande 
alose  (gaster osteus,  L.)  qui  nese 
trouve  que  dans  les  rivieres)— 
piseis. 

baremo ,  calinerou  —  (espece  de 
brebis)  —  species  otis. 


Digitized  by 


Google 


Galibi.  Animalia. 


361 


berari  —  (espece  de  grive)  —  avis, 

turdus. 
bouiroücou  —  (cochon  de  france) 

aus  domesticu8. 
cabaio,  cavalle   —   equus  caballus. 
cabiai,  cabiouara   —  hydrochoerus 

capybara. 
caicouci  —   (espece  de  chien)  — 

Icticyon?  galiclis? 
calinerou  v.  bareroo. 
camayacou —  {gros  venire,  piscis) 

camichi  —  (oiseau)  — palamedea, 
cananajou    —    (fourmis    appeUes 

par  les   francais   fourmis  fla- 

mandes)  —  formica. 
caouanne   —   {grosse  tortue)   — 

lestudo. 
capacou  —  {tatou)  —  dasypus. 
earaoguä  —  (poisson  volant)  — 

exocoetus  volilans. 
caraoua  —   {petit  lezard)   —  la- 

ccrla. 
carel    —    (tortue,    dont   Vecaille 

sert  ä  fahre  de  beaux  ouvra- 

ges)  —  tcstudo  carelta., 
cas8oorwan  —   (espece    de  petit 

poisson)  —  piscis  species  parva, 
catarou  —   v.  agapole    —  leslud o 

marina. 
cavimo  —  (poisson  sans  ecaiües) 

piscis,  an  spec  bagri? 
eaycouchi  v.  aroua  —  felis  onca. 
cayman  —  crocodilus. 
cayoumorou —  {lamentin:  Biel)  — 

manalus  australis. 
chico,  xique  —  (chiques)   —  pu- 

lax  penelrans. 
ehipari  v.  araovaova  —  piscis    an 

spec  pacu? 
oimicimy  —  (grenouiUe  bleue)  — 

hyla   cinerascens,    bicolor,    coe- 

rulea  Spix? 
Cottbus  —  avis   ( an   vox   galibi  ? ) 
corologo    —  (poule,   volaiUe)  — 

avis,  üBami  sp.? 
coua  —  Cancer. 


couairi,  couciri —  (tamariny  espece 
de  petit  singe)  —  bapale. 

couandou  —  {porc-epic.)  — •  cer- 
colabes  prehensilis. 

couehari,  oussali  —  (cerf)  —  cer- 

VU8. 

couciri  —  hapale. 

couereman,   makouma   —   (mutet, 

poisson)  —  piscis  species. 
courga  —  psillaci  species. 
coussa  —  (crabes)  —  grapsus? 
covaca  —    (petit  oiseau  dont  k 

bec  est  grand  et  monstrueux) 

—  avis. 

crik  —  psillaci  species. 

croupy  v.  araovaova— .piscis  species. 

enaarakaka   —    (tortue   de    terre 

de  la  petite  espece)  —  lesludo. 
hateur  —  (hibou,  chat-huant)  — 

slrix. 
hooco  —  {faisan  des  Amazones, 
\  de  Para,  de  Cayenne)  —  crax. 
huereico  —  (iiercelet)  —  falco. 
huinco,   larougougi,    larougoua  — 

formicae  species. 
ikiriou  —    (serpent  monstrueux) 

eunecles. 
immeritipo  —  cornu  animalis. 
inamou  —  (perdrix  ou  bon  pou- 

let  cHnde)  —  avis:  cryplurus. 
ipotelc  —  roslrum  animalis. 
ipplt&  nonembo  —  animalia  lerre- 

stria. 
iiinara  —  {petit  oiseau  de  Savane) 

—  avis. 

kamayacou  —  (gros  venire,  pois- 
son) — 

kamicby  —  {oiseau)  •—  palame- 
dea  cornula. 

karouane  —  (iortue  monstrueuse) 
~  teatudo. 

karangue  —  (poisson  vohmt)  — 
exocoelus  volhans. 

karaoua  —  (petit  lezard)  — *  la- 

*•   certa. 

kararaoua  —  {aras  bleu,  oiseau) 
avis  psittacus  ararauna. 
46 


Digitized  by 


Google 


Mi 


Gaübi.    Animalia. 


kaviriri    —    {grosse  sarceüe) \ — 

querquedula. 
kayouroure    —    (rhakaque  blane, 

singe)  —  gimia. 
kiankia  —  (piaiBeur,  espece   de 

corbeau)  —  psitlacus  (col.  vio- 

lac.) 
koiacca  —    {grosse  pouie  tfeau) 

—  podoa. 

kouiiai  —  {gros  yeux%  poisson) 

—  piscis. 

lemoulemou  —  (crabe) — cancer: 
brachyttri. 

lere  —  (chauve-souris)  —  ve- 
spertilio. 

liou-liou  —  (eigale)  —  cicada. 

maco  —  (cousin,  insecte)  —  Cu- 
lex. 

magern  —  (le  petit  dun  aninud) 
animal  juvenile,  pullus. 

makaque  —  {singe  bktne)  —  si- 
mia. 

makooma  —  (mutet,  poisson)  — 
ptsets. 

malacaya  —  (chat  tigre)  —  felis 
mitis  F.  Cuv. 

malassi  —   (faisan)  —  avis. 

mayapoli  —  (cheval  marin)  — 
piscis  ex  ord.  Syngnalhin. 

maypouri,  maipouries  —  (vache 
sauvage,  dont  la  chair  peut  se 
saler)  r—  manatus  austrilis. 

mecho  —  (Chat)  —  felis. 

mombo  —   (rat  des  Paletuviers) 

—  didelphys.    . 

nere  __  (chauve  souris)   —  vea- 

pertilio. 
oco,  oeco  —  (gränd  oiseau,  poul 

dlnde)  —  crax. 
oooure  —  (hiron)  —  ardea. 
oto,  otiatlo,  apua  —  (poisson)  — 

piscis. 
ouakare  v.  onoure  —  (heron)  — 

ardea. 
ouano  —  (mouche  ä  miel)  —  apis. 
ouaperou  —  {cormorand)  —  avis 

taehypetes  aquilus. 


ouariri  —  (mangeur  de  fourmis') 

—  rnyrmecophaga  letradactyfa. 
ouatiriouarou   —    (petit  mangeur 

de  fourmis)   —   rnyrmecophaga 

didaetyla. 
oualto  v.  oto  —  piseis. 
ouikare   —    (paresseux)   —  bra- 

dypua. 
oulana,  ourana  —  (espice  de  lie- 

vre)  —  cavia  Spixii  Wagl.? 
ouranna  —  (croeodüe,  espece pkts 

petite  que  „accalet")  —  croco- 

diti  Speeres  minor, 
ouroueourea   —    (chat-kuant)  — 

strix. 
ourouquona»     pakau    —    {ratmer 

gris)  —  cotamba. 
oussali  v.  couchari  —  cervu*. 
ouyamoury  —    (grosse  tortwe  de 

mer)  —  lestudo  marina  magna. 
pac,  pak  —  (renard  eu  espece  de 

lapin)  —  eoefogenys  paca* 
paca  (hisp.J    —    (boeuf)  —  bos, 

vacca. 
pagani  —  (fauem,  oiseau  deproie) 

—  v  ultur. 

pagara  v.  ayamaka  —  laeerta,  (ejus. 

pekame,  yaveboayre  —  (espece  de 
rage)  —  piscis,  raia. 

pakau  v.  ourouquona  —  avis,  strix. 

panabana  —  (demoiseüe)  —  li- 
bellula. 

panigo,  pingo  —  (sangUer  de  la 
grande  espece)  —  dicotyies  la- 
bialus. 

paraka  —  (espece  de  faisan)  — 
psitlacus  vultuhnu8  Illig.? 

paralou  —  (crapaud)  —  bnfo. 

parapra  —  {espece  de  petit  pois- 
son) —  piscis  parvus. 

patyra  —  (espece  de  cochrm)  — 

paya  —  (grive  de  fleuve)  —  avis. 
pero,  (hiepan.)   sosso   —  (chien) 

canis. 
pica  —  (espece  de  faisan)  —  co- 

lumba  locutrix? 


Digitized  by 


Google 


GatibL  Aoimaüa, 


368 


pingo  v.  panigo    —    Dicotyles  la- 

biatus. 
pockiero  —  (sanglier  de  la  petüe 

espece)  —  dicolyles  torquatus. 
poinco,    poinga    —    (cochon  du 

pays,  sangUer  du  pays)  —  di- 
colyles. 
quaeby  —  (retard)  —  nasua. 
quouato  —  (espece  dß  singe)  — 

mycteles?  aleles  paniscus? 
ragabeqmba,  xirica  —  (chancre)  — 

eaacer. 
rapone,    rapoune  —   (oie  ourca- 

nard)  —  anas. 
sacouarou  —  (crabrier)  —  avis. 
sagoin  —    (espece  de  singe)  — 

hapale. 
sacuacou  —  (espece  de  mangewr 

de  crabes)  —  didelphys  cancri- 

vora? 
sibari  —  (raye)  —  raia. 
sibiriri  —   scorpion    (constellation) 

—  scorpio  (sidus). 
simancou  —  (aiguille,  poisson)  — 

anguilla. 
SO880  —  (pero:  hispan.)  —  canis. 
soukourourou  —  (sarceüe  petite) 

—  gallin'ula. 

langla  —  (oiseau  de  savane)  — 

nemosia  gularis  VieilL? 
lapir  —  tapirus  americanus. 
tarougoua  —  formicae  sp. 
taroügougi  —  formicae  sp. 
talou   kabassou    —    (animal,    qui 

senile  musc.)  —  dasypus. 
tauha  —    (espece   de  perroquet) 
—  psittaci  sp. 


taya  taya   —   (bec  ä  ciseaux  ou 

coupeur  deau)  —  rhynchops. 
layra  —  (belette  grosse)  —  piscis. 
thouarou    —    (kitondelle)  —  hi- 

rundo. 
ihouyouyou  —  (grue%  oiseau  ve- 

race)  —  mycleria  americana. 
ttnamou  —  (perdrix,  grosse)  — 

hnamus  (cryplurus). 
tique  —  (pou)    —    pjilex    pene- 

(rans. 
tococa  — r    (flamandi   oiseau)  — 

phoenicoplerus. 
tonorissimi  —  (tres-petit  oiseaux, 

delicat  et  de  peu  de  substance) 

avis?  — 
toucan,  lookan  —  (gros -bec)  — 

rhampbastos ,  pteroglossus. 
touli  —  (rat)  —  ralla6. 
vacca  (hiipan.)   —  igenisse)  — 

vacca. 
vacca    ouqueli    —    (taureau)    — 

taurus. 
varicarii  —  (le  paresseux)  —  bra- 

dypus. 
veniou    —    (charpenüer,    espece 

de  pivert)  — 
xipourou  —  (ecureuü)  —  sciurus 

aesiuans. 
xique  v.  chico  —  pulcx  peoetxans. 
xirica  v.  ragabeumba  —  Cancer, 
yapou  —  (cul-jaune)   —  cassicus 

cristaltis. 
yaveboayre    v.    pakame    —    piscis 

raia. 


Digitized  by 


Google 


36* 


Gaiibi.   Planta*. 


PLANTAE  (praeposito  nomine  Gaiibi.) 


aarcoussari  —  ( arbre )  —  arbor  —  ? 
aberemou  —   (arbre)  —  Guatteria 

Aberemoa,  aliis  Perebea  guyanen- 

sis  Aubl. 
achira  mourou  ~-  (arbre)  —  Cor- 

dia  nodosa. 
aoioua  —  {arbre  coupy)  —  Acioa 

guyanensis. 
achyoulou  —  (ibibitanga  Bras.,  ceri- 

siercaneie)  —  Slenocalyx  Micheln 

Berg.  ( Eugenia  Ainiflora  L.) 
ahouai  —  (arbre,  aont  les  noyeaux 

du  fruit  ornent  les  jarretieres 

des  sauvages)  —  Thevetia  ne- 

riifolia. 
akassoa  —   (arbuste)  —  Vismiae 

spec. 
akouroa  —  (arbre)  —  Geoffraea 

violacea  Pers. 
akatate  —    (liane  d  eau)    —  Do- 

liocarpi  spec? 
amapa,    mapa,    mapas  —    (para) 

Batalas  edulis? 
ambayba   —    (bot*  ä  canon)    — 

Cecropia. 
amoece  —  (poivre  des  negres)  — 

Fagara  guyanensis. 
ajou  houa  — r  (arbre)    —  Ocotea 

guyanensis  Aubl. 
amanoua  —  (arbre)   —   Amanoa 

guyanensis  Aubl. 
anaouara  —   (arbre  pour  la  con- 

struction  navale)  — 
ananacou  —  (bois  rouge)  —  Le- 

guminosa? 
anassicourou  —   (canne  ä  sucre, 

cartne-congo)  —  Saccharum  offi- 

cinarum  (assucar:  lusitanice). 
annolo,  coutsauwe  —  (rocou)  — 

Bixa  Orellana. 


aouara  —   (paktier)    —    palma« 

spinosae  (Astrocaryum). 
aouassi  —   (bU  (finde,    Miüet) 

—  Zea  Mays. 

apariou  —  (paletuvier  ou  pare- 
tuvier)  —  Rhizophora  Mangle. 

apilabo  —  (pois  sattvages ,  gros 
pois  d  grauer)  —  Mucuna  pro- 
riens? 

aracouchini  —    (arbre  resinifSre) 

—  Icica  aracouchini. 

arouaou  —  (arbre  encens)  — 
Icica  heplaphylla  et  aliae. 

arayarane  —  (espice  de  casse)  — 
Cassiae  species. 

arrouma  —  (plante,  dont  la  tige 
sert  d  faire  des  tamis)  —  Ma- 
rantae  so. 

arouoa  —  (arbre  (Tun  bois  blanc) 
Dialium  divaricatum.  . 

assapue,  yapoule  —  (citron)  — 
Citrus. 

ayaoua  —  (arbre)  —  Icica  guya- 
nensis. v 

baccoücou,  baloulaca  —  (bananes 
petites)  —  Musa  sapientum. 

bache  —  (latanier,  espece  de  poi- 
ntier) —  Maurilia  flexuosa. 

bagasse  —  (arbre)  —  Bagassa 
guyanensis  Aubl.  (Maclura?) 

baira,  paira,  pira  liminere  —  (bois 
de  lettre)  — *  Piralinera  Aubl. 

balala  —  (arbre)  —  Eugeniae? 

balatanna  —  (bananes  grosses)  — 
Musa  'paradisiaca. 

baloulaca  v.  baccoücou  —  Musa 
sapientum. 

bambou  (vox  indica?)  —  (espece 
de  roseau)  —  Barabusa, 


Digitized  by 


Google 


Galibi.  Planlae. 


365 


baroulon  —  (baHsier)  —  Helico- 

nia1?  Urania  amazonica  Marl, 
batta  —    (pommes   de   raquettes) 

—  fructus  Cereorum  slanliom. 
bipieaa  —  (pois  S  Angola  ou  de 

Congo)  -~  Cajanus  flavus. 
bouleoua  —   (roseau  ä  faire  des 

fleches)  —  Gynerium  sagittaruro. 
caboche  —  (cabosse,   nom  fran- 

fais,  qui  signifie  fenveloppe  des 

gratos  ou  du  fruit  de  rocou) 

—  pericarpium  Bixae  Orellanae. 
cabuyo  (Taino?  aul   Aruae?;    cou- 

lao :  Mais.  rusl.  de  Cay.)  —  (petite 
eepeee  (Fananas)  —  Bromeliacea.' 
caraerou,  cariarou,  kariooarou  — 
(Uane,  dont  les  feuiües  servent 
pour   temdre   en  cramoisi)  — 

—  Bignonia  Chka  Hb. 
caraipe  —  (arbre)  —  Caraipa  an- 

gU6lifolia  Aubl. 
carapa  — ( arbre,  mort  auoc  b&tes) 

—  Carapa  guanensis. 

carou,  siccarou  —  (sucre)  -—  sac- 

charum  (assucar:  lusilan. ) 
caumoun    —  (pabmer)    —  Oeno- 

carpus  Bacaba  Marl, 
chipa  —  (arbre)  —  Ieica  decan- 

dra  Aubl. 
common   —    (espice  de  potiron, 

par  les  femmes)  —    Cucurbita? 

aul  reclius  Capsicum  frulescens? 
conami,    conamis    —    (plantei   ei 

bois  ä  enivrer  le  poisson)  — 

Phyllanthus  conami,  Ichthyolhere , 

cunabi  Marl.  etc. 
conana  —  (paimier)  —  Chamae- 

dorea,  Geonoma? 
conana,   ouara  —   (palmiste  epi~ 

neux)  — -  Baclrts. 
conaouraou  —  (arbre)  — * 
eonohorie  —    (arbuste)   —  Also- 

deiae  spec 
conoro  anlegri   —  Noranlea  guya- 

nensis  Aubl. 
copahu  —  (arbre)  —  Copaiferae 

spec. 


copaia    —    (arbre)   —  Jacaranda 

procera. 
coroa  —  (concombre?)  —  reclius 

sp.  Bromeliaceae  ? 
couak   (e  lingua   Tafno)   —   (/a- 

rine  de  magnoc)  —  farina  man- 

dioccae. 
coubouüroua  — •  (bois  ä  gaulettes) 

—  Hirtella  racemosa. 

couipo  —  (coeur  de  röche,  arbre) 

—  Couepia  guyanensis  Aubl. 
coulao,  idem  quod  eabuyo  —  Bro- 
meliacea. 

coula-oua  —  (pitte  (aloe),  le  chan- 

vre  du  pays)  —  Foorcroya  gi- 

gantea. 
coumacai  —  (figuier,  ehez  les  por- 

tugais  du  Pard)  —  Pbarmaco- 

syces  sp.? 
coumaraoua  —  (roseau)  — 
coumata  —   (pois  ä  manger)  — 

Dolichi,  Phaseoli  species  edules. 
coumele     —     (arbre)    —    Myrcia 

coumeta. 
coupaya  —  (arbre)  —  Jacaranda 

procera. 
eoupa    —    (arbre)  —  Arbor  lae- 

tescens  (coupo  acs  lac)    Apocy- 

nea,    Ficus?    aut   arbor  bälsami* 

fera:  Copaifera? 
couralary  —   (arbre)  —  Couralari 

guyanensis. 
courbaril  —  (arbre)  —  Hymenaea« 
courimari  --   (arbre)  —  Dipleryx 

odorata* 
coulsauwe*   (v.  annoto)    —   ßixae 

Orellanae  piginenlum. 
coussapoui  —    (arbre)    —  Cous- 

sapoa  latifolia. 
cuspare    —    (arbre)    —    Galipea 

(Bonplandia)  trifoliala. 
eperü  —  (arbre)  —  Eperua    fal- 

cata. 
errhoude  —  (herbe  du  bon  dieu, 

herbe  du  diable)   —  Chenopo- 

dium  ambrosioides? 
gagou  —  (arbre)  — 


Digitized  by 


Google 


Gftlibi«  Planta«. 


gaigaaaadou    (vox     hybrida?)    — 

(arbre)  —  Apeiba  glabra. 
/goulougou  -  ablani  —  (arbre)  — 
,  Ablania  guyanensis. 
goupi    —    (arbuste)    —    Goupia 

glabra. 
grignon  —  (arbre)  —  Bucida  bu- 

oeras. 
guinguiamadou  —  (arbre)  — My- 

rislica  sebifera. 
hipo  —  (bananier)  —  Musa. 
huehu6,     ouato,     vhebe   —    (bois 

de  feu,  ou  qui  etant  frotte  al- 

hane   du   feu)    —    varU   ligna 

ad  exri  tan  dum  ignem  adbibeolur: 

Fici,  Triplaridis,  Eriodendri»  Theo« 

bromae  de, 
iaeape,  yapp4  —  (queue  de  biche 

de  savane)  —  Kylhngia? 
icaque  —  (ce  mot  n'est  pas  en 

usage  ä  Cayeme)   —   pnmes 

des  ansfis  —  Chrysobalanus  Ica- 

co  L. 
icari  —  (arbre,  dont  le  suc  des 

feuiües  est  bon  contre  les  maux 

de  Ute)  — 
ineeoo  —  (bois,  espece  dastru- 

gale)  —  Tephroaia? 
ipoca    —    (espece   de  casse)  — 

Caastae  species. 
karapa  —  (arbre)  —  Carapa  gu- 

yanensie  Aubl. 
karara-aouabo — (espece  de  luzerne: 

Barrtre)  — 
kare-kerou  —  (vanille  grosse)  — 

Vanilla  guyanensis. 
kariarou,  kariouarou  v.  karaeroa — 

(espece  de  Hseron;    la  fecule 

est  aussi  rouge  que  le  vermuten ) 

—  Bignonia  Chica  Humb. 
Uaroulou  —  (  plante ) — Amaranlus  ? 
lcelleie  —  (plante,  dont  le  fruit 

est  en  grappe  et  le  grain  bon 

contre  la  dysenterie:  Laet.  645) 

kerere  —  (Hone  franehe)  —  Bi- 
gnonia helerophylta. 


konopocinar   —    (Ar  rouge)    — 

Aroaryllis. 
kooratari  —   (espece  de  cerisier) 

(vix!)  —  Couratari  guyanensis? 
kouroumaxi  —  (roscau  ä  fleches; 

an  rede?)    —   Bignonia?  Geof- 

froya? 
kouroapiLouioumoii   —  (fandet  de 

canon,  bois)  —  Couroupita. 
tuaeoueou  —  (arbre)  —  Hicts  ap. 
maeapa  —  (pahnier)   —   Maxiaii- 

liana?  Altalea? 
mabou-mahon  —  (plante)  —  Pa- 

rilium   üliaceam. 
mahouri  —  (arbuste)  —  Bonne- 

tta  meridtonalis. 
mani,  many  —  (plante  re'smeusc) 

~  Moronobea  coccioea? 
manihoc  —  (magnoc,  plante)  — 

Manibol  utilissiina  Pohl, 
manilambour  —  (sapotüier:  Bar- 
rtre WU)  —  Sapota  achras? 
roaourou  —   (jcotton)    —    Gossy- 

piuna. 
mapa  v.  aroapa    —    (batate)    Ba- 

lalas    edulie,    (Mabi    in    caraib. 

Anlili.  =  Batatas.) 
mapi,    napi  —  (jpatate,    racine; 

boisson  faxte  avec  de  la  patate) 

—  Balatas  edulia. 
mapouri-craibri  —  (arbre)  —  Psy- 

ehotria  Mapouria. 

mardeoupi,  maricoupy  —  (arbre 
dont  les  feuilles  brulees  noir- 
cissent  la  resine  du  sipo:  Bar- 
rtre 98.)  — 

maraka  —  (calebasse  peinte  de 
diverses  coukwrs  —  patera  cu- 
ourbitina,  colore  vario  pieta. 

maripa  —  ( p ahmer,  palmiste  frone) 

—  AUalea  Maripa  Marl. 
mocAya  —  (pahnier)  —  Acrooooaia. 
mombin  —  (espece  de  pnmes)  — 

Spondias. 
moucouxy  —  (palmier)*'—  Aaro- 

eonua* 
moueou,  moueou -moueou  —   (es- 


Digitized  by 


Google 


Gftftri.  Ptontae. 


3« 


pice  de  pied  de  veau  qui  Hent 
Heu  de  Hege)  —  Aroidea? 

moue  —  {acajou,  fruit)  —  Ana- 
cardium  occidentale.    .   ' 

moutautoucoa  —  (jw*  les  kom- 
me*, espece  de  potiron)  —  Cu- 
curbita. 

mourei  —  (arbre  fruitier)  —  Byr- 
sonima? 

mourerou  —  {herhe  ä  sei)  — 
Mourera  fluviatilis. 

mourixicbfra  —  {arbre)  —  Mouriri 
guyanensis. 

mourou-mourou  —  (palmier)  — 
Astrocaryum  Murumuru  Mart. 

moussa  —  {tayove,  plante)  — 
CaladH  8pecies  diversae,  Coloca- 

■    sia  e8cu1enla.     . 

moutouchy  —  {liege  du  pays)  — 
Plerocarpus  suberosus. 

nana,  yayaoua  —  ananassa  saliva 
Lindl. 

nabi  v.  mabi  — -  Mabea  Aubl.? 

napimogal  —  {arbre)  —  Homa- 
rram,  Napimoga  Aubl. 

ookebete  —  (tiihimaki)  —  Eu- 
phorbia neriifolia? 

ouacapou  —  {arbre)  —  Myrsines 
species  ? 

ouangle,  ouangu6  —  vox  africana? 
Sesamum  Orientale. 

ouapa  —  {arbre  excellent  pour 
la  charpenie)  —  arbor  Legu- 
minosa.  Ouapa  Aubl. 

ouara  v.  conana  —  palmae,  Baclri- 
dis  speoies. 

ouarourouchi  —  (suif,  arbre  de 
suif)  —  Sapindus. 

ouussi  —  (pineau,  palmier)  — 
Bactris?  Manrearia  saccrfcra? 

ouato-uhebe  v.  huehue  —  lignum 

»   pro  excilando  igne. 

ouaye,  ouyaye  —  (arbre)  —  ar- 
bor, cujus  foHis  tuguria  tegunt. 
Palmae  Geonoma,  Chamaedorea. 

oucle  - —  {liane  grosse  et  epineuse) 


oulonqua  -  pälou    —    {arbre)    — 

Sloanea  sinemariensis. 
oulemari  —  {arbre,  sur  les  feuil- 

les  duqud  on  ecrit  — 
oura-ara  —  (arouou-yra:    Garipo- 

nice,  arbuste)  *—  Gomphia  guya- 
nensis. 
ouroucou  -  merep&     —    (parimari : 

Gariponice,  arbre)  —  Parinarium 

montan  um. 
pama  —    {arbre)    —    Terminalia 

Pamea. 
pacoury  —   {arbre)    —   Plalonia 

in  sign  is  Mart. 
palra  v.  baira  —    arbor  Piratinera. 
palatana    —  (bananes,   fruit)  — 

fructud  Musae. 
palipou  —  (palmier)  —  Gullielma 

speciosa  Mart. 
panacocco  (le  peth)  parecoutay  — 

(Harte)  — 
panoccoco  v.  anaeoco  —  (le  gros 

arbre)  —  Swartzia  lomenlosa. 
para  v.  amapa  =  mapas?   —  Ba- 

latas? 
parecoutay     —     {plante;     liane 

Barr.  84)  — 
paiagaye  —  ( arbre  Barr.  92)  — 
palaoua   —   (palmier   Barr.   88) 

—  Oenocarpus  BatauA  Mart. 
paüouli  —  (palmier  Barr.  90)  — 

Iriartea? 
patoumo«  —  (arbre,  plante  Barr. 

13)  - 
pekett  —    {arbre)    —  €aryocar 

bulyrosum. 
petoumo  —  (arbre)  —  Apeiba. 
pira  timiner6  v.  baira  —  Piratinera 

Aubl. 
piragara-mepe*  —  {arbre)  —  Gu- 

slavia  augusta. 
pirigamep6  — {arbre,  bois  puant) 

—  Gustavia  augusta. 
piriri  —  Mabea  piriri  AuM. 
poip4  —  {arbre)  — 

pomi  —  (piment,  poivre  du  Jfre- 
sil)  —  Capsicum  frutescens. 


Digitized  by 


Google 


370 

weichen  Consonanten  noch  mehr  vorherrschen ,  finden  sich  hier  Worte 
und  Anklänge  aus  einigen  Dialekten,  welche  R.  Schomburgh  in  die 
Gruppe  der  Caribi-Tamanaco  vereinigt,  aus  der  Aruac  und  viele  aus 
der  Tupi.  Aus  Aublefs  Histoire  des  plautes  de  la  Guiaue  francaise  und 
aus  Noyer  Foreis  vierges  de  lä  Guiane  franc.  (Par.  1827.  8.)  habe  ich 
noch  mehrere  Pflanzennamen  eingeschaltet. 


Digitized  by  LjOOQIC 


MBU  PLANTAR!!  IN  LINGUA  TUPI. 


PflanzeMtamen  in  der  Tupisprache. 


Vermehrt   wiedergegeben    aus  dem  Bulletin  der  K.  Bayer.  Akademie   der 
'Wissenschaften   1858.  Nr.  1—6. 


Digitized  by  LjOOQIC 


Digitized  by  LjOOQIC 


Dei  dieser  Zusammenstellung  der  Pflonzennamen  in  der  Tüpi* 
spräche  war  es  noth wendig,  auf  die  ersten  historischen  Quellen 
zurückzugehen.  Unter  den  mir  zugänglichen  nimmt  die  in  den 
letzten  Decennien  des  sechszehnten  Jahrhunderts  verfasste  NoÖcia 
do  Brazil,  als  deren  Verfasser  durch  Ad.  v.  Varnhagen  Gabriel 
Soares  de  Souza  nachgewiesen  worden  ist,  die  erste  Stelle  ein*). 
Obgleich  die  Schriften  yon  Lery  und  Thevet  älter  als  jene  Urkunde 
sind,  lassen  sie  sich  an  Reichthum  und  Gründlichkeit  der  Nach- 
richten nicht  mit  den  Noticias  vergleichen,  deren  Verfasser,  ein 
geborner  Portugiese,  während  eines  siebzehnjährigen  Aufenthaltes 
in  der  Nähe  ton  Bahia  (er  war  Pflanzer  am  Flusse  Peruagua<?u) 
genaue  Erkundigungen  über  die  Naturproducte  jener  Gegend  und 
aus  dem  Munde  der  dort  hausenden  Tupiniquins  über  deren  Nomen- 
clatur  einziehen  konnte.  Der  Verfasser  hat  die  indianischen  Na- 
men mit  Feinheit  und  jener  Empfindsamkeit  des  sudlichen  Ohres 
aufgefasst,  wozu  das  weiche,  vocalreiche  und  in  den  Consonanten 
wohl  unterscheidende  portugiesische  Idiom  den  Sinn  bildet.  In 
manchen  der  von  Soares  de  Souza  aufgezeichneten  Worte  waltet 
gleichsam  'noch   der  ursprüngliche  wilde  Laut  defc  Indianers  vor, 


*)  Das  Werk  (zuerst  gedruckt  in  Noticias  para  a  historia  e  geografia  *  das 
nacftts  «fyramarinas ,  vol.  3.  Litboa  1825,  dann,  'emendirt,  In  Revista  tri- 
mensal  do  Insütuto  hist  e  geogr.  do  Braiil  T.  XIV.  Rio  1851)  zerfallt 
in  zwei  The*Le*  deren  zweiter,  die  Capitel  vom  I.  beginnend,  in  unserer 
Liste  citirt  wird. 


Digitized  by  LjOOQIC 


374 

während  andere  bereits  der  sanfteren  Aussprache  des  Portugiesi- 
schen angeeignet  erscheinen. 

An  den  Namen  ?on  Naturproducten,  welche  sich  in  den  Be- 
richten des  aufmerksamen  Beobachters  Lery,  eines  Genfers,  und 
des  ungenauen  Franzosen  Thevet  aufbewahrt  finden,  haftet  zum 
öftern  auch  noch  der  ursprüngliche  rohe  Laut,  andere  dagegen  sind 
nach  franzosischer  Auffassyng  gemildert.  Da  sie  sich  übrigens  nur 
auf  wenige  und  gerade  die  bekannteren  Gegenstände  beziehen,  so 
kommen  sie  für  unseren  Zweck,  eben  so  wie  jene  bei  Hans  Stade 
und  Huldr.  Schmiedel  von  Straubing,  weniger  in  Betracht. 

Dagegen  sind  eine  wichtige  Quelle  die  Schriften  yonMarcgrav, 
aus  Lippstadt  und  dem  Holländer  W.  Piso  *).  Wir  bemerken  hier 
eine  geringere  Gleichförmigkeit  in  der  Auflassung  der  aufgezeich- 
neten Pfianzennamen.  Es  mag  diess  theilweise  von  der  Mischung 
der  indianischen  Bevölkerung  herrühren,  welche  den  beiden  Reisen- 
den als  Dolmetscher  dienten ,  da  wegen  fortwährenden  Kriegsstan- 
des Indianer  von  verschiedenem  Herkommen  im  Heere  der  Hollän- 
der oder  bei  ihren  Handelslogen  verwendet  wurden.  Vielleicht  hat 
auch  die  geringere  Sensibilität  des  germanischen  Ohres  für  die 
Aufnahme  und  Wiedergabe  der  indianischen  Laute  hierauf  insoweit 
Einfluss  gehabt,  dass  unter  den  hier  verzeichneten  Namen  mehrere 
dem  Genius  der  Tupisprache  vollkommen  entfremdet  erscheinen  und 
daher  etymologisch  nicht  zu  enträthseln  sind.  Ueberdiess  stand 
diesen  Reisenden  weder  die  Kenntniss  der  Tupi-Sprache,  welche  sich 
Soares  de.Souza  erwerben  konnte,  noch  die  Hülfe  der  sprachkundi- 
gen Jesuiten  zur  Seite.  Man  bemerkt,  -  dass  Jene,  die  um  die  Namen 
befragt  wurden,  nicht  immer  mit  einer  allgemein  angenommenen 
Bezeichnung  Rede  standen,  sondern  nur  irgend  eine  augenfällige 
Eigenschaft  angaben,  die  sofort  als  der  Name  selbst  notirt  wurde. 


♦)  Die  ältere  Ausgabe  Pwo's,  von  1648,  wird  mit  I.,  die  von  1656  mit  II. 
citirt.  Von  Marcgrav  habe  ich  auch  die  im  „LibtT  Principisu  (Mannt  de 
Nassau),  in  der  k.  Bibliothek  zu  Berlin,  vorkommenden  Namen  aufge- 
nommen. 


Digitized  by 


Google 


375 

So  bedeutet  z.B.  Caa-gua<?u-iba  (Marcgr.  97)  ohne  Zweifel  nur 
einen  Baum  mit  grossen  Blättern,  und  Abaremotemo  des  Piso  (zu- 
sammengezogen aus :  abä-eyma-tembiu,  der  Stamm  (oder Baum) 
ohne  Speise),  dass  die  Acacia,  von  welcher  die  Rede  ist,  nicht,  wie 
die  verwandte  Inga,  eine  essbare  Frucht  trägt.  Ebenso  wurden  den 
Reisenden  verschiedene  Pflanzen  mit  demselben  Namen  genannt, 
vielleicht  nur  aus  indianischer  Indolenz,  den  Fragesteller  schnell 
zu  befriedigen.  Tangaraca  (Piso  II.  303)  wird  für  Boerhavia 
hirsuta,  Palicurea  Marcgravii,  Cephaelis  ruelliaefolia 
und  Eclipta  erecta  angeführt. 

Aus  dem  Dialekte  des  südlichen  Tupi,  wie  es  zumal  in  Rio 
Grande  do  Sul  gesprochen  wird,  und  dem  ausserbrasilianischen 
Guarani  haben  sich  mir  nur  wenige  Materialien  dargeboten,  und 
ich  würde  selbst  im  andern  Falle  Anstand  genommen  haben,  sie 
vollständig  aufzunehmen,  weil  es  beim  gegenwärtigen  Stande  un- 
serer Kenntniss  von  der  Vegetation  in  jenem  Theile  Brasiliens  schwie- 
rig ist,  die  systematische  Concordanz  mit  den  Landesnamen  herzu« 
stellen.  Ich  habe  mich  demnach  auf  jene  Anführungen  aus  Dobriz- 
hofer  beschränkt,  deren  Bestimmung  wenig  Zweifel  lässt. 

Ausser  den  angegebenen  älteren  literarischen  Quellen  habe  ich 
insbesondere  jene  benützt,  die  sich  mir  während  meiner  Reise  im 
Verkehre  mit  dem  Volke  eröffneten.  Den  grössten  Werth  lege  ich 
auf  die  Notizen,  welche  ich  während  der  Reise  auf  dem  Amazonen- 
strome aus  dem  Munde  der  Indianer  aufzuzeichnen  Gelegenheit 
hatte.  Die  dort  gemachten  Erfahrungen,  wie  sehr  die  wohlklin- 
gende Lingua  geral  durch  Auslassungen,  Zusammenziehungen,  durch 
Zusätze  und  Wechsel  der  Consonanten  und  Vocale  verändert  wird, 
Hessen  mich  um  so  mehr  die  Schwierigkeiten  erkennen,  den  Grund- 
laut und  die  ursprüngliche  Bedeutung  aufzufinden;  demnach  bean- 
spruche ich  auch  keineswegs  unfehlbare  Richtigkeit  in  den  ver« 
suchten  Erklärungen.  Erst  eine  sorgfaltige  Vergleichung,  die  nicht 
während  der  Reise  selbst,  sondern  erst  viel  später  vorgenommen 
werden  konnte,  überzeugte  mich  von  den  Missgriffen  und  Irrthü- 
mern,  welche  ich  bei  der  Notirung  aus  dem  Munde  der  Indianer 


Digitized  by 


Google 


876 

begangen  hatte.  leb  theilte  hier  das  Schicksal  früherer  Schriftsteller. 
So  bat  Soares  statt  Anbangakybaba  d.  i.  Kamm  des  Gespen- 
stes, wie  in  der  Tupi  die  yon  mir  aufgestellte  Gattung  der  Bigno- 
niaceae  Pitbecoctenium  (Peilte  de  Macaco,  Affenkamm  der 
Brasilianer)  heisst,  Anbanga-quiabo  geschrieben.  Das  Wort 
Caajandiwap  (Piso  1.405)  soll  zusammengesetzt  seyn  ans  Caa- 
jandi-japego*,  d.  h.  Kraut  (mit)  Oel  (gegen)  Scolopendrabiss; 
Irüte  also  in  obiger  Schreibimg  sehr  verstümmelt.  Andere  erklä- 
ren es  durch  Caa-jandü-äba  d.  i.  Kraut  (mit)  Spinnenhaar. 
Anhanga  recuyba  der  Wörterbücher  (Vismia,  Päo  de  lacre 
der  Brasilianer)  dagegen  ist  nicht,  wie  man  auf  den  ersten  Blick 
glauben  könnte,  mit  iba,  yba,  Baum  zusammengesetzt,  sondern 
freute  Anhanga-reco-ayba,  d.  i.  Gespensterarscheucher,  ge- 
fthrieben  werden.  Wahrscheinlich  wurde  die  gelbe  Lackfarbe  des 
Baumes  bei  Beschwörungswerken  öder  Zauberbann  gebraucht. 

Dem,  übrigens  sehr  erklärlichen  Mangel  einer  gründlichen 
Einsieht  in  die  Tupi -Sprache,  welchem  alle  bisherigen  Reisenden 
ausgesetzt  waren,  ist  eine  Menge  unrichtiger  oder  falscher  Bezeich- 
nungen zuzuschreiben,  die  jetzt  durch  Schrift  und  Druck  fixirt, 
mehr  oder  weniger  das  Bürgerrecht  erhalten  haben.  Wer  wollte 
erkennen,  dass  Buranhem,  wie  gegenwärtig  das  Chrysophyl- 
lum  glycyphloeumRied.  genannt  wird,  ausYmira,  Baum,  und 
e£m,  süss  oder  scharf  (wegen  der  süssen  Binde >  zusammengesetzt 
sey?  Mehrere  Xanthoxyla,  deren  harte,  sehr  spitzige  Stacheln 
bei  der  Durchbohrung  von  Lippe  und  Ohrläppchen  gebraucht  werden, 
heissen  Tembetarfr.  Diess  Wort  ist  aus  tembe  die  Lippe, 
ita,  Stein,  und  ö,  eontrahirt  aus  üba,  üba,  Baum  znsammenge-* 
setzt.  Die  Lippenzierde,  das  s.  g.  Barbot,  aus  Stein,  Harz  oder 
Holz  heisst  Tembe tara  oder  Temetara.  Als  ein  besonders 
frappantes  Beispiel,  wie  die  ursprünglichen  Pflanzennamen  der  Tupis 
in  Bildung  und  Bedeutung  Veränderungen  erfahren  haben,  mag 
«ms  eine  der  wichtigsten  Heilpflanzen,  die  brasilianische  Brech- 
wtnrzel  (CephaSlis  Ipeeacuanha)  dienen.  Der  Volk*name 
dieser  Pflanze  ist  nicht  Ipeeacuanha,  sondern  Poaya;   einige 


Digitized  by 


,y  Google 


3T7 

andere  Pflanzen  aus  der  Familie  der  Mewspermeae:  Cis sampelos 
glaberrima,  ovalifolia,  ebracteata  S.  Hil.  dagegen  wor- 
den mit  dem  Namen  Pe-caa-gu6ne,  d.  L  Kraut  am  Wege,  das 
Brechen  macht,  bezeichnet.  Diess  Wort  ward  zuerst  zusammenge- 
zogen in  Pe-ca-cu6m  (Notic.  do  Braz.  Pars  IL  c  61.),  dann, 
weiter  verändert  Picahonha.  Mach  der  Aehnlichkeit  der  Wurzeln 
dieser  Gewächse  mit  der  ächten  (erst  später  zu  allgemeiner  Aner- 
kennung gelangten)  Brechwurzel  wurde  dann  der  Name  auf  diese 
übertragen,  und  um  sie  von  den  grösseren  Arten  zu  unterscheiden, 
wurde  sie  I  (klein)  -pe-caa-gu6ne,  daraus  Ipecacuanha, 
genannt  Der  noch  im  ganzen  Lande  herrschende  Name  fcoaya 
ist  eine  Zusammensetzung  aus  Qepö  (Sip'ö,  Sipü)  und  Aya, 
was  Wurzel- Gegengift  heisst.  (Das  Wort  Ayapana,  Eupato- 
rium  Ayapana  Vent,  bedeutet  ebenfalls  Contra  venenum.  Aioo 
heisst  im  südlichen  Dialekte:  heilen). 

Ueberhaupt  aber  gilt  von  diesen  Pflanzennamen  gewissennas- 
sen dasselbe,  was  von  den  längeren  botanischen  Bezeichnungen, 
ehe  Rumphius  und  Linne  einen  generellen  und  speeiellen  Namen 
einfährten:  sie  heben  etwas  an  dem  Gewächse  heraus,  was  dem 
Indianer  besonders  bedeutsam  erschien.  Solche,  eine  Beschreibung 
einachliessende  Namen  werden  im  Munde  des  Volks  auf  das  mög- 
lichst geringe  Maass  an  Sylben  zurückgeführt.  So  heisst,  um  noch 
einige  Beispiele  anzuführen,  die  im  centralen  Brasilien  häufige  Gat- 
tung Paepalanthus  wegen  ihrer  kugelrunden  weissen  Blüthen- 
köpfe  Capipoatinga  =  Caa-pi-apeam-tinga;  Caragoatä 
oder  Cataoatä,  verschiedene  Bromeliaceae,  heissen  „Wanderer- 
Kratzer":  caranha,  kratzen,  stechen,  und  oatä,  guatä,  wandern, 
gehen.  Abacaxis,  der  Tupi-Name  für  die  Ananas,  ist  zusammen- 
gesetzt aus  abi,  Stachel,  Dorn,  Nadel,  und  acaigoe,  dem  Schmer- 
zens-Ausruf  der  Weiber  (während  die  Männer  acäi  rufen).  Ta- 
b  e  b  u  y  a ,  ein  für  Bignoniaceae  und  Trip  laris- Arten  gebrauchter  Name, 
ist  zusammengezogen  aus  tacyba,  Ameise,  iba,  Baum,  und  bu- 
buy,  flottireu  (wegen  Leichtigkeit  des  Holzes,  in  dem  sich  Arne*« 

48 


Digitized  by 


Google 


378 

sen  aufhalten).  Bicuiba,  Ucuüba,  Vicuhyba,  für  Myristica,  ist 
zusammengesetzt  aus  Vu  (uu,  ao  essen),  icaba,  Fett,  iba,  Baum. 
Sapucaja,  Lecytbis,  ist  gebildet  ausSopiA  (CopU),  Ei,  und 
Acäja  ein  Waldbaum  (Spondias),  und  soll  bedeuten  Acaja  mit 
Samen  in  einem  Vogelneste.  Die  Aehnlichkeit  der  grossen  topf- 
förmigen  Frucht  und  der  darin  nistenden  Samen  mit  einem  Neste 
roll  Eier  hat  dann  wahrscheinlich  Veranlassung  gegeben ,  das  ans 
Europa  eingeführte  Haushuhn  Sapncaja  (Capocaja)  zn  nennen. 
Dem  Genius  der  Tupi -Sprache  entsprechend,  sind  sehr  viele 
Pfknzennamen  zusammengesetzt,  und  selbstverständlich  spielen  hier- 
bei jene  Worte  eine  Hauptrolle,  welche  Pflanzentheile  bezeichnen. 
Wir^hren  hier  auf:  Qepö,  Wurzel,  Wurzelstock,  Liane ;  Mityma, 
Kraut;  Caä,  Pflanze,  Kraut,  Blatt,  Wald;  Iba,  Baum,  Strauch, 
Frucht;  Ymira,  Baum,  Holz;  Acä,  Ast  (eigentlich  Hörn);  Tuü- 
ma,  Fruchtfleisch.  Potyra  oder  Putyra,  Blume,  Blüthe  kommt 
in  den  Compositis  nur  selten  vor.  Diese  Worte  erfahren  in  ver- 
schiedenen Gegenden  mancherlei  Veränderungen.  Ca6,  was  an 
das  gleichbedeutende  japanische  kwä  oder  kuw6  erinnert,  wird 
bald  kurz  bald  gedehnt,  wohl  auch  cuä,  god,  gehört.  Das  Wort 
Cüi,  das  auch  inGüi,  Qua,  Jua,  Joa  wiederklingt,  ist  vielleicht 
als  generelle  Bezeichnung  für  jede  fleischige  Frucht  zn  betrachten. 
Die  Beeren  mehrerer  Solanum -Alten,  welche  die  Indianer  essen, 
werden,  wie  die  Steinbeeren  von  Zizyphus  Joazeiro  Mart, 
Jua  oder  Joä  genannt.  Bedeutungsvoll  erscheint  hiebei,  das*  in 
der  Sprache  der  Indianer  von  Chili,  auf  deren  Zusammenhang 
mit  dem  Tupi  so  manches  hinweisst,  das  türkische  Korn  (Zea 
May 8)  Guä  heisst  Es  niuss  aber  auch  daran  erinnert  werden, 
dass  in  vielen  Dialekten  die  Sylbe  Guä,  Hua,  OuA,  (Ja,  Oau, 
U  als  ein  Augmentum  demonstrativum  vorgesetzt  wird,  w esshalb 
vielleicht  in  manchen  Fällen  ihr  nur  irrthüinlich  eine  Radical  -Be- 
deutung zugeschrieben  würde.  Das  so  häufig  in  Brasilien  gehörte 
Wort  Capim,  für  Gras  oder  grasartige  Pflanze,  ist  aus  Caa-  und 
p£,  oder  pi,  Weg,  zusammengesetzt  Es  wird  aber  auch  in  erwei- 


Digitized  by 


Google 


3fI9 

terter  Bedeutung  für  Pflanze,  Kraut  gebraucht;  am  Rio  Uaupfe  in 
Nordbrasilien  wird  eine  Banisteria  Caapi  genannt. 

Die  Pflanzennamep  der  Galibis  in  Cayenne  gehören  nach  ihrem 
sprachlichen  Ursprünge  zum  nicht  geringen  Theil  hieher,  und  kön- 
nen zu  anderweitigen  Erläuterungen  benützt  werden.  Manche  von 
ihnen  vermitteln  auch  den  Zusammenhang  mit  denen  in  der,  min 
fast  ausgestorbenen  Sprache  der  s.  g.  Caraiben  der  Inseln,  aus 
welcher  Breton  sehr  viele  Naturgegenstände  notirt  und  dadurch  der 
Vergessenheit  entrissen  hat. 

Bei  der  grossen  Verbreitung  des  Tupi  -Volkes  und  der  bunten 
Vermischung  mit«  andern  Indianern  ist  es  nun  sehr  erklärlich,  dass 
die  Pflanzennamen  vielerlei  provinzielle  und  dialektische  Abwand- 
lungen und  Uebertragungen  von  Einem  Gegenstande  zu  einem  an- 
dern, mehr  oder  minder  verwandten  erfahren  haben.  Ja,  es  wäre, 
wenn  es  sich  auf  diesem  Gebiete  anders  verhielt,  als  bei  andern 
Worten,  doppelt  zu  verwundern.  Der  Indianer  nimmt  es  aus  In- 
dolenz und  Gleichgültigkeit  mit  dem  Gebrauch  seiner  Worte  nicht 
eben  genau;  er  wechselt  Sylben,  Vocale  und  Consonanten  bald 
nach  dem  Genius  seiner  Sprechweise,  bald  nach  Laune  und  Be- 
quemlichkeit Dadurch  erklären  sich  viele  Veränderungen  des  ur- 
sprünglichen Tupi-Wortes.  Andere  mögen  durch  Vermischung  mit 
Worten  aus  benachbarten  Sprachen  entstanden  seyn,  und  wieder 
andere  ihre  Bedeutung  wegen  Aehnlichkeit  der  Pflanzen,  vielleicht 
sogar  nach  Convenienz  in  einer  Horde,  die  den  launenhaften  Be- 
stimmungen ihres  Anführers  folgt,  gewechselt  haben. 

Aber  auch  im  Munde  der  eingewanderten  Portugiesen  und  ihrer 
Abkömmlinge,  der  gegenwärtigen  Brasilianer,  erlitten  und  erleiden 
fortwährend  die  Tupi-Bezeichnungen  für  Naturgegenstände  wesent- 
liche Abwandlungen.  Jene  Bevölkerung  europäischer  Abkunft  geht 
in  ihrer  Nomenclatur  weder  von  einer  gründlichen  Kenntniss  der 
bis  jetzt  vernachlässigten  Tupi -Sprache  noch  von  festbestimmten 
Ausdrücken  aus,  vermag  daher  nicht  den  üblichen  Sprachgebrauch 
auf  seine  richtige  Form  zurückzuführen,  hat  oft  Namen  und  Sachen 


Digitized  by 


Google 


380 

verwechselt,  dialektische  Verschiedenheiten  eines  und  desselben 
Wortes  auf  verschiedene  Gegenstände  angewendet,  die  Tupi-Namen 
mit  Ausdrücken  aus  Negersprachen  vermischt  oder  durch  portugie- 
sische Wortbildungen  bis  zur  Unkenntlichkeit  verändert  So  ist, 
um  einige  Beispiele  anzuführen,  das  Wort  Caa-reru,  was  eine 
Gemüsepflanze  (zunächst  Portulak)  bezeichnet  in  Carerü,  Carirü, 
Caroru,  CaTouru,  Caruru,  Coruru,  Curure*  verändert  wor- 
den, und  bedeutet  bald  jenes  Gewächs,  bald  die  Phytolacca  de- 
candra,  mehrere  (eingeführte?)  Amarantus-Arten,  wiedenAma- 
rantus  bahiensis  Scbrad.,  und  viele  Podostemeae,  aus  wel- 
chen die  Indianer  am  Rio  Negro  und  Rio  Branco.  ein  Salz  für  ihre 
Speisen  bereiten.  Einer  der  edelsten  Bäume  aus  der  Ordnung  der 
Hülsenfrüchter,  für  Bau-  und  Nutzholz  wichtig,  die  Sapigen- 
guba  der  Indianer,  wird  wegen  Aehnlichkeit  mit  dem  Holze  des 
Lorbeerbaums  (Vinhatico,  Persea  indica  Spr.  von  Madeira) 
Vinhatico  in  ganz  Brasilien  genannt.  Ein  Baum  aus  der  Ord- 
nung der  Düleniaceen,  wegen  seiner  rauhen  (^aimbe*)  Blätter 
Qaimbe-uva,  Saimbeiba,  Sambaiba,  Sambaüva  genannt, 
Curatella  Sambaiva  S.  HU.  hat  Veranlassung  gegeben,  einige 
verwandte  Schlingsträuche  (Davila)  mit  portugiesischer  Endung 
Sambaib-inha  zu  nennen.  Aus  einer  der  Negersprachen  sind 
die  Ausdrücke:  Quicombo  <Hibiscus  esculentus  L.),  Quandü, 
Coandü,  Coendü  (Cajanus  flavus  DC.) ,  Mulungü  (Erythrina), 
Mutamba  (Bubroma)  herübergekommen. 

Als  eine  besonders  wichtige  Thatsache  muss  nun  endlich  auch 
hervorgehoben  werden,  dass  unter  den  Pflanzen-  (undThier-)  Na- 
men manche  mit  der  gleichen  oder  verwandten  Bedeutung  auch  in 
andern,  oft  weit  abgelegenen  Sprachen  vorkommen.  Es  ist  bereits 
durch  A.  v.  Humboldt  bemerkt  worden,  dass  einige  Benennungen 
von  Naturprodukten  in  den  zuerst  entdeckten  Gegenden  der  neuen 
Welt  durch  die  Entdecker  selbst  alsbald  über  die  Grenzen  der 
Sprache,  welcher  sie  ursprünglich  angehörten,  hinaus  über  ganz 
Amerika   verbreitet  worden   sind;   so'Z.  B.   Papaya    (Carica), 


Digitized  by 


Google 


361 

» 
Yuca  (Manihot  utilissima  Pohl),  Nana  (Ananassa*), 
Gttajara  (Psidium),  Mays,  Mahis  (Zea  Mays).  Einige  an- 
dere Bezeichnungen  dagegen  waren  schon  früher  den  Bewohnern 
des  Festlandes,  wenigstens  in  ihrem  Wurzelworte  gemeinsam.  So 
hiess  der  Baum  Crescentia  Cujete  aus  dessen  Frucht  die 
Indianer  ihre  Trinkschalen  (Cujas)  bereiten,  bei  den  Tupis  Cui6- 
yba,  bei  den  Caraiben  der  kleinen  Inseln  Coud-heu  (Breton). 
Die  Erdpistacie  (Arachis  hypogaea),  von  welcher  Oviedo 
i.  J.  1535  auf  Haiti  den  Namen  Mani  angiebt  und  die  Yuca 
(Manihot  ütilissima  Pohl.)  begegnen  uns  in  der  Tupi  als 
Man-dobi  undMan-ioca,  und  die  un'ächte  Röhrencassie  (Bac- 
tyrilobium  grande)  ist  die  Mali-Mali  der  Caraiben  auf  den 
Inseln,  die  Mari- Mari  der  Tupis.  Sonst  aber  haben  die  meisten 
Nutzpflanzen  auf  den  Inseln  und  bei  den  Tupis  verschiedene  Na- 
men, z.  B.  Heliconia,  Chrysobalanus  Icaco,  Zea  Mays, 
Nicotiana,  Capsicum,  Gossypium,  heissen  auf  den  Inseln 
Bihai,  Hicaco,  Mahiz  und  Aoachi,  Cohioba  (Cohiba), 
Axi  (Aches),  Mapü  (Maourou),  bei  den  Tupis:  Caä-et6, 
Goajerü,  Abatyi,  Auaty  oder  Uba-tim  **),  Petüm  (Pety, 


*)  Wen*  Bryan  Edwards  (History  of  the  brit.  Westindks  I.  129)  vermuthet, 
dass  das  Wort  Anana  östlichen  Ursprungs  sey,  da  die  Pflanze  auf  den 
Inseln  Fan-polo-mie-  geheissen  habe,  so  lässt  er.  wie  andere  Schrift- 
steller ,  ausser  Acht ,  dass  dort  zur  Zeit  der  Entdeckung  dieselben  Verschie- 
denheiten von  Sprachen  und  Dialekten  gewallet  hat,  wie  auf  dem  Pest- 
lande. Die  Taino,  vielleicht  die  Sprache  der  ältesten  (friedlichen)  Bewoh- 
ner der  grossen  Antillen,  die  Aruac  und  die  der  seeräuberisch  hin-  und 
herziehenden  (kriegerischen)  Horden,  welche  unter  dem  Namen  der  Ca- 
raiben begriffen  werden  (sie  nannten  die  Menschen:  Eyeri),  spielen  hier 
mannigfach  durch  einander.  Es  kann  uns  daher  nicht  verwundern ,  die- 
selben Nutzpflanzen  unter  den  verschiedenen  Namen  Nana  (wie  sie  auch 
bei  den  Galibi  heisst),  Boniama,  Fan-polo-mie,  Yayaouä  u.  s.  w. 
zu  Anden. 
**)  Das  heisst:    Gras   mit    einem  Zapfen.     Auf  den  Antillen  kommt  Iba-tim, 


Digitized  by 


Google 


m 

Petyma,  Pytyma,  mexicanisch  Pycietl),  Kyinha,  Amaniü. 
So  begegnet  uns  also  auch  auf  diesem  Gebiet  jene  ukbegrenzte 
Vermischung  und  Abwandlung  der  Sprache,  worin  wir  einen  der 
bedeutsamsten  Charaktere  der  amerikanischen  Völker  erkennen 
müssen. 


I  p  a  1 1  ah  Bezeichnung   von   einer  Asclepiadea  mit   einer  grossen   zapfen- 
förmigen  Frucht  vor. 


Digitized  by  LjOOQIC 


Abajerü,  Goajerii,  Goqjurv:  Chry- 
sobalanu*  leaco  L. 

Abacate,  Abacati,  Avacate:  Per- 
sea  gratissima  Qaertn.  Die  wohl- 
schmeckende Laurineen  -  Fruehl, 
auch  avocato-peav  genannt. 

Aba  remo  temo  =  aha  -  eyma 
tembiu  i.  e.  vir  sine  ctbo  (nisi 
Aba  forma  pro  för  lba) :  Acaciae 
variae  speciea. 

Abacaxi,  Abacaxis,Abachis  =  abi 
(acus),  acoigoö  (exclamatio  fe- 
minarum  dolentium;  viri  excla- 
mant:  Acai!)  Ananassa  et  al'rae 
Bromeliaeeae. 

Abatyi,  Abatiope,  quasi  Zea  minor, 
Arroz  Lusitan:  Oryza  Saliva. 

Abaty-antäm,  Avaty;  Milho  Lus. 
(planta  nasuta  dura)  Zea  Mays. 
(AoacJd  der  Caraiben  an  der 
KGste  v.  Cumana;  Quecharapo 
der  Cumanagoles).  Im  Süden 
auch  Uba-tim. 

Abati-ttmbaby  (guaranice:  Dobrix- 
hofer) :  Hymen aea  vel  arbor 
resinam  fundens  fiavam,  e  qua 
varia  Indianorum  ornamenla  fa- 
bricantur.  Vielleicht  zusammen- 
gesetzt aus:  aba  {ibi) ,  Baum, 
tim,  Zapfen,  tembiu,  Speise, 
weil  die  Hülsen  ein  süsses  Mark 
enthalten. 

Abtu,  Abi,  Abi-iba  (portugiesisch: 
Abieiro,  in  Nordbrasilien )  Lucu- 
ma  Gaünito  DC. 

Abiu-rana  (Abiu  spurta):  Lueuma 
lasiocarpa  Marl  (Alto  Amazonas). 


Acata  =  Ibä-metara  Marcgr.  129: 
9pondia8  venutosa  Man. ,  brasi- 
liensis  Marl.  Ein  Baum  mit  gel- 
ben elliptischen,  essbaren  Pflau- 
men, besonders  in  Ostbrasilien.  — 
Acuta  in  dial.  australi  =  Ma- 
trix. 

Acma-cä  e=  Cedro  BrasHiensibus : 
Laurineae  variae. 

Acäia-catmga  Gabr.  Soares  Notieia 
do  Braz.  Pars  II.  c.  64 :  Maurya 
aut  alia  Terebinthacea  affinis. 

Acaju,  Acajü-iba,  Acqjä-iba,  Pko 
Edit.  I.  (1648)  58.  EdH.  11. 
(1658)  120.  Marcgr.  95.  Otfü; 
Anacardium  occidentale  L.  — 
Moue:  Galibi;  Maranon  in  Cuba : 
Ramon  de  Ja  Sagra.  Acajü  signi- 
fieat  quoque  annum:  quia  Irwftani 
ejus  fructescenlia  annos  numerant 

Acaju-y,  Acajü -mirim  (S.  Paulo, 
Minas)  Anacardium  humile  Marl. 

Acqfu-yq/ca  (icica):  resina  Acajü. 

Acambuy,  Cambuy,  Notic.  do  Bras. 
1.  c.  c.  54.  Myrciaria  aut  alia 
Myrtacea. 

Acapöra  (S.  Paulo):  Sambucus 
austräte  Cham.  Schtdl.  Sabu- 
geiro  lusitan. 

Acapu,  Agapu  (Para).  Arbor  ligni 
nigre8centis  firmi,  aedibus  et  ope- 
ribus  apli. 

Acüpu-rana,  Agapu-rana  (Alto 
Amazonas).  Wullschlägelia  Mart. 
Manusc.  Nov.  Gen.  Rutacearum. 
(Caa  =  Cm;  acapoc:  arbor 
fruclu  dissilieote;  rana:  spu- 
rium). 

Acarä-wa  (arbor  Ardeae  aut  pis- 


Digitized  by 


Google 


384 


Tupi:  Piantae. 


eis  Acara).  Alto  Amazonas :  da 
Silva  Araüjo. 

Acari-codra  (Locus  v.  nidus  avis 
Ardeae).  Para.  Arbor  Legumi- 
nosa,  ligno  in  solo  durabili, 
quod  pigmenlum  phoeniceum 
praebel. 

Acari-coba  Piso  I.  90.  II.  260. 
Maregr.  27.  (Herba  avis  Ardeae 
tut  piscie  Acara).  Hydrocotyle 
bonariensjs  L.  —  Erva  do  Ca- 
pitäo  lusitanice. 

Achira-mourou  galibi:  Cordia  no- 
dosa. (Para). 

Acoulerou  caraibice  Rochelort:  Ce- 
reus. 

Aguape  Marcfr.  23,  Auapev  Nyra- 
phaea. 

Aguara-ponda  Maregr.  6.  (Cauda 
cad»  v.  felis)  Slacbylarpha  di- 
chotoma  Vahl. 

Aguara-quiya  Maregr,  55.  (Capsih 
cum  eanis.  Aguara  ciunhaacu 
Piso  I.  129.  male  scriptum.  Tia- 
ridium  indicum  lehm.  Crista  de 
gallo:  lusitaukse. 

Aguara  quiya  i.  e.  Capsicum  ca- 
nioum  Piso  I.  108.  11.  224. 
Maregr.  55.  Solanum  oleraceum 
Rico.  Pimenta  de  gaUinhax  lu- 
sitanice. 

Aguaribay  guaranice:  Croton? 

Aguaxima  Piso  11. 19T.  Polhomor- 
phe  sidaefolia  Miq. 

Agutiguepo-obi  Maregr.  53.  Ma- 
ranta  vel  alia  Salami nea. 

Aja-rana  ( Para)  Axbor  consiruendo 
idonea. 

Ajüba  (Ai-uba,  Ay~uba)  arbor 
Laurinea.    Louro:  lus. 

Alicuri  v.  Aricuri 

Amaniü  gossypium  vide  Aminiu- 

Atnanod  galibi,  Surinam:  Amajova 
guyanensis  Aubl. 


Amapd  (Amazonas)   Arbor?  — 

Amare,  Amarih  Aman/  (Rio)  Ar- 
bor Rulacea,  Metrodorea  excelsa 
Freire  Allemäo  in  litt. 

Amaytin  Nolic.  do  ßraz.  c.  52. 
Pourouma. 

Ambaiba  Piso  I.  72.  II.  147.  Mare- 
gr. 91.  Cecropia  concolor  W. 
Amby  (piluila)  iba  (arbor)  ob 
gemmam,  quae  sueco  mucilagi- 
noso  scalel.  Hie  suecus  expres- 
SU9  cum  ovi  albumine,  saccharo 
(et  acelo)  trilus  contra  haemop ly- 
sin usilalur« 

Ambaiba- tinga  i.  e.  alba  Piso  I. 
72.  IL  148.  Cecropiae  folüs  sub- 
tus  albis*     , 

Ambay  gaaraoice:  Cecropia. 

Ambapaga:  Carica  Papaya  L. 

Ambu,  Imbü,  Umbü  (Bahia,  Per- 
nambueo)  Piso  1.  78.  II.  167. 
Maregr.  102.  Spondias  luberosa 
Arr.  Arbor  in  radieibus  lumidis 
aquarn  conlinens,  drupa  aeido- 
dulci  eduli,  cum  lacle  jusculum 
gralissimum  praebel;  Ambufada. 

Ambu-y  (Minas)  Ximenia  ameri- 
caua  L.  Espinheiro  dameixa 
lusiL  Nolic.  do  ßraz.  c  53. 

Ambdya-embo  Piso  II.  260.  Maregr. 
15.  Aristolocbia  labiosa  Ker. 

Ameandoca  (Para)  Arbor:  Silva 
Araujo, 

Aminiu,  Aminüü,  Amaniü  Maregr. 
59.  Piso  II.  186.  Mangm  Noüc 
do  Braz.  c,  62.  Gossypium.  Al- 
goddop  Aigodoeiro:  lusit.  — 
Atnoulou  caraibice  in  ■  Ao Ullis. 
Maourou  galibi. 

Anabi  (Altp  Amazonas.  Potalia  re- 
sinifera  Marl. 

Anaeöco  galibi  Surinam*).  RowVia 
Panacoco  Aubl. 

Ananim,  Oananim,  Oanam  (Para) 


•)  Die  „galibi-Soritiam*  Namen  sind  aus  der  Holländischen  Zeitschrift  West- 
Indie,  Lief.  3.  S.  161:  Seypesteyn  over  Sorinamsehe  HoutsoorteD  entlehnt, 
und  mir  vom  Herrn  Bischof  Wullschllgel  freundlichst  mitgejaeilL 


Digitized  by 


Google 


'Tupi:  Planlae. 


385 


Moronobea  coccinea,  Calophyllum 
brasiliense  et  atiac  arbores  resi- 
nam  flavam  fundenles.  Brett  de 
frecha:  lusit.  Lignum  specierum 
quarundam  pro  conslruendis  na- 
vibus. 

Anajä,  Inajd  (Para,  Maranhao): 
Palma:  Maximiliana  regia  Marl. 

Anaja-mrim(Mü.) :  Palma:  Allalea 
humihVMart. 

Anand  Thevet  89.  c.  46.  Lery  162. 
Marcgr.  33.  Piso  II.  195.  Ana- 
nassa  saliva  Lindl.  Bromelia  Ana- 
nas L.  Vox  non  tupica,  licel  in 
dialectum  vulgarem  recepta.  (The 
term  Anana  is,  1  bclieve,  eastern; 
the  westindian  name  of  this  fruit 
was:  fan-polo-mie:  Bryan  Ed- 
wards Hist.  of  the  brit.  Westin- 
dies  1.  p.  129.) 

Ananachi  -  cariri  (corruplum?) 
Marcgr.  130.  Palma:  Copernicia 
cerifera  Marl. 

Anauirä  (Amazonas).  Arbor  con- 
slruendis aedibus  et  machinis  in- 
serviens. 

Andd,  Andd-acü  Piso  I.  72.  11. 
148.  Margr.  110.  An  da  brasilien- 
sis  .Raddi.  Arbor  Euphorbiacea, 
semine  drastico. 

Andira,  Andira-iba,  Andura,  ar- 
bor vespertilionum  (andira)  Le- 
guminosae  variae  generis  Andira. 
Angelin  lusilan. 

Andira  lbiaiariba  Piso  I.  81.  II. 
175.  Marcgr.  100.  Andira  rosea 
Märt. 

Andira-kycS  (Amaz.)  culter  ves- 
pertilionis,  gramen  aul  alia  Mo- 
nocotyledonea? 

Andiröba  perperam  pro  Ahandi- 
roba,  quod  vide. 

Andura  babajari  Notic.  do  Braz. 
c.  66.  Obaja-miri  Marcgr.  Lib. 
Princ.  489.  i.  e.  species  foliis 
minoribus;  corruple:  Pobura. 
Andira. 

AngaH,  Angelim  vix  tupice:  Andira. 


Angico  (tupice?  Angolensium?) 
Acacia  Angico  Marl,  et  aliae. 

Anguhyba  täri,  lnhuhy baldn (Porto 
Seguro)  =  Angahyba  antam 
i.  e.  arbor  ligno  olente  duro; 
Myrlacea,  Pseudocaryophyllus. 

Anguay  vel  Ibira-paye  guaranice, 
i.  e.  arbor  medicorum  vel  medi- 
cinalis  (balsamuin  fundens):  My- 
rospermum  vel  affin  is  Legumi- 
nosa. 

Anhanga-kybaba  i.  e.  spectri  pec- 
ten.  Corruple:  Angang  a-quiaobo 
Notic.  do  Braz.  c.  75.  Genus 
Bignoniacearum  Capsula  echi- 
nala,  Pithecoctenium  Mart.  Pente 
de  macaco:  lusit. 

Anhanga-recuyba  i.  e.  spectra  ar- 
cens.  Vismia.  Arbuscula  guttifera, 
resinam  flavam  fundens,  Päo  de 
de  Lacre  lusii. 

Ariha-yba-atäa  Notic.  do  Braz.  72. 
=  Anga-iba-Qfitam,  arbor  ligno 
(cortice) suaveolente  duro.  Pseu- 
docaryophyllus sericeus  Berg. 
Canella  brava  lusit.  Cfr.  An- 
guhyba supra. 

Anhoaiba,  Anhuhyba,  Anjuhyba 
(prov.Espirilu  Santo).  Myrlaceae 
et  Laurineae  variae.  Canella  lus. 

Aninga-(üva)  Marcgr.  106.  Phi- 
lodendron.  Inninga  in  Sofala 
Musa:  Bauh.  Hist.  1.  149. 

Aouassi:  galibi'(Biet):  Zea  Mais  L. 
conf.  Avaty  et  Uba-tim. 

Apareiba  (perperam  pro  Guapa- 
reiba)  Notic.  do  Braz.  c.  60. 
Rhizophora  Mangle.  Mangue 
vermelho  lusit. 

Ape  Notic.  do  Braz.  s.  54.  Anona? 

Ape-iba  Notic.  do  Braz.  c.  71. 
Marcgr.  123.  Apeiba  cymbalaria 
Arruda.  Jangadeira  Bras. 

Apiy  (Alto  Amazonas).  Herba: 
Silva  Araujo. 

Apogitagoära ,  Apoxitacoara  = 
Apocuita-coara  i.  e.  fundus  re- 
morum.  (S.  Paulo).  Esenbeckia 
49 


Digitized  by 


Google 


386 


Tubi:  PI  an  las.' 


intermedia  Marl.  Herb.  Fl.  Bras. 
n.  1065. 

Araboulan  (corruple?)  Lery.  Cae- 
8alpiniaechinalaL./>ao^r«z//lusil. 

Arapa  (-iba  Marcgr.  104).  Psi- 
dium  Araca  RaddL 

Aracui (Bahia)  Palma:  Cocos  schi- 
zophylla  Marl. 

Arapabaca,  Marcgr.  34.  Spigeüa 
glabrata  Marl.  ( Compositum  cum 
vocabulo  Arabe,  Blalla,  insec- 
lum?) 

Arapoca  (Rio  de  Janeiro).  Galipaea. 

Ararani,  Araranin  (Amazonas) 
arbor:  Silva  Araujo;  aliis  Co- 
ruatatiba  (cinis  contra  hydro- 
pem  propinalur:  Cerqueira.) 

Arariba  i.  e.  Arara-iba,  arbor 
avis  Ära  rubrae  (Bio,  Espiritu 
Sanlo)  Rubiacea  lelranda,  Pinc- 
kneyae  affin is,  Arariba  Marl.  Mss. 
Arbores  rubro  lingenles. 

Arariba- piranga  aut  caä-mirim. 
Arariba  rubra  Marl.  (Pinckneya? 
rufescens  Freire  Allemäo,  nomen). 

Arariba -tinga  aul  caä-assü.  Ara- 
riba alba  Marl.  (  Pinckneya?  Aro- 
ma Freire  Allcmao  nomen). 

AraücU)  Aralicum:  Anooa. 

Araticü  -  ape  Piso  IL  142.  Marcgr. 
94.  Anona  Pisonis  Marl. 

Aralicu-päna  Nolie.  do  Braz.  c.  75. 
(non  rana,  uli  in  edil.  1851). 
Piso  L  48.  II.  142.  306.  Marc- 
gr. 94.  Anona  Marcgravii  Marl. 

Araticu-ponhe  Piso  IL  141.  142. 
Marcgr.  93.  Anona  Marcgravii  Marl. 

Araticü'pttaya  ^piter  =  sorbcre) 
Anona  squamosa?  Veit.  Flor, 
Flum.  V.  t.  12T. 

Arfabäca  (pori.)  alfavaca,  herba. 

Arfabäca-rana  i.e.  Alfavaca  spu- 
ria,  Alfavaca  de  Oobra  Brasil. 
Monnieria  trifolia. 

Ariculi,Aricuri,  AHcuU  Palma:  Co- 
cos schizophylla  Marl. 

Arrate  galibi  in  Surinam.  Copaifera 
pubiüora  Lindl. 


Assacu,  Oassacu,  Ouassacü  (Para, 
Allo  Amazonas)  Arbor  Euphor- 
biacea,  lade  venenosa,  Hura 
brasiliensis  W. 

Assui,  Assahy  (Parä,  Maranhäo) 
Palma:  -Euterpe  oleracea  Marl,  el 
aliae.   Vaägiai  lndorum  Parecoe. 

Ayou  galibi  in  Surinam :  Nectandra 
Pisi  MiqueL 

Atitära,  Jatitära  Marcgr.  64.  Pal- 
ma scan den s,  Desmoncus  polya- 
caolhos  Mart.  el  aliae  sp.  E  cau- 
dice  arundinaceo  corbes  et  lu- 
bus  elaslicus  pro  exprimenda  ra- 
dice  Mandioccae(  Tipitt)  neclunlur. 

Avacate ,  Avagate  Caraiborum  in 
lerra  conlinenle;  Ahuaca  vel 
Guachitl  Mexicäuorum;  Hernan- 
dez ;  Patla:  Peruvia,noruni ;  Avo- 
gato-pear  Anglis,  Persea  gratis- 
sima  Gaertn. 

Avaty  Thevel.  46.  113.  Lery  edil. 
1586.102.  Zea  Mais.  Conf.  Uba- 
tim  et  Abaty-antam. 

Avoira  =  abi-ymira  i.  e.  arbor 
actis  (corruple:  Arvarra  in  Su- 
rinam, Oiiara:  galibi,  Biel)  Aslro- 
caryi  vanae  species  el  aliae  Pal- 
mae  aculcalae. 

Avarcmotemo  Piso  1.  77.  IL  168. 
arbor  sine  cibo,  Pilbecolobium 
Marl.  (Mimosa  cochliocarpos  B. 
A.  Gomes). 

Axi,  Achi  caraibice,  Capsicum  s. 
piper  hispanicum.  Chiüi:  Mexi- 
canorum;  NaatcM  vel  Daa-seye: 
Aruac. 

Ayapana,  Aiapana  i.  e.  contra  ve- 
nenum  -(in  S.  Paulo)  Eupalo- 
rium  Ayapana  Vcnl. 

Ayri,  Airi,  Hayri  Thevel.  c  38. 
p.  72.  Palma:  Aslrocaryum  Ayri 
Marl. 


Bacäba    (Para,    Allo    Amazonas) 
Palma:  Oenocarpus  Bacaba  Mart, 


Digitized  by 


Google 


Topi:  Planlae. 


387 


oleum     mite     in    nucleis    prae- 

bens. 
Bacoropary   Noiic.    do  Braz.  163. 

contraclum:     Bacori,    Bacttry, 

Bacupary  (  Para,  Maranhäo,  Alto 

Amazonas)  Platonia  insignisMarl. 

(Moronobea  esculcnta  Arruda). 
Balata  (Rio  de  Janeiro)  Couratari 

esirellensis  Raddi. 
'  Barabü  (macho   et  fernen  Brasil. 

in  Pemambuco)   Arbor  ignota. 
Baragud,  Bärncvd,  Brncacun  ( pa- 

rova-cua    sa    Corona    arboris?) 

guaranice:   contabulalio  pro  sec- 

canda  thea  paraguariensi. 
Barahünn  (Rio   de  Janeiro)    con- 
traclum e  Pnrovn  ünn  i.  e.  Pn- 

rovn   preta    Bras.    Melanoxyton 

Brau  na  Schott. 
Bnrbatitnäo    corruptum  e  Parovn 

txtüm  tumune,  arbor  Leguminosa 

succum  vel  gummi  plorans.  Stryph 

nodendron  Barbatimäo  Marl.  Conf. 

Abati-tymbaby. 
Barericö,  Mariried,  Uariricö  Iri- 

deae  variae,  Ferraria  etc. 
Baru,  Cumbarü    (Minas,   Goyaz) 

Dipterix. 
Bntauä  v.   Pntauä.    Palma  Oeno- 

carpus  Balauä  Mart.  (Para). 
Batinga  (branco  et  vermelho  Bras.) 

Arbor.     An    vox    hybrida:    Päo 

(lusit.)    lignum,     tinga    (tupi) 

album.  (S.  Paulo). 
Baxiuva    v.    Pdxiuva ,    Bajiuba 

(Para,  Alto  Amazonas)  Palmae: 

spec.  Iriarteae. 
Beery  vide  Mbeery    plantae  Scila- 

mineae,  Canna. 
Bicuiba,  Bicuhyba,  Bocuübn  rec- 

tius  Vicuhyba,  unde  Ucu-üba: 

Myristica. 
Bicuiba  caä-ncu  \e\  Bicuhibupü 

i.  e.   folio   magno    (Rio,    Minas. 

Espiritu  Santo,    Bahia )  Myrislica 

officinalis  Mart. 
Bicuiba  cad-miri  i.e.  folio  minore 

(ibidem)  Myristica  Bicuiba  Schott. 


Biribä,  Bribn  (Amaz.),  Arbor. 
Bocajä  guaranice:  Palma:  Acroco- 

mia  Totai  Marl. 
Bruti,  Buriti  (v.  Miriti).     Palma: 

Maurilia  vinifera  Mart. 
Bubunha,     Pupunha,     Popunhn 

(Para)     Palma:     Guilielma    spe- 

ciosa  Mart.  « 
Bucutd  galibi  in  Surinam:  Aspido- 

sperma  excelsum  Benlh. 
Bugi  (Minas,'  Goyaz,  Bahia)  Com- 

bretum  Bugi  St.  Hil.  et  alia. 
Buranhem,  Burayem  (Antonil  Ri- 

quesado  Braz.),  Burayen,  Gua- 

ranhetn:    corruptum    ex    Fmira 

v,    Moirä    (Bura)  -  eim    quod 

vide,     arbor    Sapotacea     cortice 

dulei,      Chrysopliyllum     glycy- 

phloeum  Riedel  et  Casarello  De- 

cad.,  p.  12. 
Buri,  Buril  (Bahia)  Palma:  Diplo- 

themium  caudescens  Mart. 
Buricica  (Bahia)  Laurinea.  Eligno 

fabricantur    cislae    pro     saccharo 

exportando. 
Burrueh  (Minas.  Bahia)  Brositnum 

(Piralinera  Aubl. )     Gaudichaudii 

Träcul.  An  vox  genlis  Ges? 
Bütua,  Abütua  Arbuscula  Menisper- 

macea*  Gocculi  diversae  spec. 


Cad  folium,  planla,  herba,  frutex, 
arbor,  lignum ,  baculum  (in  dia- 
lecto  Came).  Japonice:  Kwvd, 
Kwd.  In  lingua  Caraiborum  ter- 
rae conünenlis  yräca^  tesleOvie- 
do  VII.  c.  II. 

Cad  guaranice  xar  i£oxijv  est  fo- 
lium llicis  paraguaiensis  St.  Hil., 
pro  Thea  usitatum. 

Cad-apeba,  contraclum  Capiba, 
i.e.  folium  planum,  largum,  Cis- 
sampelos  et  Piperaceae  foliis  am- 
plis,  uli  genus  Polhomorphe.  Cfr. 
Caapeba. 

Cad-apid,   Capid  =  Cad  papya 


Digitized  by 


Google 


3R8 


Tupi:  Planta©. 


i.  e.  herba  lesliculi  (ob  formam 
radicisj. 'Piso  L  90.  11. 232.311: 
Marcgr.  52.  Dorsleniae  sp.  Con- 
tra -erva  Lusil. 

Caa  -  apicum ,  ooniraclum  capicu, 
apicüm  i.  e.  herba  in  arcnis  ina- 
ris  aul  flu  vi  i  (Apicum)  Rhabdia 
lycioides  Marl. 

Cad-ataya  Piso  1.  110.  II.  230. 
Marcgr.  32.  Vandellia  diffusa  L., 

'  herba  amara,  Mata  canna  Lu- 
sil. 

Cad-chira^  rectius  Cäa-kera,  i.  e. 
herba  dormiens  Piso  II.  199.  In- 
digo fera  domingerisis  Spr.  L.  Anil 
mipdo  Lusil. 

Caa-cica  Marcgr.  15.  (Caa-icica, 
ob  succum  laeteum)  Euphorbia. 

Caa-cuguy  (yvii)  i.  e.  herba  coe- 
rulescens.  -  lndigofera  Anil.  L. 
Anil  verdadeiro  Lusil.  Jangud: 
Kechua. 

Caa-eö  Marogr.  73.  i.  e.  herba  mo- 
vens,  Mimosae  sensiüvae. 

Cad-ete  Nolic.  do  Brax.  c.  77.  i.e. 
folium  verum,  magnum,  contrac- 
tuin  Caete  Heliconiae. 

Caä-etimay  Marcgr.  26.  Herba  ex 
ordine  Composilarum. 

Cad-jandiwap  Piso  1.  405.  II.  200. 
Margr.  28.  corruptum  pro:  caa- 
jandi'japegoä  i.  e.  herba  (cum) 
oleo  contra  Scolopendram.  ,( Aliis 
pro:  caa-jandu-äba  i.  e.  herba 
(cum)  barba  araneae.  Plumbago 
scandens  L. 

Caa-guafü-iba  Marcg.  97.  Arbus- 
cula  foliis  sesquipcdalibus  hir- 
sutis,  fructu  nigro. 

Caä-membeca   (Amazonas)    Arbor. 

Caa-miri,  Cad-merim  folium  par- 
vum,  llici«  paraguaiensis  St.  Hil. 
folia  comminuta  et  cribro  a  pe- 
tiolis  el  costis  separsla,  Erva 
Mate  Incolis.  * 

Cadmbucd  v.  Cambucd. 

Caam  cuam  Notic.  do  Braz.  c.  63. 
menda   pro  Caa-caam  i.  e.  fru- 


tex  cacare  (cado)  faciens,  Do« 
lichi  varii  venenosi. 

Cad-nduru,  Candtartt,  Conduru, 
Arbor  magna,  „ligno  tinniente", 
quia  lignum  adullum  durum  so- 
nal. 

Caaopid  Marcgr.  96.  corruptum  e 
Cad-coatiar  frulex  ad  tingendum. 
Vismiae  frulex  lacte  flavo. 

Cad-peba  —  Cad  apeba  (Sipo 
de  Gobras  Marcgr.  25.  26.)  Cis- 
sampelos  glaberrima  SL  Hil. 

Cad-pim,  Caä-pyim,  contractum 
Capim,  Capi  =  cad-pe  aut 
cad-i-pe  i.  e*  herba  (minula) 
ad  viam.  Gramen  vel  herbae  par- 
vulae;  aliis:  plantae,  qAae  caesa 
sylva  in  terra  mundata  (Caa- 
pyxaba)  enascuntur.  Cdlao  ca- 
raibice. 

Caa-pi  (Allo  Amazonas,  abusive) 
Banisteria  Caapi  Spruce,  frutex 
e  cuius  fructibus  lodiani  (ad 
fluv.  Uaupes)  polum  paranl-ama- 
rum  ,  inter  saltationes  bibendum. 

Cad-piranga,  Capiranga,  i.  e.  fo- 
lium rubrum,  Bignonia  Ghica  Hb. 

Caa-pim  apeba,  coniractum  Oapim- 
peba,  Piso  IL  238.  Gramen 
Eleusine, 

Caa-pixuna  i.  e.  folium  nigrum 
Myrtaceae. 

Cad-pororoca  i.  e.  arbor  fragilis, 
Myrsines  species. 

Caa-poäragod  i.  e.  herba  flore 
versicolore  Marcgr.  8.  Spermaco- 
ces  v.  Borrerae  species.  Corollae 
albae  coerulescunl. 

Caa-quera  (kerd)  =  arbor,  planta 
dormiens  {ker  =  dormire)  Cas- 
sia  sericea  Sw.  et  aliae.  Dormi- 
deira  Bras. 

Cad-reru,  L  e.  foüum  edule,  pro 
olla  (rem)  Portulaca.  Beldroega 
V.  Jodo  Gomez  Bras. 

Cad-rete  (Amazonas)  sylva  alla, 
a  fluvio    remola. 

Cad-roä  caulis,  truncus  arboris. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Plantae. 


m 


Cad-robd  ramus  arboris. 
Caa-roba  conlractum  Caroba  Piso 

I.     70.     Jacaranda    Caroba     DG. 

Bignonia  Vell.  VI.  t.  43. 
Caa-ryma,    Caa-rima,    Carimd, 

am y Ion  farinae  Mandioccae. 
Caatendy,  conlractum  Cateny,  i.e. 

herba  salivaria,  Spilanlhes. 
Cad-tia,  Caa-tya  i.  e.  herfea  cum 

succo    (ty)    lacleo ;  *  Euptiorbiae 

herbaceae  stipulalae. 
Cad-ügod,  Caatigua,    Caatiqua: 

Dobrizhofer,     abiponice    Achite, 

corlex    rubro    tingens.     Trichilia 

Catigoa  S.  Hi). 
Caa-tinga,  Catinga  i  e.  sylva  alba, 

perlucida,  aestu  aphylla. 
Caartminga   (Alto  Amazonas)  Ar- 

bor  (Silva  Araujo). 
Caa-yby  Indigofera  Anil  Bras.  (pro 

Cad-suguy). 
Caa-ycobe  i.  e.  herba  viva,  guara» 

nice,  Mimosa. 
Caa-ycy  guaranice  arbor  Icica,  re- 

sinam  fundens. 
Cabiüna,  Caviuna,  Cad-bi-una  ( ni- 

grum)    arbor    Leguminosa,    Pte- 

rocarpus  niger  Vell.  Miscolobium 

violaceum  Vog, 
Cdboreuva,  Cabure-iba  Piso  IL  1 19. 

Myro6permum  vel 
Cabui-iba  Marcgr.  137.  Arbor  ligno 

flavo.    Päo  amarello  Lusil. 
Cahinca,  Cainca  (Rio  de  Janeiro, 

Minas)  Chiococca  anguifuga  Marl 

et  aliae. 
Ceäctue   (Allo   Amazonas)    =  Ca- 

vaue,     Caba-eem    i.  e.    sebtim 

du Ice  ( ob  fructus  pingues )  Palma : 

Elaeis  melanococca  Gaertn. 
Cajüs   Acajü,    Oacajü   Notic.    do 

Braz.  c.49.  Anaoardium  occiden* 

tale  L.  Motte:  gaJibi. 
Cajü-apeba  Notic.   do  Braz.  c.  71. 

(Bahia)  Cellis? 
Cajü-i,  Cajü-y  (8.  Paulo)  Anacar- 
dium humile  Marl. 
Caiünga  (an  vox  tupica?)   Simaba 


ferruginea  St.  Hil.  (Minas,  Go- 
ya*). 

Carnamu  (Bahia)?  —  an  {Caa* 
cama-uu)  arbor  Myrtaoea,  fruclu 
globoso  edtrti? 

Camaräy  Cambard  Noiic.  do  Braz. 
c  62.  Lantans  Camara  L. 

Camard-jüba  i.  e.  flore  aureo  Piso 
L  86.  177.  Marcgr.  6.  Lanlana. 

Camard-japo  Piso  IL  218  (ex  er- 
roVe?)  Conoclinium  prasiifolium 
DC.  —  Lanlana  Camara  L. 

Camara  -  tinga  i.  e.  flore  albo, 
Marcgr.  6.  L.  Princ.539.  Lanlana 
brasiliensis  Link,  nivea  Venl.  etc. 

Camarahbaia  Marcgr.  30.  Jussieua 
scabra  W. 

Camacari  Notic.  do  Braz.  c.  67. 
Marcgr.  102.  Arbor  alla,  gummi 
fundens.  Lignum  proctslissacchari. 

Camara  Piso  IL  223.  Margr.  12. 
Physalis  pubescens  L. 

Cambucd  =  Cad-pucd  i.  e.  fruc- 
tus ridens  Nolic.  do  Braz.  c.  54. 
Myrlaceae  diversae,  Myrciaria  pli- 
cajo-costala ,  Rubachia  glomerata 
Berg.  elc. 

Cambuy  Margr.  108.  Myrtacea.  Eu- 
genia  crenata  Vell.?  MurtU  Bras. 

Camgdba  (Minas,  Goyaz)  Francis- 
caea  Pohl.  * 

Camundahy  (Rio)  an  corruptum 
pro  Oomanda-y  i.  e.  faba  minor? 
Leguminosa. 

Canambaya,  Camanbaya  Marcgr. 
46.  üb.  Princ.  381.  Rhipsalis 
pachyptera  Pfeif.  (An  conlractum 
e  Caa-amby-aioo  i.  e.  frutex 
fruclu  mucilaginoso    medicinali?) 

Cananga,  Caa-n-anga  =  arbor 
animata  vel  odorifera  (Allo  Ama- 
zonas) Myristica  macrophylla 
Benlh.  et  aliae  sp. 

Canapaüba  Notic.  do  Braz.  c.  70. 
(menda  typograplica:  Cana- 
pomba)  Laguncularia  racemosa. 
Mangue  branco  Bras.  passiui. 

Canapü    Notic    do    Braz.    c.    56. 


Digitized  by 


Google 


390 


Tupi:  Planlae. 


Solanum     nigpo     affine,     fruclu  * 

eduli. 
Oandua  (Minas)  Liehen,    Cladonia 

sanguinea  Marl.    Ic.  PI.    cryp^  t. 

11.  f.  1.  Contra  aphthas  infantum.  - 
Catyerana    (Rio,    Bahia,    Minas). 

Arbor  Meliacea,    Cabralea  Canje- 

rana  Vell. 
Oaninana  (lupice?)  Chiococca  an- 

guifugä  Marl,  et  aliae. 
Oanxim    (vox    genlis    Ges?)     Eu- 

phorbiacea    el    Maytenus?     foliis 

magnts  spinoso-dentatis.   (Minas, 

Bahia). 
Qßpipoatinga  contractum  e  Caapi- 

apoam-tinga  i.  e.   gramen   glo- 

bulis  (florum)  albis.  Paepalanlhus 

(Minas,  S.  Paulo). 
Oaporocoba,  i.  e.  Arbor  fruetu  dis- 

siliente:    Clusia,   Hura.    (Poroc: 

saltare). 
Oapreuva,  Capure-üba,    Capure- 

igba  Arbor   Leguminosa.     Myro- 

spermum? 
Oapupuva  Marcgr.2.  Gramen,  Ana- 

Iherum  bicorne  Pal.  Beauv.  , 
Oard,   Caräz  Marcgr.  29.  Dioscö- 

rea;  Irihame  de  S.Thome  Lusil. 
Cara-chicku    (an    tupice)    Solani 

Sectio  Maurella.  ErvaMowra Lusil. 
Oaragoatä,   Oäraquatd,  Oaraotd, 

Gravald,    Curuatd   i.    e.    herba 

ambulantes    (oatd)    radens  {ca- 

ranhe) ,       Bromeliae     spinosae. 

(Marcgr.  37.  Aloe".  Erva  babosa 

Lus.) 
Garagoatd-ocu  (Bahia,  Ceara,  Ma- 

ranhä)   Fourcroya  giganlea. 
Oarahid  (Quarahid)   et  Oarapepe 

guaranice :  Cucurbita  aquosa  ampla. 
Garaipe,  Oaripe  (Pafa.,  Alto  Ama- 
zonas)  Bignoniacea?  ligno  duro. 

Cineres  argillae    admiscentur  pro 

ollis  conficiendis. 
Oarajuru  (Parä,    Alto   Amazonas) 

contractum  e  caa  (folium)  coa- 

tiar     (pingere)    jurü     (facies), 

pigmentum  phoeniceum  e  Bigtio- 


nia  Chica  Hb1.,  quo  Indl  genae 
imo  totum  corpus  pingere  et 
.contra  malas  praesligias  (uti  dente 
serpentum  et  rostro  avium  qoa- 
rundam)  uti  solent.  Caraerou 
vel  üariarou  galibi. 

Oarand  (Guyana)  Palma  in  udis 
crescens,  cujus  pelioli  serrati 
usur^antur  ad  fila  gossypina  de 
seminibus*  deradenda  (caranhe 
rädere).  In  Guyana  hispanica 
Oarand  quoque  audil  resina  bal- 
samea  arboris  leicae. 

Oarana-iba,  Oarnaiba,  Oarnahyba, 
Oaranda-hyba  per  magnam  par- 
lem  Brasiliae  appellaiur  palma 
Oopernicia  cerxfera  Marl.  De 
huius  foliis  lndi  ceram  radent  et 
in  vicinia  fluvii  Jaurü  sal. 

Oaranday  guaranice,  Coperniciace- 
rifera  Marl. 

Oanaob-ucü  (Para)  Jacaranda  Co- 
paia  Don.  et  aliae. 

Oaraob-miri,  öaraomiri  (Rio  de 
Janeiro)  Bignoniacea  alia,  Spa- 
rattosperma  lithontriplicum  Mart. 

Oardpa  galibi,  Y-andiroba  tupi,  ar- 
bor 6eminibus  oleo  pingui  ama- 
ro  pollenlibus,  Carapa  guyanen- 
sis  Aubl. 

öarapia  v.  Cad-rapia  vel  Oaa-. 
apia  Dorstenia. 

Oarapia-punha  contractum  Grapia- 
pttnhe  (  Espiritu  Santo)  Cordia? 

Oararu,  Oariru^  Oaruru  vide  Caa- 
reru. 

Oarand   Bromeliaceae    vide   Oara- 

*  goatd. 

Oarautd  Nolic.  doBraz.  c.56.  Bro- 
meliaceae v.  ibid. 

Oarwye  Nolic.  do  Braz.  c.72.  (cor- 
rnptum?)  Laurinea. 

Oaruru  ( Bras.  orientalis)  vide  Caa- 
rerü  Amarantus  bahiensis  Schrad. 
el  aliae. 

Oarttru-guacu  Marcgr.  Libr.  Prine. 
287.   Phytolacca  decandra.  L. 

Oaruru  vel  Oaruru  -  Iukyra  (Alto 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Planta*. 


391 


Amazonas),  Ourure  (Rio  Uau- 
p£s).  Hjßrbae  Podostemaceae  (Api- 
nagia  rel.)  in  scopulis  fluviorum, 
e  quam  tri  cinere  lodi  sal  (Ju- 
kyrd)  paraol.  Julio  et  Augusto 
mensibus  columbarum  el  psitta- 
corum  greges  adveniunl,  ui  Ca- 
ruru  vescanlur.  » 

Catacarihem,  Oaticaem,  Oaiucahem, 
Oochicahen,  Outicanhö  (Rio,  S. 
Paulo)  Rhopala  legalis  (Dine- 
keria  Voll.)  Elymotogia  incerla; 
foisan  compositum  cum  verbo 
cotuca,  pungere,  aut  cum  Oati- 
goa  et  etml 

Catiüa  (Caa-aioo  =  herba  medi- 
cinalis  ?)  Polygon  um  acre  el 
aliae  sp.  contra  raalum  aui  (foV 
cho  do  cü  Lusil.)  usitatae,  uode 
Erva  do  bicho  Lusil. 

Catigoä  vide  Oaatigoä. 

Catinga  conlraclum  e  Caa-tinga, 
folium  album,  Crotonis  sp.  Jtem 
signifieal  silvam    aestt»   apbyllam. 

Catole,  Catule  palma:  Altalea  hu- 
milis  Marl.  (Oatoli  in  galibi  == 
corbis). 

Cauaru-cad  (Amazonas)  Arbor 
mihi  ignola. 

Cau-assü  (Amazonas)  =  caa  asm 
i.e.  folium  magnum.  Palma:  Ma- 
nicaria  saccifera  Jacq.  el  aliis 
Urania  amazonica  MarL  vel  Pa- 
coba  sororoca. 

Cau-caä  (Amazonas)  herba,  an 
Coslus  ? 

Cauim  potus  (cerevisia)  e  'radice 
Mandioccae  vel  granis  Maydis 
fermenlalione  paralus. 

Oaure  (Amazonas)  herba  arumalica. 

Caü-uchü  (Amazonas)  Siphoniaa 
sp.  gummi  elasticum  fundcnles, 
quo  primi  Omaguae  ad  cooficien- 
dos  lubulos  usi  sunt. 

Caxabu  (vel  caa-japü)  Marcgr. 
(.  126.  Cerei  slanles.  Fr u lex  avis 
Cassici  cristati. 

Caxün,  Oqfim,  Cachim  Maytenus? 


Oaxinguba,  Oaxinduba  (Amaz.) 
Figuevra  brava  Lus.  Pharmaco- 
sycca. 

Oaxiriy  Oassiri,  Cachiri  potus  e 
radice  fermehlala  Manihot  Aypi. 
(Oassiripö  in  galibi^  est  radix 
Manihot  raspata). 

febipira  Marcgr.  I.  100.  Bowdichia. 

Cepö,  pepü,  Sipo  radix,  sarmen- 
tum,  liana,  Bejuco  hispanice. 
Composila  vide  sub  Sipo. 

fepo-apeba  corruptum  Sapupema 
radix  plana  (Ficuum  etc.). 

Qere-iba^  Ciribä  Notic  do  ßraz. 
c.  70.  Piso  II.  204.  (Espiritu 
Sanlo,  Bahia),  Chiridba  (Para), 
Sereitinya  (i.  e.  alba)  (Pernam* 
buco),  Avicenoia  tomentosa  (fo- 
liis  sublus  albis). 

fere-ibüna  (i.  e.  nigra) ,  Avieen- 
nia  nitida  L.  (foliis  ulrinque  vi- 
ridibus. 

Chambira  (Maynas)  P(alma:  Atta- 
leae  sp.? 

Chichä,  Xixa  Sterculia. 

Ohique-Ohique,  Xique-Xique  (Ba- 
hia, Pernambuco)  Cerei  slantes 
aculcati. 

Qhoile  Thevel  101.  Lery  edil.  1586. 
154.  (errore  Choyne)  Arbor  Cres- 
cenlia  Cujele  L.f  unde  vasa  ctya. 

Olaraiba  (Minas,  Bahia)  Cordiae 
subgenus  Gerascanlhus;  videtur 
conlraclum  el  e  genio  lusilanico 
mulatum  e  Oaruäba-iba  i.  e. 
arbor  pabuli. 

Ooapo-iba  Marcgr,  131.  i.  e.  Ar- 
bor rubro  tingens,  Clusia. 

Ooajingüba  (vide  supra  Oaxin- 
güba  etc.)  Arbor  lumbricida,  lacte 
albo,  Pharmacosycea  (Para,  Alto 
Amazonas).  Vomitum  excital, 
diarrhoeae   et  vermibus  medelur. 

Ooerana  i.  e.  cui-rana  =  Capsi- 
cum  (cui)  spurium,  Gestrum. 

Coite,  Ouite  corruptum  pro  Oaa- 
eie  i.  e,  folium  amplum,  Canna» 
Heliconia,  Scitamineae  variae. 


Digitized  by 


Google 


392 


Tupi:  Planta*. 


Oomanää,  Oomenda,  guaranice  Cu- 
mandä,  Phaseolus,  Dolichos  fruclu 
eduli.  Ooumatä  galibi:  Biet. 

Comanda  guira  i.e.  legumen  avis, 
Marcgr.  62.  Dolichi  spccies.  = 
Caam-Cjßam. 

Comanda  -  ocu ,  Comahdä  -  guacu 
i.  e.  legumen  magnum,  Ganavala 
et  Mucuna,  contra  impetigines 
adhibilum. 

Gomandaiba  Sophora  litloralis 
Sciirad. 

Gomarim,  Oumarim,  corruptum  e 
cui  mirim  i.  e.  Capsicum  fructu 
minore,  Capsicum  frutescens. 

Gömmaru  v.  Oumarü.  Diplerix. 

Oomichä  (Minas,  S.  Paulo)  Myr- 
tacea,  fruclu  eduli? 

Conami)  Ounabi  (Para,  AHo  Ama- 
zonas) Euphorbiae  et  lchlhyo- 
there  Marl.,  herbae  pisces  ine- 
briantes.  Oonamy  galibi. 

Conduru  Nolic.  do  Braz.  69.  idem 
quod  Gandvru^  quod  vide. 

Conereüe  (Rio  Branco)  Arbor  ligno 
sublili  flavo  in  campis. 

Congonha,  Gongonha  j(  Minas,  Rio, 
Espirilu  Santo,  Bahia)llex  para-; 
guariensis  et  multae  atiae  cum 
hac  legitima  specie  commutatae, 
Hex  diurelica,  pseudothea,  sorbilis, 
domestica,  medica  et  Villaresia 
mucronata  (olim  Caösine  Marl.) 

Gopa-iba,  Oopa-üva,  Gopi-iva  Co- 
paifera.    Ucäma:  Coroados. 

Copaia  (galibi)  Jacaranda  Copaia 
Don,  pYocera  Spr. 

Oopaub-ucu  (an  corruptum  pro 
Sebu-üva-a^u  i.  e.  arbor  magna 
vermifuga?)  Nolic.  do  Braz.  c.71. 
Pharmacosyce  doliaria  el  aliae. 

Oopinari  (Rio  Branco)  Species 
Cassiae  purgans? 

Oopiüba  Notic.  do  Braz.  c.  52. 
(edit.  1851.  c.  54.)  Oopiiba 
Marcgr.  121.  Vi  lex. 

Copu-assu  (Para)  Jacaranda  Co- 
paia Don.? 


Oorimbö  (corruptum  e  curuba  im- 

be?)  Liana   odorata  flore  rubro. 

(Para:  Cerqueira). 
Oorneiba   Nolic.    do    Braz.  c.  60. 

Schinus     terebinthifolius     Raddi, 

rhoifolius  Marl,  el  aliae.  Aroeira 

Lusit. 
Cotö-Ootö  (S.  Paulo,  Minas)  Pali- 

curea  densiflora  Marl.  An  vox  e 

lingua  G6s? 
Ouambu  Piso   11.  209.   Bidens  pi- 

losa  L. 
Ouaro  vel  Quaro  Galphimia  brasi- 

liensis. 
Ouchiu  -  kybaba     Pithecoclenium 

Marl.   i.  e.    Pente    de   Macaco 

Bras. 
Ouguacu-refniu   (per    errorem   pro 

Cuguacu-tembiut\.  e.  Cibus  ro- 

dendus    magnus)    Marcgr.    Libr. 

Princ.  331.  Manihot' Aypi  Pohl. 
Oui-hem,    Cui-eöm  i.  e.  bacca  sa- 

pida,  Kmnha,    Quit/a  Notic.  do 

Braz.  c.W.    Capsicum.   Pimenta 

Bras. 
Gui-hem  jurimü  ibid.,   i.  e.  bacca 

cucumerina,  Capsicum  grossum  W. 
Cuuhem-ocü  ibid.  Capsicum  cordi- 

forme  Mill. 
Oui-hem-peia  vel    Guiepia    ibid. 

Capsicum  cerasiforme  W. 
Cui-hem-sabaä  vel  Oui-ceaquene 

ibid.  Capsicum  ovatum  v.  odori- 

ferum  Vell. 
Cui-peuna   Notic.   do  Braz.  c.  60. 

(Bahia)  Gui-pwuna  (S.  Paulo) 

Myflacea. 
Oui-peüna  (Rio  de  Janeiro)  Mela- 

sloma  (Lasiandra)  mutabilis  Vell. 

IV.  t.  130.  p.  181. 
Guja   vas  e  fructu  Crescerrtiae  Cu- 

jete  L. 
Guityba  vel    Guegyba    Nolic.    do 

Braz.  c.75.  Cujete  Marcgr.  123. 

Crescenlia  Cujete  L. 
Ouiruiri,  Quiruiri  Myrtacea. 
Cumacaht   (Amazonai)    Apocynea 

lactescens,  an  Couu  a  u litis? 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Planta«. 


3» 


Ownati  (Amazonas)  Apocynea  vel 

Aselcpidea     follicularis?     Cortex 

pro  pingendis  scutellis  et  pateris 

(ctyas)  usitalur,  praecipue  prope 

Monte  Alegre. 
OumarUy     Common* ,    Ownbarü, 

Oumbary  Dipterix  odorata  W.  et 

aliae  species.  E  legitimae  speciei 

seminibus    oleum    odorum    (de 

Tonco)    elicilur,    praeseriim    in 

ditione  oppidi  Villa  Franca  ad  fluv. 

Tapajoz,   olim  Oommaru  dictam. 

Pulvis  contra  tineas. 
Omn^arti(galibiin-Surinam)  Dipterix 

odorata  W. 
Oxwutrü-s  Ownbaru-rana  Dipterix 

oppositifblia  W. 
Oumbeba  (i.  e.  cui-apeba)  Piso  H. 

190.  Cereus  variabilis  Pfeif. 
.Ounffbiy  Conami,  herba  piscis  ine* 

brians,  Phyllanlhi  variae,  lchthyo- 

tbere. 
Ounuri  (Alto   Amazonas)  Euphor- 

biacea.   Spruce  Herbar.  N.  3299» 
Oupay    guaranice,    Cupahyba    S. 

Paulo,  Copaifera. 
Cupiuba  ( Amazonas)  Arbor  ad  na* 

ves  eonstruendas.  Copaifera? 
Cupu-ahi  (Amazonas)  Arbor  fruc- 

4ifera. 
Cupuptra,  Sopipira,  Bowdicfaia. 
Ouramari  (galibi  in  Surinam)  Big- 

nonia  inaequaüs  DC. 
Ourauabi    (Amazonas)   Palma   ad 

tecta  slruenda.  Cfr.  Ouruä. 
Ouruä  (Parä)  Palma:  Attalea  spee- 

tabitis  Marl. 
Ouruä  (Bahia)    Notic   do  Braz.  c. 

66.  Arbor  magna,  Quercui  simitis  ? 
Ouruba  Marcgr.  21.    Cucurbilacea. 

(an  vox  topica?) 
Curuba-y-mirim  Mafcgr.  Lib.  Princ. 

415    (recte?)    Bowdichia    major 

Mart. 
Ouruiri  Marcgr.  109.  Myrlacea. 
Curupica-iba   Marcgr.   133.     (no- 

men  ex  autore  dubium)  Terebin- 

thacea. 


Oururu  (Alto  Amazonas)  Apocy- 
nea. Anisolobas  Cururü  (Echi- 
tes  olim).  • 

Ourure  (Alto  Amazonas)  videCaa 
reru. 

Cururu-ape  Piso  1.  111  IL  250. 
Timbo  Bras.  Paullinia  pinnata  L. 

OutiHribä  (Para)  Arbor  fructu 
eduli.  (CuHa-Hribä). 


B. 


Embaiba    Notic.    do   Braz.    c.  59. 

Cecropia.     (In     Haiti    Varwnä: 

Oviedo). 
Embeü  (Rio  de  Janeiro)  Gualteria. 
Embira,  Imbira  Xylopia  fruiescens, 

Funifera,  Bombaceae. 
Embirete,  Embiriti  (Minas,  Bahia, 

>  Espiritu  Santo )  Bombaceae. 
Embir-Ofü,  Envirocu  (Bahia,  Per- 

nambuco)  Notic:  do  Braz.  c. '68. 

Lecythidea    v.   (Rio)    Bombacea. 
Embuy-aembo  Marcgr.  26.    (eor- 

ropte  Occoembo).  Forsan  Embi- 

ara- timbo,  Sarmenlum  ad  pisces 

capiendos.  Aristoloehia. 
Engä,  Inga  Notic.  do  Braz.  c.  52. 

Mimoseae  generis  Ingae. 
Entagapena ,    contractum   e  Engä 

tagapena  =   Inga    pro    clavis 
,.  militaribus  ( Tagapena),  Legumi- 

nosae  ligno  duro. 


Genema,  Jenema  Notic  do  Braz. 

c.  60.  Cassia  brasiliana  L.  Carma 

fistola  Bras. 
Genipapo,  Jenipapa  Genipa  brasi- 

liensis    Marl.,    americaria    L.    et 

aliae    (Xagua    Hayti:      Oviedo 

Vlll.  c.  5.  Quantlalazin;  Mexic. 
Geratacdca,  Jerataca  contra  mor- 

sus  serpenlum:  BrunfelsiaHope- 

ana  DC. 

50 


Digitized  by 


Google 


392 


Tupi:  Plantae. 


Oomandä,  Oomenda,  guaranice  Ou- 
mandä,  Phaseolus,  Dolichos  fruclu 
eduli.  Coumatä  galibi:  Biet. 

Comanda  guira  i.e.  legumen  avis, 
Marcgr.  62.  Dolichi  species.  = 
Oaam-Gftam. 

Oomandä  -  ocu ,  Oomandä  -  guacu 
i.  e.  legumen  magnum,  Canavala 
et  Mueuna,  contra  impetigines 
adhibilum. 

Oomandaiba  Sophora  littoralis 
Schrad. 

Comarim,  Oumarim,  corruptum  e 
cui  mirim  i.  e.  Capsicum  fruclu 
minore,  Capsicum  frutescens. 

Oommaru  v.  Oumaru.  Dipterix. 

Oomchä  (Minas,  S.  Paulo)  Myr- 
tacea,  fruclu  eduli? 

Gonami,  Ounabi  (Para,  Allo  Ama- 
zonas) Euphorbiae  et  Ichthyo- 
there  Marl.,  herbae  pisces  ine- 
brianles.  Oonamy  galibi. 

Oonduru  Nolic.  do  Braz.  69.  idem 
quod  Oandvru,  quod  vide. 

Oonereüe  (Rio  Branco)  Arborligno 
sublili  flavo  in  campis. 

Oongonha,  Gongonha  /Minas,  Rio, 
Espiritu  Santo,  Bahia)  Hex  para-j 
guariensis  et  mullae  aliae  cum 
hac  tegitima  specie  cotnmutalae, 
Hex  diuretica,  pseudolhea,  sorbtlis, 
dome8lica,  medica  et  Villaresia 
mucronata  (olim  Gassi ne  Marl.) 

Copa-iba,  Oopa-üva,  Copi-iva  Co- 
paifera.    Ucäma:  Coroados. 

Copaia  (galibi)  Jacaranda  Copaia 
Don,  procera  Spr. 

Oopaub-ucu  (an  corruptum  pro 
Sebu-üva-afu  i.  e.  arbor  magna 
vermifuga?)  Nolic.  do  Braz.  c.71. 
Pharmacosyce  doliaria  et  aliae. 

Oopinari  (Rio  Branco)  Species 
Cassiae  purgans? 

Copiüba  Nolic.  do  Braz.  c.  52. 
(edit.  1851.  c.  54.)  Oopiiba 
Marcgr.  121.  Vilex. 

Oopu-assu  (Para)  Jacaranda  Co- 
paia Don.? 


Corimbö  (corruptum  e  curuba  im- 

be?)  Liana   odorata  flore  rubro. 

(Paria:  Cerqueira). 
Oorneiba    Notic.    do    Braz.  c.  60. 

Schinus     terebinthifolius     Raddi, 

rhoifolius  Marl,  et  aliae.  Aroeira 

Lusit. 
CotÖ'Ooiö  (S.  Paulo,  Minas)  Pali- 

curea  densiflora  Marl.  An  vox  e 

lingua  G&s? 
Ouambü  Piso   II.  209.   Bidens  pi- 

lo8a  L. 
Ouaro  vel  Quaro  Galphimia  brasi- 

liensis. 
Ouchiu  -  kybaba     Pithecoclenium 

Marl.    i.  e.    Pente    de   Macaco 

Bras. 
Ouguacu-refniu   (per    errorem   pro 

Cuguacu-lembiü/x.  e.  Cibus  ro- 

dendus    magnus)    Marcgr.    Libr. 

Princ.  331.  Manihot' Aypi  Pohl. 
Oui'hem,    Oui-eöm  i.  e.  bacca  sa- 

pida,  Kmnha,    Quiya  Notic.  do 

Braz.  c.  *8.    Capsicum.    Pimenta 

Bras. 
Cui-hem  jurimü  ibid.,   i.  e.  bacca 

cucumerina,  Capsicum  grossum  W. 
Oui-hem-ocu  ibid.  Capsicum  cordi- 

forme  Mill. 
Gui'hem-peia  vel    Ouiepia   ibid. 

Capsicum  cerasiforme  W. 
Oui-hem-sabaä  vel  Oui-ceaquene 

ibid.  Capsicum  ovatum  v.  odori- 

ferum  Vell. 
Oui-peuna   Notic.   do  Braz.  c.  60. 

(Bahia)  Oui-puüna  (S.  Paulo) 

Myrlacea. 
Oui-peuna  (Rio  de  Janeiro)  Mela- 

sloma  (Lasiandra)  mulabilis  Vell. 

IV.  i.  130.  p.  181. 
Olga   vas  e  fruclu  Crescerriiae  Cu- 

jete  L. 
Oidtyba  vel    Ouegyba    Nolic.    do 

Braz.  c.75.  Oujeie  Marcgr.  123. 

Crescenlia  Cujete  L. 
Ouiruiri,  Quirtäri  Myrlacea. 
Cumacaht   (Amazonai)    Apocynea 

laclescens,  an  Couna  ulilis? 


Digitized  by 


Google 


Tapi:  Planlae. 


3» 


Ownati  (Amazonas)  Apocynea  vel 

Aselcpidea     follicularis?      Corlex 

pro  pingendis  scutellis  el  pateris 

(ct&as)  usitatur,  praecfpue  prope 

Monte  Alegre. 
Oumaru  >     Commaru ,    Oumbarü, 

Otmbary  Dipterix  odorala  W.  el 

altae  species.  Elegittmae  speciei 

seminibus    oleum    odorum    (de 

Tonco)    elicilur,    praeserlim    in 

dilione  oppidt  Villa  Franca  ad  Äuv. 

Tapajoz,   olim  Commaru  dictam. 

Pulvis  contra  tineas. 
Ctmt^rti(galibiin-Surinam)  Dipterix 

odorala  W. 
Oumaru -s  Oumbaru-rana  Dipterix 

oppositifblia  W. 
Oumbeba  (i  e.  cui-apebä)  Piso  II. 

190.  Cereus  variabilis  Pfeif. 
.Ounabi,  Oonami,  herba  piscis  ine- 

brians,  Phyllanlhi  variae,  lcbthyo- 

tbere. 
Ounuri  (Alto   Amazonas)  Euphor- 

biacea.   Spruce  Herbar.  N.  3299» 
Oupay    guaranice,    Cupahyba    S. 

Paulo,  Copaifera. 
Cupiüba  ( Amazonas)  Arbor  ad  na* 

ves  eonslroendas.  Copaifera? 
Oupu-ahi  (Amazonas)  Arbor  fruc- 

4ifera. 
Cupupira,  Sopipira,  Bowdrchia. 
Ouramari  (galibi  in  Surinam)  Big- 

nonia  inaequalis  DC. 
Ourauabi    (Amazonas)    Palma   ad 

tecta  struendai  Cfr.  Ouruä. 
Ouruä  (Parä)  Palma:  Altalea  spee- 

labilis  Marl. 
Ouruä  (Bahia)    Notic   do  Braz.  c. 

66.  Arbor  magna,  Quercuisimitis? 
Ouruba  Marcgr.  21.    Cucurbitacea. 

(ati  vox  tupica?) 
Curuba-y-mirim  Mafcgr.  Lib.  Princ. 

415    (rede?)    Bowdichia    major 

Marl. 
Ouruiri  Marcgr.  109.  Myrlacea. 
Ourupica-iba    Marcgr.   133.     (no- 

men  ex  autore  dubium)  Terebin- 

thacea. 


Oururu  (Allo  Amazonas)  Apocy- 
nea. Anisolobus  Cururü  (Eehi- 
tes  olim).  i 

Curare  (Allo  Amazonas)  v'ideCaa 
reru. 

Oururu- ape  Piso  1.  111  II.  250. 
Timbo  Bras.  PauUinia  pinnalaL. 

Outitiribä  (Para)  Arbor  fructu 
eduli.  (CuHa-Hribd). 


B. 


Embaiba    Notic    do   Braz.    c.  59. 

Cecropia.     (In     Haiti    Yarumd: 

Oviedo). 
Embeü  (Rio  de  Janeiro)  Gualteria. 
Embira,  Jmbira  Xylopia  frutescens, 

Funifera ,  Bombaccae. 
Ernbirete,  Embiriti  (Minas,  Bahia, 

>  Espiritu  Santo )  Bombaceae. 
Embir-ocü,  Envirocu  (Babia,  Per- 

nambuco)  Notic:  do  Braz.  c. '68. 

•  Lecylbidea    v.   (Rio)    Bombacea. 

Embuy-aembo  Marcgr.   26.    (eor- 

ropte  Occoembo).  Forsan  Embi- 

ara-timbo,  Sarmentum  ad  pisces 

capiendos.  Aristolochia. 
Engd,  Inga  Notic.  do  Braz.  c.  52. 

Mimoseae  generis  Ingae. 
Entagapena ,    contraclum  e  Engd 

tagapena  =   Inga    pro    clavis 
,.  militaribus  (Tagapena) %  Legumi- 

nosae  ligno  duro. 


6. 

Geneuna,  Jenetma  Notic  do  Braz. 

c.  60.  Cassia  brasiliana  L.  Carma 

fistola  Bras. 
Genipapo,  Jenipapa  Genipa  brasi- 

iien8is    Marl.,    americarla   'L.    et 

aliae    (Xagua    Hayti:      Oviedo 

VIII.  c.  5.  Quantlalazin :  Mexic. 
Geratacdca,  Jeraiaca  contra  mor- 

sus  serpentum:  Brunfelsia  Hope- 

ana  DC. 

50 


Digitized  by 


Google 


384 


Topi:  Ptantae. 


Gerowu,  Jvrwnu  (i.  e.   pro  ore) 

Cucurbita  maxima  Duehesne. 
Gerumare,    Geremari,    Curumare 

Nolic.  do  Braz.  c,  71.  Arbor  L*- 

guminosa   fruclu    eduli    (Cassia? 

Geoffroya?) 
Getica  vei  Jetyca  tuber  Batalae. 
Ginjuiba  (Bahia)?  — 
Goqjeru,  Goqjuru(Abajeru,  Gua- 

jaraht)  Chrysobalanus    Icaco  L. 
Goaibi  pocaca  biba  =  Goaimim 

poc-acab-ibo,  arbor  anus,  ramis 

fragilibus,  Mimosa. 
Goaya-iWa  Nolic.  do  Braz.  c.  68. 

,=  arbor  cortice  delracüli  libroso 

peregrinantium,  Cecropta  eoncolor 

W.,  e  quo  saocos  pro  cibo  per- 

tando  fabricant 
Gonandima  Marcgr.  106.  vide  Gu- 

anandi. 
Gongonha  (Minas,  S.  Paulo)  llex 

theezant    Marl.    paragueiensis   S. 

HiL  el  aliae,  vide  Congonba, 
Gonü     (Minas)     Cucurbilacea    = 

Tayuya    de    Quiabo    in   Minas, 

S.  Paolo,  Wilbrandia  hibiscoides: 

Manso. 
Goyana-timbö     Piscidia    Erylhrina 

Vell.  VII.  I.  100.   (non  L. ) 
Goyty  vide  Oity  el  Uiti 
Granatä  vide  CaragoaüL 
Grumiooama,  Grumijama  (i.  e.  cu- 

rumitn-  cama    parvuli    mamma) 

Slenocalyx      brasiliensis      Berg. 

(Eugenia  L.) 
Guabira  vide   Guabyra.  Gua  bac- 

ca,  yrob  a  mar  um,  acre  esse. 
Guabiroba    Abbevillea    maschalan- 

Iba  et  Fenztiaoa  Berg.  (Psidium 

dulce  Vell.) 
Guabiroba  -merim    Campomanesia 

aprica  Berg.-  (Psidium  Vell.) 
Guabpra-guapu ,  mirim,    Guabiyu 

(guaranice)      Myrlaceae      fruclu 


eduli*  Fotia  et  coriex  aäduoUir 
berbae  Mat£  ad  meliorem  odorem 
conciliandum. 

Guacäo  Nolic.  do  Braz.  c.  73.  Da- 
synema  Schott. 

Guaiaba,  Guc&ava,  Guayava  Psi- 
dium Guayava  Raddi,  Piso  11/ 
153.  Marcgr.  104  (nunc  fructum 
introduolum  praedicat).  Guayabo 
Haiti:  Oviedo  VU1.  c.  19.  Ben- 
aoni  L.  e*27.  Boruceh:  Coroados. 

Guaidba-rana  i.  e.  spuria  (Alto 
Amazonas)  Pskbum  acutangufcim 
Marl 

Guqjana-timbö  Marcgr.  Libr.  Princ 
421.  rede?  Indigofera  tinctoriaL. 

Guqjeru  Marcgr.  1. 77.  vide  Goojeru. 

Gttaimbi,  Guambe  (Bahia,  Per  nam- 
buco)  Pbilodendron. 

Guanandi,  Guanatm,  Oanandy, 
Urandi,  hodie:  Lanim,  Ladim, 
Olandy  Carvalho:  Anlonil,  Ca- 
lopbylluai  braailiense  S.  HiL 

Guandü,  Gwmdös  (Cuandü)  Piso 
IL  252.  Cajanus  flavus  DG.  For- 
san  e  Guinea  introductus. 

Guaparaiba  Piso  II.  204.  Marcgr. 
118.  fthizophora  Mangle  L.  Man- 
gue  vermelko  Bras. 

Guapeva  Sapolaceae  variae,  prae- 
serlim  Lucumae  generis.  Oaymito : 
Hajti  r=  Cbrysopbyllum  Cai- 
nilo    L. 

Guapoki,  Guapuhi,  Guapui-Sipo 
(Amazonas). 

Guarabu  *) ,  Gurabu  Arbores : 
Astronium  concinnum  Schott, 
Peltogyne  Guarabu  et  P.  macrolo- 
bium  Freire  in  Uli. 

Guaradea  (an  Ubiraänga  Nolic. 
do  Braz.  c.  14?  Lucuma  fissilis 
Allemäo. 

Guaraüo  (Rio  de  Janeiro)  Chry- 
sophyllum:  Freire  AUemao. 


*)  Guara  in  his  compoaitia  videtur  forma  australia  pro  Iwt#r<h  &>&*)  Mfr*> 
Moira,  Btira:  arbor,  Ugnum.  , 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Plantac. 


3B5 


Guara-mxmga  (S.  Paolo)  —  ? 

Guaranä-üva,  Guwanä-Sipo  (Alio 
Amazonas)  Paullinia  sorbilis  Marl. 

Guar  ante  idem  ac  Ymira-e&m 
{Bwranhem)  Chrysophyllum  gly- 
cypbloeiun  Casaretto. 

Guarantan  (Ymyra- antam  i.  e. 
lignum  durum,  S.  Paulo)  Sapin- 
daeea. 

Guararema,  Gorarema  (Ymyra 
meme  i.  e.  lignum  foetens)  Se- 
guiera  floribunda(Cralaeva  Gora- 
rena Vell.  V.  t  4.  Gallesia.Seo- 
rododendron  Casaretto.) 

Guarauna  (Ymyra-una  i.  e.  lignum 
nigrum  in  Sergipe). 

Gurijuba ,  Guariüba ,  Guariüva 
(Amazonas)  Arbor  Leguminosa, 
ligno  rubello  ad  construendas 
naves;  et  aJits  hoc  nomine  di- 
oilur  arbor  ligno  flavo  lingeote, 
verisimiliter  Maclurae  species. 

Guariroba  i.  e.J  Ymyra  yroba 
arbor  amara.  Palma:  Cocos  ole- 
raeea  Marl.  (Mi aas,  Bahia). 

Guantmd  et  Guarumd  membeca 
(Para)  Marantae  spec 

Guarumimd;  Serjana  Guarumima 
Vell. 

Guaviröba  vide  Guubiroba. 

Guaxima,  Guajima  Urena  lobata, 
Pavoniae  variae  et  aliae  Malva* 
eeae  cortice  Jibroso.  Guacwn 
Hayli:  Oviedo  VIII.  c.  7/  est 
Gua«uraa  polybotrya. 

Guembe  guaranice,  alias  Jmbe, 
Philodendron. 

Guiabo  Hibiscus  esculcntus  L  an 
vox  introduota  Aethiopibus,  qui* 
bus  quoque  audit  Gtämgombö. 

Gtäneh  (Minas);  Trixis  divaricata 
Spr. 

Guirapid  v.  Uurapid  contractu™  e 
Guira  et  Sapyd  i.  e.  tesüculus 
avis,  Celtis  et  Gordia,  Grdo  vel 
CothoSs  de  Gallo  Bras.  (Vura 
pro  Gallo  in  genere  accipilur). 

Guira-repoty  vel  tepoty  i.  e.  ater- 


cus  avkrm,  Struthanthus  cilricola 
et  alii  fraliees'parasilici  ex  ordine 
Loranthacearum  ab  avibus  disse- 
minata 

Guirapariba  Marcgr.  108.  Guira- 
pdra  arcus,  iba,  arbor.  Bignonia- 
ceae  nonnullae,  Pdo  d'  arco 
Bras. 

Guiti  iba  (Guti)  guapu,  mirim 
Piso  I.  66.  II.  136.  Utim:  An- 
tonil;  Oky:  Rio  de  Janeiro.  Mo- 
quileae?  Sapolaeeae  variae?  et 
in  Rio  de  Janeiro  Soarezia  niti- 
da Freire  Allemäo,  arbor  affinis 
Brosimo. 

Guiti-toroba  Piso  11.  137.  Lucuma 
Rivieoa  vel  affinis. 

Guriri  (Bahia)  Palma:  Diplolhe- 
mium  maritimum  Marl. 

Guntpe  (Allo  Amazonas)    Licania. 

Gyiai,  Gytaycyca  vide  Jatahy. 


Huacä  v.Guacdo  Dasynema  Schott. 
Huacdva  (Moxos)  Palma:  Maximi- 

liana  -Marl. 
Huaimy -  (Goahnim  i.  e.    vetulae) 

tococa  (vesica,   bursa,    va'gina). 

apud  Indianos  Guarayos  in  Chi- 

quitos  et  Moxos  Palma:  Aslroca- 

ryura  Huaimi  Mart. 


I. 


lba-biraba  Marcgr.  117.    Myrtacea 

firuetu  eduli. 
Ibacurupari  Marcgr.  119.  Plalonia 

insignis  Mart» 
lba-camuci    Marcgr.    141.    Arbor 

ignota. 
lba-metära  Marcgr.  129.  Spondias 

venulosa  Mart. 
Iba-poranga  (frutex  bellus).    Iba 

purunga  Marcgr.  116.  Vitex. 
Iba-H  Marcgr.  19.  Gonoloousgaagli- 


Digitized  by 


Google 


396 


Tupi:   Planta«. 


no8U8    (Cynanchum  Vell.)    Cfr. 

lbalia  maritima,  nomine  caribaeo 

lbati  donata? 
lbi-pitanga  Piso   1.  121.   IL  187. 

Marcgr.   116.  Stenocalyx  Micbelii 

Berg.  (Eugenia  aucl.) 
Jbira  reclius  Ymyra  v.  Jrmrä  quod 

in  composilis  vide.  Arbor,  lignum 

(Marcgr.  99.  Xylopia  frutescens). 
Ibtra-ee  Marcgr.  101.  =  Ymyrd- 

eem  i.  e.   arbor  'dulcis  (Hivorae 

Lery)      Chrysophyllum      glycy- 

phloeum    Ried.,    Casaretlo.     Piso 

1.  71. 
lbirabd,    Ibiribd  Notic.    do   Braz. 

c.  68.     Marcgr.    126.     Lecythis 

(E8chweilera)    Luschnathii  Berg. 
Ibira-obi  Marg.  141.  Caesalpinia? 

Pdo  ferro  Bras. 
Ibira-piranga  i.e.  lignum  rubrum. 

Caesalpinia  echinata  L. 
lbira-rema,  Imtra-reme  Notic.  do 

Braz.  74.  i.  e.  lignum  foelens  v. 

Gorarema,    Seguiera  floribunda 

Benin,  et  aliae. 
Jbiruba   Marcgr.    132.    Stenocalyx 

Iigustrinu8  Berg.  Flor.  Bras.  343. 
Ibixuma    Piso    II.    162.    Guazuma 

ulmifolia  Desf.  Motamba  Aethio* 
,     pibus 
Icica,     Icicariba    Marcgr.     138. 

Ubira-siquä  Not.  do  Braz.  c.60. 

Yciy     guaranice ,     Aimecegeira 

Bras.  Genus  Icica, 
J-cipo  Marcgr.   14.f  Hy-$ep6  i.  e. 

sannen  tum  aquae.  Tetracera. 
Imbe    (Tracuans   Bras.?)     Philo- 
de ndron. 
Jmberöva  ( S.  Paulo )  Aspidosperma  ? 
Imbira  v.  Embira  Xylopia,    Funi- 

fera  Bombaceae  el  atiae    arbores 

libro  deductili. 
Imbiri  pro  Mbeeryi  Canna  glauca  L. 
Imbiri-Sipo    (Rio)    ad   tigaitdum: 

Dioclea  violacea  Mart. 
fmbirupü,  Itnbir-ussü  (Rio  et  Mi- 

nas )  y  Borabax ,  Chorisiae  species 

et  Carolin  ea,  ob  Iibrum. 


JmbUy  Spqndias. 

Imbu-rdna  (Minas,  Bahia)  Bursera 

leptophloeos  Mart 
Imbun,  Buri  (Bahia)   Palma:  Di- 

plolberoium  caudeseens  MarL 
Imird   vel    Ubird,   Moird,   Myra 

Arbor,  lignum.   v.  cum  composi- 

tis  sub  Ymyra. 
lnajd  (Maranhäo,  Pard)  Palma: 

Maximiliana  Mart. 
Inqja-arau-memböca,  Ad  fluvium 

Taquary    fruclus  tanlus  qaantum 

ovum  Struthiocameli.  Attalea? 
Inajä-guapu-iba  Marcgr.  138.  Piso 

130.  Cocos  nueifera  L. 
Indqjd,     Andqjd    Palma    Attalea 

compta  Mart 
Indajd-i  Palma:  AUalea  humilis  MarL 
Inga  Marcgr.  111.  =  Enga  Ge- 
nus Leguminosarum. 
Inga  Opeapiiba  Marcgr.  112.  Inga 

dulcis. 
Inhapecmga  ßmilax. 
Inkuibatdn,   lnhuhybatän   (Anto- 

nil).    Engahybaian   Legurainosa 

ligno  firmo  ad  malos  n avium. 
Immboy    Piso    1.    95.     IL    205. 

Marcgr.  12.  56.  Guilandina  Bon- 

duc  L.  (Inimbö  =  filum). 
Ipadu  (Alto  Amaz.)  Erylhroxylou 

Coca. 
lpe  Tecoma  et  aliae  Bignoniaeeae. 
Ipe-caa-goene,  conir.  Ipecacoanha, 

i.  e.  herba  parva  ad  viam,  eroe- 

tica.  Cephaglis  Ipeeacuanha. 
Ipe-peroba    (S.    Paula)     lperoba 

Marcgr.    97.    Arbor    Leguminosa 

trifoliotata. 
lpe-piranga  Tecoma  curialis  (Big- 

nonia  Vell.) 
Ipe-tinga  (i.  e.   lpe  branco  Rio 

Grande  do  Sul)   Palagonula. 
Jpe-wxi coniTici.  Piuvä  (Rio Grande 

do    Sot,    S.  Paulo)    Palagonula, 

Tecoma  speciosa  etc. 
Ira-iba  i.  e.  arbor  mellis,  Palma. 

Cocos   oleracea    Marl,     et    aliae. 

Piso  IL  129. 


Digitized^by  LjOOQIC 


Tupi:  Planta» 


m 


Jririba,  Irariba  ,  arbor  mellis. 
Itaüba  i.  e.  lignum  lapideum  (  Amaz.) 

arbor  contruendis  navibus. 
ltubu,   Itoubou  (Galibi)   Jonidhim 

lloubou  Hb.  Bpl. 


J. 


Jaborandi  Marcgr.  36.  Arbusculae; 
Rulaceae:  Monnieria  trifoliaL.  el 
Piperaceae:  Arlanthee  el  Oltoniae 
species.  (Syllaba  Ja  verisimiüter 
conlracla  est  ex  lba.) 

Jabotapita  Piso  II.  166.  Marcgr. 
1.  101.  Gomphia  parviflora  DC. 
(Nomen  compositum  e  Japoty* 
alligaro,  et  PUaj  Aloe,  Foarcro- 
ya,  verisimililer  ex  'errore  huic 
plaotae  in  cht  um  est.) 

Jaboticaba ,  Jabuticaba  Marcgr. 
141.  Myrciaria  Jaboticaba,  cauli- 
flora  Berg,  et  aliae.  Jabotim  =c 
testudo.   Quasi  sebum  testudiois. 

Jabuti  vel  Jabuti-üva  (Amazonas) 
Palma:  Rhaphia  laedigera  Marl, 
cujus  fruclus  instar  testudinis 
loricatus  est  Gorruptum  sonat 
Jubati,  quod  vide. 

Jacajuuba,  Jacaxuüba  Notic.  do 
Braz.  c.  66.  Arbor  magna,  ligno 
dura.  Videtur  vox  composita  ex 
Acajd  et  iba. 

Jafape,  Jasape  Marcgr.  2.  Piso  L 
96.  IL  237.  Kyllingia  odorata  Vafal. 

Jafapucaya  Piso  II.  135.  Marcgr. 
128.  Lecythis  Pieoois  Gamb.  el 
aliae. 

Jacarandd  Nolic.  do  Braz.  c.  72. 
Arbores  leguminosae  ligno  duro 
obscuro.  Compositum  videtur  e 
Ja  et  Carana.  In  provr.  Ria  hoc 
nomine  veniunt  Maehaeria  legale 
et  incorruplibile  Benth.  (Nissolia 
Vell.  VII.  t.  84.  I.  82). 

Jacaranda-banana  (Rio  de  Ja- 
neiro) Swartzia  Flemmingii  Raddi. 

Jacaranäd  piranga    (i.  e.    roxot 


Bras.)  Rio  Macbaerium  örmum 
Benlh.  (Nissolia  Vell.  VII.  t.  83). 

Jacarandd-tm  (i.  e.  antam,  fir- 
mum)  Macbaerium  scleroxylon 
Freire  Allemao  (an  quoque  Tu« 
lasne?)  Pdo  ferro  in  confiniis 
prov.  Minarum. 

Jacarandd-ma  (i.  e.  pixuna,  ni- 
grum)  Cabiüna  vel  Jacaranäd 
preto  Bras.  Dalbergia  nigra  Al- 
lem. (  Plerocarpus  Vell.  VII.  t.91 ). 
Nomine  Palisandre  (corr.  ePalo 
Santo)  lignum  in  Buropam  ad« 
.   vehilur. 

Jacaratedy  Jacaratid  Notic  do 
Braz.  c.  51.  Carica  Papaya  L. 
Mamdo^  Bras. 

Jacare-cui-iaud'Ctpö  (Amazon.) 
videtur  compositum  eJacare,  cro- 
codilus,  cuij  bacca,  taud,  flavus. 
cipö,  sarmenlum. 

Jacare-üva,  -huiba,  uiva,  iba,  üba 
(Allo  Amazonas)  lignum  Croco- 
dili.  Calophyllum  brasiliense  (Gu- 
anandi),  e  cujus  irunco  scapbas 
fabricanl  Indiani. 

Jacatirdo  (Rio,  Espiritu  Santo, 
Babia)   Lasiandra  et  Vernoniae. 

Jacalupe  (Espiritu  Santo)  Papilio- 
nacea  radice  luberosa  eduli. 

JacS  Piso  II.  263.  Marcgr.  22.  Cu- 

1     curbita  Citrullus  L. 

Jacitara,  Acitara,  Titdra  Palma: 
Desmoncus. 

Jagua-acanga  i.e.  capul  Felis Ön- 
zae.  Piso  II.  229.  Marcgr.  6. 
Tiaridium  indicum  Lehm. 

Jaguandi   (S.  Paulo)    verisimililer 

k     =  Guanandi  quod  vide. 

Jamacaru,  Jamacuru,  Jaramacurü 
cerei  magni  arborei,  Figueira 
da  India  Bras. 

JandtaMba,  Jundiahiba  i.e.  arbor 
piscis  Jandia,  Platyslom.  spalu- 
lae  Ag.,  Terminalia. 

Jampaba  Marcgr.  92.  Genipa  bra- 
siliensis  Marl. 

Jamparandiba,  JapoarmuHba,  Je- 


Digitized  by 


Google 


3SB 


Tupi:  Plantae. 


niparandiba%  Jandiparana  Piso 
1.  121.  II.  172.  Marcgr.  1.  109. 
Lib.  Princ.  163.  165.  Gustavia 
brasiliana  DG. 

Japicanga,  Smilax.  (ßhequen  Ohi- 
lensrbus). 

Jaquä,  Jaccä  (Rio  de  Janeiro,  S. 
Paulo.)    Lucuma   gigantea  Freire 

'  Allem. 

Jaracatid  Notic.  do  Brat.  c.  51. 
Piso  1. 100.  11.  160.  Marcgr.  128. 
Carica  dodecaphylla  Vell. 

Jaraixtva  (Alto  Amazon.)  Palma: 
Leopoldinia  pulchra  Marl. 

JarerS  Marcgr.  Libr.  Princ.  409. 
Arachis  hypogaea  L. 

Jaröba  Marcgr.  I.  25.  Piso  173.  Ta- 
naecium  Jaroba  L.?  Casaca 
amargosa  Lus. 

Jataboca  Marcgr.  3.  Bambusa  su- 
rinamensis. 

Jatahy,  Jetahy ,  Giiahy,  Jitahy, 
Jatai-iba,-  üba.-uba,  Jetaiba, 
Jetai,  Jutahy,  Jatobä  Piso  I. 
60.  II.  123.  Marcgr.  101.  Hyme- 
naeae  species.  E  resina  harum 
arborum  Indi  formant  cylindros 
(botoque)  ornamenti  causa  in 
labiis  et  auficulis  geslandos. 

Jatuaüba  (Amazonas).  Fruclus 
uvae  ad  instar  in  racejnis.  Radix 
purgans  contra  sterilitatem  mu- 
lierum  praescribitur :  Cerqueira. 
An  Cucurbitacea ?  Forsan  Angu- 
ria  musacea  Mart.  Mss. 

Jauaraicica  (Amazon.)  Arbor  Le- 
gwninosa.     Resina    pro    vernice 
vasorum   ficlilium    inservit  (Hy-< 
menaea?) 

Jauari  (Para,  Alto  Amazon.)  Pal- 
ma: Astrocaryum  Jauari  Mart. 

Jequetiba  reclius  Jiquitiba,  Giqui- 
tibd,  Juquitiba  Notic.  do  Braz. 
c.  66.  (Jecuiba  Marcfcr.  12T) 
Arbor  nassae  vel  sjrortulae.  Cou- 
ratari domestica,  legalis  et  aliae 
Leeythideae. 


Jeratdca  (Minas,  alias  Manacdn) 

Brunfelsia  Hopeana  DC. 
Jetaiba,  Jataiba,  Jatahy  Marcgr. 

101.  Hymenaea. 
Jetaicica,  JataUicica  {JeHcaeica 

Marcgr.    101.    perperam)    resina 

arboris  Jatahy,  Hymen aeae. 
Jetica,  Jeiuca,  Marcgr.  16,  Getyca 

(Heiych    Thevet    32.)     Batatas 

edutisDC.  Bat  ata:  Hayli,  Oviedo 

VII.   c.  4.    CamotH  Mexic   unde 

Camötes  Hisp. 
JeticufU  i.e.  tuber  mag n um,  Notic. 

do  Braz.  c.  61.  Marcgr.  41.  Piso 

1. 94.  II.  253.  Convolvulus  oper- 

culaius  Bern.  Gomes. 
Jmara,  Jucara,  Jossära,  Jucoara 

Marcgr.    133.    Palma    fissUis   pro 

tuguriis,  Eulerpe. 
Jilö,  Gilö  (Rio)  Solanum  Güo  Raddi. 
JUö  Marcg.  120.    v.  Fitd  Girareac 

species. 
Jauardhictca  Leguminosa.. 
Jod,  Jud,  Cmd,  Cuy,  Bacca  edalis. 
Jod-  v.  Jud-iwa   (S.  Paulo,    Mi- 

nas-Para)   Bacca  Solani.,    Margr. 

63.  Zizyphi,  Cerasi. 
Jud-Umbü    Marcgr.    108.     Bacca 

Spondiae. 
Jobotd  (Minas,  Cujaba)  Anisosper- 

ma  Passiflora  Patr.  da  Silva  Manso. 

Fava  de  S.  lgnacio  Bras. 
Joairana  (Antonil)  an  Vitex. 
Jw,  Spina. 
Juapecanga  Marcgr.  10.    conlract 

Japicanga,    Jupeccmga,  Jupi- 

canga  Smilax. 
Jubati,  Jupati  (Amazonas)  Palma: 

Rbaphia   taedigera   MarL   de  cu- 

jos  talos  unidos    entre  si  com  a 

casca  de  monguba  se  fazem  ve- 

las  de  canoas  de  todo  o  porle  e 

que  por  serem  mui  leves  as  tor- 

nam  mais  arfantes :  Cerqueira  Co- 

rogr.  paraense  11. 
Juciri  Solanum  Juciri  M. 
Jucury  acu  Notic  do  Braz.  c  72. 

Leguminosa  Ngno  suaveoleote. 


Digitized  by 


Google 


Tapir  Planta*. 


396 


JäJceri,  Juquery,  Juctiri  {Jü  Spi- 
na, her  dormtens,  t  parva)  Mi- 
mosae  fr u lex  aculeatus.         , 

Jukeriorana  (corrupt.  Juqueriom- 
nanp  Marcgr.  64).  =  Jukeri- 
rana  Guilandina  Bonduo.  L. 

Jukyra-y,  Juquvray  (Inquitai  ex 
menda'  typogr.  in  Nolic.  do  Braz. 
o.  48.)  Capsici  baccae  siecae 
conlusae  cum  sale  (juJcpra),  i.  e. 
sali»  juaculuro  (y). 

Jukyriöba  Solanum  oleraceum  Vell. 
II.  I  12&  Planta  cujus  baccae 
siccalae  cum  sale  misturalae  ad 
Jukyra-y  adhiberi  solont.  Pei- 
peram  aVellozo  acribitur  Juque- 
riöba  i.  e.  planta  spinosa  dor- 
miens. 

Jupicai  Piso  11.  238.  Erva  (TEm- 
pingem  Bras.  Xyris. 

Jvrema,  Gerema,  Jerema  =  Spina 
dulcis,  Acacia  Jorema  Marl. 

Juripari'iba  i.  e.  arbor  diaboli 
(Para,  Amazonas)  Slrycbnos. 

Juriptba,  Jurepeba,  Jurumpeba 
Piso  1.  84.  iL  181.  Marcgr.  89. 
Solanum  paniculatum  L. 

Jurumu  Piso  11.  264.  Marcgr.  44. 
Cucurbita  maxima  Duch. 

Jurute  (S.  Paulo)?  — 

JuUty  (abusive)  Piso  II.  157.  Marc- 
gr. 107.  Tamarindus  indica  L. 
Margr.  107. 

Jutai-monde,  reeiius  Jatai-monde 
Nolic.  do  Braz.  c.  66.  'Arbor  le- 
gumiriosa   alta. 

Jutairpeba,  Jatai-peba  (non  Su- 
tapeba  Nolic.  do  Braz.  e.  65.) 
Arbor  leguminosa  ligno  duro.  Jia- 
tahypeba  valenciana  Balthazar 
Lisboa  Mss. 


KopH  (galibi  in  Surinam)  Goupia 
glabra  et  tomenlosa  AubL 

Krva\ie  (galibi  Surinam)  Vochysia 
guyanensis  AubL  Qualea. 


Kyinha  v.  Quiynha  Capsieum 
{Axt:  Aruac,  Uchu:  Kech.  Pomi, 
Chüli,  Tapi). 


Lantim  v.  Gttanandi  Calophyllum 

brasiliense. 
Lobo-Lobo  =3    Oonohoria  Lobo- 

lobe  St  Hil.  pl.  usuell  t.  10. 
Loco   Piso  1.  82.   Plumbago   sean- 

dens  L. 


Üaparandiva  Not.  do  Braz.  c  52. 
Piso  1.  120.  II.  187.  Mimusops 
excelsa  Freire  Allemäo.  Lueuraa 
procera  MarL  et  aliae  Sapotaoeae.  * 

Macaca-uba,  Macaca-üva  (Para) 
Morra-pimma  i,  e.  lignum  va- 
rium.  Arbor  leguminosa. 

Macaca-Sipo  Amaz. 

Maca-apa-ipu  (galibi  in  Surinam) 
Sapindus  Saponaria  L. 

Macaüba,  Mocaüba,  Mucqjuba 
Palma  Acrocomia  sclerocarpa  Mart. 

Macaxera    Marcgr.    67.     Manihot 

%    Aypi  Pohl. 

Macucu  (Para,  Guyana)  Hex  Ma- 
cucua  Pers. 

Macuge,  Macugi  Nolic.  do  Braz. 
c.  54.  Arbor  lactescens,  ligno 
fragili;  Sapolacea? 

Mamanga  Piso  1. 85.  II.  183.  Cas- 
sia  medica  Vell. 

JUamäo  Not.  do  Braz.  c.  51.  Ca- 
rica  Papaya  (vix  tupica  vox). 

Mamdnarana  (Amaz.)  Garica. 

Manacä,  Manacan  Marcgr.  69. 
Bruhfelsia  Hopeana.  Radix  me- 
dioin alis.  „0  cozimenlo  da  raiz 
»produz  lethargos."  Managä  Aubl 

Manacä,  (Maravitanas)  Euterpe 
oleracea. 

Mandüba,    Maniba    Marcgr.   65. 


Digitized  by 


Google 


400 


Tupi:  Planta«. 


Slirps   Manihot   ulilissimae   Pohl. 

Yucd:    Hayti,   Oviedo  VII.  c.  2. 

Acosla  IV.  c.  17. 
Mandiocca  Radix  planlae  Manihpl. 
Mandiocca  apud  Cocamas  =  Ya- 

wirt* 
Mandiocahi  Not.   do   Braz.  c.  70. 

Panax  Morotoni. 
Mandiyu  guaranice  Gossypium. 
Mandobi,  Manobi  Lery  edil.  1586. 

160,   Mmdubi,  Notic.  do  Braz. 

c  47.   Piso  11.  256.  Marcgr.  43. 

— Mandupitiü  Marcgr.  Lib.  Princ. 

409.  Arachis  hypogaea  L.  Mani: 
,  Hayli,  Oviedo  Vll.  c  5. 
Mandubj-guapu  guaranice  Jatropha 

Curca8  L.   Mtmdubi-,  Munduy- 

guacü  Piso  1.83.  11.  179.  Marcg. 

96.  Pinheiro  de  Purga  Bras. 
Mandupäva    (Minas)    Arbor    Cin- 

chonae  Vellozianae  etc. 
Mmtgaba  Notic.    do   Braz.    c  52. 

Mangaiba,   MangaMba  Marcgr." 

122.   Piso  I.  76.   (non  II.  156, 

quod  Mangifera    indica  L.)    Lib« 

Princ.    203.    Hancornia  speciosa 

Gom. 
Mangay  guaranice  i.  q.  Mangdba. 
Mangaycy   guaranice    succus  lac- 

leus  Hancorniae. 
Mangardz  Nol.  do  Braz.  44.  Cala-, 

ladü  species:  violaceum  Desf.  C. 

Poecile  Scholl. 
Mangard -peuna    Piso    1.   95.    II. 
1  236.     Fig.   dextra.     Marcgr.  36. 

Caladium  violaceum  Desf.     Tay- 

obct  Bras. 
Mangard  -  mirim    Piso    IL    237. 

Marcg.    Mangarito   Bras.    Cala- 
dium sagiltaefolium  Vent. 
Mangara-taid,   Mangaratid  Piso 

II.  227.  Marcgr.  19.  Zingiber  ex 

India  introductum. 
Mani  resina  coeta  Moronobeae  eoc- 

cineae  (Guyana).  • 

Mamba,  Mandüba  Nol.   do  Braz. 

C(   37  —  43.    Manihot   ulitissima 

fohl  Guecharapo:  Cumanagoles. 


Manym,  Amkuuu  Gossypium.  Ma~ 

noulou)    Rochefort    in    Ins.  An- 

tili.  Maourou:  Biet  in  Cayenne, 

galibi. 
Mapareyba   corruptum  v.   Guapa- 

raiba. 
Maracujä  Not.  do  Braz.  c.  56  = 

Maraca-cui-iba  i.q,  bacca-lfa- 

racd  i.  e.  crepitaculunv  magicum 

referens. 
Marajd,  Marajd-iba.  Palma  Bac- 

tris  Maraja,  selosaMarl.  elc  Not 

do  Braz.  c.  56.    (Menda  typogr. 

Marujaiba). 
Maracoatiara ,  Marq/uba,  Mara- 

pauba,  Marapemma  etc.,  Amaz. 

eorrupta    compoeila    cum    Mara 

pro  Fmira. 
Maratataiba  Marcgr.  132.  Arbor  e 

familia  Urlicinearum?  Madura? 
Marataud  Amaz.  arb.  eadem. 
Mari,  Umari  Marcgr.   121.    Geof- 

froya  spinosa  L. 
Mari-Mari  Cassia   (Gatbartooarpus 

P.)    brasiliana  L.  Cfr.    GenewUL 

Mali-Mali  caraibice, 
Maripdj    galibi    Cayenne,     Palma 

Altalea    Maripa    Marl,    et   Maripa 

scandens  Aubl. 
Maririco  (Rio  de  Janeiro,  Minas) 

Steyrinchium    galaxioides     Bern. 

Gomes. 
Mariquitaia:  Para,  Arbor. 
Marubd   (Para)  Simaruba  oölcina- 

lis  DC. 
Massarandiba  (Rio)  Lucuma  pro- 

cera. 
Massavacuri   (Rio  Negro)    Palma 

aculeata. 
Matapi  ad  flumen  Uaupes  =  nassa 

coni'ca. 
Matataiba  (llheo*)  Arbor. 
Male   (an   guaranice?)   Hex   para- 

guaiensis  St.  Hilaire. 
Matd-Matd   (corrupium   e  Mutä- 

Mutd  =  scala  ?)  Lecylhis  (Esch- 

weilera)  coriaeea  elc 
Mbeery,  Meem,    Piso  I.  116.  IL 


igitized  by 


Google 


Tupi:  Planta*. 


4M 


212.  Marcg.  4,  Canna  auranliaca 
Rose,  glauca  el  aliae. 

Meapi  Panis,  e  farina  Manihot 
Meiou:  galibi.     , 

Metombo,  Maiambo  (vix  tupice) 
Drimys  granatensis,  cortex  medic. 

Meranton  v.  Moira-  i^Ymra-) 
pudna  (Para)  folia  in  baloeis 
contra  nevralgiam. 

Meri  (galibi,  Surinam)  Bumelia 
nigra  Sw.;  Oleo  de  tnerim  offi- 
cinale. 

Mityma  planta,  vegetabile. 

Merendiba  (Bio)  Terminalia  tingens 
Fiscus(Bahia)  Arbor  rubroviolaceo. 

Merum-cad  herba  (Amazon.) 

Messataüba  (Bahia:  Antonil)  Ar- 
bor. Lignum  pro  axi  molendina- 
rum.  Moceiahiba,  Mocitaiba, 
Mupstaiba ,  Mecetaiba ,  Päo 
santo  (preto  et  branco  Bras.) 
NoL  do  Braz.  c  72.  Zollernia 
Moceiahiba  Freire  Allemäo  in  lilt. 

Mexiricay  Mixhica,  Pijerica  (a 
verbo  mixire  assare)  (Minas, 
Goyaz,    S.  Paulo)  Gaylussaciae. 

Mnianga  pijerica  (Bio,  S.  Paulo, 
Minas)  Melaslomaceae  fructu  eduli : 
Clidemia  {3fitanga  =  infans.) 

Mocqjd  Palma  Acroeomia.  Mbo- 
cayay  Dobrizhofer  HisL  de  Abi- 
pon.  II.  409.  Acroeomia  Totai 
Marl. 

Mocuryy  Mucury,  flol.  do  Braz. 
c.  52.  Arbor  litoralis,  fructu  eduli 
odoro  (an  eadem  ac  Bacupary? 
.  Sapolacea?) 

Modurucüy  Mondurucu  Cerei  slan- 
tes.  Not.  do  Braz.  c.  54. 

Moira  pinima  i.  e.  lignum  pictum, 
Leguminosa. 

Moira  (Muira,  Mara)  ticuera; 
Arbor  venenosa  Amaz. 

Moira-  v.  Mura-paüba  ad  flu- 
vium  R.  Branco. 

Monpuba  v.  Munguba  Erythrina. 

Mororo-cepd  v.  -cipö  Caulotreius 
Rieh. 


Motacu-chi  i.  e.  palma  parva  Mo- 

tacu :     Guarayos.     Diplothemium 

littorale    Marl.    (Molagui:    apud 

Gobo,  Hist.  Amer.). 
Moue  galibi  matrix,  Capsula. 
Moussembey    galibi?    (in    Antillis 

gallicit  =  Oleome). 
Moxoco  vel  Mojocö.  (Mii.as)  Ery- 
thrina Crisla  Galli  et  aliae. 
Mucojä  (Para)  Acroeomia. 
Mucajuba   ad    fluvium  R.  Branco, 

Acroeomia. 
Mucoatidra  ad  fluvium  R.  Branco : 

arbor  leguminosa,  ligno  picto. 
Mucuna ,   Muamdn  NoL  do  Braz. 

c  60.  Marcgr.  18.  Mucuna  urens 

DC.  et  aliae. 
Mucunan-cipo  Mucuna. 
Mucura  -  caa  (Mucura  -  cahd)  i.  e. 

arbor   Didelphydis  (ad  flüv.   Rio 

Negro)  Solanum. 
Muivd    Marcgr.    117.    i.    e.    arbor 

fratris  (Mu-iba)  Clidemtae  spec. 
Munbaca,  Aslrocaryum. 
Muquem  planta  medicinalis„soliUivo 

e  rarefactivo  do  sangue."  (Para). 
Mureci,  Murid  PisoL  79.  11.171. 

Marcgr.    118.    Hoyriri  Thev.  c. 

36.  p.  65.  Murusi  Not.  do  Braz. 

c.  52.    Mureci  guaeü   Byrsoni- 

ma  verbaseifolia. 
Mureci -penima  (i.  e.  pieta)    Piso 

II.  171.   Byreonima  chrysophylla 

Rth.;  in  Bahia  Byrsonima  sericea. 
Mureci -petinga    (in    Peftambuco, 

Bahia)  Byrsonima  crassifolia. 
Muricfti,  Moriche  Mauritia  flexuosa. 
Muriti,  Miriti  Mauritia   flexuosa. 
Muruayäy    Maractyd  Marcgr.  70. 

71,  Passiflora. 
Murumurü    (Para)    Palma    Aslro- 
caryum Murumurü  Mari. 
Murupa  v.  Maruba  min  Arbor  Amaz. 
Muntre  (Para). 
Muta-Muta-cipö    i.   e.    Liana  sca- 

lae,  Gaulotretus  Rieh. 
Mutämba,  Motämba  Guazuma  ul- 

mifolia  L. 

51 


Digitized  by 


Google 


4M 


Topt:  Plant*. 


Mnlumnyü,  Potutmyü,  Butvmttfu, 

PutUBUU'u  Leeythidea» 
Muxuri  Arbor  (Amaz.) 

S. 

Natu,  Oanam  (Pari)Resina  cocta 
Noronobeae  eocetneae. 

Nandiroba  contcactum  e  Nandi 
oleum,  yroba  amarum,  Carapa 
guyanensis  Aubl. 

Ndaja  v.  Indaja. 

Neambü ,  Niambü ,  >  Nhiambu, 
Nhiambi  Compositae  herbaceac 
variae:  Spilan  Ines,  Conoelinium 
prasüfoliuoi ,  Ageralura  ooayioi- 
des. 

Nhambi  (Allo  Amazonas)  Ottonia 
Warali abacoura  Miq. 

Nhambu- fuacu  Maregr.  77.  Piso 
J.  91.  11.180.  Figueira  dinferno 
et  Mamona,  Bras.  Ricinus  com- 
munis L.  etc. 

Nhandi,  Nhandü  Piso  1.  97.  II. 
197.  Maregr.  75.  Artanlhe  cau- 
data  Miq. 

Nhandipapo  ad  fl.  Tiete  =  Ja- 
nipapo,  Genipa. 

Mandiroba  Piso  11.  259.  Marcgr. 
46.  Feuillea  Irilobata  L.  s=  Jan- 
diroba. 

Jthä,  Nid  (Pari,  Alto  Amazonas) 

.  Berlholleüa  «xcelsa  H.  B.  K.  Ju- 
trid  Orinocensiura,  Castanha  do 
Maranhdo  Bras.  (Nias  apud  Mal- 
licolleosea  est  loocarpus  edujis 
Forst.  Kscul.  50.) 

Nhanica,  Nianica  Eugenia  Nha- 
niea  St  Hil. 


Oacajü,  Acajü  (Acd  ramus,  Juä, 
jü  bacca!)    Anacardium    oeciden- 

tale  L. 
Oacury  Palma  Allalea. 
Oariri-carapia  (Amazon.)    Mouta- 

tabea  dibotrya  Mart. 


Oaxme     (▼.    Gmxima)    utirim 

Malva. 
Oqjuru   (v.  Goajtrü)  Chrysobab- 

nus  Icaco  L. 
Oanam  (Pari)  Moronobea  coccinea 

AubL 
Oassacu,  Astacu,  Uacacu,  (Pars, 

Alto  Amazonas)  Bora   bras4#ien- 

sis  W. 
Oauaussü  (Oau  =   oba:   foJium, 

astu     magnum)    Palma     Allalea 

spectabilis   Marl.    (Auati    Orioo- 

censibus.) 
Gera  — ,  (recii«9    Guira)    repoti 

Le.  slercus  aviom,  Strulhanthus, 

Viscum. 
Oiichi  Myrtacea. 
Oity   (Rio    de  Janeiro)    Brosimum 

vel  alia  Artocarpea. 
Oity-  (UM-)  cica  Soarezk.  nitida 

Freire  Allemäo  in    liU.  (Cfr.  01- 

media)    PI  e  ragin  a    umbroaksima 

Arruda. 
Oity  (Uiti+)  coroya  Pleragina  rufe 

Arruda. 
Oity-  (Uitt)  mirm  Pleragina  odo- 

rala  Arr.  Pi6o  11.  137. 
Ouai  (Amazonas,  Gayenne)  Palma 

arundinacea,  Geonoma  etc. 
Outiem  (earatbice  in  Antillis)  Coc- 

coloba. 


Pacaratepu  herba  Amaz, 
PacöbUy   Pacova  Not  do  Bras.  c 

50.  Pacoeire  (Pacobeira  port.) 

Lery  ed.  1586.  156.  Musa. 
Pacoba  catinga  arbor  Amaz.? 
Pacobussu  (P.  assü)  Piso  li.  154. 

Musa  paradisiaca  L. 
Paco  caotinga  Cosiu*  (sc  Pacova 

catinga?) 
Paco-seroca    Marcgr.  21.   Alpinia 

Pacorseroca  Jacq. 
Pacuan  herba  Amaz, 


Digitized  by 


Google 


T«pi:  flantae. 


m 


PaHäa  (galibi,  Surinam)  Brosimum 

AuWeüi  Popp.  (Piratinert  Alibi.) 
Pajahü,   Paxau,  Pachou  (Bahia, 

Minas)  Triplaris  Pacaaü  Marc. 
Pqjo-mari-gb* ,   Pajemirioba  Piso 

1.  86.  IL  185.  Mtfcgr.  9.    Caasia 

oecidentaüs  L.  (Perperam:    Mo 

magiridbai  Cerqueira  13.)  /tagv- 

mari-ova  radix  conlra  dkrrfaoeam. 
Pqjura  arbor  Amea. 
Pafoto    (galibi   Surinam)   Lueuma 

mammosa  Garin.  et  Dipbous  sa- 

ticifotta  ADa 
Palowe    (galibi   Surinam)    Eperua 

faleala  AübL 
Panama  y   herva  santa,  Chenopo? 

dium  aoabrosiokles:  Para, 
jPami    (ad  veaeßcium  l^afi)    Ar- 

tanthe  genkutata  Miq. 
PaoUn  Coroadoa:  Attalea  compta. 
Papaya    (vix   tupica  vox):    Hayti. 

Oarica  Papaya  L.,  Äbahei:    Ca* 

saib.  iasttl. 
Paracauaxi  arb.  Amaz. 
Paraca-uba  arb.  Amaz.  oonstr.  nav. 
Parmmaöa  (galibi  Surinam)  Palma 

Afltrocaryum  Panamaea  Mail. 
Paranauari  arbor  Amaz.  eonttr.  nav. 
Para~para-&a  Not.  do  Braz.  o.  71. 

Triplaris. 
Paraiba   (Minas,    Bahia,.  Goyaz) 

Simaruba  versicolor  St.  Hil. 
Parari  herba  Amaz. 
Paraturi  (?)  Piso  IL  138.  Remi- 

rea  maritima  L. 
Paricä     Leguminosa     cujus     folia 

contusa  pro  tabaci  pulvere  India 

usitatt,  Mrmosa  aeaeioides  Bth. 
Porovacu,  Parova-mirim  (Psro- 

vmko  do  Campo  S.  Paulo)  Aoos- 

mium  Schott,  Leptolobiumf  Vogel. 
Parova-vna,  Parovuna,  Brahma, 

Gmarauna    (Rio)     Melanoxylon 

Braüna  Sehott. 
Passari,  Papari  (v**gentis  Gee?) 

Lafoensia. 
Patauä  (Bataua),  Patovouä  Palma 

Oenocarpus  Balaua  Marl. 


Pati  Not,   do  Bra«.   c  56.    Palma 

Syagrus  botryophora  Marl. 
Pati-öba  fotiam  integrum  praece* 

dentis  Palmae. 
Paxiüba  (Pachioba)  iriartea  exor* 

rhiza. 
Ptcacuem  Not.  do  Bras.  c.  61.  = 

pe  via,  cad  herba,  cum,  gotne 

voroifare*  Cissampelos  glaberrima 

St.  Hil.  et  aliae. 
PegrecQH   (?  galibi  Surinam)  Xy- 

lopia  frutescens  L 
Petptawa   NoL    do  Braz.    c65fc 

pyir  —  veprere,    herba  ad  ver* 

rendum,  Scopark  dulcis  L. 
Pecirica  corrupt  pro  Jlitokica  = 

mixire  assare,    Cliderifcia  irutes* 

cens. 
Pematim  (Minas,  Cujaba)  verisJaiv 

lUer    compositum k  ex   Membeca 

tenerum,  infirmum,    ämt  tcnerifc 

conis.    Sclerolobium  rabiginosum 

Mart 
Peneiba  Not.  do  Braz.  e.  71.    Pe- 

rwabsou  Tbev.  115.  Arbor  iigno 

levi    laclescens.    Hippoaiane    ve4 

Sapiura  aftcuparium  L. 
Pepi,  Pfpi  Peliveria  tetrandra  Gom. 
Pequed  (Rie)  Aspidosperma. 
Peqnea-apu   <P.    amareUo   Bras.) 

A.  sessiltfloram«        • 
Pequcä-tanha  i.  e.  deas  (Pequea 

marfim  Braa.)  A.  ebumeum. 
Pequihi  Not  do  Braa.  «.  65.  {Vin- 

hatico  do  Rio   de  Janeire)  Aoa- 

cia  maleolens  Freire  Allemao. 
Pequohy  Not.  do  Braz.  e.  52.  Ca* 

ryocar. 
Pere    (galibi    Surinam)    Avioeuma 

nitida  Jaeq. 
Ptreiori    (Alto    AmazO   MespHo* 

daphne     pretiosa    Neos.     Casca 

preciosa  Bras. 
Permi  NoU  do  Braz.  c.  55,  Palma 

Attalea  campte  Mart. 
Permi  Piso  IL  214.    Costus  Piso- 

nis  Li  ndl. 
Periparöba  i.  e.  Paroba  in  «o- 


Digitized  by 


Google 


404 


Tupi:  Planta«. 


lesliis  lienis  (jpere),  Piperaceae: 

Ottonia,  Artanthe. 
Peröba  (Rio  de  Janeiro)    Aspido- 

sperma. 
Petüm,   Petume,  Pety,   guaranice 

Petyma,  Pytyma  Lery  ed.  1586. 

163.  Benzoni  I.  c.  26.  III.  c.  20. 

Columbus    in    Navarette   Coli.  I. 

51.   Pycietl:    Mexico,   fiernand. 

173.    Fumo,   Tabaco   Bras.  Ni- 

coliana.      {Pytybäo    fistula    pro 

hauriendo  fumo  tab.) 
Pexxtrim  vel  Piexiri  v.  Puchury. 
Pkifdba  i.  e.  laqueus  (Bahia)  Atta- 

lea  funifera  Marl.;   (Rio  Negro) 

Leopoldinia  Piacaba  Wallace. 
Piacaccmha    oorrupt    pro    Ipeca- 

cuariha. 
Pmdaiba   Piso  II.  144.  i.  e.  virga 

hamorum.    Xylopia  frutescens  L. 
Pindo   guaranice  Palma  Cocos  au- 

stralis  Marl, 
Pinddva,  Pindöba  Piso  I.  62.  = 

Pinda-öva  i.  e.  folium  pro  virga 

hami.  Palma  Attalea  compla  Marl. 
Pinö,  Urtica  (planta  urens).     Nol. 

do  Braz.    c  61.   videtur  Ricinus 

communis  L.  (ibid.  c.  52.  quid?) 

Marcgr.  79.  fig.  dextra,  üb.  Princ 

483.  Cnidpscolus  Marcgravii  Pohl. 
Piquia,  Piyui,  Piquihy.   Caryocar 

brasiliensis  St.  Hil.  (in  prov.  bo- 

realibus  Pekea  Aubl.  =  Carycar 

butyrosum  L.  etc.) 
Piquiha  Not  do  Braz.   c.  54.    Sa- 

potacea. 
Piracu-uba  (Para)  Arbor  ignola. 
Pirand-üba  (Bahia)  Arbor  ignola. 
Piranga  i.  e.  eolor  ruber,    Bigno- 

nia  Chica  Hb.  Carajurü  Bras. 
Piri  ad  flumen   Rio   Negro  (Pery 

so,  campo)  gramen. 
Piriguaia  (Minas,  Espirilu  Sanlo) 

Anchielea  salutaris  St.  Hil. 
Piripirioca-cipo  kmnz.  radice  medi- 

ca:  Capim  radice  fragraoteCerq.  14. 
Piritidca  ad   fl.   Rio  Negro   contra 

yenenum. 


Pissandö  Not.  do  Braz.  c.  55.  Pal- 
ma Diplothemium  campestre  Mart 

Pita,  Pitta  (nomen  caribaeum?), 
Fourcroya  gigantea  Vent. 

Pitanga  (a  verbo  püer,  sorbere 
ei  an$a  odor)  Eugenia  uni- 
flora  L.  Stenocalyx  Micheln  Berg. 

Pitaya  caraibice  in  terra  conlinenle 
Cucurbitaoea. 

Pitomba  Sapindus. 

Poaya,  Puäya  contr.  e  Cepö-ayba, 
aya  radix  contra  malum.  CephaS- 
1)8  IpecacuanhaRich.  Wossaenda: 
Coroados. 

Pobura  vide  4ndura  babqfari. 

Poraque-iba  i.  e.  Arbor  gymnoti 
electrica  Barreria  theobromaefolia 
W.  Poraqueiba  guyanensis  Aubl. 

Praguä  (Rio)  Banisteria  Pragu4 
Vell.  IV.  t  15a  p.  190.  (Ra- 
dix cathartica). 

Preha-caa  l  e.  herba  Caviae  Ape- 
reae,  Vernonia  subrepanda  Pers. 
et  aliae. 

Prituiba  ad  fl.  Rio  Branco. 

Puchury ,  Pechury ,  Peckurim 
(Amazonas)  Nectandra  Puchury, 
Fava  de  Pichurim  Bras. 

Pupunha  palma  Guilielma  spedosa. 

Putumujü  Not.  do  Braz.  c  66.  Po- 
turmyu  Lecythidea. 


Quariroba  v.  Guariroba. 

Quarö,     Cuarö    Galphimia     brast- 

Iien8is. 
Queraiba  Piso  II.  165.  Tecoma  vel 

alia  Bignoniacea. 
Quiabo  Hibiscus  esculenlus  I,. 
Qtäjaba  (Minas,  Bahia)  Arbor  le- 

guminosa,  cortice  adstringeote. 
Quina  v.   Qmna  branca  in   Minas 

et    Goyaz     appellalur    Stryehnos 

pseudoquina.     (Non  est  vox  ta- 

pica). 


Digitized  by 


Google 


Tufi:  Platt«*. 


«Oft 


(htiquoa  quianputu  (corruple  e  lin- 
gua  Nigritarum!)  Piso  IL  25|. 
Marcgr.  16.  Batatas  edulis  Chois. 

Quiri,  Qwrulri  Myrlacea. 

Qvxteve  (May na»)  Mauritia  flexuosa. 

Qwti  Piso  II.  162.  Sapindus  edulis 
St.  Hil.;  divarioatus  W.  etc. 

Quitöco  Plüchea  Quitoc  DO. 

Quiya,  Qwyriha,  Kiytiha,  Kymha, 
Capsicum.  Axi:  Hayti,  Oviedo 
VII.  c.  7.:  Pomi:  galibi;  CMIH: 
Mexico;  Tapi:  Chitensiam. 

(hdyaqtä  Maregr.  39.  Capsicum 
frutescens  L. 

Quiya-apuä  Marcg.  Capsicum  bac- 
catum  L. 

Qtäya-afu  Marcg.  Capsicum  cordi- 
forme  Mill. 

Qtäya-comari  Marcg.;  -axi  Capsi- 
cum frutescens  L.  Malaquetta 
Bras. 

Quiya  uca  Capsicum  annuum  L. 
Prmeniäo  Bras. 

Quoapmcgü  Not.  do  Braz.  c.  65. 
Lecythidea?  falia  lectione  Qua- 
paraiva)  Arbor  ignota. 


Rego  (non  Sego)   =  Arrabidaea; 
Sego   DC.   =  A.  Rego.    (Sipo- 

Rtgo). 

Rocü  frequentius  Urucü  Bixa  Grel- 
lana L. 


Saamouna  Pi$o  I.  81.  II.  1T5.  er- 
rore  pro  Samauma  Chorisia  ven« 
tricosa  Nees  et  Mart. 

Sabiffenguva  Not.  do  Braz.  c.  64. 
=  (Jabyti-geneüna-iba  i.  e.  Ar- 
bor Geneuna  villosula  (floribüs), 
Chry8ophyllum    Vinhatico    Casa-' 
retto.   (Tertia   species  Vinhatico 


est  V.  amareBo  tetta  de  Boy, 
x  iigno  venia  obscurioribos ,  Echy- 

rospermum  Balthazarii  Freire  Al- 
ternat in  IUI.) 
Soimbe-üva,  Sambaiba,  Sambaüva, 

Sahnbeiba  i.e.  arbor  foliis  aspe- 

ris  {fambe)  Marcg.  111.    Cura- 

tella  Sambaiba  St.  Hil. 
Samambaya   (errore  Conambayä) 

Piso  II.  233.  Filix  berbacea. 
Samauva  (Amazonas,  Zamaauma 

galibi)     Eriodendron     Samauma 

Marl. 
Samoui  galibi? 
Sanandui    v.    tyyuca     sanandü, 

{faarig  gustus,  amoenus)  andu 

Erilhryna  falcaU  Bth. 
Saouari  =  *Caryocar  (galibi). 
Sape  (Minas.    Espir.    Santo)  Gra- 
men    Analherum     bicorne     Pal. 

Beauv. 
Sapupema   corr.  pro  fepö-apeba 

i.  e.  radix  plana  (Ficuum  rel.) 
Sapuüva  (S.  Paulo)? 
Sapucaia  Lery  ed.  1586.  155.  = 

sopia,    ovum,  acäia,  Spondias, 

Lecythis.  Sabia-acaia:  arbor  Sa- 

biae. 
Sapucaia  -  cigie  =  Phaseolus  Ca- 

racalla  (Rio)  Trtpa  de  gdUinha 

mqfor.  Bras. 
Sapupira  v.  SepiMra. 
Saputa    (S.   Paulo)  -Arbor    fructn 

eduli,  Tonlelea. 
Sapuid-opu    Tonlelea    (Clearkia) 

Passiflora  Vell.  I.  t.  74. 
Sauacuri  Wo  Negro  „Vomitorio." 
Schanchm  v.  Xanxim  (S.  Paulo) 

Filices  arboreseeotes. 
Sebipira,  Sebupira,  Sepepera  Not. 

do  Braz.   c  66.    (Bahia)    Bow- 

dichia  virgilioides. 
Sebuü-üva   (Amazon.)   i.  e.  Arbor 

vermium.   Plumeria  phagedaenica 

Mart. 
Sepepira  (Rio)   Ferreirea  speetabi- 

lis  Freire  Allemao  in    litt.  (Flos 

Bowdichiae,  fruclus  Machaerii.) 


Digitized  by 


Google 


IOC 


Tupi:  Planten 


Sereiba  *  imga ,  Mangue  brmco 
Bras.  Avicennia  nitida,  lomentosa. 
Cereibuna  Piso  n.  204.  Cerei- 
tinga  Marcg.  üb.  Princ.  213. 

Sitmra  (galibi)  Psyuhotria  Simira 
Aubl. 

Smiri  (aruac,  Surinam)  Hymen aea 
Gourbaril  L. 

Swnridd  (aruac,  Surinam)  Copar- 
fera. 

Sipo,  Sepö,  üepö,  Cipü  =  radix, 
•armen  l  um,  liana. 

Sipo  Cambucd  (Rio)  Dasynema. 

Sipo  Cunamap  (Bahia)  Frutex  Qu- 
eens. Cfr.  PhUos.  Transact.  1816. 
279. 

Sipo  Cururü  (Allo  Amazonas  )Echi- 
tes  (nunc  Amsolobus)Curaru  Mar'. 

Sipö-edm  i.  e.  radix  data  8  (Minas) 
Periandra  Mart. 

Sipo  ImbS  Philodendron. 

Sipo  Aforord  Caulotrelus  Rieh. 
Sipo  de  Estada  Bras. 

Sipo  Mutä-Mutä{  Amazonas)  idem. 

Sipo  puitanga  (Rio  Negro). 

Sipo  Summa  (Minas,  Rio)  Anchie- 
tea  salutaris  St.  HiK 

Sipö-tä  Sipo  durum? 

Sipo  Tayuyd  (RioGrando  do  Sut, 
S«  Paulo)  Cucurbttaeeae,  Triano- 
spermum. 

Sipo  Timbö  PaulHnia  pinnata  L. 

Soröco  (nomen  e  hngua  Aymur6? 
Sorocea  St.  Hil. 

Sucopira,  Sucupira  v.  Sebipira. 
Bowdiehia. 

Suapu-aya,  contr.  Supuaya  (aio; 
ftiva  =  medicamen  )  ( Rio  Grande 
do  Sol,  S.  Paulo,  Minas)  Fumo- 
bravo  Bras.  Ageratum  conyzoi- 
des  L.,  Elephantopus  Martii  Gra- 
ham. 

Sucuüva,  Sucuba,  Ucuuba  (Ama- 
zonas) Myristioa. 

SumarS  (Rio,  Minas)  Cyrtopodium 
glutiniferum  Räddi. 

Survrucujä  (Bahia)  Passiflora  al- 
bida  Ker. 


Tabebuya  contr.  e  Tacyba  (for- 
mioa)  bubuya  i.  e.  lignum  for- 
miearum  (in lös  •  hosp'tiantram) 
leve  fluetuans.  Bignoniaceae :  Ta- 
bebuia  B.  A.  Gomes  et  Triplaris 
(e  .Triplaride  fabricantar  instru- 
menta musica  ttt'a&w). 

Taböca  Arundo*  Bambusa. 

Tacormtre  corrupt.  pro  Tacoäta- 
e£m  u  e.  Culmus  dolcis  Ptso  I. 
49.  II.  108.  Sacchamtu  offirina- 
mm,  Oatma  d'assucar  Bras. 

Tagod-üva,  Tqjüba  i.  e  lignum 
flavuao,  Maclara. 

Taja  membeca,  herva,    Cakdium? 

Taioiä,  Tayoiä,  Tayuyd (S. Paolo) 
Cuourbhaceae :  Trianosperma  fici- 
folium  Mart 

Taipeba  (Bahia)? 

Taiöba,  Tayoba,  Tßjabwsu,  Cala- 
dium,  Colocatia  esculeota. 

Tirade  eibus  e   frhctu  Goperniciae 
.  ceriferae  Piso  62. 

Tqjas$u-ubi,  Hyospalhe  elegans. 

Tamacoaree  Balsamum  de  (Para) 
Laurinea. 

Tamacuari  idem. 

Tamüja:  Serjiana  Taoiuja  Vell. 

Tangaraca  Piso  11.  303.  Boerha- 
via  hirsuta  L.  Erva  Toustdo 
Bras.  Palicurea  Marcgravii,  Ecfipla 
creeta,  Cephaelis  ruelliaefolia  etc. 

Tatigaraca-guacu-caä  Marcg.  Lib. 
Princ.  191.  Coccoloba  crescenüae- 
folia  Cham.  Schi. 

fanhorao,  Tanhorom  (tupi?)  Ca-, 
ladium  bicolor  Vent.  Pe  de  Be- 
zerro  Bras. 

Tapaciriba  (Rio)  Pisonia  afoalina 
Freire  All.  in  litt. 

Tapagiba,  Tagoagiba,  Tatagibe, 
Tavagiba,  Amoreira  Bras.  Ma- 
clura. 

Taptrebä:  Para,  arbor  fruotu  eduli 
=  Oajä  Spondiae. 


Digitized  by 


Google 


Topi:  Planta*. 


m 


Tapm  Piso  L  6ft  IL  140.  Cratae  va 

Tapia  L.  Pdo  d'alho  v.  Gorari- 

ma    Brat.     GaHesia  Scorododert- 

dron  Caa. 
Tapicho    (Allo  Amazooas)  Reaina 

fossilis  9iphoniae.    (an    vox   tu- 
*pica?)  . 
Tapinhocm,  Tapynkoä  (Rio)  Lau- 

rinea,    arbor,     contra    bubooes 

(pynhoam).      Sylvia     aavattum 

Frdre  Allem. 
Tapiöeaj  Tipioca,  Typyoca9  quod 

vide,  amylum  e  farina  Manihot. 
Tapixingm  (S.  Paulo). 
Tapeca  pro  Taboc*  Arundo,  Bam- 

busa. 
Tapofoca  Abrus  preoalerius. 
Tapororoca  (Bahia)  Clusia,  a  vetbo 

poroc  dissilire,  ob  capsulata  ex- 

pandetitem. 
Tapyra  coynana  Mareg.  134.  Piso 

11.   158.  Cassia  sclerocarpa  Vogel. 
Tarairt-möird  (Allo   Amazonas) 

Arbor  (inebrians  piaees  Taraka) 

Coceulus  loeme  Marl. 
Tararucü  (Bahia,  Goyas)   Cassia 

occidenlaiis,  alala  rel: 
Tareroqui,  Tarereqvi  ( ibid. )  Cas- 
sia   serioea   Sw.     Mata    pasto, 

Fedegozo  Bras. 
Taromdn  (Rio)  Cylharexylon  cine- 

reum  L.»  myriantbum  Cham.  Schi. 
Tarwnä  (Rio,  S.Paulo)  Gerascan- 

(hus ;  (Rio  Grande  do  Sul) :  Vitex 

rao  nie  Videos«  Cham. 
Tata~iba,    Taüba,   guaranice  Ta- 

tay-ya  Maetara  v.  Tapagiba. 
Tatqjuba:  Pari  Maclura. 
Tatü  (Rio)   Vazea  indurata  Freire 

Allemäo  in  litt  Arbor  Olacinea. 
Tutayouba   (gälibi,  Surinam)  Ca- 

ryocar  glabrom. 
Tauari,  Taurari,  Tauiri,  Turari, 

Torari,  Tururi    (torina  =  fe- 
-   moralia)    e    libro   aqua    emollito 

fabricant  v  es  Urne  Dia.  Couratari  va- 

riae  sp.    {Tauari  apud  Chavan- 

tes  est  putrescere). 


Tayäy  Tayoba,  Tayurä  v.  Taioba, 
Caladia  varia,  Coloeasia  escolenta. 

Tejuiba  i.  e.  arboscula  facerlae 
(tejü)  Adenoropium  optferum 
Mart. 

Tempeiar-ü,  Tembaiiar -iba  i.  e. 
tignum  pro  perforandis  labhs  et 
auriculis,  Xanlhoxylon  Langs- 
dorffit  MarU  etc. 

Tendy-iba  Spilanthes  (tendy,  sa- 
li va.)  t    • 

Teiy  potfriba  Piso  II.  250.  melius 
Guira-tepoty,  s.  slercus  avium, 
Lorantbaceae  parasitiere,  avibus 
disseminalae. 

Timbd-Sipö  Paullinia  pinnata  L. 

Twibö*tiHca  (Minus)  Cissus? 

Tinhoräo  Caladium  bioolor  Vent.     . 

Timoutou  (galibi)  Polygala  Timou- 
tou  Aubl. 

Ticumv.  Toeum,  Tucum  Bactri- 
dis  et  Astrocaryr  spee.  pro  prae- 
parandis  filis. 

Tingui  (Minas)  Phaeocarpus  Marl. 
Magonia  St.  Hil.;  (Bahia)  Jac- 
quinia.   Pisees  inebriat. 

Tinguaciba  (Rio)  Xanthoxylon. 

Tlpi  Piso  1.  115.  Arislolochia. 

Tiärica  (kamen  culmo  acoto,  Scle- 
riae  variae. 

Tod,  Tud  (Amazon.)  Gnetum  L. 
Thoa  Aubl.  (fructus  sanguinei. 
(Tuguy  =  sanguis). 

Tocum,  Tucum  Not.-doBraz.  e.T7. 
Piso  IL  128.  Astrocaryum  Tucu- 
mä  Mart.  et  alia,  Baclris.  (Pal- 
ma« fila  (tucum)  e  foliolis  prae- 
benles). 

Total  (guaranice)  Acrocomia  Totai 
Mart.  Palma  in  S.Cruz-de  la  Sierra. 

Tranubeta?  (galibi,  Surinam)  Si- 
derodendmm  triftorum  Vahh  • 

Trapoerava,  Traboerava ,  Tre- 
poercwä  Tradescantia  diuretica 
Mart.  et  aliae. 

Trapoerava-rana  Commelina  defi- 
ciens  Herb. 

Tremate  Marcg.  I.  81.  Vernonia  an 


Digitized  by 


Google 


406 


Tupi:  Planta*. 


scabra?     verisimiliter    conti*,    e: 

ierre  i.  e.  sie  et  mate  =  horba 

theezans  bona. 
Tuaupoca  vel  Tuai-ussü  Trichilia 

glabra?  ex  Manso. 
Tua-üva    i.    e.    Arbor    sanguinis 

contr.  e  Tuguy-üva.  Leguininosa 

(Amazonas). 
Tucumd,     Tucuman   Astrocaryum 

Tucuma. 
Tupiscaba,  rectius  Tapixdba  Scopa. 

Scoparia  dulcis   et  aliae  herbae. 
Tuquyra,  Ttücyra  Amarylüs. 
Turari,  Twrwri  v.  Taurari.  Cou- 

ratari. 
Tt/rtrt     nominalur     etiam     Spalha 

fibrosa   Manieariae;    ex  eo  Uau- 

pes  euam  vesles  fabricant. 
Turutu  (galibi  in  Surinam)  Ster- 

culia  Ivira  Aubl. 
Turntva  LicaniaTuriüva  Cham.  Schi. 
Tycupy     suecus    (ty)     expressus 

radicis  Manihot. 
Typyoca   amylum   e    radice  Man- 

dioccae,    compositum  e  ty  suc- 
eus,  pyä,    cor,    intestina,   oeö 

abesse. 
Typyti  cylinder  e  vmiine  Marantae 

pro   exprimenda  radice  Manihot. 

Matapx  vel  Manare  galibi. 


U. 


Uacä.    Sapolacea ,    Chrysophyüum 

ramiflorum  (Ecclinusa  Mart.  prius.) 
Uaca  purdna  Arbor  Amai. 
Uapai  =  Aseai  ad  fl.  Rio  Branco, 

Palma  Euterpe. 
Uacaraua  repoti,  erva  an  Viscum 

in  Sapolacea? 
Uacaricodra  ad  fl.  Rio  Branco. 
Uanacu,  Unacu  semtna  Bixae  Orcf- 

lanae  L. 
Varimd  ad  fl.  Rio  Branco,  Urena? 
Uarina  Arbor  Amaz. 
Uariutta  v.  Tataiba   (Rio  Negro) 

U  contr.  pro  uba,  iba. 
Uarurembria?  Arbor  Amai. 


Uatsassu:  Pari  Palma  Attalea. 

Vassma  vide  Guaxima. 

Uouch  Monopteryx  Uaueü  Sproce; 
e  semine  oleum  exprimitur. 

Uaucu  caa-Hnga  i.  e.  folio  albido 
Monopteryx  angustifolia  Benth. 
Utraque  arbor  ad  fluv.  UaOpde. 

Uauaxi  ad  fl.  Rio  Branco. 

Ubä,  Uiba,  Viba  Arundo,  ctilmus, 
Saccharum  sagitlarum  Aubl.  NoL 
do  Braz.  c.  62.  Vuba  Piso  I. 
4.  (Vabu:  gramen,  Carex:  Chi- 
lenaibus») 

Ubäcdba  =  baeava  =  Uba-cava 
i.  e.  arbpr  pioguis,  Oenocarpus. 

Uba  caya  Marcg.  Lib.  Princ  179. 
Coslos  spioatus  Rose 

Uba-tam,  Yvataa,  Iva-tan  arbor 
Astronium  fraxinifolium  Schott 
Goncalo  Älvez  vel  Ivaanlam 
fcras. 

Ubati  confer  IbaH  caraibicum. 

Uba-tim,  Viba-tim;  Ubatim,  Avaty, 
Avatyi,  gramen  nasutum  (tm) 
vel  Uba-tuäma  =  gramen  me- 
duHosum.  Zea  Mais  L.  —  Hm 
vel  Ua  Chilensium  {cusum  pe- 
hua:  nigrum;  queUu-hua:  ru- 
brum; maüekua,  pisima:  versi- 
color;  caüquiniu:  albo-oigrum; 
chiä  ve\  clod-hua,  foliis  de- 
tractis;  vochen  spica  maydis; 
exHavesUd  etMoluia.  —  Avachit, 
Goaxi^Marixi:  caraibice,  in  in- 
sulis.  —  Inier  Cumanrfgolos  haec 
nomina  notantur:  Arepaymayen: 
Motz  neyrOy  Eguayupier:  mez- 
clado  de  rcjo1  Tumuepier:  mo- 
rado,  Pariazer:  amariüo,  Tie- 
mizer:  blanco;  Marie:  mestfa- 
do  de  negro,  Tequiz-yer,  oito 
tnais  largo;  Ticpuer:  cemzoso, 
Taquaryer,  Indis  in  insola  Tri- 
nidad Mais  est:  Marisce,  Matz: 
Rob.  Dudley  Arcano  del  Marc, 
Fiorenze  1661.  T.  11.  pr.  33.  — 
Tlaolä  Mexicanis.  Hernand.  242. 

Ubaiim  caa-ete   (Bras.  meridion.) 


Digitized  by 


Google 


Tupi;  Planta*. 


«09 


Zaae   Maidis   Var.   Irimestris  Ca- 

tite,  Cateite  Braa. 
Ubatim  catu  guafu  (bona,  magna) 

Var.  apica  magoa,  semestris. 
Ubatim  mapyra  tnhamai  Var.  apica 

aperta. 
Ubatim  michue  v.  machavere  Var. 

spica  clausa. 
Ubatim  pororöca  (que  faz  pepöca 

ao  fogo:   Bras. )  Var.  quae  igne 

dissilil. 
Ubaxi-i,Abaxi-i,  Abatia-pe,  Auati- 

rmerim  Oryza. 
Ubim  Geoooma  (Pari). 
Übt  miri  Geonoma  acaulis* 
Ubu-ai  (Para)   Palma  arundinacea 

parva.  Gaonoma. 
Ubu-caba  (S.  Paulo)  Myrlacea. 
Ubu-ussu    (apu),    Bussü,    Palma 

Manicaria   saecifera.    Timiti   Ori- 

nocensibus ,     Zaguenete     galibi 

Cayenne. 
Ucapyxmgui,  Capixingui  contract; 

e  caa  pyxyp  ineinbo  i.  e.  arbor 

ungens  fila,  arborea  e  gen.  Cro- 

tonis,  succo  resinoao  rubro.  Alias 

Tapi  xmgtä. 
Ucarapucü,  Carapucu  fungus. 
Ucurure  (Rio  Branco)  — - . 
Ucu-uva  (Para)  et    \ 
Ucucaba  pro  Ocacaba  i.e.  pingue 

domesticum,    coolr actum  Ücaba, 

coTTüpium^Ucu-wa  Myri8lica  su- 

rinamensis  Hol.  et  aliae. 
Uhanmi,  Uanixi,  Oanixi  Legurai- 

•osa,  arbor,   e  cujus   semioibus 

co Ilaria    fabricant    Indi    üaupes. 

Ormosia? 
Uiba,     Vlba  Gynenum  sagittarum. 


Uiti  vide   Oyti  Bronmum.   (Owfw: 

v   Geico  =  sylva.) 

Uixe    (Alio    Amazonas)    Myrialica 

platyspcrma  Spruce  et  aliae. 
Umari  Marcg.  121.   Geoffroya  spi- 

oosa  L. 
Umbü  Piso  I.  78.  Spoodiaa  tube- 

rasa  Anruda. 
Urmri  (Para),  Umeri,  Humirium. 
Unamuym,  Namuym  arbor  Lauri- 

nea,   fruclu  (cocto)   eduli:  Allo 

Amazonas. 
Unkuiba  (Bahia) :  Antonil;  an  En- 

ga-iba? 
Upiuba  Arbor  conair.  civ.  Amaz. 
Ura  contract.  ex  Ymira,  lignum,  in 

dialecto  auatrali  *). 
Urandi  vide  Guanandi. 
Urajuä  vide  Ymyra  jua. 
Urape-guapu    Piso   I.    59.    Marcg. 

120.  (Jito)  Guareapurgan«  St.  HH. 
Urapinima    vide    Ymyra    pmima 

(Amazonas)  Cenlroiobium ?   Lig- 
num fabrile  pictum. 
Urapoca  vide  Ymyra  poca. 
Urarema   (Rio)   Andira  stipolaeea 

Benlh.  Angelim  Cöco  Braa. 
Urauna    (S.    Paulo)    Miscolobium 

violaeeum  Vogel.   Dalbergia  Mis- 
colobium Blh.  in  Fl.  Br. 
Urari  -  üva  ,     Urary  **)      (Alto 

Amazonas)     Strychnos«   toxifera 

Schomb.,  Menispermacea  et  aliae. 
Uriamem  (Minas,   Bahia)  Sorocea 

Uriamem  Mart. 
Uricana(  Bahia)  Geonoma.  Urticaria 

(Para)    corruptl   ex  Urucurana, 

Bixa  (spuria). 
Uritimpeva    (vel   Timboüba?)   S. 

Paulo.  Enterolobiura.  • 


•)  |n  diesem,  dem  eigentlichen  Guarani  verwandten  Dialekte  heisst  urdova 
Bann,  (davon  .weiter,  nordlich  guara)  —  ura-tain  oder  ura 'tu:  Ast; 
nhapuatan:  Stamm  und  auch  das  festere  Holz  im  Centro  (d.  i.  seine 
Starke);  —  ota  Blatt,  Laub;  —  ova  pitanga  (pro  mitaaga)  junger 
Trieb;  —  wva,  Fracht;  —  kytan  Steinkern. 
•*)  Dk  Indianer  der  Insel  Trinidad  hatten,  nach  Robert  Dudley,  Arcano  del 
%      Mare,  vier  Giftpflanzen:  Ourari,  Garant y  Jpargepö  (Wapatota  im  Codex 

52 


Digitized  by 


Google . 


4M) 


Ttfpi:  iPtantae. 


üm*öaiü  Marog.  35.  örcbidea. 

£7n*cti  ßixa  Orellana. 

Urvcmrana  pfranga,    Aricurana 

Not.    Br*z.    c.  «6.     (6.    Paulo) 

flieronymia  alchorrroidde. 
Urucuri     Para.:      Atlalea     exeelsa 

(speciösa?) 
Urucu-rana  Marcgr.  Lib.  Pri«MJ.51'3 

{errore)  Uretra  sinuata  L.  fkirä- 

piCho  vulgtt. 
Urucuri+iba  <Piao  41.   12?.     Gocos 

coronala  Mart. 
UrucuH?  Aricuri,  Uttucuy  Palmae 

Gocos  variae. 
ürtiprf  Agaricue.  £wdA:  Caoacan. 
Urupetim    i.  *.   agaricus    nasotua, 

Lophophytum  mfoabÜe. 
Utuapöca  (Rio,  S.  >Peolo)  Guaree 

spicaeflora  St»  HU, 
Utuäüva  (S.  Paulo)  ^taarea. 
üfurdoa  (Babia,  ArttonU)  ?  — 
üpaaya    (Rio   Janeiro,    S.  Pttflo) 

Eu]g*iwa  eampestris  V«il.  v/1.36. 
Uvacupari    fruetue    -ddalis   Uippo-  I 

craleaeeae  *d  fluv.  Trete. 
Uwtruva     (S.  /Paolo)     Terostroe- 

mia. 
UvapacarH  (8.  Paulo,  <Joy«)  Po- 

fygalae  plures,  radice  olefite. 


Fifa*  vide  J7W.  Cfr.   Ft/£:  galibi. 

Vicuiba,  Bicuiba,  üm^uba,  Ucu- 
«tta,  reete  Icaba4ba  i.  e.  arbor 
eebi  (Veribobas  v.  Beribebas 
Not.  do  Braz.  c  75.)  Myriatica 
Bienäyb«  Schott.,  offioinaJis  Marl,  , 
surinameoeis  Roh  eic.  (Uartrthi : 
galibi,  Cayenne). 

Vuaracabacura    {Warakabacura,   \ 


vox  hybrida)  Ottonia  Warakaba- 
coura  Miq.  ad  venefteium  Carai- 
borum  in  terra  eontinente. 

Vuarame  (a  voce  vaur&ta  Impe- 
tigo, ob  fofie  ^ulverulenlo-to- 
mentoaa?)  Helicteres  et  Malva- 
ceae  plures. 

VuS-Vui  galibi,  Cayenne  =  arbor, 
foliura. 


Wacapü  (galibi  in  Surinam)  Vou- 

acapoua  americana  A«bi. 
Wanusmi  ras  Oecropia  in  Guyana 

briianniea. 
Wapa    (galibi    Surinam)     Eperua 

falcala  Aubl. 
Wmvsi  i galibi  Surinam)  Myrwüea 

suriaamensis  Hol. 


Jtomm,   Sekamokim   (S.    Paulo, 

ex     idiomate     Ges?)       Cyalhea 

Schaf) «chio  Mart. 
Jte^tte-J'ie^w^Bahia,  Pernambtico) 

Cardiospecmum,  alias  Ceret  atan- 

tes  iCiique-CMiue.) 
Xequiri,    Jeqtdri,    Juqwri    {Ju 

apina)  frutex  spiaoaus. 
Äirichä    Arbor.    Amaz.     (an    vox 

hybrida;  seringa  caa?)    Sipho- 

nia.  , 
Xucuba     Plumerta     bicolor.     R*. 

Pav.  ad  fluvioe  Esaequiho,  ßcanco. 

T. 

Yatay  guaranice,  Dobrizhofer  de 
Abipon.  I.  409.  Palma  Cocos 
Yatay  Marl. 


Mortöc.)  Para-i^ra;  und  vier ' Gegengifte :  Turarm,  Ctdartpam*,  Wappo, 
Matattm. 

In  der  K.  Bibliothek  au  München  befindet  sieh  nicht  blos  ein  Exem- 
plar dieses  seltenen  Werkes,  sondern  Herr  Prof.  Themas  hat  daselbst 
auch  das  Original-Manoseript  des  Verfassers  aufgefunden,  und  mir  daraus 
obige  Worte  gefttÜgst  mitgetneitt. 


Digitized  by  LjOOQIC 


Top):  Plaofee.; 


411 


Ybav.lba;  Fbira  v.  Fmira,  Moirä. 

Yciy ,  Fcica  guaranice,  Icica  arbor 
et  ejus  resina. 

Ycica-antam  resina  dura,  cocla. 

Yco  Gölioodßodron  (Ytko:  Gariay 
=  arbor  in  genere.) 

Ygary  guaranice,  arbor  cymbae, 
Chorisia. 

Yito  =  Jito,  CMGuare».  (Ott**: 
Cocamas  5=5  Genipa). 

Ymbiri,  Imbiri  (Rio,  Minas)  — 
Esterhazya. 

Ymird,  Ymyra,  Fbira,  Ubira, 
Umri,  Moirä  acbor  el  praeei* 
pue  lignum. 

Ymkrä-e&m  =  lignum  dulce,  Nol. 
do  Braz.  66.  v.  IWa-eöm. 

Fniro4Hribm,  lignum  arboris  Tri- 
r#a  i„  e.  mellis,  quae  quoque 
Araribd  (Rio  de  Janeira)  el 
Araröba  v.  Guararöba  (S.  Paulo) 
dicitur:  Cenlrolobii  robusti. 

Ymifd-ita  i.e.  lignum  lapideum  Not. 
do  Btaz,  c  69.  Caesalpinia  fer- 
rea  Marl.  Aio  /ferro  Bras. 

Ymrä-jud  ( Piauhy)  Zizyphus  Joa- 
zeiro  (Vitex?  in  S.  Paulo). 

Fmtrd-kyinha  (quiynha)  =^  lig* 
num  Capsici.  Dicypellium  caryo- 
phyllalum  Nees.  Licari-kanaH 
Carib.  PtfO  Cttroo  Bras. 

Ymtrd-paje  guaranice  =  arfcor 
praesligialorum.   Myrospennum  ? 

Fmird-pariba  i.  e.  lignum  arcuum 
(uira-pdra)  Leguminosae,  Bigno- 
niaceae. 

Fbttra-pimma  i.  e«  lignum  piciam, 
ifoira  -pinima  ( Par4 )  Legu  roi- 
nosa.  Cenlrolobium  paraense 
(alias  Pdo  da  Rainha). 

Ymirä-piranga  i.  e.  lignum  rubrum 
Piso  II.  164.  Marcg.  101.  (pi- 
tanga  ex  errore) ,  Araboutan 
Lery  147.  Thevel.  116.  Caesal- 
pinia echinala  L. 

Ymird-piroca  Nol.  do  Braz.  c.  69. 


Arbor      quolannis      decorticans. 

(pirera-poroc). 
Fmird -pbcä    i.    e.    arbor    fragilis 

Myrsine. 
Ymird -pxUeruna  (oow.  e,  porore, 

ligo,  una  nigrum)    Ibera  pute- 

runa    Marcg.    120.    Pdo    ferro 

Bras. 
Fmira  (moira)  quaiiära  ag  coa- 

tiara  -=,  Fmird  pinima* 
Fmira-reme  vide  Gorareme. 
Fmird- siqua  Nol.  do  Braz.   c.  60. 

Icica. 
Fmird -taya  Nol.   do  Braz.   0.  72, 

Arbor  laurinea  ligno  suaveolente, 
Fmira-Hnga   Nol.   do  Braz.  c.  73. 

Aspidosperma. 
Fmird -una  i.  e.    tignum    nigrum 

Not»    do  Braz.   c  69.    Dalbergia 

Miscolobium  Blh.    (M.  violaceum 

Vogel)   et  affines. 
Fpadü,    Ypatu    (Alto   Amazonas) 

Cueas  Peruv.  &w#  Hispan.  Ery- 

throxylon  Coca  Laro* 
Fpe,  Fperöba%  Fpeuba  v.  //?*'. 
F-cipö  =  sarmentum   aquae,   Te- 

traoera,    Davita?    (ei    guaranice 

radix  Ungens  SpecoMhoacearum?) 


Z. 


Zabutqja  PSso  l.  65.  Lecylhis  Pi- 
so nis  Camb.  et  aUae.  Arbor  referena 
nidum  cum  ovis  gallinae,  quae 
xar  i^ox^  guira  i.  e.  avis, 
aal  ex  hac  simititudme  Sapth 
caia  dicilur. 

Zamuti  guaranice  (Dobrizbofer) 
Chorisia  el  aliae  arbores  ventri- 
cosae.  {Palo  borachö  in  Para- 
guay). E  cortice  retia,  e  trunco 
dolia  fabricantur. 

Zuynandy  guaranice  (Dobrizhof.} 
Arbor  flore  rubro;  Clusia? 

Zubraji,  Subraji,  Sobrqfi  arbor 
magna  — ? 


Digitized  by 


Google 


412  Topi:  Planum 


Nachschrifl. 

Diese  Liste  hätten  wir  noch  um  ein  Beträchtliches  vermehren  kön- 
nen ;  mehrfache  Bedenken  haben  uns,  jedoch  davon  abgehalten.  Manche 
Namen,  welche  in  älteren  Berichten  vorkommen,  mögen  bereits  in  ähn- 
licher Weifte  verschollen  seyn  ,  wie  die  Indtsnerhorden  selbst,  aus  deren 
Munde  sie  verzeichnet  worden  waren.  Es  schien  demnach  geeigneter, 
unsere  Liste,  welche  aus  den  letzten  acht  Decennien  stammt,  nicht  durch 
älteres  Material  zu  verfälschen.  Zahlreiche  andere  Bezeichnungen,  die 
man  hie  und  da  hört,  sind  so  wesentlich  verstümmelt  und  verdorben, 
dass  es  ganz  unmöglich  ist ,  sie  auf  gewisse  Pflanzenarten  mit  Sicherheit 
zurückzuführen  und  als  Theile  des  Tupi-Sprachschalzes  zu  betrachten.  End- 
lich werden  auch  manche  Pflanzennamen  in  den  verschiedenen  Provinzen 
des  Reiches  unter  so  widerstreitenden  Bedeutungen  angewendet,  dass 
ihre  Aufzählung  nur  ein  schwankendes,  vom  gemeinen  Volke  überdiess 
fortwährend  verändertes  Material  vermehren  wurde.  Für  solche  Fälle 
durfte  die  Feststellung  systematischer  Namen  zunächst  der  umsichtigen 
Kritik  brasilianischer  Botaniker  überlassen  bleiben,  wenn  einmal  die.  jetzt 
in  Flucluation  begriffenen,  Provinzial -Namen  durch  den  forlgesetzten  Ge- 
brauch der  Bevölkerung  gleiehmässiger  festgestellt  und  für  eine  bestimmte 
Gegend  gleichsam  legitimirt  worden  sind,  was  gegenwärtig  nur  mit  einem 
kleinen  Antheil  geschehen  ist. 

Zum  Schlüsse  stellen  wir  hier  noch  die  Tupi- Namen  von  mehreren 
Nutzpflanzen  in  ihrer  Coneordanz  mit  andern,  zumal  südamerikanischen 
Dialekten  zusammen,  in  der  Hoffnung,  diese  übersichtliche  Synonymie 
werde  sowohl  ein  linguistisches,  als  ein  ethnographisches  Interesse  ge- 
währen. In  ersterer  Beziehung  schienen  uns  auch  die  verschiedenen 
Worte  für  die  wesentlichsten  Pflanzentbeile  am  Orte,  weil  ihre  Vergleich» 
ung  unzweifelhafte  Nachweise  von  der  grenzenlosen  Vermischung  der 
Sprachelemente  liefert 


Digitized  by 


Google 


T  ü  P  I. 
NOMINA  PLANTARUM  CUM  SYNONYMS 

AUORUM   IDIOMATÜJL 


Arbor  —  Baum  —  Arvore1*). 

yba,  iva,  üba,  üi>a,  oba,  ova;  —  ymird,  ymyrd,  umird,  ybira,  gord, 
moird,  mora,  bura,  vura,  mura%  myra%  mara,  ura,  urdova,  uru,guara: 
Tupi.  In  Zusammensetzungen  wird  yba  besonders  zur  Bezeichnung  der 
Pflanzen  «Arten  angewendet,  ymird  und  seine  abgewandelten  Formen 
insbesondere  mit  Beziehung  auf  das  Holz;  oba  in  Beziehung  auf  die 
Frucht.  —  Vgl.  409.  Nota. 


üuüehla:  Omagua. 
ymyra:  Araquajü. 
iwira:  Oyambi. 
pangib:  Mundrucu. 
H:  Bororö. 
moird:  Mura. 
ticoti:  Guanas. 
weeg-pai:  Guachis, 
wede:  Chavantes. 
couba:  Cherentes. 
Ode,  Ole:  Chicriabas. 
röjando:  Geico. 
ping:  Masacara. 
pi:  ApinageS  (lignüra). 
py,  clety:  Purecamecran. 
hui:  Gamacan. 
•    hi:  Meniens. 


sahie.  hauue,  huy,  hoindd  (lig- 

num):  Cotoxö. 
qahi:  Tecuna. 
oma:  Caloquina. 
toockö:  Coretü. 

mai,  man-croa,  mebn:  Corop6. 
abaai:  Machaculi. 
abaay:  Copoxö  etc. 
mniomipticajo:  Patachö. 
abooi:  Macuni. 
tchoon,   tchorme,  tchone  gdente: 

Botocudo. 
pou:  Puri**). 
bo  (ambo):  Coroado***). 
me:  Malali. 
mador:  Goatö. 
caico:  Came. 


•)  Mit  diesen  Worten  sind  besonders  jene  für  Wald  und  Flur  zu  vergleichen. 
••)  Pou  bei  den  Caraho  =  campi,  prata,  ist  ein  Beispiel  ganz  entgegengesetz- 
ter Bedeutung  des  gleichen  Ausdrucks  in  verschiedenen  Dialekten. 
■*•)  Arnim,  topioe  wird  (Notic.  do  Braz.  c  53)    sowohl  von  Ximenia  amerieana 
als  vom'  Spondiac  angewendet    Jmbi  der  Masacara  ist  Zizyphas  Joazeiro. 


Digitized 


i'by  Google 


414 


Tupi:  Plantae  cum  synonymis. 


ist,  bewö:  Cayriri. 

tsi-hitscM  (arb.  alla) :  Cayriri. 

cloe-ten  (lign.  durum?):  Cayriri. 

zui:  Sabuja. 

JQe  (lignum):  Pimenleira. 

ata  (panumary):  Manao. 

ugua-schukima:  Marauha. 

rere:  Paravilhano. 

ada:  Ba*. 

atamina:  Cariay. 

a-äta:  AnteH. 

amuena:  Canamirim. 

yuy,  imi,  hibui:  Maxortma. 

j-td:  Jaun-avö.    ' 

huiby\  Culino. 

abahna,  apahna:  Uainuroa. 

auäna:  Jum&na. 

ghenolega:  Passe. 

ffäzo,  aghozo:  Cauixana. 

heicu:  Tariana. 

heicui,  rviisipha  ? Baniva. 

rhiräke:  Marialä. 

noino,  nointno:  Juri. 

taina:  Coretu. 


macambucöü:  Jupua, 
amühi:    Miranha  Carapana-Tapuya.» 
ümdana:  Miranba  Oira-aeu-Tapuya. 
'japud:  Jaüna. 
okergi:  Cobeu. 
jükena:  Tucano. 
yabu:  Curelu. 
hacha,  gaspy:  Rechua. 
iguntia  (quoque  =  sylva) :  Yaguas. 
auaina:  Oregones. 
ivi;  Pirnas.     « 
tqpasey:  Pebas. 
nrntdr:  f<juftos. 
nackuna:  Zapara. 
dufcfo:  Aruac 

daoona:  Guarauno  (Warau). 
«wca,  matffa,  trmpu:  Taino. 
vue-vue:  Galibi. 
hue-'hue:  Caraibi  insularum  (Caftfl- 

nago). 
yequich:    Chaymas,  Cumanagotefe, 

Parias,  Cores  (ex  Tauale). 
oui-choun-tchai :  Maya. 
mamü:  Chile  (quoque  lignum). 


Radix  —  Wurzel  —  Raiz. 


CdrjwJ,  Mrprf,  wpti,  c#?d,  #pd,  «pd:  Tupi.  Dieses  Wort  wird  gegen- 
wärtig in  ganz  Brasilien  für  die  biegsamen  Stengel,  Stämme  und  Luft- 
wurzeln (Lianen,  bechucä)y  bijuco<  bexucum:  Taino,  und  hie  und  da 
cabuya  im  spanischen  Amerika,  sarmentum,  funis  sylvestris,  gebraucht, 
deren  viele  Arten  Verwendung  finden. 


sapud,  y-schipo  (radix  parva,  sar- 
mentum) Omagua. 

oussimo:  Oyainbi. 

ganahö:  Mundrucü. 

pi-niaischaki:  Aponegicran. 

pi-ele:  Purecfemecran. 

kiqfi:  Meniens. 

kasi:  Cot 0x6. 

nat-ja-quai,  naimau  oii  (sarmen- 
tum): Tecuna. 

ghory-ong  (sarmentum) :  Caloquina. 

tatowntre:  Coretu. 

mebn~{mcmp~)-schinto:  Corop6. 


animtschat  -  Hll(g ) ,  angnibtschten : 
Macuni. 

kigiiang,  tchonne-ütak :  Botocudo. 

koujoune  -jikaramme  Qiane):  Bo- 
toc. 

coschon  (liane):  Capoxö. 

mimimiae:  Malali. 

ca-hiere:  Came. 

imützu  mu:  Cayriri. 

ata-üeiyy  aiäta  (sarmentum)  :  Ma- 
nao. 

uteba,mpy  (**m\**U*stLy  Marauha- 

ret&monu:  Paravilhao*. 


Digitized  by  LjOOQIC 


Ttapi:  tfVwitae  cum  (ftjrnonymia. 


«15 


ylutyy  atafy  (tomentu*):  Ba#e. 
yiko*  ata-ira  (sarmenlum):  Gariay. 
a-zaty,  hyby  (sarmentum) :  Araicü. 
hapy  (sarmenlum):  Ganamirim. 
schuku,  msy  (sarmentum) :  Maxo- 
runa. 

Maxoruoa  ferus. 

Jaun-avo. 

mischy    (sarmenlum) : 


ihustapon: 
ivi-lapona: 
huy-tapu, 

GuJino. 
maaba,  hipepy  (sarmenttra») : 


Uai- 


auinapä,    eneiMa    (sanmentttn») : 

Jumatta. 
egpapa  ,     apepue      ( sarmeotum ) 

Passe. 


egätoiü,  zapory,  fptpuMa  (»ar- 

inentum):  Gauixana. 
tscheramy,    ypipy    (sarmenlum): 

Mariale. 
näli,  yp&py  (sarmenlum):  Juri 
ahonauö:  Co  er  u  na.     < 
diabonängte:  Jupua. 
nahqui :  Miranha  Garapana-Tapuya. 
thäbäghu:    Miranha.  -Oir«-acu  -  Ta- 

puya. 
scharijä:  Jauna. 

sapii  uuska  (sarmentum):  Keehua. 
natay:  Pebas. 
pareniana:  Galibi. 
ülagra:  Gatatb.  CaNinago. 


Ramus,  Stolo  —  Ast,  Zweig,  Wasserreis  —  Ramo,  Ra- 
malho,  Esgalho. 

caa-roba,  aca  ymvra  (corrro  arboris),  ymira-racanga  (eapul  arborte) :  Tupi. 


ysacama:  Omagua. 
ere:  Gamacan. 
arandische:  Geico. 
hamkren:  Cotoxö. 
schakae:  Tecuna. 
opina:  Galoquiaa. 
tchonfiemak:  Botocudo. 
po-tihlica:  Puri. 
ba-äjarta;  Coroado. 
ca-pen:  Game. 
ata-aköra:  Manao. 
batiberu:  Marauha. 
yndna:  Bare. 


ychu-ata:  Cariay  {cachu  vel 
ychu:  Keehua  =  gramen), 

aky:  Araicü^ 

tubu:  Maxuruna. 

humynui-sauiä:  Culino. 

apana-ghae:  üainumi. 

epusü:  Passe. 

ghoekona:  Qauixana. 

urukary:  Mariale  (Cfr.  Urucuri: 
Tupi.) 

callma,  bakischka:  Keehua. 

huehue  ibouliri,  HbouUri:  Garaib. 
Gallinago., 


Folium,  Folia,  Ilamus  foliatus,  Herba,! Bylva  —  Blatt, 

Blätter,  beblätterter  Zweig,   Kraut,  Wald.  —   FoNva, 

Rämalho,  Mato. 

cad:  Tupi.  Wird  mannichfaob  zusammengesetzt;  bedeutet  mW.  oba  frucht- 
tragendes Kraut,  oder  Baum;  auch  Wald  (caa  pyterpe,  mitten  im  Walde)* 
caapyim,   caa-pit   captm  heiast  ursprünglich  Gras  K.  dann  Kraut,  das  in 


Digitized  by 


Google 


416 


Tupi:    Plantae  cum  sylionymls. 


dem  gereinigten,    abgetriebenen  Walde  oaehwäotaat;   wird  aber  Aach  für 
verschiedene  Gesträuche  gebraucht. 


ghd,  cdva:  Omaguas. 
äatai:  Mura. 
thöp:  Mundrucu. 
parachö:  Cayapos. . 
defU:  Chicriaba8. 
aranäkche:  Geioö* 
uöthesu:  Acroamirim. 
tuhlolo:  Purecameeran. 
erreh?  Camacan. 
ere,  cai  =  gramen:  Cotoxö. 
tri,  naiatu:  Tecuna. 
haghpapang:  Catoquina. 
joogörö:  Corel  u. 
Ischupische :  Coropö. 
mischuill:  Macuni. 
jiäm:  Bolocudo. 

djioukran  (folium  palmae) :  Botoc. 
jamme:  Bolocudo. 
tschope:  Coroado. 
tschupan-gue:  Coroado. 
ca/aie:  Game. 

phüh  (herba):  Cayriri  et  Sabuja. 
ttmarhy  umä:  Pimenteira. 
ata-dna:  Manao. 
ata-siby:  Marauha. 
atabana,  dabänube:  Bare. 
ataua:  Cariay. 
alupuena:  Araicu. 
sapahna:  Canamiri. 
tschüascha:  Mayoruna. 
huinsin  (herba) :  Mayoruna. 
naispou:  Mayoruna. 


mang:  Culino. 

dbanaipahna:  Uainuma. 

apanapahna:  Uainumä. 

aapana:  Uainona. 

apuachpchö:  Juniana. 

apanama:  Passe. 

abarmd,  ghazahoa;  Cauixana. 

apdnape:  Baniva. 

tsapi:  Baniva. 

bahbuuna:  Baniva, 

(Hier  ist  wohl  an  eine  bestimmte 
Pflanze  gedacht) 

adpana:  Mariale. 

nointjü,  noiyou:  Juri.  ' 

nehöphthö:  Coeruna. 

pö:  Jupuav 

nahühi:  Miranha  Carapana  Tapuya. 

ünäamühni'.    Miranha  Oira-acu  ta- 
puya. 

puha:  Jauna», 

onirocä:  Cobeu. 

pughli:  Tucano. 

gi(l)ra:  Curetü. 

rapi,  banJca:  Kechua. 

tni:  Yaguas. 

eouarassa:  Cocamas. 

semay-nemey:  Pebaa. 

zaucko  am;  Zapara. 

ubanna:  Arüac. 

sarombo,  chalombo:  Galfbi. 

yatir:    Chaymas,  Currianagote8  ete. 
teste  Tausle. 


Flos  —  Blüthe  —  Flor. 


potura,  potyfä,  puiyra,  putura:  Tupi.    Wörtlich:    was  aus  der  Hand 

{pö)  oder  den  Fingern  {pö)  hervorkommt  (tiryJÜr:  venire).    (Bei  den 

Puris  und  Coroados  heisst  po  oder  bo  der  Baum.) 


putühki:  Omagua. 
thdt:  Mundrucu. 
jiongbai:  Mura. 
cMrm-ran:  Chavantes. 


loriento:  Geico. 
pin-lü,  binlah:  Purecameeran. 
kuänhmde:  Cotoxö. 
uacha-cott,  atvpm:  Tecuna. 


Digitized  by 


Google 


.  1 


Tupi;  Plajtttp  com.  syatnyopg.. 


417 


gkupong:  Catoquina, 

terühgöröz  Coretu. 

mittar  (und)i  Maeum. 

mouroune:  Botocudo. 

po  (vou)-baina:  Puii. 

(bo~)  po-ponaim:  Coroado. 

(bo-pönem  =  rosa.) 

cä/eie:  Came. 

puru:  Cayriri. 

ßtaiby:  Manap. 

urimy:  Marauha, 

ychiby.  Bare. 

gkochü:  Cariay. 

ghua:  Araicü. 

ghaznbafy:  Canamirim. 

/rimy,  im,  ihuina:  Maxoruna. 

egpeuy:  Culino. 

abanaibi,  apanaipy:  üainuma. 

uatnaü:  Jumana. 

potyra:  Passe  (lupice). 

agäzaü:  ghoekona:  Cauixana. 

mutze-tizybere:  Mariate. 


noohwü:  Juri. 

oeeäe*.  Coeruna. 

thuatoo+caä:  JupuA.   - 

nahtuma-.    Miranha  -  Carapana  -Ta* 

puya. 
igudgheo :     Miranha  -  Oira  -  acu  ♦  Ta- 

puya. 
inkitt,  sisa:  Kechua. 
"  romoai:  Yaguas. 
sariraki  c ,  Oregones, 
hinU:  Panoa 
mt:  Cocamas. 
susumän:  Pebas. 
tuiccia:  Zapara. 
attukuru:  Aruac. 
ana:  Taiftö. 
chepi:      Chaymas,   '  Cumanagotes, 

Parias. 
Amt:  Othomi. 
eboirere:  Galibi. 
\Uefme\  Caraibi  Callinago. 
röjcmdo:  Masacara,  Geico. 


Pructus7  Frucht,  Frutta. 

yM,  *W,  tVf:  tupi.    Nha,  Nia;  quasi  fructus  *ot'  !£*#}»' >  est  Motu« 

BerthoUeliae  excelsae.   (JWm  der  Sandwich  Inseln  ist  Cocos  nucifera,  Nia* 

auf  Mallicollo  ist  Jnocarpus  edulis.) 


iä*  yulaia:  Omagua* 

id:  Mundrucü. 

inji-aihi  (fructus  Ingae?):  tyura. 

patso:  Cayapö. 

decran:  Chicriabas. 

piischö:  Aponegicran* 

kinizo:  Pureaamecran. 

ker4nä:  Coloxö. 

na-rai-ho,  ohrü\  Tecuna. 

uarapy:  Catoquinas. 

telugörö:  Corelü. 

memptd:  Cotopo. 

miJkth,  miita?  Macutii» 

ata-üko:  Manao. 

afaby:  üairacn. 

ata-buku,  däbu:  Bare. 

pata,  ghüku:  Maxoruna. 

vimin:  Jaun-avo. 


rvimy:  Culino. 

abäna-inickia ,  üainuma:  Marl. 

duäkisari:  üainuma, 

ouina-aca:  Juujana. 

egpanaghelat  Passe. 

pinöbfi  BrnivH. 

mysakary:  Mariale. 

yequich,  yepe:   Ctyamas,  Cumaqar 

goles. 
iriae:  Coeruna. 
jabotica:  Jupu&« 
ramdutna :    Miranha  -  Carapana  Ta- 

puya. 
imaghei  Miranha  Oira-aeu  Tapuya. 
unhü:  Curetü. 
uayu:  Kechua» 
beni:  Pauos. 
kmma:  Coeamaa. 

53 


Digitized  by 


Google 


418 


Tupi:    PlaiHae  cum  syatnyoua. 


nemasey:  Pebas. 
iwihü:  Aruac. 

eperi)  eperibö,  tsperibd:  GaKbi. 
ytch:  Maya. 

bubn  v.  bubün:  caro  fraclus:  Arau- 
.  can*   bubxmhd,  bübtm-ia  paiinä 


Guilielma   speeiosa,    irucln   car- 
noso  tupice  in  terra  Amaz. 

Um:  Garaiba  Gallinago. 

(chotme-kone:  Bolooudo. 

mor-keh:  Puri. 


Änanassa.    Bromelia  Ananas  L. 

Ananas,  Nana:  luBitan.  PMta  hispan»  (Fructus  pineae  nuci  similis,  regia 
esca:  Pwr.  Marlyr  Decad.  edit  1574.  246.) 


abacaxis,  auacachi,abachiß:  lu^ 
confer  supra  381.  383. 

nana,  andna,  marbe,  onore :  Chay- 
mas,  Gumanagotes,  Gores  et  Pa- 
rias, teste  Fr.  Truste. 

boniama  ,    guayama  ,     yayagud, 

matzatli:  Mexico. 


yayaouä:   Taino  et  alibi  in  ins. 

anlitl.  —  yayaoua:  Garaib.  Cal- 

linago. —  nana,yayaoua:  Galibi. 
manan,  roucan:   Botocudo.  pusse 

(A.  sylvestris):  ßotoctido. 
uaca:  Gatoquina. 
achupalla:  Kechua. 


Bambusa. 
Canna  lusilan.   Carla  gorda  hispanice. 

tacoära,  tacuära,  tagoära:  Tupi/  (Von  tycoär,  mit  Wasser  mischen, 

wörtlich:    Wasser  «-Ort,    herübergenommen ,    weil  die  Indianer  Wasser  in 

Rohrstücken  aufzubewahren  pflegen.) 


courmouri:  Oyambi.  —  curucche: 
Ghaymas,    Gumanagotes  etc.   — 

guadua:  Taino.  —  tiona:  Garaib. 
Catlinago.  —  po-cahai-  catä: 
Aponegicran.  —  kekrok,  com: 
Botocudo.    —     anieh,   graung, 


oamrinra:  Coroado.  —  fatöh:  Sa- 
buja.  —  cochhegn:  Goropö.  — : 
coleu,  rgi%  rugi,  rugl  in  lingua 
Ghilensium  =  calamus,  arundo 
(cä/ia). 


Batatas  edulis  De  Cand.   Convolvulus  Batatas  L. 

jetica,  hetich:  Lery  edit.  1586.  165.  Tupi.  — ,   ictig:  Oyambi.    —    Petr. 
Marl.  ed.  1571.  262.  263. 


batata:  Taino  (die  süsse  Batata 
bei  Oviedo  2um  Unterschied  der 
qjes,  axes  von  Dioscorea)  Petr. 
Martyr.  262*  263.  —  camotä: 
Mexico,  davon  Camote:  Kechua« 

napi  (mapas?):  Galibi,  —  ma* 
puey,  zamaygua:  Chaymas,  Cu* 
managotes.  —  COUtHÜ:  Ghavaa« 


tes,  Gherentes. 
jolo :  Apinages  et  Carahös.  —  gm* 

ntma:    Botocudo.    —     mouka: 

Gualö.  —  orairai:  Waran. 
tsa:  Macusi.  —    maporu:  Paravil- 

hano.  —   quaiu:  Jucuna. 
cotarouti:  Carajas.  —    imazacka: 

Zapara. 


Digitized  by 


Google 


Tuji:  Plantae  cum  synonymls. 


419 


Bixa  Orellana  L. 

Urucu-üva  (arbor),  urucü,  rocut  rueu  (pigmenlum)  :  Tupi.  «^-  roucou, 
rocou:  Oyambi,  Galtbi.  —    aehioto:  Herrera. 


biche,  bixa,  bischa,  bichet:  Aruac 
chouroucouli  ollocamboui  (semina 
aul  pigmenlum  de  seminibus 
dera8um,  absque  oleo) ;  emdtabi, 
cochehue,  semina  cum  oleo,  fe- 
minis  (quac  rapiae  ex  gente 
Aruac)  bichet:  Callinago. 
am'oto,  coutsawe:  Galibi. 


pybry\   Uainuma. 

ounshi:  Panos. 

payaghü    (arbor    medlci) :    Calo- 

quina. 
ichorme-kraine  (arbor  rubra) :,Bo- 

tocudo.  —  bu-crenke:  Cayriri. 
achiotl,  achiotte,  achote:  Mexico. 
achote:  Maya?,  Kecbua,  Cocamas. 


Colocasia  antiquorum  Schott  et  aliae 
Aroideae  esculentae. 

taya,  tayoba9  tayurä,  taid,  tmoba,  taiabufu:  Tupi.  ?aiou-p.(CaioU'd) 
Lery  edk.  1586.  175.     Tayd    heisst    auch   das  Brennen   des  Pfeffers  im 

Munde.  « 


täya :  Callinago ;  oüäheu:  feminis.  — 
taiay  moussa :  Galibi. 
ouaheu:  Callinago.  ' 


malanga:   Cuba: 
mmfschatteri:  Macuni. 


Capsicum  L.    Piper  hispanicum. 

kyiä,  kiynha,  kytfnha,  kyinha ,  quiya,  quiynha:   Tupi  cfr.  399.  4Ö5. 
Pimente  lasit.  Pimiento  hfep.  —  kyinha  avi  Pimenta  malagueta. 


ikeing:  Oyambi. 

pyman,  pimienta:    Maya. 

axi,  qji,  agest  Taino. 

haatchi:  Aruac.  —    [hacMs:  Ära- 

oom  =  Cannabis]. 
uchu,   acht  (C.  fuitescens),   roc- 

COta  (C.  grosaum):  Kec&ua. 
pomi,  pomüey;  cherer  ,(C.  fruiet- 

cea8  ss  Pimiento    menuätcp): 


Gfoaymas,    Cumaoagotes,  Parias. 

pomi,  pomouy:  oualeiri  (C.  fru- 
<e6cens),  boemoin :  (C.  annuum) : 
Caraib.  Callinago,  quorura  femi- 
nae  djcunt:  äti.  —  hooka:  Wa- 
rau  v.  Guaraunos.  —  thapi: 
Chile.  —  (ihapican:  oapaieo 
condire:  Haveatadl.) 

tömrchäk:  Batocudo. 


Digitized  by 


Google 


4» 


T»pi:  Planne  cum  syttonymte. 


Crescentia  Cujete  L.  —  Cucurbita. 

Aus  den  Früchten  des  erstgenannten  Raumes  (Cuieyba,  Cuegyba, 
Cueygba,  supra  392.)  und  aus  jenen  der  Cucurbita  Lagenaria  (maxima 
und  Pepo,  deren  ursprüngliches  Vorkommen  in  Brasilien  nictrt  naetige- 
wiesen  ist)  bereiten  die  Indianer  ihr*  Trinkschalen  {Cqja:  Tupi)  und 
die  grösseren  Gefässe  (cabazo  port.,  woraus  in  der  Lingua  gerat  cabapü 
aufgenommen  worden;    Calebasse  galt.) 


cuya,  cuia:  Tupi.  — ,  gocrata: 
Apinages.  —  cocormo:  Apone~ 
gicrans. 

keja-coh:  Camacan.  —  keräckka, 
kerächka:  Cotoxö.—  totsa:  Pa- 
tacho.  —  tutschay:  Coropo. 

bin :  Capox6.  —  pokn  dzinrin: 
Botocudo.  —  cun-ata:  Ma- 
cuni. —  crö:  Ma8acara. 

puru:  Rechua.  —  mayetä,  tonton: 
Galibi.  —  ttooüeoühtt  (ärbori 
matiülou) ;  feminis :  hujira  {iwirßi 
tupice):  Callinago.  —  hibuera: 
Taino? 

Cabacü:  TnpiV  vas  cnctrrbitinum. — 
ttiu:  Maya.  —  oelü:  Geico.  — - 
amiaknon:  Botocudo.  —  nja- 
namy  conat:  Capox6.  —   ewi- 


dah:  Aruac.  —  ripich:  Coroa- 
do.  -—  pUibüh:  Sabuja,  —  ton* 
tön:  Callinago;  feminis  thueyu 
(oblongem) ;  thöulöti  -  tvticou; 
feminis  cwnmori:    (rotundum). 

capalht:  Kechua.  —  penca:  Chile. 

Cucurbita  Pepo,  maxima  und  Ci- 
trullus  (Maurongaus  Lery.  167.) 
heissen  im  Tupi  Jurumü ,  gerö- 
müj  was:  bacca  carne  molli  er- 
klär! wfrd.  —    cöch-hoa   oder 

.  hu-hoa:  Masacar*.  —  co-natschu- 
ipei:  Capoxö.  —  {Co,  coi,  jtä, 
joä%  gud  sind  Bezeichnungen 
für  eine  ßeerenfrucht.) 

grütztiS  (C.  Ciiruilus):  Masaeard; 
batia:  Callinago.  > 


Dioscorea 
Card,  caraZy  gard,  mangard:  Tupi,  Oyambi. 


impobo:  Apinages.  —  cratro:  Ca- 
rahos.  —  cöschio:  ,Capo*6.  — 
tsipoid:  Macusi. 

mtaon:  Botocudo.  —  ma-poru: 
Paratithane.  —  dje:  Taino? 
(Primer  viage  de  Colon;  Navar- 
rete  Colecion  1.93.)  mdmes,dmes9 
m'dmes:  T*xno;  toamui  Cufra. — 


inname,  inhame,  injame:  Paria. 
{Yämi  atrgfiee).  —  Dioscorea 
(Helmia)  bulbifera  (eingeführt) 
heisst  in  Brasilien  Infame  de 
S.  thome,  Batate  do  ar  (weil 
sie  Knollen  in  den  Achseln  der 
Blätter  bildet). 


Gossypium.    Baumwolle.    Algod&ö. 
"(Dife  in  Brasilien  zumeist  vorflndlicM,  ursprüngliche  Art  ist  6.  vrtifölium. ) 


amfrtii,  tmgntity  amertiu,  (Lery 
edit.  1586.  159.)  fltotmfo,  ama- 
mu,  manym;    (filum:  amyniü- 


inmbö).  —  amoniou:  Oyambi; 

amoman-iwira  (ftiitex)  enimfh 

,  poü  (ftkim)v    amoui/o:  Apiacas. 


Digitized  by 


Google 


Topic    Planta«  eiro  synonym«. 


rnnagno:  Coeamas. 

amoulou:  GaHbi.  —  manhoulou, 
icaltettpoue:  C*Uin«go,  aüämou- 
lou  feminis.  -*-  mäpu:  Taino, 
Eyeri  (Ceybamri  auch  die  Wolle 
von  Bombax  genannt,  der  bei 
den  Chaymas  Cumaca  heissU) 

Otoquat:  Chaymas;  (filum:  tapi- 
chen,  daher  tapicho,  die  Be- 
zeichnung des  Faden  ziehenden 
und  sich  im  Erdboden  ansam- 
melnden Milchsaftes  von  Sipho» 


nia,  abzuleiten  ist). 
co Hämo:  Guayetirus.  —    nainm: 

Guanas.  —   meclaala:   Guachis. 
cabaji,    Cherentes.     —    gebatsi: 

Acroamirim.  —  caterotü,  carato; 

(filum:  carOtiniu):  Apinages.-— 

kaihodme :  Carabos.  —  moutchai : 

Gualö. 
yxomtom:  Cam£.->~  uiku\  Kechua. 

tvash-move:  Panos. 
ychcaxihuitl:  Mexico. 


Hura  brasiliensis  Willd. 


oa facuy  oassacu,  uassacu,  guacacü,  assacu:  Tupi,  i.  e.  ecce  magni 
effectus,  ex  oa,  gua  praepositione  demonslrativa,  cacy,  sacu  violenter 
agere,  dolores  eiere.  Ein  Baum,  dessen  giftige  Milch  besonders  zur 
Betäubung  der  Fische  angewendet  wird.  Die  Indianer  nannten  uns  den 
Baum  oft  von  freien  Stucken,  wcqq  wir  nach  dem  Namen  des  Pfeilgifles 

Urari  fragten. 


uaschiba:  Omagua.  —  oasiba:  Tc- 
euna.  —  oassacu:  Jumana. 

asacu:  Bare.*—  uasaghati:  Caui- 
xana.  —  maiyauy:  Manao. 

maiäby:  Gariays.  —    qpo:   Passe. 


ata:  Marauha.  —    aria:  Culino. 
esu:  Canamirim.  —  gotno:  Maxo- 

runa.   —    apanacapy:   Mariate, 

Juri. 
ysiro:  Kechua  (Maynas), 


Genipa, 


gentpapo,  jenipapa:  Tupi. 
xagua:   Taino,    Chaymas  elc-   — 
chtoud:  Äniac  —    toboutoubou: 
Callinago     et     earum     feminae: 
chaouä.  —  caruto:  Guaraüno. 


nottikai:  Guaycurus. 
turne:  Panos. 
ouito:  Cocamas. 


Manihot  utilissima  Pohl  Jatropha  Manihot  L* 

Mandüba,  Mandiba,  Mändubn,  Manibv  (yfoniz);  Mandiocca,  Mandi- 
hoca,  Mandioca,  Mamoca  (radix) ;  ui,  uy ,  ouy  (vide  supra  p.94,  farina) ; 
ui-pü  (farina  recens),  td+antom  (dura);  beyu,  mbeyu  (farina  tosta  in 
placentis);  meape  atttam  (panis  bis  coctos);  meapS  (panis):  Tupi.  — 
Es  gibt  von  dieser  Pflanze  (der  Yuca  agria  hiepan.)  zahlreiche  Sorten, 
welche  «ich  sowohl  durch  Gestalt  und  Farbe  der  Stengel  und  Blattstiele, 
als  dureh  die  zur  Reife  der  Wurzel  notwendige  Zeit  unterscheiden. 
Memipipoca-minm ,  Manibaru  werden  nach  18,  Afaniba-tatu,  Monat* 


Digitized  by 


Google 


.Tupi:  Planta«  cuj»  synonymis« 


buna  nach  12,  Mitnetinga  und  Parati  nach  8  Moniten  reit  Auch  in 
andern  Indianer -Sprachen  haben  diese  Varietäten  verschiedene  Namen, 
welche  jedoch  nur  mühsam  auszumiUeln  und  feeteusteilen  sind.  Ja  es 
gelingt  oft  nicht  einmal  die  Bezeichnungen  für  die  Pflanze,  die  Wurzel 
und  das  daraus  bereitete  Mehl  zu  unterscheiden«  Unter  den  meisten  der 
hier  verzeichneten  Worte  durfte,  wenn  es  nicht  ausdrücklich  angegeben 
ist,  zunächst  die  Wurzel  zu  verstehen  seyn. 


tnanihoc  (radix) ;  meyou  (farina) : 
Oyambi  et  Galibi. 

schitaman:  Mundrucü. 

ahinaiodi :  Guaycu rüs. 

kau,  cachü:  Masacar&. 

culpa:  Acroamirim. 

guule:  Purecamecran. 

ffwodra  (radix):  'Aponegicran. 

casch  ( planta);  cahatschieihih, 
kahutje  (farina):  Camacan. 

kaiü:  Meniens. 

manioca;  tihai  (radix):  Tecuna. 

kitschere ,  uütschtirö;  enghiumü, 
ungküomü  (farina):   Pimenleira. 

tauäpy:  Caloquina. 

auütühri  (farina):  Corelü. 

kdn  (farina):  Coropö. 

cdn,  corfon  (farina):  Capoxö. 

cohomm  (farina);  Patacho. 

coon,  kohth  (farina):  Macuni. 

bihuh  (farina):  Puri,  beiju:  tupice. 

bi/u (farina):  Corozdo,beiju:  tupice. 

muiccuh  (farina):  Cayriri. 

quen:  Marauha. 

küpe  (radix);  eimü  (farina);  tkü 
( beijü) :  Macusi. 

köle  (radix);  kei  (beijü);  totu  pa- 
ni  (farina);  eme-ramu  (amy- 
lum) :  Paravilhano. 

xmote  (radix) \  camcade  (plan- 
tula);  ui  (farina) ;  jabofH  (bei- 
jü); calH  (amylum):  Uirina. 

ghay:  Araicu,  Cauixana;  mazoaka 
(farina) : .  Cauixana. 

ghanury:  Manao. 

ghunury,  ghanury:  Canamirim. 

fhamtzy  (planta);  matchuea  (fa- 
rina); cusi  (beijü):  Bar& 

matsuca,  matshuca  (farina) :  perite, 
etwa,  ahosi  (beijü):  Baniva. 


ghanitzy:  Cariays. 

tzumaizia:  Mariate. 

bitima-aza:  Culino. 

ghany\  cdou,  omohö,  gdö  (farina) 

vre  (beiju)  :  Uainumä. 
caui    (farina);    peüitha    (beiju) : 

Tariana. 
ghey:  Jumana. 
ghenya:  Passe. 
caeru  (radix);  cachi  (planta);  ci 

(fariha);  cumün  (beijü);    ofurü 

(amylum):  Jucuna. 
odfjou-oura :  Caraj&s. 
aso,  haca,  aza:  Maxoruna. 
atza  (radix);  atza-mutu  (farina): 

Yaun-avo. 
dhamu,  omoho  (faripa);  orö  (bei- 
jü) :  Juri. 
atsa  (radix):  Panos. 
6ha  (farina):  Coeruna. 
pdagari  (farina):  Jupui. 
zoböa   (far.):   Mi  ran  ha   Carapana- 

Tapuya.' 
zohbumbu    (far.):    Mirauha    Oira- 

acu-Tap.- 
uäl(r)ha  (ferina);  a&imo  (beiju): 

Coheu. 
poöca    (farina);    ahöua    (beijü): 

Tucano. 
bagaria  (farina);    baede  (beiju): 

Curetü. 
sucia;  Yaguas. 
1  yamiri:  Cocamas. 
coaleshe:  Pebea. 
momoria:  Iquitos. 
calH  (radix):  Aruac. 
wem,    yvca  (planta,  radix);  c«- 

zabbi,  cesaviy  cassove,  cuzavi 

(ferina):  Taino  (Petr.  Martyr  ed. 

157*  p.  7.  262.  263.  301.)  — 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Piantae  cum  synonyrais. 


423 


in  dialect  Antillarura:  cuac> 
maru. 
feiere,  quiere  (planla) ;  oleiba, 
chibiba,  eibiba;  feminis  maru, 
keUtona  (farina);  xauxau,  yo~ 
hüau  (beiju);  cachiri-poue 
(suecus  expressus):  Caraib.  Cal* 
Unago. 


qwchere, '  guecharapo    (planla), 

Chaymas,  Cumanagole& 
caüit,    hemachtig    ( beiju)    Caraib. 

auf   Trinidad    (Dudley,    Aroano 

del  Mare). 
huacamote:  Mexico» 
ayarüma:  Kechua. 


Manihot  Aypi  Pohl.  Jatropha  Manihot  var.  dulcis  12 

aypi)  aVP*m>  aypi™  (Not.  do  Braz.  c.  43.  Piso  I.  52.  IL  114.  115.  305. 
Marcgr.  65.)  Diese  im  äussern  Ansehen  schwer  von  der  im  rohen  Zu- 
stande giftigen  Manihot  utilissfma  iu  unterscheidende  Pflanze,  mit  mil- 
dem Safte,  welche  nicht  so  all  zu  werden  pflegt  und  meistens  schon  im 
fünften  Monat  verspeiset  wird,  kommt  ebenfalls  in  mancherlei  Varietäten 
vor.  Sie  heissen  meistens  nach  der  Farbe  —  una,  tinga,  miriti,  sara- 
cura^  die  schwarze,  weisse,  rolhe,  braune  u.  s.  w.  . 


Diese  süsse  Mandiocca  (Yuca  dulce 
hispao.)  heisst  bei  den  Chay- 
mas,  Gumanagotes,  Gores  und 
Parias:  cazet,  cachite,  und  "es 
werden  davon  bei  Fr.  Tauste 
folgende   Varietäten    angegeben: 


caztrtpuer,  morocopuer,  guara- 
cqpuer,    teypanpuere ,    enmati* 
puere,  cumacapuer. 
bomata:  Taino  (Oviedo).  —  ca- 
magnem:  Gallinago. 


Musa  paradisiaca,  —  Musa  sapientüm  L. 

pacöba,  pocöba,  pacöva,   bacöba  tupice. —   Pacoba1  Pacoveira,  — 
Banana,  Bananeira:  vulgo. 

Allgemein  ist  die  Annahme  in  Brasilien ,  dass  die  erstere  dort  ursprung- 
lich einheimisch  sey  (im  wilden  Zustande  habe  ich  sie  jedoch  nirgends 
gesehen),  und  dass  die  andere  aus  Guinea  eingeführt  sey  (daher  Ba- 
nana de  S.  Thome).  Die  Namen  gelten  vorzugsweise  von  Musae  para- 
disiaca  und  wo  die  Frucht  gemeint  ist  steht  F. 


pacowa:  Apiacas.  —  banälä:  Oma* 
guas.  —  bacovä:  Muodrucu.  — 
bacowe:  Oyambi. 

ouata:  Guanaa. 

wüthra:  Guaehis.- 

baco:  Chavantes. 

chou-poiran:  Cherentes  F. 

amiotsche:  Chicriabas. 

tereu-ti:  Apinagcs  F. 


hoco-honizo :  Purecamecrans. 
bububärä:  Aponegicratis  F. 
poutpout-chilo  F.  (chitoosL  arbor?) 

Garaho. 
incru:  Meniens  (M.  sapienlum). 
tacko:    Gamacans  (M.  sapienlum). 
taio:  Coloxo. 
pohi:  Tecuna  F. 
tsipary:  Gatoquina. 


Digitized  by 


Google 


224 


Topi:  Ptapla*  cum  syatnymta. 


ogögüäri:  Goretd 

mipcaj:  Capoxö.  (M.  sapientum). 

aUmpt&i    atmtak:    Macuni    (Ba- 

.  nana).  f 

bahöh:   Puri  (Banana);  jüpolcun, 

üpokanne:  BoUku4o. 
bacoeng  (M.  paradisiaca);  bucom- 

bunt  (M.  sapientum) :  Goroado. 
maquajaha:  Guato  F. 
tmcobä:  C&yriri,  Sabi^ 
banäla:  Manao,  Bare,  Araicü. 

Schetshu:  Cariays.t 
uru:  Macusi  F. 
paluru:  Paravilhana  F. 
panala:  üirina  F. 
banabüe:  Canamirim. 
sigui,  sinquiny,  sincui:   Maxoru- 

na  F. 
canna  (?)  puöra:  Jaun-avo  F. 
banära:  Gulino  F. 
panahle;  Hain  um a. 
bmara:  Juoiana  F. 
paru:  Jucüna  F.* 
pdnara:  Passe,  Oocamas,  Pebas. 
palatna,  palatana:  Baniva. 
djaia:  Carajas  F. 


<ta(Ä)i:  Tariana  F. 

oärama,  weramä:  Juri  F. 

bandura:  Goeruna. 

obutüga:  Jupui  F. 

tiizuzu:  Mtranha  Garapana  Tap.  F. 

ttgühö:  Miraoha  Oira-acu  Tap.»  ¥. 

orlhi:  Gobeu  F. 

ohöh:  Tucano  F. 

gopeiabuh:  Curelü. 

samboai:  Ya$uas  F. 

samouäli:  Iquilos  F. 

titsa:  Oregones  F. 

prätane:  Aruac. 

banana,  camois:  Taino  (Eyeri). 

balalanna  (M.  paradisiaca) ;   bac* 

coücou,    baloulaca,  paco  (M. 

sapientum):  Galibi. 
baJatanna    (M.   paradisiaca);    to- 

Cötfa(spadixfructifer) :  Gallinago. 
baloulou  (M.  sapientum) :  Callinago. ; 
pusman  (M. paradisiaca);  yaguara, 
enguineya,    cntia   (M.  sapienlum, 

El  Piatano  domimco,    Im   Va- 
%nana) :     Chaymas ,    Cumanago- 

tes  etc.- 
maya*  Sandwich. 


Nicotiana  Tabacum  L.  Tabak.  Fumo,  Tabaco. 

petum,  petume,  pety,  pytyma,  pyter  (fumare);  pyiybao  (ijstula  fumaria); 
Tupi.  (suprä  p.  85.)  ptitüma:  Manaxö  in  ins.  Marankäo.  petema:  Apia- 
cas. —  penteu:  Cayowas.  —  pytyhht:  Omaguas.  —  pitema:  Cocamas. 
petemma,  petemmora,  macourey,  emououk  (fumare):  Oyambis.  — 
tchehäe:  Mura.  (Das  Wort  cachimbo,  caximbo,  cachimbdo  für  Tabaks- 
pfeife gehört  wahrscheinlich  einer  Negersprache  an). 


ndaloda;  ayotitai  (tubulus  tabaci- 
nus,  Zigarre):  Guaycurüs. 

tchahi:  Guanas. 

ouchete:  Guaehis. 

arenä:  Cayapos. 

waari,  oati,  ouam:  Chavantes. 

oaanijeu,  quanyeu:  Cherentes. 

pehy,  päeih:  Geicö. 

hym,  hingza;  cuuni  (ftstula  fu- 
ro aria):  Masacara. 

uari:  Acroamirim. 

karinxaeo,  karemai  Apinagea, 


borahö:  Aponegicrtns.     (Eben  so 

die  Tabakspfeife). 
beuro:  Tucano. 
paro:  Carahös. 
hiah:  Camacan. 
aptschtgn :  Coropö,  Coroado.  ombö 

(fist.  fumar.) 
apuschaj-minjon:  Capoxö. 
gninnang,   anguimmg,    angemtm: 

Botocudo« 
pöke:  Puri. 
boke\  boke  iske  (ad  fumaadum); 


Digitized  by  LjOOQIC 


•Tupi:  Plantae  tum  eynonymis. 


425 


tabaco  (pulvis  üb.);  boke  mot- 
che  (fumare);  boceh,  bröhma 
(ftslula  fumaria):  Coroädo. 

poiuh-,  pohih-potäh  (fistula  fuma- 
maria):  Sabuj4. 

paewi:  Cayriri. 

maboo:  Guato. 

tscMamng\  tomiYz^  (fistula  fuma- 
ria):  Pimenieira. 

kouwai,  kawai;  ulschinaH  (fisi. 
fumar.):  Macusi,  Arecunas. 

kau-vdi;  kau-vai  natabu  (Äst.  fu- 
mar.): Paravilhana. 

rumoe;  rumoe  taräna  (ftst.  fum.): 
Jaun-avo. 

dema:  Guipunavi. 

iema:  Tariana. 

jema:  Maypures. 

eeh,  djeema:  Baniva. 

scema:  Caveri*). 

schama:  Alorai  in  Guyana. 

coote:  Carajas. 

jiyä:  Juri. 


buH:  CoWü. 

sayri:  Kechua. 

chica:  Panos. 

yaari,  yeury:  Aruac. 

cogioba,  coMba,  cohoba;  tobaco 

(eigarro):  Pelr.  Martyr;  bacana: 

Taino. 
tamotä:  Galibi,  Caribi  in  Guyana. 
iamai:  Accawai. 
akae,  ahäh,  aohd:   Guarauno  v. 

Warau. 
iouü    (herba);    chaccouba    iouU 

(pulvis):  Caltinago. 
caguay;    tamot   (eigarro);    tapo- 

chen  (pulvis  tabaci):    Cbaymas, 

Cumanagotes. 
vreit:  Caraibi  in  ins.  Tri ni tat.  (Rob. 

Dudley  1559.) 
kutz:  Maya. 
queeza:   Zapoleko    (Juan   de  Cor- 

dova  Diccionario  p.  314.) 
pycietl:  Mexico. 
hangui  (fumare):  Patagon. 


Oryza.   Reis.   Arroz. 

abaty  i,  abatiopt,  auati-y,  quasi  Zea  minor;  in  dialectis:  ubaxi-i,  aba- 

xi-i,   auatiapi)  abati,  aualy-mirim:  Tupi.    (Pflanze  und  Same  meist 

gleichnamig),  pady:  malaice! 


cotsche:  Chaväntes. 

piryaypingnio:  Masacara- 

Ouatjy:  Tecuna. 

bahaeti:  Aponegicran. 

pon-as$am(t)nanff:  Macuni. 

JapkSfdn:  Botocudo. 

urussu:  Coroado  {Arroz:  loaiU) 

arrossu:  Sabnj*  (Arroz). 

uassi-vimin:  Jaunavo. 

sches:  Maxoruna. 

nauü;  Gulino. 


pupery-pichkya:  Oainuma. 

auaiy-hy:  Jumana. 

yuaka:  Passe. 

meatschyny:  Araicü. 

uaii-y:  Manao. 

aury;  oy  (farina):  Cariays. 

vary  vor  houfoung:  Madagascar. 

petre:  Macassar. 

pare,  hart'.  Oceanicae  insulae. 

neu:  Malabar. 


♦)  In  der  Sprache  des  Landes  Guey  am  Gambia  in  Africa  heisst  der  Taback 

diamba  und  die  Tabakpfeife  guimS:  Bull.Soc.  deGeogr.  1859.  XVIII.  40. 

Granom0ryzae6ra*:  Malai.  bera* :  Macassar.  bhra:  Ternate.  mi,bi:  sinice. 

bias:  Lampong.    baas,  bahus:  Bali,   bad:  Bengala,   neti:  Malabar.  haia: 

'  Amboma.  tokos:  Timor. 

54 


Digitized  by 


Google 


496 


Tupi;  Planta  cum  synoBymiß. 


Phaseolue.  Bohne.  Feijfto. 

Comandä,  Oomendd:  Tupi,  Apiaca.    Dies  Wort  bezeichnet  im  Allgemei- 
nen eine  Bohne,  Hülsenfrucht  und  wird  von  verschiedenen  Pflanzen  ge- 
braucht. 


kaihouki:  tiuand. 

panschu,  pcwetyeu:  Ch^vanie. 

ouajtrryo:  Cherente.  , 

haunga:  Aeroa  roirim. 

bencoutey:  Apinages. 

cascha:  Capoxo. 

gityay  kegna:  Coloxo. 

kelschiethah:  Macuni. 

joanta,  erä-him  (spee,  nigra>  Bo- 

tocudo. 
fi$ehong  (fe|jao:  port.)  Coroado, 
tlambena:  Puri. 


pation-atoniti:  Caraho, 
kekuretareguen  (Cicer):  Palagon. 
möupariroca:  Guato. 
gömung-tamhare ,  kern -tamp ort: 

Piraenleira, 
kitnung:  Masacara. 
iumassassa:  Paravilhana. 
camßta:  Caraja. 
kura:  Jaun-avö. 
purutü:  Kechua. ,. 
mancönü,  mibipi:  Callinago. 
degul:  Araucan. 


Sfcccharum   officinarum  L.  Zuckerrohr.     Canna 
d'assucar. 

viba-ce6my  iaboea-etm,  i.  e.  arundo  dulcis:  Tupi.  (viliose  scriptum  ta- 
comaree  Piso  H.  10Q.) 
i 


naaho:  Guaycurü. 

doiyee:  Chavante,  Cherente. 

kumerine:  ßotocudo. 


tubanria:  £uri. 

taupanna;  Coroado. 

adsucrg  (sacchärum) :  Masacara. 


Smilax  papyracea.  Salsa,  Salsaparilha,  Zar$a. 


cepo-etm,  cipo-tmr  cipo-im,  xi- 
pö-em  i.  e.  sannentura  dulce: 
lupice  vulgo.  sahldsa  (salsa): 
Omagua,  Marauha. 

yaxUa\  Tecnna.  —  mempo:  Maxo- 
runa.  —  panü:  Passe., —  ghau- 


ys-piritüchy.  Canamirim. 
ghur&byty:   Mariale,  —    axüchsäl: 

Araicü.  —  mai-pämusa:  Culino. 

—  ropo:     Chayraaa,     Cumana- 

gQtes. 
chequen (Ruueus, Smüax}:  Araucan. 


Spondias  L.  (arbor  fructu  eduli.) 

acajä,  cajd:    Tupi;    umbu,   imbu  (Spondias  tuberosa  Arruda),  vox  ex 
atio  idiomate  recepta? 

obo:  Taino.  j       managotes,  Parias. 

camare  (arbor):  Chayoms.  |  zigöh  (fruclus),    zigöh  ping,  zi- 

marapa  (fructus):    Chaymas,  Cu-   |       göh  ku  (arbor):  Masacara« 


Digitized  by 


Google 


Tttfi;  Piamae  cum  synonym. 


427 


TheobromA  Cacao  L.  .  •    * 

Cacaü  vulgo,  in  „Lingua  gdral"  videtur  inlroductum  e  cacehuatl  Mexiea- 
ttarum.  —  acdo:  Omaguas. 


pundma:  Marias.  —  sapere:  Te- 
cuna.  —  nokern:  Maxoruna.  — 
ffhdo:  Caubtana. 

yueru:  Marauha.  —   akäouy:  Ju- 


mana.  —  ako:  Araicü.  —  pö- 
rurü:  Pass6.  —  tschuisno:  Cu- 
lino.  —  codea:  Canamirim. 


Urari,  Urary,  renenum  sagittarum, 

ur  venire,  ßr  cadere,  y  pronomen  relativum;    quasi  diceres:  quo  veniat, 

is  cadel. 


tmklaly:  Omagna. 
apd\  Juma*a,  Passe. 
haapahiy:  Uainoma, 
hadpahry:  Juri,  Mariate. 
dpary:  GatiixanaU 
aigdbia:  Canamirim. 
maudghory:  Manao. 
emaudgkuty\  Bare. 
nvmanäckai  Zaptra. 
pehüchuru:  Catoquina. 


ghure:  Tecuna. 
puuscho:  Maxoruna. 
puisca:  Culino. 
ukaüena:  Marauba. 
tieto:  Araicü. 
ynipy:  Cariays. 
ramou:  Yaguas. 
romoky:  Pebas. 

ampy,    hampi:    Reefaua    {amby: 
Tupi  =  piluita,  mucilago,) 


Zea  Mays  L.  Mays/ türkisches  Korn.   Milho. 

ubä-tim,  viba-Hm,  ubatim ,  avaty ,  üvatyi:  Tupi.    Cfiv  supra  408.    Gra- 
men viba,  nasulum,  Hm  [tim  =  fruclus:    Callinago)  oder  viba-tuüma, 
gramen  medullosum.     Das  gegohrene  Getränke  daraus:    cauhy,   caö-y; 
(Aus  Mandiocca  caonry.') 


auaiy,  abaiy:  Omaguas,  Oyambi. 
—  awate:  Cocamas.  —  aüo- 
assy:  Galibi. 

avachit,  aoachy ,  goaxi:  Caraib. 
Callinago:  feminis:  maricM,  ma- 
rin. 

Utacott:  Guaycurus. 

musetdü:  Cayapös. 

no$che\  copaschu  (farina):  Cha- 
vantes. 

nejeu:  Cherentes. 

notschS:  Chicriabas. 


ranglonö:  Geico. 
mütgkü,  muigku:  Masacara. 
nooUchiö:  Acroa  mirim. 
eouecacrain/ci:  Apinages. 
bohngü:  Aponegicrans. 
po-outi:  Carahös. 
kschö:  Meniens. 
keihiö:  Coloxö. 
scJuauü:  Tecuna. 
naty:  Catoquinas. 
apunacha;  apunacha  imt\jon  farina 
(mingdu  e  linguaNigrit) :  Capoxö. 


Digitized  by 


Google 


427 


Tupi:    Planlae  cum  synonynis. 


tschumnam:  Coropd. 

menaschahm,  punadhiam:  Macuani. 

püttschon:  P«taoh6. 

jadmrun:  Botocudo. 

manajä:  Malali. 

maky:  Puri. 

maheky;  viru  (potus  fermentatus) : 
Coroado. 

nuy'ei:  Guato. 

nhere:  Came. 

mascMcöh :  §abuja. 

mosiccih  (plaola);  bucupy  (fruc- 
tus);  madzo  (fructus  tostus); 
«W»ty  (panicuta);  nnipn  (potus 
fermentatus)  Cayriri. 

ihauatöh:  pimenteira  (potua  fer- 
mentatus: unku.) 

audty:  Manao. 

naty:  Marauha. 

anai,  anain:  Maeusn 

aihmain:  Paravilhana. 

auaU:  Uirina. 

macanaschy:  Bare. 

yuanaty:  Cariays. 

meUcky:  Araieu. 

schischy:  Canamirim. 

schuky:  Maxoruna. 

schröki;  sökö-mvtü  (farina  Mayd.): 
Jaun-avö. 

tschüky:  Culino. 

schequi'.  Panos. 


pethkya:  Uainuma. 

yrary:  Juraana. 

cane:  Jucuna. 

mary:  Paste. 

mazy:  Cauixana. 

pekyei  Marisie. 

sarö:  Kechua(inMaynas.  In  Peruvia 
culmua:   trirti,  spadix:  choeüa.) 

hazez:  Apalache. 

yasit:  Cora. 

marisi:  Aruac. 

mahiz,  mayz:  Taino,  Yucatan. 

nowcom:  Guarauno. 

aymzet  aHaze  (Mais  ciriaeo);  yu- 
rar  (M.  tierno) ;  motz  (Mais 
yucatan);  zanur  (semioa);  Uh 
pochen  (farina) ;  yucche  (potua 
fermentatus):  Chaymas,  Cuma- 
nagotes,  Corea,  Parias. 

yxim:  Maya, 

tlaolü:  Mexico.  (Bern*,  ed.  Recdu 
242). 

o-os:  Guabe  in  Mexieo. 

co-ftifTequiaisteco  in  Mexieo. 

goa,  gua,  hua,  ua:  Arancan. 

jagong:  raalaice. 

yu  schu  schu:  sinice. 

sqco,  tsacou,  tsatsak,  fidme  ba: 
Madagaskar. 

kottokoUri:  Fulah  (Seetzen). 

märek:  Darfur  (König). 


Digitized  by 


Google 


NOMINA  ANIMALIll  IN  LINGUA  WIM, 

«Uecte  synonymia  e  looltis  unguis  pmeserdm 

Brasiliae. 


Thiernanen  in  der  Tnpisprache, 

mit  Synonymen  ans  anderen  Sprachen  und  Dialekten,  besondere 

Brasiliens. 


Digitized  by  \J OOQ  IC 


Digitized  by  LjOOQIC 


Uegenwärtiger  Zusammenstellung  liegt  eine  früher*)  ver- 
öffentlichte Liste  von  Thiernamen  in  der  Tupisprache  zu  Grunde, 
welche  ich  seitdem  zu  erweitern  mehrfache  Gelegenheit  gefunden 
habe.  Es  schien  mir  aber  zweckmässig,  hier  noch  einen  Schritt 
weiter  zu  gehen,  und  jene  zoologische  Nomenclatur  einer  Lingua 
firanca,  die  durch  einen  grossen  Theil  von  Südamerika  gilt,  tnit . 
eitter  Gonoordanz  aus  mehreren  andern  Sprachen  und  Dialekten  in 
Verbindung  zu  setzen.  Für  die  Zoologie  können  diese  Worte  aller- 
dings nur  von  einem  höchst  untergeordneten  Interesse  seyn;  nur 
einige  wenige  sind,  zumal  von  dem  Herrn  Fürsten  Maximilian  von 
Wied,  in  systematische  Schriften  eingeführt  worden,  und  sie  wer- 
den, wie  so  vieles  Andere,  was  wir  von  jenen  nichtigen  und  vor- 
abergebenden Wilden  aufgezeichnet  .haben,  wie  die  Stamme  selbst, 
spurlos  verschwinden.  Nichts  desto  weniger  sehe  ich  mich  von 
der  Unterdrückung  derselben  abgemahnt  Manche  dieser  Thier- 
namen sind  ein  Vermächtnis  meines  Freundes  und  Reisegefährten 
v.  Spix,  welcher  sich,  eben  so  wie  ich,  zu  der  Fixirung  derselben 
aus  zwei  Gründen  veranlasst  sah.  Es  konnte  uns  namlieh,  während 
wir  unter  den  Indianern  verweilten ,  night  entgehen,  dass  sich 
aus  den  wenigen  und  mangelhaften  sprachlichen  Bruchstücken, 
dergleichen  der  Reisende  bei  einem  kurzen  Aufenthalte  zu  sammeln 
vermag,  für  die  Linguistik  nur  dann  ein,  ohnehin  sehr  gering- 
fügiges Resultat  ableiten  lasse,  wenn  man  sie  in  ihrer  Solidarität 
ergreift  Die  Abwandlung,  welche  ein  und  dasselbe  Wort  in  dem 
Munde  vieler«  bald  nahe  bald  fern  von  einander  lebender  Indianer 
erfahrt,  tnuss  gewissen  Gesetzen  unterworfen  seyn,  und  so  möchten 
denn,  wünschten  wir,  diese  ohne  deutliche  Haltpunkte  in  ein- 
ander überfließsenden  Worte  der  einzelnen  Dialekte  vielleicht  einiges 


*)  Sitzungsberichte  der  K.  Bayer.  Akad.  d.  W.  v.  10.  Nov.  1860. 


Digitized  by  LjQOQ IC 


432 

Material  liefern  für  den  physiologischen  Sprachforscher,  dem  es 
um  die  innern  organischen  Gesetze  der  Laut-  und  Wort-Bildung 
zu  thun  ist.  Eine  noch  grössere  Bedeutung  aber  legten  wir  auf 
diese  Thiernamen  in  ethnographischer  Beziehung  unter  der  Vor- 
aussetzung ,  dass  Jäger,  die  ein  und  dasselbe  Wild  mit  dialektisch 
zusammengehörenden  Namen  nennen,  selbst  zusammen  gehören. 
Es  scheint  uns  aber  die  Vergleichung  dieser  Thiernamen,  wie  man- 
ches andere  sprachliche  und  ethnologische  Phänomen,  die  Annahme 
su  bestätigen,  dass  wir  in  dem  bunten  Gewirre  grösserer  und  klei- 
nerer Menschenhaufen  in  Brasilien  das  Resultat  vielfacher,  über 
die  Grenzen  Brasiliens  hinausreichender  j  zu  verschiedenen  Zeiten 
wiederholter  Vereinigungen  zu  Gemeinschaften  und  neuer  Zer- 
setzungen Tor  uns  haben.  Von  diesem  Gesichtspunkte  aus  habe 
ich  mir  die  Mähe  nicht  verdriessen  lassen,  den  Tupi- Namen  noch 
eine  mehrfache  Synonymik  beizuordnen,  besonders  aus  solchen 
Vocabularien,  bei  deren  schon  weiter  oben  geliefertem  Abdrucke 
ich  die  Thiernamen  deshalb  übergangen  hatte,  weil  ich  über  die  syste- 
matischen Bestimmungen  derselben  nicht  einig  war.  Wer  diese  Ver- 
gleichung weiter  ausdehnen  will,  mag  noch  d\e  bereits  oben  mitge- 
theilten  ThierHsien  (zumal  -die  ansehnlicheren  der  Cotox6,  Cato- 
quina,  Botocudo,  Marauha,  Uainuma,  Culino,  Jumana,  Passe,  Caui- 
auma,  Mariatö,  Juri)  in  seinen  Kreis  ziehen. 

Einige  Materialien,  welche  mir  vorlagen,  glaubte  ich  in  Aus- 
wahl mit  aufnehmen  zu  müssen,  obgleich  sie  über  die  Grenzen 
von  Brasilien  hinausgreifen,  so  aus  der  chilesischen  Sprache  nach 
Molina  und  Havestadts  Chilidugu,  aus  der  der  Chaymas,  Ctimana- 
gotes,  Cores  und  Parias  nach  Francisco  de  Tauste  (1680),  der 
Caraiben  der  Antillen  (Callinago)  nach  dem  ebenfalls  seltenen 
Dick  caraibe-fran$ais  des  Raym.  Breton  (1665) ,  welches  übrigens 
für  viel  reichere  Beiträge  hitte  benützt  werden  können.  Aus  4er 
Guarauno  (Waran)  und  Maya  hatte  ich  einige  Worte  von  meinem 
geehrten  Freunde,  Hrn.  Prof.  Busehmann  erhalten,  aus  den.  nicht 
edirten  Listen  bei  Malaspina's  Reise ,  die  ieh  D.  Felipe  Bauzi  ver- 
danke, sind  einige  Worte  der  Sprache  von  Mexico,  der  Nutka 
(Wabash),  Mulgrave-Sound,  Sandwich  -Inseln,  und  nach  einer 
Mittheilung  des  Hrn.  Bar.  v.  Karwinski  einige  Worte  der  Grobe 
und  der  Tequisisteco  in  Mexico  beigefügt  worden. 


Digitized  by 


Google 


Abo  —  capillus. 

Abacaiuaia  Marogr.   161.   Piso  II.  55.  —    piscis   marin  us,    Pekce  gallo 

Lusil.,  Zeus  Vomer.  * 

Aca,  ace  —  cornu  animalis,    e.  g.   äca  susuqpara  eornu  cervi;   item 

significat  ramum  arboris. 
Aca-pora  —  cornu  contentum,  raedulla. 

Acohen  (S.  Paulo)  —  avis  Cyanocorai  azureus  Gray.  (Natterer). 
Acamutanga  —  contracium  ex  aca  ramus,  moieryc  scalpere;  nisi  rectius 

Camatanga:  cama  pectus,  tanga  crista.  Psitlacus  vereicolor? 
Acori  Not.  do  Braz.  c  144.   —   piscis   aquae    dulcis,    similis  Bezugo 

lusit.,  Sciaenoidea,  Lobotes,  Diagramma. 
Acori  in  genere  vulgo   dicitur  Cascudo.    Est  piscis  aquae   dulcis,   pro 

regione  di versus.     Vide  quoque  sub  Card. 

Agaoioazo:  Uairacu.  gozho:  Masacara.  sohna:  Tecuna.    mag:  Ma- 
xoruna.  waiyula:  Manao.  ghamtzo:  Bare,  ghtmghuriza:  Cariay. 
Acard-apu  piscis  dicitur  apatschuly:  Manao. 
Acarduacu  v.  Carauagu  (Villa  Mario  in  Malo  Grosso)  piscis  Acara  cras- 

sipinnis  Heck. 
Acarä-mirim  est  rkara  ghuny  ghuriza:  Cariays. 
Acara  vel  Pescada  vulgo  (Bio  Negro):    Sciaena  squarnosissima  Hecke! ; 

f  Marabitanas) :    Acara  diadema  Heck.  Acara  vulgo  Cascudo  (Mato 

Grosso):  Acara  margarita  Heck. 
Acara -ata  vel  aya  Marcgr.  167.  Piso  II.  67.  —  piscis  ata  i.  e.  edulis 

v.  salubris,  Mesoprion  Aya  Cuv. 
Acara  pangaba,    vulgo  Acara  bandeira   (Mato  Grosso)    piscis  Heros 

festivus  Heck. 
Acara  coaub-eyma  i.  e.  sine  iogenio,  vulgo  Acara  tolo  (Forte  do  Rio 

B ran co,  Alto  Amazon.)  piscis  Acara  tetramera  Heck. 
Acara  mocaraigoera  i.  e.  stupidus,  vulgo  Acara*  bobo  (Bio  Paraguay) 

Acara  doreiger  Heck.  . 

Acara  paragoa  l  e.  variegatus  (Marabitanas,  Alto  Amazon.)  Heros  psit- 

taceus  Heck. 
Acard-peba  Marcgr.  161.  Piso  IL  69.  —  piscis  i.  e.  latus,  Acori* tinga 

i.  e.  albus  —  Smaris  Acarapeba  Lichtst. 
Acara  pimma  Marcgr.  152.  Piso  IL  51.  — -  i.  e.  ptclus,  piscis  marinus, 

Pristipoma  Bodo  Cuv. 

55 


Digitized  by 


Google 


434  Tupi:  Animalia  cum  synonymls.  Ac — Ag — • 

Acard-pitamba  Marcgr.  155.  Piso  IL  51,  —  aliis  an  rectius:  Acara -pi- 

tangiaba,  —  i.e.  sapidus,  piscis  marin  us,  Sparus?  cbrysurus  Bloch, 

Sciaena  aurala  Lichtsl. 
Acara  pischuna,  pixuna  (Barra  do  Rio  Negro)  —  Heros  niger  Heck. 
Acarä-pucü  (mucu)  —  piscis  i.  e.  latus  vel  crassus,   Marcgr.  145,    Ba- 
tistes, laevis? 
Acard-üna  —  piscis  i.  e.  niger  Marcgr.  144.  Piso  55. 
Acara  preto  vulgo  in  Mato  Grosso  est  Heros  modeslus  Heck. 
Acard,  Agoard,  Acara-tinga  —  corruplum  e  Guira-tinga  i.  e.  avis  vulgo 

Garca  branca,  Ardea  ßgrelta.  —  tla,  luüa,  piliu:   Araucan.    koa: 

Tecuna.  aca:  Maxoruna.  unkahla:  Omagua.  atäty:  Uairacu.  nutscM- 

rura  paliha:  ^Manao.  ghuputuäna:  Cariay. 
Acori,  Acary,  Goacari,  Guacari,  Oacari  Marcgr.  166.  Oaquari  Not.  lo 

Bw«v  c.  144.  tmtta:  Masacara.  —  piscis  Atari  CachlMfo  Brak  Lo- 

ricaria  plecostomus. 
Acary  (Bio  de  6.  Francisco)  pferis  Roncadot  Bras.—  Rhinel6$is  aspera 

Spix  Pisc.  bras.  4.  t.  2. 
Acauä,  Acaudn,  Macaoan,  Oacäuöm  Not.  do  Braz.  c  85.  — ^  avis  toi- 

mica  s<erp6ntum,  qai  audiio  ejus  canta  fogere  dicuntür,  Falco  taefti- 

nans  L. 
Acoti-bvyä)  Aguli  boy*,  *—  Burpens  Cuiia>  I.  e,  qui  Cutiae  Hijsldiatar. 
Aeachy,  Acwchi,  Aguschy  (Bras.  boreal.),  Gotia  do  tubo  Bras.  *^  tfa- 

syprocta  Acuschy  auctoramv  crislata  Geoffr. 
Acuti  vd  Aguä  *—  Daayprocta  Agutl  Erxh  aguty:  Otnagna,  Saauja,  Cay- 

riri.  schiku:  Tecuna.  mafiei  Maxoruna.  pitchly:  Uairaoo.  ptäv  Jupua. 

paiyua:  Manio  ai  Cariay.  gnebaung:  Coroado.  ingkuri:  Piihenteira. 

hohiong:    Gamaean.      üchöuri;    Acroamlrim.      cuqtiene:    Apinages. 

aguä  puütschi  .Jumana.  jrifczSftdA  .'Coaruna.  A0tffe*:MtranbaCarapana. 

pihtzi:  Uainuma.    pt)(a)to:  CoratUi  giahöh-iti:  Cauixana.    p*gkikü: 

Miranha  Oira  acji.    mohti:   Mundrucu.     tschohmä:  Juri.    PicottU  ca- 

raibice  in  ins.  anlill.    mariiang^Mtn:  Botocudo  (Nelmied). 
Aevü-llära  (Brat,  bor.)   idem  qüod  Ybyuäna  (Bras.  Orient.)  L  e.  domi- 
nus terra*  v.  soti,  —  fcerpans  CaecilFa,  in  ag£eribu*  formioaram. 
Ageru  vel  Ajuru,  quod  confer  —  Psittaeue. 
Agbru-afu  Not.  do  Braz.  o.  83*  v.*  Ajurü,  volgo  Jutü  —  Psittaciis  pül- 

verulentus  Gmel.? 
Agerü-tte  cü  Not«,  do  Bras.  c.  84.  —  i.  e>  Paittacus  legitimus  i  Paktaoas 

Dufresneanus  Kühl,    noat-noat:  Botocudo. 
Ägeri'jubacang*  v*l  vulgo    Papagaio   cabepa  amareUa  ^  Paittacas 

(Conurus)  auricapillus  III. 
Algodra  v.  Jag o an*.  + 
Agodra,  Agudra  vulgo  Cachorro  do  mato  —  Protyon  cancrivocus  Illig. 

(Bras.    orttöt»)    alias  GitaäMm   t.    GwmM.     hakijtick*gip&kiu: 

Botocudo. 
Agodm-atcu  vel  ocu  v.  ohtä  v.  chtig  (guaraniee)  vulgo    Cathorro  do 

mato  —  Canis  Azarae.  (Bras*  austrat.) 
Agodra  pope  (gMrinfce)  —  Procyo*  catitsrifarts« 
Aguara-upa  Marcgr.  184.  —  Cancer  marinus  ,»eanimw/4 


Digitized  by 


Google 


Tupi;  Airiptlta  cmu  sjpiMymia.  A^Am^.  435 

Agva&eaptia   Not   4o  Braz,   c  81.  Mawgr.  Libr.  „Prioe.    Agvapeam 

Marcgr.  191.  —    avis  in   herba   aquatjca  Nympbaea  Agtiape  sallans 

(*0C),  Parra  Jacana. 
^$ttft,  v.  AcuH  Marcgr.  224.  Piso  IL  102,  Bras,  vulgo  Odti,  Cutia,  Da- 

syprocla  Aguti  Erxl, 
Jffuärboya  serpens,  qui  Gutia  vescitur,  —  Copbias  atrox  Menrem? 
Aguti-puru  —  i.  e.  habitans  in   aede  ajieaa  (Aaaaz.  ubi  vulgo  Rato  de 

pßlmetra)  Echinomys,  tonchetes. 
Ai  Marcgr.  221.    Piso  II.   321.  322;    Ahy  Not.  do  Pra*.  c   106,  Agy, 

Auhy,  in  liogua  Aruac  Atffi,  vulgo  Pregwfa^  —  Jßradypus  tridacty- 

lus  et  cucuHiger.     öttey:   Omagua.     otafy:   Manao.     tnoäe:   Tecuna. 

ualüty.  Bare,  pusw:  Maxoruna.  patiro:  Ueiracu.  iho-kudgi:  Bolo- 

cudo.  poary:  Cariay.    tsckritu:  Canamirira. 
M-mtrim  —  Bradypus  didactyius«    aüe-pia:  Omagua.   apey-ohne:  Juri« 

3K*ft>:  Uairacu.  pauy:  Tecuna.  patüru:  Cariay.  schaschun:  Maxoruna. 
M-pixunq  i.  e.  niger,  —  Bradypus  torqualue,    iho  gipa/ciü:  Botocudo. 
Aiqja,  Ajtya  Marcgr.  204.  —  avis  PlaUlea  Aiaia. 
Aäm  Piso  II.  112.  —  Specks  apis. 
Aiera  Not  do   Braz.  c.  101.  (airira)  auimal  Bras.    PapameV  dictum  v. 

lraray  —  Galiciis  barbara. 
Afareb*  Marcgr,  185.  Piso  II.  294  piscis  ÄJW  Bras.  —  Trygon  Aiereba 

h  Müller  et  Heole. 
Aimiroxo  J¥ot.  do  Braz.  c.  136.  piscis  in  limo  maris   similis  Eiro  Lusil. 
Aipi-mixira  Marcgr.  145.  Piso  II.  53.  piscis  marin u»  Bodiatw  LuaU.  Vo- 

cabuli  seaaus  aal:  saporis  uti  radix  Manihojl  Aipi  asaata. 
Aiurü,  Ajuru  Piso  II.  85t  Ajeru  alias  —  in  genere  avis  PsiUacus.   Den 

vajiun  ab  AjüfU  collum. 
AJurä-apära  Marcgr.  2015.  —  avis,  Psillacus  echrocepbalus.  Apfra  signi- 

ficet  ourvqs,  tortus,  contprqu^na.     Vox  ideo  respondeA  gewaaicae: 

Wendehals, 
jifarircatww  Marcgr.  205»  —  PsiHacua  Maqavuaoa.  Fojrsw:  foetidue', 
Ajurü-curau  Marcgr.  205.  —  PsiUacus  amazenim**,  Pagsgaio  grego  Bras. 

Sigoifieat:  maledicens,  iajuriosua,  , 

Ajuru-curuca  (curica)   i.  e.  raoeufu   —  PsiUacus   aeslivus.    kua-kua: 

Bolocudo. 
Amanacay-afu  et  mirim  Piso  II.  112.  i.  e.  pluviam  bibens  major  e4  mi- 
nor, apis  speeies, 
Ambuä  Mategr.  253.  —  insecliwa,  aruca  hiraula  urens. 
Jmewa  Marcgr.  237.  —  aaaphibium,  Agaaaae  sp*cies, 
Americima  Marcgr.  238.  melius  Atnäva  ryn*  ema  i.  e>  A.  sin«  turgore, 

sine  coUp  inflaio  v.  strumoso,  Gymnephthalews  {pedriltneatus  Merr. 
Amsagoi  Nol.  do  Braz.  c.  93.  —  inseclum,  Vaapa. 
Jfnore  afm  Piso  II,  239.  *—  r*qaj  pißcairici  s*ni)is,  aoulaaia. 
Amore-guafu  H*ic$t.  166.  —  piscis  G*bj*8. 
Am&e*pkma  Marcgc  244.  i»  eu  pielua  v,  vamgaius,  piscis  marin  us,  — 

Muraena  ocellata  Lichtst. 
Amore-pixuma  Marcgr,  166.  lege  pionma,  i  e.  niger»  ~r-  ßoMus  Pisonli 

Gmel. 


Digitized  by  LjOOQ IC 


434  Tupi:  Animalia  cum  synonymls.  Ac — Ag — . 

Acard-pitamba  Marcgr.  155.  Piso  II.  51,  —  aliis  an  rectius:  Acara -pi- 

tangiaba,  —  i.e.  sapidus,  piscis  marinus,  Sparus?  cbrysurus  Bloch, 

Sciaena  aurala  Lichtst. 
Acara  pischuna,  pixuna  (Barra  do  Rio  Negro)  —  Heros  niger  Heck. 
Acard-pucü  (mucü)  —  piscis  i.  e.  latus  vel  crassus,   Marcgr.  145,    Ba- 

lislcs,  laevis? 
Acard-üna  —  piscis  i.  e.  niger  Marcgr.  144.  Piso  55. 
Acara  preto  vulgo  in  Mato  Grosso  est  Heros  modeslus  Heck. 
Acara,  Agoard,  Acara-tinga  —  corruptum  e  Guira-tinga  i.  e.  avis  vnlgo 

Garca  branca,  Ardea  figrella.  —  tla,  luüa,  pillu:   Araucan.     koai 

Tecuna.  aca:  Maxoruna.  unkahla:  Omagua.  atäly:  Uairacu.  nutschi- 

rura  paliha:  Jflanao.  ghuputudna:  Cariay. 
Acari,  Acary,  Goacari,  Guacari,  Oacari  Marcgr.  166.  Oäquari  Not.  lo 

Brav  c.  144.  tottat  Masacara.  —  piscis  Atari  Oachifnbo  Brak  Lo- 

ricaria  plecoslomus. 
Acary  (Bio  de  8.  Francisco)  pfeofe  Roncaäot  Bras.—  Rfainelepis  aspora 

Spix  Pisc.  bras.  4.  t.  2. 
Acaud,  Acaudn,  Macaoan,  Oacduüm  Not.  do  Brnz.  c  85.  — -  Avis  frii- 

mici  s>erp$ntum^  qui  audilo  ejus  oanta  fugere  dicuntüf,  tfalco  *»ofri- 

nans  L. 
Acoti-froyä)  Aguü  boy4,  «—  terpens  Cutis»  i.  e%  qüi  Cutfae  mjsldiatur. 
Aeachy,  Acuschi,  Aguschy  (Bras.  boreal.),  Gotia  do  rabo  Bras.  *^  tfa- 

syprocta  Acuschy  auctonsm^  cristata  Geoffr. 
Acuti  vd  Aguti  —  Dteyprocta  Aguü  Brxk  aguty:  Otnagtia,  Sabuja,  Cay- 

riri.  schiku:  Tecuna.  mafiei  Maxoruna.  ptiehly:  Uairaou.  pui:'  Jupua. 

pttiyua:  Man ao  et  Cariay.  gttetaüru/:  Coroado.  tngktiri;  Piihenteira* 

hohiong:    Gamaean.     Uchöuri:    Aoroamirim,      cuqtiene:    Apinages. 

aguü puütschi rJumana.  jrafezSftdArCoeruna.  hötiteto: Mitanba Carapana. 

jHhtzi:  Uainuma.    pö(a)tö:  Goraiu*  giahöh-vi:  Cauixana.    pagkiM: 

Miranha  Oira  acu.     mohli:   Mundrucu.    tschohmä:  Juri.    PicovU  ca- 

raibice  in  ins.  anlill.    mattiang^km:  Botocudo  (Neuwied). 
Aepü-Udra  (Bras.  bor.)   idem  qüöd  Fbyudna  (Btas.  Orient. )  i.  e.  domi- 
nus terrae  v.  soli,  —  fcerpens  Caecilfa,  in  ag£eribus  formicarum. 
Ageru  vel  AJuru,  quod  confer  —  Psittaeue. 
Agbrü-acu  Not.  do  Braz.  o.  83.  v.  Ajuru,  volgo  Jura  —  Psittaciis  pul- 

verulenlus  Gmel.? 
Agerü-ete  cü  Not,  do  Bras.  c.  84.  —  i.  e>  Psittacus  legitimus  i  Pstttiaets 

Dufresneanus  Kühl,    noat-noat:  Botocudo. 
Affer&jubacang*  vel  vulgo    Papagaio   cabepa  anwelkt  —  Psittaeu« 

(Conurus)  auribapillus  HU 
Aff&dra  v.  Jagoor*.  + 
Agodra,  Agudra  vulgo  Cachorro  do  mato  —  Protyon  cancrivocus  Ulig. 

(Bras.    ontoti)    alias  Gvaaxmm    t.    Guawim.     kak#tick*gip&kik: 

Botocudo. 
Agoäru-Qcu  vel  ocu  v.  chtri  v.  cAAJr  (fliHüraniee)  vulgo    Cadhorrv  do 

mato  —  Canis  Azarae.  (BNte*  austrat.) 
Agodra  pope  (gMrinfce)  —  Procyo*  catiöriVorts, 
Aguara-upa  Marcgr.  184.  —  cancer  marinus  »»eaniiMM»" 


Digitized  by 


Google 


Tupi;  Aoipalta  wm  (Etypiftaymia.  Ag^Am—,  435 

Agua&apiw   Not   do  Braz.   c.  81.   Mswgr.  Übe  „Prioe.    Aguctpecaca 

Marcgr.  191.  —    avis  in   herba   aqualica  Nympbaea  Aguape  aaltans 

(*0C) ,  Parra  Jacana. 
Aguti,  v.  ^cwrt  Marcgr.  224.  Piso  II.  102,  Bras,  vulgo  CWtf,  Ctotfa,  üa- 

syprocla  Aguti  Erxl, 
Aflvtirboya  serpens,  qui  (ä//fa  vescitur,  —  Cophias  atrox  Merrem? 
Aguti-pwru  —  i.  e.  babitans  in   aede  ajieoa  (Amaz.  üb»  vulgo  Ai/ö  dfe 

pßhmra)  Bchinomys,  loncberee. 
Ai  Marcgr.  221.    Piso  II.   321.  322;    Aky  Not.  do   Braz.  c   106,  ^y, 

Aufty,  in  lingua  Aruac  Atfti,  vulgo  Preguifa,  — ?  Bradypus  tridaety- 

lus  et  cucuHiger.     öttej/:   Omagua.     otftfy:   Manao.     motte:   Tecuna. 

ualüty:  Bark  pusw:  Maxoruna.  patiro:  Uairacu.  iho-kudgi\  Bolo- 

cudo.   poary:  Cariay.    tschritu:  Canamiriw. 
Ai-mirim  —  Bradypus  didaciykis,    aüe-pia:  Omagua.   apey-ohne:  Juri 

3M&):  Uairacu.  jwwy:  Tecuna.  patüru:  Cariay«  schaschun:  Maxoruna. 
M-pixwiq  u  e.  niger,  —  Bredypus  torqualus,    fto  gipakiü:  Botocudo. 
^iq/a,  ^jtfa  Marcgr.  204.  —  avis  Platalea  Aiaia. 
Aibu  Piso  II.  112.  —  Species  apis. 
Aiwa  NojL  do   Braz.  c.  101.  (at-ära)  anunal  Bras.    Papaml  dictum  v. 

/röra»  —  Galictis  barbara. 
Ai&reba  Marcgr,  185.  Piso  II.  294  piscis  &»a  Bras.  —  Trygon  Aiereba 

h  Müller  et  Henle. 
Aimiroopo  ttot.  do  Braz.  c.  136.  piscis  in  lim©  maris   süniUs  Eiro  Lusit. 
Aipi-mixira  Marcgr.  145.  Piso  II.  53.  piscis  marin us  Boduwo  Ltiaü.  Vo- 

cabuli  sensus  est:  saporis  uti  radix  Maoihoi  Aipi  asaata. 
Aiurü,  Ajuru  Piso  II.  85r  Ajcm  alias  —  in  genere  avis  PsiUacus.   Den 

yatum  ab  4/WU  collum. 
AJurä-apära  Marcgr.  205-  —  avia  Psittacus  o,chrocepbalus.  Apöra  signi- 

ficat  ourvus,  tortus,  contprqtteaa.     Vox  ideo  respondeA  gewaauicae: 

Wendehals. 
Ajurircatmw  Marcgr.  205»  —  PsiHacuÄ  Ma^avuaoa.  Fojrsafl.  foetidue. 
Ajuru-atrau  Marcgr.  205.  —  Psittacus  aöiazsnicu*,  Pagsgaio  grtgo  Bras« 

Signifieat:  maledieens,  injurioeus,  •  , 

Ajuru-curuca  (curica)   i,  e.  raoeua.   —  Psittacus   aesiivus.    kua-kua: 

Rotocudo. 
Amanacay-apu  et  mirim  Piso  11.  112.  i.  e.  pluviam  bibens  major  et  mi- 
nor, apis  speeie*, 
Ambuä  Maicgr.  253.  —  insectiwo,  ejruca  hiraula  urens. 
Amewa  Marcgr.  237.  —  ampbibium,  Agauwe  sp*ciee, 
Americim  Marcgr.  238.  melius  Amäva  ryru  eum  i.  *  A.  sin«  lurgore, 

sine  cotto  inflaio  v.  strumoso,  Gymnaphthalows  $**drili»eaU»  Merr. 
Amua0o4  Kot.  do  Braz.  c.  93.  —  uisectum,  Veap*.  4 

Afnore  atim  Piso  II,  239.  —  raq^  piscauäci  simUis»  aoulaata. 
Amore-guapu  Marcgr*  166.  —  piscis  G*bj*8. 
Äm&e-pxw*a  Marcgc  244«  i,  e>  pieloa  v.  vamgaius,  piscis  marinus,  — 

Muraena  ocellata  Licbtst. 
Amore-pixuma  Marcgr.  166.  lege  pixwm,  i,  e.  oiger»  -r-  ßoMus  Pisonii 

Gmel. 


Digitized  by  LjOOQ IC 


436  Tupi:  Animatia  cum  synonymia.  An— Ap — . 

Anacä,  Anacan,  in  Not.  do  Braz.  c.  83.  menda  Marcao,  avis  Pstttacos 
anacan  Lalh.,  versicolor  Lath. 

Anaje,  vulgo  Gaviäo,  —  avis  Milvago. 

Anambe  —  avis  parva  multicolor. 

Andahi  (S.  Paulo,  Rio  Grande  do  Sul)  —  avis? 

Andira,  Andyra,  Guandira.  lusit.  Morsego,  Vespertilio.  —  Apud  Chay- 
mas  el  Curoanagotes  Tamane. 

Andtra-guapu  Marcgr.  213.  Piso  11.  290.  —  Phyllostoma  haslatum  Geoffir., 
Spectrum  Geoff.    niangkenat:  Botocudo. 

Ang'u  (menda)  lcon.  Mentzel  v.  üb.  Princ  I.  425.  —  Lacerla:  Teius 
Ameiva. 

Anguya  (guaranice)  mus  —  Hesperomys  Anguya  Wagler. 

Anhambu  vide  Nhambu  aut  lnämbu. 

Anhanga  spectrum,  phantasma.  Apposilo  nomine  animalis  Indiani  indieare 
volunt,  eius  earnem  inutilem  aut  morbiflcam  esse,  aut  audita  eius 
voce  aliquid  sinistri  augurari.  lta  Suasu-anhanga  est  quasi  Cervos 
diabolus;  Saio-anhanga  (Not.  do  Braz.  c.  1Ö4,  ubi  menda  typogr. 
legilur  Caic-unhanga)  est  simia  portentosae  magnitudinis;  Jaguar- 
anhanga  est  Felis  Onza  magnitudine  et  audacia  formidabilis,  qualem 
quoque  Jaguar- acang-acu  i.  e.  macrocephalum  nominant. 

Anhima  Marcgr.  215.  Arihyma  Piso  11.  91.  Ahhuma,  Atmtma ,  Jnhuma, 
vulgo  Alicorne  —  avis  Palamedea  cornuta.  tiriko:  Tecuna.  tzuskun: 
Maxoruna.  ghanüky.  Omagua.  ghamoku:  Uairäcu.   oM:  Botocudo. 

Ahhmga  Marcgr.  218.  avis  Plotus  Anhinga. 

Arihuma  camhitaou  (Alto  Amaz.)  corruptum  pro  Acanga-ita-ace:  in  ca- 
pite  lapis  cornu,  —  avis  Palamedea  cornuta. 

Anhupoca,  Anhuma-poca  (Bras.  austr.)  —  avis  Palamedea  Chavaria. 
Nomen  poca  habet,  ob  cantum  a  media  nocte,  quo  expergefaciens 
quasi  horologii  vices  gerere  dicitar,  („Serve  de  relogio")  Poe  = 
%  subito  sonum  »edere. 

Angvya,  rectius  Nguya  vel  Ncuia  (guaranice)  —  mammalia  muri  na, 
praesertim  Hesperomys  Anguya. 

Am,  Anü,  Anum  Not.  do  Braz.  c*  89.  Marcgr.  I.  193.  —  avis  Croto- 
phaga  Ani.  —  ititäh:  Sabuja.  fcöffift,  tsilü:  Cayriri. 

Am  vel  Anu-coroya,  Anü-guazü,  Anna  (Bras.  orient.)  —  Crolophaga 
major. 

Anyu-acanga  Not.  do  Braz.  c.  114  Lacertae  sp.  Camaieäo  Lusit 

Anta  Marcgr.  I.  229.  Tapirus  americanus.  Non  est  vocabulum  tupicum. 
Dicitur  teure  aut  eaapodra  (dominus  herbae  vel  silväe)  aul  Uh 
pt/ira,  qood  animal  in  genere  significat.  In  Maynas  audit  (voce 
6puria?)  sachgvaca.  —  Anta  vijdetor  vox  africana.  Auctorös  histd- 
rjci  lusitani  et  hispani  saepe  hoc  vocabulo  uiuntur  de  Africa  loquen- 
tes.  „Homa  adarga  de  couro  tfAnta":  Barros  Dec.  !.  Livr.  1.  c  7. 
Ita  ill.  Joaquim  Cagtano  da  Silva  in  litteris  ad  me  datis. 

Antya  (Alto  Amazonas,  Rioi  Braneo)  piscis  velox  ignotus.  {Anoi  signi- 
ficat: ab  altero  latere). 

Apacani  (Brat,  ausir.)  —  avis  —  ? 

Apeare  (Marcgr.  I.  257«)  —  insectum:  Capsus?  larva. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Aoranalia  cum  ayrtonymit.  Ap— Ar — .  437 

Apertma  (Allo  Ammi.)  —  testudo  phina  sapidft.  # 

Apereä  Maregr.,  I.  223.  Piso  II.  103.  —  Cavia  Aperea. 

Aperia  Not.  do   Braz.  c.  105.   Apeira,  Prea  —  Cavia  Aperca.  paltik: 

Botocudo. 
Apiaba    sensu1  primitivo   .vir,    de    animalibus    signißert    sexum    mascu- 

linum.  • 

ApoM  (Bras.  austr.)  —  avis  — ? 
Ära  eorruptum  ex  Gttira:  avis. 

Araberi  Maregr.  I.  108.  idem  quod  Araveri  —  piscis  Chalceua. 
Araboya  Not  do  Braz.  e.  110.   Serpens   magnus   aquatteus  viridis  capite 

nigro;  alias  Ararigboya.  Est  quoque  nomen  vel  cpithelon  viri.  Dux 

quidam  Tupinambazum  hujus  nominis,  qui  habitabal  ubi  nunc  Praya 

Grande  prope  Sebastianopolin,    fidus   Lusitanorum    socius,    Ordinis 

Christi  Eques  a  rege  Portugaliae  creatus  est 
Araburi  Not.  do  Braz.  c.  134.  —  piscis  «=  savelha  Lusit. 
Aracari  menda  pro  Ära  fori,  Arassari  quod  vtde. 
Aracoä  Nol.  do  Braz.  c  89.     Aracuan,   Aracudo,   Aracuä  (in  Bras. 

orienU  et  media;  an  compositum  e  Gtdra  et  guä  varjegatus  eolore?) 

—  avis  Penelope  Aracuan  Spix.    uatragao:  Teeuna.    ghubumpuru: 

Maxoruna.     uara   laqua:   Omagua.    patoque:    Uairacu.     haragoä: 

Bare,  Cariay. 
Aracuan    (Barra   do    Rio   Negro)  —  avis    Ortalida    Motmot    (Natterer). 

(Mato  Grosso,  Paraguay)  —  avis  Ortalida  canicollis  Gray  (Natterer), 
Aracnan-caä  i.e.  Aracuan  sylvestris.  A.  do  mato  vulgo  (in  Bras.  orient 

et  media)  —  Cozzygus  (Cultrides)   Geoffroyi  Temm.    (Cuculus  tor- 

quatua  Illig.)  v 

Aragoagoy  Not.   do   Braz.  c.  128,  Aragoagoa  Maregr.  I.  159.   Piso  II. 

54,   contractum   Aroabe.     Prisiis   antiquorum    Lath.     Peixe   Serra 

Lusit 
Araguato,  Araquato  (Alto  Amazon.,   Maynas)  —  simia:   Mycetes  ursi- 

dus  Humb.  vulgo  Guariba  da  terra  firme. 
Aramacä  Maregr.  I.  181.  Piso  II.  66.  piscis  alias  Aramasu,  Solha  vel 

Lingoada  Lusit.  —  Pleuronecles  Aramaca  Cuv.  Val. 
Aramatia  —  insectum  e  tribu  Pbytiphsgorum ,  idem  quod  Arumatia. 
Arambari  (Bras.  centr.,  S.  Paulo)  —  piscis  an  idem  ac  Araberi. 
Araoaba  —  piscis  Xipbias,  Espadarte  Lusit. 
Arapaco,  Arapacu  vel  Arapapu  —  avis  Picua  in  genere,  Picapao  v*l 

Peco  Lusit  corr.  e  Guira  poc  acu  aut  aca. 
Arapapa  (Borba:  Natterer)  —  avis  Cancroma  coeblearia;    eorruptum   ex 

Gttira  et  poöca ,  avis  cochlear. 
Arapaya  (Minas,  Ooyaz:  Natlerer)   —  avis:  Dendrocolaptes  (Picolaptts) 

squamatUR  Lichtst 
Araponga,  Uraponga,  Gtära-pongd,  Guira-pungä  i.e.  avis  struma,  Fer- 

rador  Bras.  Chasmarhynchus  nndicollis  Temm. 
Arapopo  (Alto  Amaz.,  Rio  Negro)  —  avis  aquatica. 
Arapuä  — >  apis  in  solo  nidificans. 

Arapmpo  —  avis  Picus  eorruptum  pro  Arapacu,  Guirapoc. 
Arard  Not  do  Braz.  c  90.  —  formica  alata,  alis  albis. 


Digitized  by 


Google 


$38  Xftpi:  AniiaaJt*  cwo  fyaonyum  Ar—, 

0 

Arara  NoU  do  Braz.  c  80»  —  avis  Pstttaeus  Macreeercus  in  genere  st 

praeserlim  M.  Macao. 
Aräracanga  Marcgr.  I.  206.  —  avis  Psii|acus  (Macrocewus)  Maeao.  vulga 

i4ra  vermelho.  * 

ArarombQyiQ  (Anw.)  serpeos  Xiphoß  Araraari»oya  Spbu  0**r<z:  T«cmää. 

schauantonu:  Maxoruna.    araram-moy:  bmagua.    cemila:  Uairaco. 

ghoyuy:  Manao.  gharau  apunany:  Cariay,  chüraty:  Canasairim. 
Arara-piranga  (i.  e/ ruber)  —  Macrocercus  Macao.  *—  örarj:  Omagna. 

ghuyary  (eorrupl.  e  #i/r«  ar<():  Uara-guacü.    bränquaäo:  Geieo. 

#ra&,  cretaty:  Acroamirim.   schokkiöh,  schoke:  Camacan.  gäzzmfi-. 

mh>  glizirye:  Cayriri.  aässingneh:  Sabuje.  #&ztip;  Bari.  Aaü;  Te- 

euna.  schauan:  Maxoruna.   0/020:  üairacu.  tonoAia:  Manao,  Cariay. 

schüre:  Canarairim.  puiarang;  Coroado.  habang:  Maouni.  dzi-marya. 

sUpoingryang:  Pimenteira. 
Arära-una  (i.  e.  nigar,  Araraüm  Marcgr.  I.  206).  -*  Psiltaeus  (Maeron 

cercus)  hyacinlhious  (ei  Ararauna).  7-  küwg:  Pimenten*. 
Ararv-y  —  avia  Arara  minoris  siaturae, 
4rarma  contractum  ex  Arara-una. 
At*ty  (Alto  Anw,)  «r-  avis  Macrocercus  Macao, 
AfQfyea  (Anaaz.)  1—  PsiUacus  (Macrocercus)  nedlilaris. 
Arassari,   Arapari  Marcgr.  I.  217.    Piso  11.  92.    (Rio,  Minas  etc.)  avis 

Ptecoglossus  Aracari  111.  otpa  owm:  Botocudo.  (Rio  Branco  in  Brat. 

aeqvinoet  s=  P.  erythrorhynehue  Gmel.:  Netterer). 
Anmarirboop  (Minas)  -  Pteroglosaus  ßeiUoni  Wag), 
Arassim-poef  (Bras,  orient/)  «r-  Pteroglossus  o^acuürostris  1U.  > 
Aratatm  Not.  do  Braz.  c  145.  Camaräo  Bras.  —   Cancer  (artffo)  i.  e. 

Weis  (*«»)  fluviatilie. 
te&Ure  Kot.  do  Braz.  a  115u  -r-  Cancer  i..  e.  lejjüinus. 
Arata-yapü  (Cuiabä)  —  avis   (cancros  comedens)    Caocroma  eoebJearia 

L  (Temutiä  Marcgr.  L  208). 
Aratinga  (Amaz.)  —  aves  Pajlteei  sp.  (Gonw)  flayi,  oou  toJi  vwadee. 
iir/rlii  Not.  do  B#a*  c  139.  —  Caneri  epec.  Maregr.  I.  185,  Gmpstt*. 
Aratu-peba  Marcgr.  I.  .185.  Piso  IL  300.  tt-  Cancer  latus. 
Aralupimma  i.  e*  Cancer  pjelus  —  Maregr.  ibid. 
Aröftimw,  arwna  —  pisois  —  ? 

Arauatö  (Alto  Amazon.)  —  simia  Myopes  ursinu»  (et  Caraya). 
Arowri,  Araveri  (Alto  Am«.,  Rio  Braueo;  Nalierer)  -^  pisxis  Obafceai 

neroaturus  Kner.     Sardiriha  Bras.     Pi&eis,  qui  Bispanis  Satdinha, 

apud  Nutkenos   dieilur   amenuke  in  Vocabulario  a  Phil.  3auxa  mibi 

communicato. 
Artbe  ^  ipseeturo:  BlaUa,  Barata  Bras.  apud  Cofoados  HgringtyL 
Arabe-boia  —  inseclum:    Blattae  species  praegraudis  el  quae  vepenosa 

diciUir. 
Areränbe  —  inseclum  — r? 
Arirana  contraclum  ex  Arura  et  ran*  quasi   «vis  Arara  spufia  — r  G& 

nun  pluma  viridi  et  coerulea  (Alto  Awanoji.) 
Ariranha  (tupioe?  alias  dioitur  Jfyotramw)  t  animai  Ultra  era^itiear 

sis.  Lontra  lusitaniee. 


Digitized  by 


Google 


Tupit  Antatia  oom  Byawymte.  Ar^-Bo^.  439 


Arire  <S.  Paulo )  — *  «vi». 

i4r4#at»  —  Cancer.  Caramtyo  lusit.  Palaemort. 

jArti  — *  amphibium  ftofe. 

Atumaää  Maccgr*  I.  251.  Pisa  Ü.  286.  Insectum  Marcgr.  fig.  1.   Bacteria 

trieorois  Stoil,  Fig.  IL  Cladoaerus  phyMinu*  Grafi 
Artfnaui  —  piscis  Raia,  ytrmjror  grandt  lasit 
Atauaiö  —  avis  ~?  Sterna? 
Aäfopti  Not  do  Bm.  e.89,  Atinguacu  camneu  Mafcgr.  I.  216.  *-  avis 

Cooeyzos  cayanus  Temna.  ^üma  do  gado  Bras. 
Atucupaapoa  Not  do  Braz.  c.  135.  —  piscia  —  ? 
Atptffy  — .avis  aqualica  Laras*  Gawotü  luait 
Aqyy  (Allo  Aataz. )  *—  Bradypus  didaetylus. 
At?ar<i  —  vulgo   Raposa  Bras.    Canis  vetulus   Lond    (Azarae  Neuw.) 

Codf.  Jagödra. 
Ayaya  i.  q.  jtfata  —  avis  Plalalea. 
i4y^  idetn  quod  At  -*•  Bradypus. 

Bacacü,  Bacacö  (Allo  Amaz. :  Natterer)  —  avis  Cotinga  Poitopadora  Gray. 
Bmacu-una,   Batactma  L  e.  obsoura  (Allo  Atha4>:  Mit.)  —  avis  Co- 
tinga lamellipennis  Dufr» 
Bäcu  vide  P$cu:  piscis. 

Bacuari  v.  rectius  Pacuari  vide  sub  Pacuaru  (Rio  Negro)  piscis. 
Bacu-puä  (i.  e.  dr/wam  =  latus)    Kot.   do   Braz.   c  136.  piacia  simißs 

Enxarroco  Lusit 
Bixurm^  Bacurahu  (Rio  de  Jatn,  S.  Paulo,  Minas)  —  aves  eomplures 

Caprimulgidae:  Nyctibtua  leucopteme,  Nyettdromus  gtfyaoeaais,  Momo\ 

Botocudo,  Ghordeiles  semitorquatub. 
Baguari  (guaranice)  avis  Ciconia  Maguari  Temm. 
Bmacü,   Boiaquü  Not.  do  Braz.  c.  136  piaeis   vettonosua,   eüjus  carte 

assata  Indiani  utuntur  ad  enecandoa  ratlos.  Peixe  sapo  Lusit 
Baiacuara  (S.  Paulo)  *—  pistta 

Bairari,  Mbavrari  (Minas)  — *avis  Cdluoiba  (Zenaida)  maeotata  Vieill. 
Batara  avis  (Brat.  austr.)  Thamnsphilos  stagorus  Licht.   —    (YpauaiAa, 

Natterer)  Formicivora  malura  Menetrier. 
Bgo-pirä,   Bdju-pirä  —  l.  e»  piaeis  panis  Not  do  Braz;  c*  130.  •**- 

Solta. 
Biaratacdca  Piso  II.  324.  (corruptum)  v.  Jeratdcdca,  —  IfsphHta. 
Bigud,  Jmbigud  —  avia  Garbo  brasilanua  Gmet 
Bigufrtingä  —  avia  Plotua  Aahinga  L. 
Bipqje-turama  i.  e.  slercus  vertens  (guaranice)  —  soarabaeua,  Besouro 

Lusit.  Copris. 
Bira-Bira   oorruptum    pro   GHtra-Gttira  —  avia  Vireo  oliväaetw  Gray 

(Rio  de  Janeiro:  Nallerer). 
Bogoa  ,(S.  Paulo)  —  avis  Ardca» 
Bogoari  (Bras.  Orient)  —  avis  Ardea  ijöcoi.   Maguari  (Amaz*».)  idfeo 

Ardea  Maguari  a  Sphc  Am  Bras.  H.  71.  t  90.  appellaU. 
Jfoi,  Böya,  Boia,  Mb*ga>  Moy4  serpens  in  genere.    Deglutire  in  dia- 

lecto  auslrali  =  boueya  vel  po-eya  i.  «.  facere  ut  deseendat  Apud 

Chaymas  et  Cumaoagotes  serpens  est  tfUöy  Vel  mguu  —  frieh  v>  J$ti£: 


Digitized  by 


Google 


• 


440  Tupi;  Animaiia  cum  synonymis.  Bo— Bu— . 

Geico.  —  buha:  Miranha  oira-a^.  —  böipö:  Mandrucü.  —  qjaU 
schih,  uatschü:  Cayriri  et  Sabuja. —  mahizo:  Miranba  Carapaoa. — 
bitschuite:  Uainuma.  —  ti:  Camacan. —  inggau,  inkau:  Pimenleira. 
—  cangöu:  Aphiage.  —  bra,  ubrd  (an  corr.  e  lusit.  cobral)  Ma- 
sacara.  —  kan,  kanal,  ixcukücan:  Maya.  —  caniang:  Macuni.  — 
uäite:  Acroamirim.  —  ahingnia:  Jupua. 

Boicininga,  Boicinininga,  Boiguira  Marcgr.  I.  240.  Piso  II.  41.  —  ser- 
pens Urotalus  horridus  Daud.  Ayug  Tapoyis:  Piso,  Cobra  Catcabel 
Lusit.  serpens  linniens ,  Cobra  tangedor:  eBoi  et  ocinim  tinnire.  Apud 
Chaymas  el  Cumanagoles  tumargaquen.  —  ghakoit  Uara-guacu.  — 
nuand:  Cayriri.  gumang  bagö,  comapake:  Pimetiteira.  canumg- 
scham:  Macuni.  niuangrüh:  Sabuja.  täangih:  Cayriri.  Uchipara- 
rungqud:  Acroamirim. 

Boi-cipö  —  serpens  Coluber  liocercus  Merr.,  bicarinatus  Neuw.  Cobra  de 
cipö  Bras. 

Boiguafu  Marcgr.  I.  434. —  serpens  Jiboyä  vd  Jeboya  Bras.  Boa  coo- 
slriclor  L. 

Boi-obi  Marcgr.  Lib.  Pr.  H.  430.  Piso  II.  278.  Bojubu  Not.  do  B«z.  c.  113. 
Cobra  verde  Bras.  Coluber  viridissimus  L. 

Boi-peba,  Boepeba  —  serpens  venenosus,  Cobra  de  Sacai  Brasil.:  Rio 
Branco,  Allo  Amaz. 

Boi-pimma^  Boya  pinima  i.  #e.  pictus.  Elaps. 

Boi-piranga,  Boya-piranga  —  serpens  ruber,  Elaps  ooralhnus  Neuw. 
vulgo  Coral.  Apud  Campevas  audit  Yuatamuy,  apod  Cbaimas  el 
Cumanagoles  Epuey  temenucren.  ti-tshituh:  Camacan.  ualy:  Bare. 
yatamuy:  Omagua.  ghaly:  Uairacu.  ytcky:  Maxoruna.  tukupüety: 
Manao.    kanaritaly:  C$riay. 

Boisy,  Boyasy^  Boya-suguy  i.  e.  serpens  viridis  vel  azureus  —  Coluber 
aesüvus  L. 

Boitiapoia  Not.  do  Braz.  c.  112.  Boytyapd  i.  e.  serpens  circumvolvens 
(ijemeabar*  me  circumvolvo)  —  Boa  constrictor. 

Boitiapö  Piso  II.  279.  est  diveraus  Coluber  Boiliapo  ^ichlensL  ex  Jcoa. 
Mentz.  p.  205.  f.  1. 

Bqjohn  species  apis.  (an  verbo:  apis  raoa?) 

Bojuno  Not.  do  Braz.  c.  110.  i.e.  serpens  obscurus  —  aqualicus,  Eunec* 
tes  mttrinus. 

Boijeja,  Buijqa  Not.  do  Biai.  c  117.  —  insectum  noctilueum,  (e  boya 
et  cendy  i.  e.  serpens  lucens),  Caca  htme  vel  Luz  em  cü  Bras. 
Lampyris  femitta. 

Bora  guapu  J 

Bora  merim   \  'species  apis.  Bora  corruptum  e  Guira  avis. 

Bora-pitinga  \ 

Bracaya  (guaranice,  corr.  pro  Mbaracaya)  —r  Felis. 

Bracaya-opu  (guaranice)  —  Felis  Pardalis  Neuw.  (F.  miüs  Cuv.) 

Bugio,  Bugiu  (an  tupice?)  —  Simia  Mycetes  barbat  us  rel. 

Bugio,  bogio:  nomen  derivatur  e  Bugia}  terra,  unde  veniunt  os  Bu- 
gios:  Moraes  Diccioo.  port. 

Jfutfeja  insectum  noete  luceaa,  Lampyris. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Amprmlia  cum  syoonyrois.    Bur^Cai—  j  141 

Bulakara^  Jfrvjabara,,  Bruyxüwra  (ve*  corwpta)  —  aves  Thatnnoptii* 

lus  severus  Lichtst.  et  alii  (Natterer), 
Caapoara  vel  caapöra*)  i^e.  dominus  Tel  kabiialor  sylvae,  nomen  quo 

Tapirum  americanum  Jndi  celebrant 
Caayära,  Gaayara  Marcg.  246.  Dominus  foliorum,   Manna  (rubicuada?) 
Cabdj  Gqua  — r  inseclum  Vespa,  Apis.   £#&#  eal  quoque  -sebum,  unguen* 

tum.,  bulyrum  (in  Maya.  kaabil  est  oleum).    Jaboti-caba  est  verbo 

aebujn  testudinis,  dein  fructus  Myrciarjae. 
Qaapoam  recijus  fti*a  apoam  Not.  do  Bjraz.  o,  91*  —    iaseclum;  Apis 

speoies  parva,  quae  nidum  argillaceum  super  atboris  fustem  in  terra 

sjrujt  QQnvexjuox    Jnde  nwnej>:   caba  apia,  apoam  (nido)  rotuado, 

convexo. 
Oawarru,  cabarrü  corruptum  e  cabaüo,  equus:  Tupi,  Sabiija,  Cayriri  et 

in  mullis  idioeiatibus.    cubaüu:  fieico.   pmiruA:  Goroado.  caÄörro: 
;  Masacar^.    kabrofe:  Purecamecran.    cma(ch)thoh:  Maouni.    drate* 

swwar;  Aproa  miripv(Spix),  &<?WwniWcÄa/i(MarL),  cama(ch)thoh- 

jungrnam  (equa) :  Macuni.     cöbö'ning:  Pimenteira.    CQtoa(ch)thoh- 

gnang  (m,uh4s):  Macuni. 
Caba-oba-juba  Not.  do  Braz,  c.  91.  —  Apis  speoies  in  arboribus  (oba) 

degeps,  color?  flava  Qt'w&a)* 
Caba-tan  Not.  do  Braz.  c.  91.  —  Apis  species;  nidum  in  filo  ex  arbore 

suspendit,  mel  album  sapidum  praep araV  acriter  pungiL  NomeiK  apis 

dura  (cmtarn). 
CabecS  Not.  do  Braz.  c.  91.  —  Apis  species  mordax  iolu  doloroso,  in 

arboribus  aedüfcans..    Nomen:  apis  dolens  (cecy).  . 
Cabure  vel  Cabore  Marcgr.  I.  212.  —  avis:  Slrix  brasiliana  Lath*  (Scops 

decu$#ata  HL)  el  *liae  $t*iginae,  utgenus  Glauoidium. 
Cacßiao  (vix  lupice?   Mayoas,  Alto  Orenoco)  —  Simia,    Mono  fiep  in- 

colis,  S.  melanocephalus  Humb.  (Brachyleles  Ouaeary  Spix*) 
GfWHW  Not*  do  Braz«  c*  14?«  -*•  C.onchaet  piclae,  quas  atotieres  expoliunt 

et  tradycto  m  Hnea  fiio  pro  ornalu  gestant. 
Gachyca  vena,  arteria;  item  Tugug«xpe  i.  e.  sanguinis  via. 
Cahuitahu  (AUo  Amazon«)  —  avis  Palamedea  cornula, 
Caiacanga  Not.  do  Braz.  c.  136  —  piseis  Poivos  LusiL 
Gakmhanga  (NoU  do  Braa.  c.  IM,  (menda  typographica  pro  Äflfo-  vel 

Saiu-anhanga  i.  e.  Simia  spegtrum,  ito^to  dfcröd  Bras.)  ■ —  Ateles 

Paniseus  vel  Simja  mansArosa? 
Caiarära  —   simia  Cebus  gracitis.  Spix.    toö:    Teeuna.    tschiromi    Ma- 

xeruna.    ghßitimi  Omagua.    uary:  Uairacu.    xthmmiy:  Barew    ft<wn 

AoaJjy:  Cari&y.    goachi:  Oanamirim, 
Gmcariha  (aut  rectius  Saitanha?)  —  piscis  (denfcxaus  aut  asper).. 
Cmtoia   Marcgr.  h  327.    (menda   pro,  Scätaia)  —  simia  Cebus  flavus 

Geoffr* 


+)  Vocabula,  quae  syllaba  ga,  ce,  <rf,  (»,  en  ex  diwfsorom  auetofiim  scrip- 
fttta  iacipiunt,  Ooü  stob  tiltera  c  ted,  sab  #  quaerenda, 

56 


Digitized  by 


Google 


442  Top*:  Aninialia  cum  synonymis.   Oai — Cap— . 

Gälte  (Bras.  orienl.,  an  perperam  pro  Sal-ete  i.  e.  Simia  tegHraia?)  — 
simia:  Cebus  fatuellus  Geoffr. 

Cmietü,  Caytetu  vide  Taitetu:  Dicotyles. 

CaUnde  idem  quod  Caninde  —  avis  Macrocercus  Ararauna  L. 

Carba  —  mamma. 

Camby,  contractum  o  Cama  et  ffy  (aqua)  —  lac  —  ku  mama  v.  kn- 
mammang,  v.  dzu-mama  1.  e.  aqua  mammae:  Cayriri.  hü  ützöh, 
züghoi,  Müze:  Masacara.  unoniosiüh:  Geico.  icamutü:  Mundrucu. 
(schiu  thakill:  Macuni.  guma  moneh:  Sabuja.  paischame:  Coma- 
noxos.    pQJd:   Malah.    pocHng-parak:  Botocudo.    argü:  Meniens. 

Camaripü-  guapü  vet  Camarvpim  acü  Marcgr.  I.  179.  Piso  IT.  65.  — 
piscis  marin us  Megalops  atlanlicus  Guv.  Val. 

Oamboatä  (S.  Paulo)  —  piscis  — ? 

Camborapi  (S*  Paulo),  Camoropi  Not.  do  Braz.  c.  130.  pisde  squamalus. 

Camuri  Marcgr.  I.  160.  Piso  II.  74.  Camuris  Not.  do  Brat.  c.  133. 
Marcgr.  f.  140.  Piso  H.  74.  ptscie  Roballo  Lusit.  Sciaena  undecima- 
lis  Bloch. 

Camutanga  vide  Acamutanga  —  avis  Psittacus  Dufresneanus  Kühl. 

Cantam,  Cancäo  —  avis  Erismatura  dominica  Eyton  (Natterer). 

Canderu,  Candiru  —  piscis.  Cetopsis  Candiru  Spix.  Agaseiz  (Amaz.)  — 
pittehyury:  CarJays. 

Cangambä  (S.  Paolo)  —  Mephilts  suffiocans  (toeda)  llllg. 

Cangaoa,  Cangava,  Cahhanhd  (S.  Paulo)  —  piscis  — ? 

Cangoera  —  os,  ossa  cranii. 

Cangoera-pora  i.  e.  ossis  contenlum,  medutla,  cerebrum. 

Cangucu  — *  Felis  On^a  var.  * 

Cardndo  Not.  do  Braz.  e.  113.  (Camnana  ßras.)  Piso  II.  279.  —  Ser- 
pens veneoosus.  —  ucanina:  Sabuja.  cainana:  Cayriri.  ccmkmg- 
tzeach:  Maouni. 

Oaninde,  CaUndi  —  Not.  do  Braz.  c.  80  ColHnde  aot  Arara  vermdho 
—  avis  Psittacus  (Macrocercus)  Araraüna  L. —  taualy:  Bare,  sara: 
Tecuna.  ghanä:  Maxoruna.  ghanihny:  Omagua.  ghadht:  Cariay: 
ghalo:  Uairacu.    ghagahlo:  Manao.    puhleta:  Canamtrim. 

Caparacy  —  piscis  Platystoma  coruscans. 

Capitari,  Gapytari  (Amazon.)  —  maree  Teslodinum  minorum,  in  lingus 
Caraiborum  insularium  Echeberei. 

Capitata  —  Marcgr.  I.  155.  Capeuna  Piso  II.  54.  —  piscis  marinus. 
Haemulon   quadritineatum  Cuv.  Val. 

Oapivara,  Capivttara,  Capibara,  Capybara,  e  Caapi  et  uara.  do- 
minus graminis.  Not.  do  Braz.  e.  101.  Marcgr.  230.  Piso  11»  99. 
tut  caapi  -  goara ,  habitans  in  gr&mine.  Hydrocboerus  Cspy- 
vara.  -r-  capiuara:  Cariay*  kuy:  Masacara  et  Camacan.  n>ä:  Man«' 
drucü.  ikuky  v.  kuhy:  Camacan.  hypetu:  Canamirim.  offhba: 
Miraoha  Oira  gua9U.  gheyü:  Bare,  kiu:  Manao.  tnötöcke:  Mi- 
ranha  Caraptna.  nümpron:  Botocudo.  gäho:  Jumana,  Coeruna, 
geha:  Cauixana.  giäto:  Coretu.  tschöö:  Juri,  gessö:  üainuma. 
cumutümo:  Apinag6  (alias  burity). 

Capuera,   Captmra  vox  quidem  pro  antmati  ab  ladis  nob  ositata  inier 


Digitized  by 


Google 


Tupi;  Aoiroalia  cum  aynoaymis.  Ca?— Car~-.  443 

Brasilieases  sves  Perdtees-  minores  design&l.  Eil  in  Brasilia  oriea- 
tali  Perdix  (Odontophorus)  denisia  Ttmm.»  in  regione  Amazonica 
Perdix  guyaoensis  Laib.  —     hararat:  Boiocudo. 

Caquatinga ,  Cacattnga  (an  vox  hybrida?)  — *-  formieae  apeciee. 

Card  piseie  abbvev.  pro  Acard*  q.  v. 

Card  (Bocca  de  Juquia,  Malo  Grosso)  piscis  Acara  nassa  Hecke). 

Carabau  Not.  do  Braz.  c*  84.  —  avts  Ardea  scolopacea  v.  Carau. 

Caracarä  Not.  do  Braz.  e.  85.  Marcgr.  1.  211.  Piao  II.  82.  (Coracard-Ofu 
quoqae  dietus)  ~  avis  Gaviäo  Brat.,  Polyborua  vulgaris  VieiM. 
Apud  Chsymas  et  Cumanagoles  Aria,  Cumuz,  Taguarpa  sunt  fal- 
cones.  —  guibö:  Cayriri.  chlque:  Araucan.  kuikuU  kuhuy.  Ca- 
macan.    cougoari:  Coroado.   ctäboh,  cuibo(a) :  Sabuja,  Cayrhri. 

Caracara-%  «—  avis  Milvago  ocbrooephalua  Spix.  Caracarä  branco  Brat, 
quoque  dicitur.  Apud  Chaymas  et  Cumanagoles  Carabaz,  Cvrucu- 
rare.    tarü:  Arautso.      ' 

Carai  (Alto  Amaz.) .  —  aimia  Nycüpitheens  vociferans  Spix. 

Caramaru  Not  do  Braz.  c.  132.  Caramuru  PisQ  11.  296.  In  ora  aüanüca: 
Anguia  marinua  similis  Morea  Luail.  —  Ad  Borba  (Natterer):  La- 
pidoaicen  paradoxa.  Nomen  qnoque  viri  in  hisloria  Bahia©  celebris. 
(Caramuru  declaratur  significare:  ecee  magno a  heros  aut  vfclor.)     < 

Caranha  —  piscis  squamalua,  asper,  similis  Tambaque  (Caranhe  =  ra- 
*  dete). 

Carao,  Cardo,  Caraü,  Cor  au,  «oniraetum  e  Guhra  vel  Guar*  et  una 
Guarauna  Marcgr.  1.  204.  Piao  11.  91.  Avia:  Ardea  scolopacea  L. 
Ibis  infuacata  Lichlat.  (nudifrona  Spix),  Notherpdiu 8  Guarauna  Wagt. 

Caraoata  Not.  do  Braz..  a  133.  —  piscis  marinua  Albacora  Lusit. 

Carapand  ( Bras.  central,  et  bor.)  —  Culex,  Mosquito  Lusit.  Apud  Chay- 
mas Zarque,  Mazaque.  Caldbana  vel  Matihi:  Caraib.  Antill.  hamu: 
Bare,  Canamirim.  amtzu:  Cariay.  aa:  Tecuna.  ainu:  Uatraeo. 
,  .      anyu:  Manao.    piuz:  Maxoruna.    gatiü:  Omagua. 

Carapato  vide  Jatiuca. 

Carapeba  Not.  do  Braz.  c  134.  —  piscis. 

Carapiacaba  Not,  do  Braz.  c  137.  —  pisciculus  (pro  csca). 

Carapku  CS.  Paalo)  —  piscis  —  ? 

Cara  pira  vel  guira  ptra  i.  e.  avia  piscium,  Rabo  forcado  Bras.  — 
Sterna  Wilsoni  etc. 

Oara  piranga  Not.  do  Braz.  o.  130.  —  piscis  ruber. 

Carapo  Marcgr.  1.  (prima  apecies)  Piso  II.  72.  —  pitcis  lacuttris  Sler- 
nopygus  macrourua  MüM.  et  TroscheL 

£arapo-peba  Marcgr.  I.  238.  —  Lacertulus,  Gecko. 

Carard  avis,  lusitanice  Mergülhäo  —  Sula  brasiliensis  et  Colymbus  lu- 
dovicianus.  —  gauarg  et  cotud:  Tecuna.  ghatüa;  Omagua.  udnafy: 
Uairacu.    ghata  Manao.  Cariay.    miua:  Bare,    pracacack:  Botoc 

Carata-pMma  Marcgr.  L  182.  et 

Carara-una  Marcgr.  I.  184.  Cancer  marin  us,  Grapsua. 

Cara-Hnga  —  piscis. 

Canhuna  (Bras.  aequalor.)  Conf.  Guaraima  —  «vis  lbia  cayenoeiisis 
GmeL  (sylvalica  Vieill.) 


Digitized  by 


Google 


.444  TupP:  Amihalia  cow  sytiowymie.   Car^Oh^-1. 

Garaxma  Matcgr.  I.  147.  pitcis  merinus  Senraana  Catauna  Cuv\ 

Caraxoe  —  avis  cinerea  oanlans. 

Caraya  (guaranice)  —  simia  in  Brasilia  orieataft  ei  boreati  GnuHhä,  My- 

cele*  Caraya  Desm*  (niger  Kühl,  berbalus  Spix). 
(tardiguera,  Cardiguira  (an  Petrin- guirat)  —  avia  Columba  (in  Bra- 
silia ausirali)  ■•—  an  Columba  montena  L»? 
Cariama  Marcgr.  I.  2Ö3.   Piao  Fl.  83.   menda  pro  Coriama,  —  avis  Di- 

chotaphus  cristatus,  vide  Seriema,  Sirtema. 
Cariangu  (S.  Paulo)  —    avis  Caprimulgus   grandis;    alris    OöUmgu    et 

floitibo. 
Cariptra  (vox  conrupia,  Allo  Amaz.)  —  avis  aquatka. 
Carua  vei  Curuä  —  avis  Ampelrs  (Coliaga)  cÄnoU  *6ray. 
ßaruara,  contraclum  pro  Caa-uära  i.  e.  genieß  folio*  um ,  formiea  in  ar- 

boribUB  degens» 
Casaroba  vel  Saroba  —  avis:  Columba  rufina  et  atiae. 
Cauane  (an  topite?)  —>■  testudo:  CareUt  Cephalo  Merr. 
Gauhm  vide  Oacaoan. 

Cävaöue  (Alto  Amaaoftas)  —  avis  Psittaöus  aututrirjali& 
Gavia  perperam  pro  Cavia,   Saviß  Marogr.  324.   Pitfo  «:  tOS.  in  genere 

Cuniculass  Ratd  So  mato  Bras. 
Gaxmgk,  üaehingete,    Cachingte  (an  lupwe?)  — -Seiarus.  —    pö-te: 

Coroado.   bo-merabubu:  Cayriri.  jukeneck:  Botocudo.  cMge?  Arau- 

oan.    buemera  bubuh:  Sabaja»    bowecropüpäh:  Oayrfä. 
Gay*  fuareiwce,  reelius  Say?  —  eimia  Cdboe  Azarae. 
Gebiti  -~  vermis,  lumbrioo*.  » 

Cebui'peba  i.  e,  planua,  —  Sanguisuga,  Hirudo. 
Gtpöty  —  intesina,  itta. 

Gefrpirera,  Coo^  Coo*pUra  —  corium  (praeaenim  taplri).  ^ 
Gertrud  ei  Ceri^merim  (Bras.  aasir.)  —  avee  an  <Cuculinae? 
Ceixupira  Marcgr.  I.  158.    (an  Nmenda  pro  2te#fc-jptr«?)  piseta  rttarinus 

Scomber  niger  Bloch. 
Oetyma  —  femur. 

0A*(;7*  fguataiMoe)  — ►  «Vis  Patamedea  Ohavaria  Tefilin» 
Chacuru,    Ohacurure,   Jacuru^    Jäcurure  —  avb  Mano€l  Toh  Blas. 

Capilo  melanotfs  Tcram.  (Gbaenru  Vieill.) 
Ohareu  idem  quod  Pacuarü. 
Ohii,  Jii,  Äii  (guaraiuee)    —    avis  Anihus   Caii   Lidbftt.  ^  4ft  ttfigu* 

Maypures  Jwi  est  in  genere  avts. 
Ohipiü,  Jipw,  JCipiü  (guaranice)  —  avie  IWrtgflliu 
Chii-quera,    Ohiquöra,  avis    Quer~quer   Bfa*.,   \fenetfos   «rfennetisk 

Vkitl»   ' 
Qhopn,  Ohoquä  (R*e,  &  Paulo)  —  avis  Thaumophjlu«  maleager  LiehlsU, 

eericeua  Temm,  (Natlerer). 
OAopt  (guaranice)  —  avis  Icterus  unicolor  "LicWlsti,  saleirOMria  Sphi. 
Ohopim,  corruptum^e  Japk-y%  —  avia  Joäo  löfigo  v»l  Vfrabmtü  «itäs;, 

(i.  e.  slercus  invertens.)  Cassicus  icteronotus,  ater>  afftoia. 
4Jk9wr9m'i  Otororto,  Jorwong  ^(fe  verbb  vorowmg,  ^fgiiare,  BMnti- 

tare)  —  avis  Crypturus  (Tinamus)  varie^atua.  N 


Digitized  by 


Google 


Ttipi1:  Anhnatii  prni  *yn«*ymi8.    Ci— Oc**^.  445 

Oiecie-ete  et   Ofccfe  panema  Maregr.   I.  183.  —    GangH(f*sinhp  das 

Mangues  Bras.r  Gelasimus. 
Cigie~mmm  —  fmealtfia. 
Oigie-opu  -*-  ventrioulti*. 

flfrioafof,  Oi>rtpfl&i>  —  btorba.  +-  tentzontü:  Mexico.  Änmalt/m*:  SandVie. 
Orriapoa  Marog r.  I.  183,  vel  Siriapoa  —  cancer  marinos,  Lupa. 
Ooandu,  Ooendu,  Ooanduque  Not.  do  Braz.  e.  108.   Owantfti  Maregr.  I. 

238.  Piso  II.  99.  --.   Hyatrix  prebemilit  L.   Cercolabes  (Synettoeres 

fr.  Cov,)  pvehensilis.  A*w  espw»  Luait.  —  pufpaquai  Chaymaa, 

(acord-i*  flrtoc.  est  flyatrix  tnaidfoaa  Lichtettal.) 
Gtarfti,  Ctatti  —  ainMaCtea/tf  pr«tfo  et  dnzento  Bras.  (Ooaita)  AteWa 

Paniscus.  —   Marimbondo:  ad  Orenotso.     ÜMrKr:  Tecona  ei  Cariay. 

«Afti:  Bare,     tsohunä  mkeke:  Maxornna.     malscftifä:  Canamirim. 
Ooati,   Goatim,   Conti/  Not.  do  Braz.  c.  98.  Maregr.  I.  228.  Piso  11.  38. 

Conf.  Ouati.    —     flafctfa   soeialis  Neiiw.     Voati  de   ßando   fcras. 

Ooaty:  Omagua.  posoaud:  Mundrucu.  hakyäck*.  Botocudo.  ztfhAtzd: 

Miranha   Carapana.    itscM:  Mtranba  Oira  aco.    pitaikioh,  pttotöh: 

Gamacan.     bitschah:    Cayriri.     moakong,    gitacohn*    Acroamitim. 

schücha:  Maxornna.   ghdby:  Manao,  Cariay.    ghaiHOütt  näru:  Bari, 

cappuh:  Cauixaoa.   cabisse:  Uainuma.   satü:  Tecuna.  püc:  Uaitocu. 

t/uptüry:  Cariamirtm.    uipi:  Jupaa.    tsöhuopi:   fori.    Mäh:  Pimeri- 

teira. 
OoaH  fnondi   Maregr*  1.  228.  —  «asua  solitam  Meiro.     Üöarfl  matofco 

Bras. 
Oochovi,  Oojobi,  <Joc?wvhn1  OttfulH  (Amazonas)  —  **rs  Penelope  Ürt- 

./wW  Kälterer. 
Ooenrnn  aliis  Prebixim  —  avia  Cissdpis  majot  t^abante  {Natterer). 
Ootptf  —  podex.  i 

Cotkipft,  Gunapu  Not.  do  Braz.  c.  131.    Vugupu-ffuacu  Maregr.  1  Y69. 

—  piscia  jlfiro  Lusil. 
Od0,  aliis  f(W>  in  gtnere  antaia).   In  tingtia  Mocotri  coo  est  avrs  et  yete 

animal.  —    zoö:  guaranice,  mia  :/Omagua.  m'tf:  Sapibocoria.   hf^rrf- 

ftuft:   Guaycdru.    cuöhap:   Zamoca.     caiteac  (et  liamä):   Kechua. 

uctma\  Ouiteno.     soräre:  Woxo.    At/^i:  Maypiire.    anekiamgeti: 

Tamanaco.    embeodi:  Saliva.    #t*t:  Caytiri.    dm/«:  Mäya.    jolcatf: 
*    Maxie,  fonw:  Chiqufto.  iräbadio:  CayubaW 
,OöJ^-.!Cbt.  do  Braz.  c.  123.    Oupia  Maregr.  1.  253.  —    insectum  Termcs 

fatale.    Apud  Pisonera  11.  112,  apis  mrnor  nigricans  nomine  lOopii. 
Copneroctt  tobt,  do  Braz.  c.  91.  —    Species  Apis  (tiru)   magna  (fcp*), 

^  in  arboribua  nidum  argillaceum  [copt/i)  slruetrs. 
Ooraya  —  avia  Turdita  Ooraya  Latb.,  Rfyiothere  Oöray  'Spix. 
Coreud,  Orettä,  Orejod,  Kirua,  Ouritd  —  apis  Ampelis  Coringa. 
Ooriango,  Oorianga,  (Mango,  Ooiiango,  Curianyao  i.  e.  velocitör  muf- 

murana  '(Brasil,    oriririt.)    -1-   avis   Capritnulgü8   (Podager)  flacunda 

Vidll.  *     ' 

Ooricaca,  Ottriefted  (Bras.  Orient.)  Märcgr.  I.  191.  IHso  fl.  88.  et 
OortCd,  OülH&d  ('S.  Paulo)  —  atia  Ibis  albfcdllls  Vel  melanopis  Forst. 
OorimbWa  (fcx  Natlerer)  v.  Gdrumatdn  --  Paeu  argeriteüa  Spix; 


Digitized  by 


Google , 


44ß  Tuph  AoimaJia  cum.  .Ayneftymia.   Co*— Ca—. 

Owq  —  boerUu 
Ooröca  (Amaz.)*  —  avis. 

Carocobaä  (S.  Paulo)  —  avis  an  menda  pro  Caswwbal  coJtHnba. 
Carocoro  Marcgr.  1.  177.  —  piscis  marinus.  PrtaUpoma  Coro  Cuv. 
Oorocoroca  Maregr.  L  178.  Piso  H,  59.  (perpwim  Corororoca)  —  pis- 
cis marin U8  Peixe  Serra  Lusit.  vel  recjius  Piwif  *?r<fc?  ex  Marcgr. 

Cibium  maculatum  Cuv.  Val.? 
Corocoturu  contractu»  Grogotori  —  avis  MÜvago  aterrimus  ( Alto  Amazon  ): 
Oorvmalan*  Oorimata,   Oorimbata,   Ourumatä  —  pisees  varii,  Anodus 

Spix.  Schizodon  Ag.  —  mmamangyvwamä:  Masacara. 
rQoää,  Ootwya  (Alto  Amaz.)  —  OoHa  do  rabo  Bras.  Dasyprocta  fuligi- 

nosa  Wagl.,  nigricans  NalL 
Colia  Not»  do  Brat,  c  103.  Marcgr,  I.  224.  Piso  II.  102.  —  DasfprocU 

Aguti  Erxteb.     Cfr.  Quid. 
Ootimirim  NoL  do  Bras.  c  103.  —  Sciuru*  aeatuans? 
Cotrim,  Ooui,  Coyiy  -r-  ,Cercolabes  villosus.    , 
Qoyu-Coyu  —  avis  Psittacula  pileata  Wagk 
Coyu-Coyu  merim  —  avis  PsiUacula  passerina  val  affines. 
Or&ri  (Amaz.)  —  Falco.  ■ 

Cuä  —  insectum  Vespa. 

Cuandu  idem  qnod  Ouendu  v.  Coandu  -*  Cercolabe* ,  prehensilis. 
Otui/0  vide  ÖOtftor. 
Ouotij  Ouaüm  —  Nasua.  Nomen  derivatur.  eoia»  ci  natura  >  et  /tos,  na- 

su8,  <juia  hoc  animal  dormil  naso  in  hypochondria  reclinato. 
Ovati-ete  —  Nasua  sociaüs  Neuw.  OoaH.de  ßando  ßraa. 
öutfri  wmw  vel  ^  —  Ouati-mondeo  —  Nasua  solitaria  Neuw. 
Oubiara  Piso  11  112.   Secundum  Pisonem  species  Apis.   Nomen    videtur 

derivandum  c  Oopi  et  uara.  Anne  spec  Formicae? 
Omcäm/s(AUo  Amazon.)  —  Siraia,    Pithecia  Satanas  Hurob.  (Brachyurus 

israelita  Spix).  ' 

Ouchiu-tma  (Alto  Amaz.)  vulgo  Ouchiu  preto  antecedenü*  var,  nigra. 
Öucuri  Marcgr.  I.  164.  —  piscis  Cassäo  Lusit.    Squalus  mustelua.    Male 

seribitur;  rectius  (Jucuri  uli  habet  Piso  II.  in  indice, 
Ougubu  Marcgr.  1.  169.   piscis   Ounabu  guapu  Piso  II.  49.    Mero  Lusit. 

Pogonias  Chromis  Cuv,? 
Omca,  OaquicOy  Quico,  Quica  —  Didelphya  Quica  Natu    (Et  praettrea 

duae   species  diversae  hoc  nomine  venire  dicuntur,   Rato  ampkärio 

Bras.  Cfr.  Hydromys  Coypus  Geoffr.)       , 
Cum.   Couym,   Oouy  —   Cercolabes  villosus  (Hystrix  insidiosa  Liehist», 

Sphingurus  Fr.  Cuv.) 
Ctändara  male  scriptum  pro  Cuvndara  —  avis  Caprimulgus. 
Otäti  (Bras.  orienl.)  —  Dasyprocta  Aguti  ErxI. 
Ouiu-Cuiu  (Rio  Braueo)  —  piscis  —  ? 
Gujumi,  Ct^ttfo' ( ßras. Amazon.)—  Penelope  cumanenais  Jacq, —  ctg'uby: 

Manao.    cuyüy:  Bare,  Omagua,  Uairacu.    ghutuy:  Cariay.    ghanoiy: 

Canamiriis.    gkuxu\  Maxoruoa*     aW,  auc:  Tecuna* 
Otmhd  sensu  primitivo  mulier,  de  animalibus  .sexum  feroioiotim  significat. 
Cunuru  Marcgr»  I.  185.  Piso  II.  76*  —  Capeer  mariaus-,  Ocypode. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Atknatia  aom~syrw>nymis*   0»— Ei—  %  447 

Oupid  Marcgr.  I.  253.  —  inseclum  Termts  fatale. 

Ouremd  Marcgr.  I.  181,    Piso  IL  70.    —    pitcis   marinuv  Täinha   Lusit. 

Nugil  Curema  Cuv.  VaL 
Ouricä,  Curucä  —  avis  Psittacus  aestivus.  —    kua  kua:  fiötocudo. 
Ouricaca,   Ourucaca,   cootraet  Curucdu  —   avis  Ibis  melanepsis.  Forst. 

el  Ibis  plumbea  Temm.  (Bras.  austrat.) 
Ourimatä  Marcgr.  I.  156.  Piso  II.  70    Oorimata,  Oorimbata,  Ourumatd, 

Oorumaktn  piaeia  Salmo  Curiraata  Bloch.  Paeu  argenteus  Spix.  Schi* 

zodon. 
Ouruata-pimma  Marcgr.   I  150.   Piso  II.  5L  pisc»  (pbiima  =  pictus) 

marin 08  Bomto  Lusit.  Caranx  macaretlus  Cuv,  VaL 
Ourucaba,  Corocaba  —  g«tu>r,  faux,  riefus, 
Ourucutury   (Bras.  centralis)  —  avis   Gavtoo  branco   Bras*  Butoo   pte- 

rocles  Temm. 
Ourtgüba   vefr  AJuru  curtyuba  vulgo  Papagaio  vel  P.  *fe  papö  4rm#* 

reffo  Psittacus  aestivus  L. 
Ourumara  —  ideni  qued  Caramuru,  atowr  Pira-pucu  L  •.  piseis  lotigus, 

an    animal   fabulosum  Minhocao?    (Amazon.)   an  Lepidosiren   para- 

doxa? 
Ourumata  v.  Corvmatan  —  piscis  v.  Curimatd.  \ 

Outupireira  vel  Gurupireira  (i.  e.  mel  Diaboli  sylvestris,  vutgo  0ttrtf^ 

pira)  —  Piso  II.  112»  Apis,  cujus  »et  perniciosum. 
Oirurtf  Not.  do  Bras.  c.  115.  Piso  U.  296.  —  Bufo  Agua  Datfd.  —  cm- 

rwrw:    Teeuna   et  Omagua.     gorä-gorä:   Mundruco,     tötogküroa: 

Manao.     tschipauü:   Cariays.    mahhiaä:  Miranha  Oira-guaou.    go- 

cko:  Miranha  Carapana.    Mri:  Camacan.     armco:  Araocan.    pucrer 

et  pocpoc:  Ghaymas,  Cumanagotea.    maniby,  paHmao:  Bar&    f& 

rury:  Maxoruna.    ghamucu:  Canamirim.    üma:  Jupua. 
Oururu  (Brasil,  orient.)  —   Sapo  de  chifre  Bras.  Ceratopbrys  dorsaius 

Neuw. 
Oururu  (Bras.  Amazon.)  —  Sapo  chato  Bras.  Pipa  Cumcü  Spix. 
Oumru-boia  (Amaz.)  -*•  Serpens  qui  bufonibus  vietitat. 
Oururu-ty  —  Succus   e  Pipa  Cururu    exsudans,  qoi   oeul'm    motestiam 

afferrc  dicitur. 
Oururu-xore,   0.  chori7    O»  holt   (in  lingua  Bare  ex  Natteter)  (Bras. 

Amaz.)  —  Rato  (Tespinho  Bras.  Loncheres.  Cleaotnys  torasiliensis. 
Ousicusi  (tnpice?    DouroucouH:    Alto  Orenoco)  —    simia  Nyctipitbeeu* 

aolus  Hb. 
Ctafo,   Ootia  —*  Dasyprocta,  irfcuty  verbum  significat  providum,  oireum- 

spectum,  pavidom  esst. 
Outi-boia,  Agutiboia   (Bras*  Amazon.)  —  Serpens   magnus,   qui   Gutia 

vietitat. 
Outi-jagoara  (Bras.  Amaz.)  —  Felis,  qui  Cutiaa  venatun 
Omyu-Cuyu,  aliis  MaiUtCa  —  avis  Psittacula  pileata  WagL 
Ouxiu   idem    quod  Ouchiu  <—  simia  Ssianas  HumbM    cujus    cauda  pro 

muscario  utuntur. 
.  Offba  —  tesia  (ovi,  cancri  etc.) 
Eiruba  Piso  II.  112.  —  Apis., 


Digitized  by 


Google 


44$  Tupi;  Atfimaüa  cum  synonymst   E*MJo~h 

Eirupu  Piso  II.  112.  —  Apis  magna. 

EmJk  Pi#».  \\\  11&  ü&aie  pro  Eiru  -*,A$is  minor  migrans,- " 

Erna,    Emu  Bras.  an  tupice?  —    avis    Rheai  imericana,    quae  flffkandu 

«pud  Marcgfc  I.  190.  Pisa  IL  84.  — •  tawigä,  taundt  Mssacan*.  ebü, 
,     ppu:  Pknenlefcra*  määe,  maüy:  Acroamirin».  pavtnru,  ptmgruz  Geieo* 

cheuque,  huangue:  Araucan. 
Zwmbu  tide  Ifmmbüi 
Enmbw  Mategi\  I.  253.  «—  insecla:  Eumolpo«  ignilu*  F,  *  alia:  Iroty- 

lus,  Himaüdium  etc. 
E*m&}  Enene   Mercgr.   L  246.    Searabaaus»   Fig.  I.    Typhcw  Fat*,   ny 

(Megalosoma),  Fig.  II.  AJetns  Fabr-  mas  (Stralegus),  Fig.  Mi   Pha- 

naeus  lancifer  Fabr.  cum-  Acaria  adhaereaübus,  Flg.  IV.  Scarab.  ffar* 

cttlea  F.  mas  (Dynast es),  (fix  ck  Krieohbauaaer). 
Epene  (Alto  Amaz.)  —  Dasyprocta  leptura. 
Epiaba-af*  -r  piscis  =xä  ATrta  Marcgr.  I.  170i  Piso  IL  6& 
Gambd,  Same,  farigue  —  Didelphys  in  geaare1,   praescrtinv  fr.  eancri- 

vora-Tommv  (marsupiati»  Neuw.)^  atittonutiuc  Botocudo.  »fwäWrt: 

BoioOr  (Diddlphys  myosncos,  rmirina,  cinerea  Neuw.) 
Gaayra,   Locusla  Marcgr.  I.  246.   —   insectum:    Mantis.    Nomea  videlur 

corrupium:  Caa  udrtL 
Qmambuch  v.  Sa*p  ~~    %vi*  PavSo  Brat.  Coraowa  ottiate  Spix  el  ssn« 

lala  Temm.  ~»    bocring  uatmi  BotooUdo.    . 
Gariram  Notj  do  Brat.   e.  81.  —  alvis  Gralla,   an  Fuliea  eayenneaM  I« 

(Gallinula  rußcepa  Spix)? 
Gaturww,  Gatwamo  -**■  avis  Tanagra.  (fiuphone)  violaoea,    ehlorotica, 

pectoris  ete. 
GayrambQ  Not  do  Bras.  c*  87.  —  avis  TrocViIida,  roetro  Ungtore  quam 

eorpus.  »      .. 

&*^.(AlU*  Amazn.Rio  ßranco)  -r-  pisoifc 
£moa  tfot  do  Braz.  c.  131.  —  piscis  Pescada  bicuda  Lusit. 
Geriba  \ Alt q  Amaz.)  -**-  avia  aquatica  nigra. 

Gereraca  Not.  do  Braz»  c  111.—  serpens  Jararaca,  Cophias  atrox»  Meer, 
Getahg  •*-  Försaicae  speded,  »    , 

£tö  (Bras.  boreal.)  —  Rana.  Aliis  Ftrf. 
GiÄatu  Not  da  Bras.  c*  109i    Jibdya  $,  Jiböia  Pho  H.  Z%1.  —  secfcff* 

Boa  Gaoohina  L* 
tif#«)  £t?ttO  (Bffae.  orient)  —  simia  CalBlhrix  m«Jaii*chfr.  Netw.  —  Am-» 

ckäcJc:  Botocudo. 
Goatyrü,,  ßuäbpru  —  Raitua,  Mus  tectortinu  —  aohie\  Me,  quOt,  etyt* 

Ghaymas,  Cumanagotes  (Rattus  domeslicu*)*    amixdu:  Apin*g4  Us- 

cona:  Nulka. 
Goabyru-ju  —  Echinomys,  vide  Guabyru-jü, 

Goa-chamoi  Not.  do  Braz.  &  146.  —  Cancer  terrestris  <in:  geo«re  Gwtia), 
Goaira  idom  quod  Agoara-apu  Bras»  Zoio  — »  Canis  jubtlys  wel  Aatna*« 
Goqjügoajü  vi%o  Fomd§a  de  pttssagem,  Not.  do  Braz.  o.  120.  —  fof- 

micae  species  rubra  migrans,  vastans  (a  goatd  «ugmre). 
Goanand  —  avis  Marrecäo  Lusit.,  Anas  moschala*  —  haUspmung:  «V- 

locudo. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Animalia  cujn  qynonymte.    ßo^Gua— ?.  4$) 

Goaimi-coafa  i.  e.  buraco  de  Velhq  —  perperanrj  Goaivicoara  Not.  £o 

Bras^  c.  133.  e  goaimi  anus'  et  coara  foramen   (hehraice  cho?).  — 

piscis  RcQncador  Bras.  Rhinejepis   aspera  Spix.    (Rio    de  Francisco), 

et  versimililer  alii  affines. 
Gouiquiqua  (Bras.  boreal.)  —  Didelphys  Guica  Naüerer. 
Goaqumbi  vifJe  Guainumpi  —  avis  Trochilus. 
Goaragod  Not.  do  Braz.  c.  129.  —  vulgo  Peixe  Boy ,  in   Bras.   boreali 

Gooratyä,  apud  Chaymas  et  Cumanagotes  Cyyumuri,  Manatus  auslralis. 

Cutis  hüjus  animalis  contra  affecliones  rheumaticas  publice  venditalur. — 

yuara  j.e.  aquae  vir:  Omagua.   hapüna:  Bare,  Jumana.   pirä-rahä: 

Mura.     aisue:  Tecuna.    füpohry:  Maxoruna.    ßbikulyu:  Uairacü. 
Ggarara'vel  Gußrara  Not.  do  ßräz.  c.  144.  —  piscis  aquae  dulcis,  qui 

RyibaCQ  Lusitanorum  assimilalur. 
Goayibicoati  Not.  do  Braz.  c  135.  —  pisciculus  coeruleus. 
Qora  -r  corrupluxp  pro  Guira,  avis.   Ita  in  S.  paulq  (jorQ-peritica  (pro 

Periquito). 
Gorirfa  (S.  P*ujq)  -r  piscis  — V 

uragrdy  öracra  (Maranhäo)  —  avisCrolophaga,  rugiroslris,  S^ains.,el  aliae? 
Grapira  —  corruplum  pro  Guira  pira,  quod  vide. 
Gravatd  rihüma  (S.  Paulo)  —  avis,  an  Palamedea? 
Groffotori  contractuoi  pro  UarocQtyrü  —  avis  Milyago. 
Grorihatö  (S.  Paulo)  —  avis  Falco  (Polyborus^   vulgaris  Vieili.  ?) 
Guabyru  —  Batlus.  Quäbiru  Marogr.  229.  Mus  lectorum. 
Guäbyrü-ju  —  i.  e.  Hatlqs  spina,   Echinomys,   Loncheres   et  alii  Muriqi 

spinosi. 
Guacafi  Marcgr.  166.  Piso  II.  72.  —  alias  Oacary,  piscis  Loricaria  ple- 

costomu8. 
Guache,  Guasch  (Rio,  S.  Paulo)  —  avis  Cassicus  baemorrhous  Daud.  — 

tiacfc  ntick  mung:  Botocudo.  4 

Guacu-yuacuMsircgt.205.  —  avis  vulgo  Gaivotia, Stern a  magnirosttis  Lichtet. 
Gupcu-Ctya  Marcgr.  113.  —  piscis  Malthea  longirostris  Cuv.     , 
Guäere  vel  Arere  -7-  avis  yulgo  Pato ,  Anas  viduata. 
Guaia  Marcgr.  182.  Guoaia  Not  do  Braz.  c.  139.  alias  Guajä  —  Cancer 

marinus   generis  Guiae   et   Carcini;    inde   derivalur    nomen   Indoruoi 

Guaia-uaras  v.  Guiajaras  i.  e.  cancrorum  mandones.    Apud  Chay- 

roas  et  Cumanagojeß:  Cup:  ex  Tausle.  , 
Guaia-apara  i.  e.  torla,  Marcgr.  182.  —  qancer  marinus  Calappa. 
Guaia-tnirim  Marcgr.  183.  —  Carcjnus. 
Guaihi'COWQ  v.  Guaimi-coara  Marcgr.  163.  Piso  II.  56.   —    piscis  Bu- 

raco  da  Velha  Bras.  Rhinelepis  aspera  Sp.  etc. 
Guainumbi  Marcgr. IST,  PisoH.  318.  319.,  aliis  Goamumbi,  Guiamumby, 

Guaynumby,    Lusil.  Beja-flor,  Ohupa-flor.  —  in  genere  aviculae 

Ooübri,  Trochilidae.  Apud  Chaymas:  Tucuchi.  —   kontsürd9  consi- 

rek:  Pimenteira.    arardde  ardra:  Acroaqairim. 
Guaiqutqueira ,  Guaiquiquira ,  corruplum  e  cuacü  ira,  mel  abscondens, 

apis  mel  edule  parans. 
Guamqfacu,    Guambajacu  -  ape  Marcgr.  1.  142.    Piso  II.  300.   -r   piscis 

Ostracion  quadricornis  et  bicaudalis. 

57 


Digitized  by 


Google 


450  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.  Gua — Gue— -. 

i 

Guamqfacu-atinga   Marcgr.  168.    Piso  II.   299.  —    piscis    Lusit.  Peixe 

coeUio,  Diodon  punclalus  Cuv.,  D.  Atinga  Bloch. 
Guamq/acu  -  guara  —  piscis  Lusitanis  Peixe  porco  aul  Diabo,   Diodon 

Hyslrix. 
Guanhumi  Marcgr.  185.  —  Cancer  lerrestris. 
Guaperud  Marcgr.  145.  —  piscis  Argyreosus  Voraer  Piso  II.  57.     Cbiro- 

necles  scaber,  an  furcipilis  Cuv.? 
Guard,  Goard,  Af/oara-acu,  Goaira ,  Nguarä  —  canis,    Lusit.    Lobo, 

Canis  jubatus  Desm.,  Azarae  F.  Cuv.,  velulus  Luhd.  rel. 
Guard-chai,  Aguara-chai  vel  xaim  (Bras.  auslr.)  —  canis,  Lusitanis  Cäo 

rasteiro  vel  terrestre,  Caois  Azarae  Fr.  Cuv.,  alüs  Galiciis. 
Guard,  Guar 6  Marcgr.  203.  avis  Bras.  Guard  xat  i^oxrjy  dieta,  —  Ibis 

rubra.     Nomen  contractum  e  Gua,    colore   varium    et  Gtdra:    Gua- 

Guird,  i.  e.  avis  versicolor,  »am  pultus  induilur  plumis  albis,  adul- 

lior  nigris,  postremo  rubris.     Apud  Aruacos:    Tukkuku.  (Tuch\jjim 

vel  Tukkijjim  hebraice  avis  pavo  vel  phasianus). 
Guaracapema  Marcgr.  160.  Piso  II.  49.  —  piscis  marinus  Lus.  Dourado, 

Coryphaena  Equiselis. 
Guara-nisinga  —  avis  Pilylus  coerutescens  Cab.  (Natterer). 
Guarapecü  Marcgr.   178.   Piso  II.  59.   v.   Guarapucü  —   piscis  marinus 

Lusit.  Cavallo,  Cybium  Ctfballa  Cuv.  Val.  Apud  Indianos  ins.  Trini- 

tatis  Viasso:   ex  Rob.  Dudley  Arcano  del  Marc 
Guaratereba  Marcgr.  172.  Piso  II.  57.  —    piscis  Caranx  fallax  Cuv.  Val. 
Guarauna  Marcgr.  204.  Piso  II.  91.  —  avis  Ardea  (Aramus  Vieill.,  No- 

therodius  Wagl.)  scolopacea  Lichts!.,  vulgo  Oardo  aul  Oarqft. 
Guarerua  Marcgr.  178.  —   piscis  Pomacentrus   quinquecinetus  Cuv.  Val. 
Guariba  Not.  do  Braz.104.  Marcgr.  226.   apud  Masacara,  Tecuna  et  Bares 

Guariba  —  per  omnem  Brasiliam  simia  Mycetes.  Puris  audit:  Noke. 

Corjadis:  fTockeh.  —    koubotu:    Purecamccran.    grokora}    corco- 

raky:  Acroamirim.    guariba  (do  gabo):    Bare,     hyaiyäly  (da  terra 

firme):   Bare,     iiboruoche:   Mura.     cotong:  Macuni.     yfily:   Manao. 

yryety:  Cariay.     ghaina:  Canamirim.     lauongtdng:  Pimenleira.    ku- 

pute:  Apinag6. 
Guartchö  —  avis   (an   alias  Ooroiral)  Motacilla    furva    GmeL,    Troglo- 

dytes  Lichtst. 
Guarifuba  i.  e.  Guariba  jüba  vel  flavus  (Amaz.)  —  simia  Mycetes. 
Guarucu  eremembi  Marcgr.  256.  c.  ic.  —  Cicada  cantatrix  Germ.? 
Guarü-gyaru  Marcgr.  168.  Piso  II.  70.  —  piscis  marinus. 
Guatinhuma  (S.  Paulo)  —  avis  Enphone  chalybaa.  Conf.  Gatiurama. 
Guatucupa  Marcgr.  177.  Piso  M.  62.    —    piscis  marinus  Lusit.  Corvina, 

Otolilhus  Guatucupa  Cuv.  Ouatö  in  Galibi:  piscis  in  genere. 
Guatucupa -juba  Marcgr.  147.  Piso  II.  52.   —   piscis  marinus  Pristipoma 

rodo  Cuv. 
Guaxinpn,  Guassimm,  Jaguaxinim  —  Galiciis*  viltata,  vulgo  Oachorrinho 

do  mato. 
Guaybiaya  Marcgr.  147.  —  piscis  marinus,  species  Sargi. 
(tyepucti  Marcgr.  171.  Piso  II.  56.  —  piscis  Lusit.  Bicuda.  Hisliophorus 

americanus  Cuv.  Val. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  An'unslia  cOm  aynonymis.    Gue— Gui— .  461 

Gueiebe  (S.  Paulo)  avis  —  ? 

Guibuquibura  Not.  do  Braz.  c.  121.,  vox  corrupla  e  keyba  et  guir^a  — 

i.  e.  pediculus  avis,  formicae  alalae. 
Guiketn  —  formicae  spec 

Guira,  melius  Guyra,  avis  in  genere.  Vocabulun»  mirum  in  modum  de- 
fleclitur  in  Uira,  Bira>  Oira}  Oera,  Gura,  Vura^Uru,  Ära,  Bora, 
Büro,  Mora,  Hura,  Huro.  Pro  gaJIo  et  gallina  domestica  diserte 
usurpatur  Guira  vel  Vira.  In  dialeclo  Omagua  auditur  Huera  vel 
Uülä.  Addimus  Synonyma:  zacru,  zayro:  Masacara.  nuassa:  Mun- 
drucu.  nioche:  Guaycurü.  ncaa:  Abipon.  iiagagi:  Mbaya.  scha- 
gä:  Jupua,  schano,  schunong:  Camacan.  tzuinky,  tscMtmggi:  Pi- 
menleira.  jiü:  Maypure.  burritzuh:  Sabuja.  si,  pathuthe  (sithö 
avicula):  Acroamirim.  uingui:  Gcico.  nendi:  Saliva.  uätyse,  yu- 
koso  (thytho  avicula):  Uairacu.  coö:  Mocobi.  utdus:  Chiquito. 
torono:  Tamanaco.  cayure:  Moxo.  pisco:  Kechua.  pischis:  Guabe 
in  Mexico,  ca:  Tequisisteco  in  Mex.  puä:  Yarura.  pipil:  Mexico. 
query  (avicula):  Tecuna.  uyischun  patzü  (avicula):  Maxoruna. 
chtppu.sapü:  Coröado.  tschotschurumm  et  (avicula)  po(oitna(u)ng: 
Macuni.  gribobi,  kigropii  Cayriri.  www,  gunum:  Araucan.  guti- 
raky  (major  parumaty,  minor  hoyuky):  Manao.  tonoro,  tounou- 
rou;  Galibi.  torono,  tonoro:  Chaymas,  Cumanagoles  (ex  Tauste). 
tonnoulou  et  feminis  oulibignum:  Calliponan. 

Guira- acangatara  Marcgr.  216.  Piso  IL  95.  avis  Brasiliensibus  Ann 
branco  dicta,  —  Goculus  (Coccyzus)  Guira  Temm.  Acangatara 
est  crisla  vel  galea  cristala  e  pennis,  qualem  Indiani  gestant. 

Guirabandi  (Amaz.)  —  corruptum  e  Guira  oapixaim  i.  e.  rugosut, 
quoque  Barra  bandi,  avis  Psittacus  (Pionus)  Barrabandi  Wagl. 

Guira  coereba  Marcgr.  I.  212.  —  avis  Nectarinia  (Coereba)  cyanea 
Vieill.  Sai  Brasil. 

Guira  guapu  bereba  i.  e.  avis  |ate  expansis  aus  Marcgr.  I.  212.  —  Mo- 
tacilla  (Hylophilus)  Guira. 

Guira  guainumbi  Marcgr.  I.  193.  Piso  II.  93.  —  avis  Prionites  (Rham- 
phastos)  Momota  Licht. 

Guira-guira  (Bira-bira')  —  avis  Vireo  olivaceus  Gray. 

Guira  haro  guaranice  —  avis  Oriolus  viridis  Gmel. 

Gtärd  jenoia  Marcgr.  I.  209.  Piso  II.  94.  —  avis  Motacilla  cyanocephala 
(avis  incubans?  a  v erbo  jenong  sedere,  incubare?) 

Guira  jungd  —  avis?  (quae  in  rete  capitur?) 

Guira  megoan  {mergulhäo  Lusiu?)  —  avisColymbus  Ludovicianus.  Cfr. 
Oararä. 

Gvxra-membi  Marcgr.  256.  —  insectum  Cicada.  (Meniby  est  buccina,  luba, 
ßstula,  tibia). 

Guira-memboe  vel  membeca  i.  e.  tenera  (Rio  Braneo:  Natterer)  —  avis 
Coracina  ornata,  Paväo  Lusit. 

Guira  nheem  gatü  (rectius  riheeng-catü)  Marcgr.  I.  211.  —  i.  e.  avis 
bene  cantans,  Canario  Bras.  Emberiza.  (Sycalis  Boje)  brasiliensis 
Gmel.  —  tionkrän-tia\  Botocudo. 


Digitized  by 


Google 


4 


454  Topi;  Animalia  cum  synonymis.  6ui— lbi — . 

Guira-pepo  —  ala  avis.  Rectius  Guira  bebe-po,   i.  e.  avis  brdchium  vi- 

brans,  quatiens. 
Guira-perea  Marcgr.  I.  212.  Piso  II.  95.  vel  Qutra-apbreä,  perd  —  avis 

Tanagra  (Callisle)  flava  L. 
Guira-pirä  contracium  grapira  avis  pisctam  —  Taehypetes  Aquitus  Vieill. 

Apud  Chaymas  et  CumanagoteS  dicitur  Aurtin. 
Guira  pungd,  corrupium  Arapönga,  aut  Urapönga  Uli  in  magna  Brasiliae 

parte  audit,  Ferradot  aliis  —  Chasmarrhynchus  nudicollis,     Nomen 

tupicum  signiflcat:    „avis  slruma",   quia  Collum  sub  canlu  lurgescH. 

—  tauge:  Botocudo. 
Guira-quered  Marcgr.  1.  20t.  Piso  IL  94.  —  avis  Caprimulgus  torqualus 

L.  (an  Hydrop6alis  psalurus?)    Nomen  videtur  srghificare:  avis  quae 

non  dorniit  (noctivaga)  e  voce  ker,  quer^  dormire,  el  ed,  non. 
Guira  reiya  —  avium  turba. 

Guira-roca  i.  e.  casa  avis,  alias  Sobalim,  nidus  avis. 
Guira-ro  (ru)    (S.  Paulo)   —  i.  e.    avis  strabä  <*-   Muscicapa    Joazeiro 

Spix  vel  Machetornis  rtxosus  Burm.?  % 

Guira-ru-nheengcta  —   i.  e.  avis  siraba  canians,    Martgr.  211.    Lantus 

Nengeta  L.  (Taenioplera  auct.  recenriorum). 
Guxra-tangema  Marcgr.  I.  192.  —  i.  e.  avis  sine  crisia  in  capite,  Caa- 

sicus  ioleronolus    (Oriolus  persicus  L).    IndiahV  hanc  spfeciecri ,  quae 

Japu-y  quoque  dicitqr,  ab  affini  Cassico  crfttato,  qüae  Japü,  äislin- 

guunt.  —  Jakereiunn:  Bolocudo. 
Guira -tecau  (Uru-teom  i.  e.  teco  hy,   indote  aquae)  Not  do  Braz.  c 

84,  —  avis  aquatica. 
Guira  tinga  i.  e.  alba  Marcgr.  I.  210.   —   avis  Garza  brmca  Bras.   Ar- 

dea  Leucelll.  velEgrelta  auct.  in  lingua  Caraiborum  insularium  Ouacdlia. 
Guira  urica  vel  tixirica  (guaranice)'  avis  sibillans,    pipieos,    Marcgr.  1 

211.  —  avis  Fringilla  (Paroaria)  doininicana  Neuw. 
Guira  -  tonton ,  vel  tomanheeng  i.  e.  alte  sibillans,  S.  Paulo  —  avis  — ? 
Guira  toyasti  S.  Paulo  —  avis  — ? 
Guira  undi  contracium  Gurundi   (S.  Paulo)   avis  Azuldo   Bras.    Tanagra 

(Slephanophorus  coeruleus)  leucocephala  Vieill. 
Quiry  —  piscis  Bagrus  (Amaz.)  aliis  Guiry  juba  vel  Guntfuba,  Piraiba 

de  pelle  Bras.  Bagrus  reliculatus  Kner. 
Guiry-tinga  (Amaz.)  —  Bagrus  —  ? 
Guoata-apu  (menda  Guoaracusa)  et   Guoaia  v.  Goaia-cere  Wol.  do 

Braz.  c.  139.  Cancri  sp.,  Guia. 
Gurundi-una  vel  Gurundi  preto  Bras.   —   avis  Tacbyphonos  coronatus. 

(Natterer). 
ffauty  idem  quod  ay  —  animal  Pregtäpa  Bras.,  Bradypus. 
BuSua  —  piscis  squamosus. 
ffyrara  v.  lrara  i.  e.  Yra-uära  gens  mellis,    Papdmel  Bras.  ttaüctts 

barbara. 
Jdmbu  corr.  pro  Inambu  Marcgr.  I.   192.  Piso  IT.  81.  —    avis  Cryplurus 

variegatus  Lichtet. 
Ibiboboca  Marcgr.  I.  240.  Piso  II.  42.  —    i.  e.  serpens  in  terra  habitaos 

Copra  Coral  Bras.  Elaps  Marcgravii. 


Digitized  by 


Google 


Tapir  Animalia  cnm  synonymis.     Iby— Ip« — •  W8 

Ibyara  Marcgr.  I.  239,  lbüaram  Piso  II.  280»  —  serpefts,  gens  lerr*- 
8lri8,  Cobra  cega  Bras.*  Bodty  Tapuyis  ex  Marcgr.  Oaecilia. 

Ibiyau  in  Bras.  austr.  —  avis  Caprimulgui  (Hydropsalis)  psalurög  et 
(Antrostomot)  oceltatus  (Natlerer).  Nomen  a  /ty,'  terra  et  jäbäo 
fugere,  subvolare. 

Jbiyau  ra  Bras.  Orient.  —  avis  Manda  lua  vel  £Aora  hia  Bras.  item 
Noitibo  ex  Marcgr.  1.  196.  CaptimotguS  (Nyctibius)  grandis  Vieill. 
—  nüm  jjientckum:  Botoeudo. 

Icure  (Bras.  bore*».)  —  alils  Tapyirü  vet  Aflta  —  Tapirus  americanus 
Briss.  Tapierete  Marcgr.  I.  229.  Pwo  II.  101.  Mborebi  Azara.  — 
topyra  cayuara:  Omagua.  chfcünöniang  \  Geico.  guctäfhoe:  Pure- 
cameerati.  uasnkiza:  Cayriri.  zuhnwa:  Miranha  Carapana.  uödffhii 
Miranha  Otto  acu>  piho:  Mondrucu.  pdina:  Coroado.  here  vcl 
herae:  Camacan.  kuaaete,  gouetho:  Acroamirim.  ghema:  Bare, 
Manao  et  Cariay.  ghama:  Uairaciu  tschad:  Mathacali.  tchä,  Ha: 
Macuni.  amajö:  Malali.  amachy:  Palacho.  maspury:  Uara- 
guacu.  nakü:  Tecuna.  tiigö:  Jupua.  aüa,  aüffa:  Maxomna.  nuye* 
schuata:  Canarnirim.  pMna:  Coroado.  casitseh:  Säbujt.  gla- 
saizang:  Cayriri.  piung:  Pimenleira.  cucrite:  Apinage,  aehma: 
Uainuma. 

Imbiguä  vel  fflgtid  —  avte  Cryplurus. 

Jnambü  idem  quod  Irtnappui  Not.  do  Braz.  c.  89.  — ^  avis  Cryplurus 
Talaupa  Temm.  —  patiken:  Pimenleira.    preprem:  Coroado. 

Inambu-anhanga  (piranga)  —  avis  Inambu  specirum  (rubra)  —  alire 
Sthororong  vel  Jotarom  ()tfope  Borba  ütorwirm  gründe:  Kälterer) 
Cryplurus  variegatus.     iMptoering:  Btotoe. 

ftmmbu  ceä,  1.  pixttna  (nigra)  —  avis  (lnatnbm  svjo  Bras.  ad  iBorb'a: 
Natlerer)  Cryplurus  cinereus  Lath. 

Inambu  Oft*  —  avis  Cryplurus  obsoletes  Temtn.  —  Prinmmg :  Coroado. 

lnambu  Tore  —  avis  (Macucu  do  Paniannl  Bras.  in  Alto  Anjaz.:  Nat- 
terer) Cryplurus  serratus  Spix. 

Fnambu-y  (Bras.  austrat.)  avis  Cödornko  Bras.  Cryplurus  (Noftyra)  ma- 
culosu8  Temm. 

Indaye  guaranice  —  avis  Palco  (Nteus)  magnirosttis  Gmel. 

Jnguia  Not.  do  Braz.  —  prscis  Strfio  Lusit.  aquae  dultfs,  in  petrofcis. 

InhambUy  Ttyatnbu  idem  quod  Inambu  —  Cry^turus  Tatauba  (P&vcs 
Äiambu  Sprx.) 

InhetHdm  Not.  do  Braz.  c.  93.  i.  e.  btfuy  tugui,  vespa  sanguinolenta  — 
Culex  in  Rhizophora  vicfHans. 

ItMtma,  lnhaumOy  Ankima.  Anhvtmtt  —  avis  vulgo  AHcörne,  Patamedea 
com  uta. 

lnigoä,  Trigoa- tangara-i,  MM%  Iniperega  Not.  do  Braz.  c.  115.  — 
Ranae  vel  Bufoflts  väriae  species. 

Jnnapacanim,  Npacantm  —  avis  Spizaetus  Tyrannus  et  ornfttus, 

lnö  vel  Jana  —  avis  Crypturus  adspersus  Wagl. 

Inshaube  Marcgr.  I.  252.  —  Formicfr,  i.  q.  fsaüba. 

Inxuy,  Injuy  —  Vespa. 

Ipecad,  lpecaha  (Bras.  austr,)  —  aVis  Gatlitiutae  sp. 


Digitized  by 


Google 


454  Top«:  Aoiraalia  cum  syoooymis.    Ip«— Jaa— « 

Ipecati-apoa  Marcgr.  I.  218.  Piso  II,  82.  —   avis  Pato  Lutil.  Anas  ca- 

runculala  Mig.  ♦ 

Jpecü,  guaranice  Yg-pcgue,  conlraclum  ex  yg  motaca  aquam  verberatts. 

avis  Anas  viduata,  Anser.  —  cutzhda:  Maya.  caye<  uriul,  caucan 

sunt  Anseres:  Araucan;  hemanu:  Sandvic;  ÜakdacatU  Mexic. 
Ipecu-tiri  (guaranice),  Paturi  (Amazon.)  —   avis  Pato  Lusit  Anas  bra> 

siliensia  Brias.  —  culvu,  huala:  Araucan. 
Jpecü  Marcgr.  1.  207.    Coria  Päo  vel   Carpmteiro  Lusit.  -^    avis  Picus 

(Dryocopus)    albirostris    VieilL    (Uapifü  Not.   do  Braz.  c*  89.)  — 

poaniüiUy  pomtetu:    Pimenieira.     (Corvus   est:    cacalotl:    Mexic, 

ktöktöh:  Acroamirim.    xoochina:  Nulka.) 
lperu  Marcgr.  I.  172.    —    piscis    maripus    Tubaröo    (Tibaräo)    Lusit 

Squalua.   —    guaypayaba:    Gbaymas,    Cumanagotes.     oibdyaoua: 

Callioago. 
lperu  keyba   (perperam  quiba)   i.  e.   Squali  pedieulus,    piscis   Echeneis 

Remora, 
Jrara^  Hyrara,  Yrara  —  gens  mellis,    Papamel,   GaJfeüs  barbara.  — 

tug&a:    Coroado.      gärä:    Pimenteira.     süwocrüacd:    Acroamirim. 

jupiunn:  Beloc. 
Jribü  guaranice  =  Urubü,  avis  Cathartes  q.  v^. 
Iriburutrichä   Azara,    guaranice   —   avis    Urubu    Hey   Sias.,    Calhartes 

(Sarcorrhamphus)  Papa  III.  * 

Iririgo  —  lacerla. 

/H/t,  Irutim  —  apis  speciesi  verbo:  meüis  rostrum. 
Jru-peru  (Bras.  auslr.,  Jrü  corr.  pro  qvira  v.  üru)  —  avis  Muscicapa 

(Taenioplera)  moesta,  Tyrann us  lruperu  Vieiü. 
Isän  NoL  do  Braz.  c.  121.  —    Formica  vorax  abdomine  magno   piagai 

(isaba),  ideo  ab  Indis  losla  comedilur, 
Jsauba,  hhaüba  (corrupium  e  Tapyba?)  —  Formica. 
Jsoco  ==  Soco  —  avis  Ardea  brasilieosis. 
Isocucu  Marcgr.  I.  252.  —  (vermis)  Larva  Bombycis. 
Jsocur-enimbo  Marcgr.  1. 252.  —  Filum  (imm£o)  serieeum  e  pupa  detraelum. 
ltaiara  idem  quod  Juruuca^peba  Marcgr.  I.  146.  piscis  marinus. 
//an,  reclius  Ytan,  q.  v.  concha,  MytHus. 
Jtan-yryri  —  teste  (lapis  itä)  Oslreae  vel  Mylili  ( Yryri), 
Jtankt,  ltanhß  —  raoa  cornula,  Ceratophrys  dorsatqs  Neuw. 
Itapud  (Anw..)  simia  Cebus  fatoellus,  vulgo  Macaco  de  prego.   Nomen 

a  colonis  inlroduclum,  nam  Jtapua  v.  Etapua  estclavus  (tta-apoam). 

—  ghay\  Omagua.    gharauanüry:  Bare,    uatauy:  Uairacu.    uaüa: 

Manao.     taikürä:    Tecuna.     pooig:    Cariayi     zygoty:    Canammm. 

tschiru:  Maxoruna. 
Itata  —  apis  apecies. 
Jtuy-tuy  —  avis  Macarico  pequeno  Lusit.   (Mbatuitui  in   Bras.  auslr.) 

Charadrius  Azarae. 
]vö  —  avis  Cryplurus  noetivagus,  vulgo  ZabeU  Bras. 
Jaaciayra*)  Marcgr.  I.  245.  alias  Jagoqjira  —;  Scorpio. 

•)  Ja  pronunciatur  =  gennanice  Scha  etc. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Animalia  cum  synonymis.    Jab — Ja*-1-.  455 

Jabacatim  Not.  do  Braz.  c.  81.  —  avis  Rallus  longirostris. 
Jabebirete  Marcgr.  I.    175.    Pisa  II.  294.  —  piscis  Rata  Bras.  Trygon 

Jabebara.  Verbo:  alrs  lalis  vibrans. 
Jabmt-guapu  Marcgr.  200.   Piso  II.  87.   —    avis    Tantalua   loculator  L. 
(plümicol|i8  Spix). 

•Taboti  Marcgr.  1.  241.  Piso  II.  105.  Jabothn,  Jabuti,  Sabuty  Not.  do 
Braz.  c.  106.  —  Testudo  lerreslris,  labulata  Schöpf.  Emys  foveolala 
Mite.,  depressa  Merr.  et  aliae,  quarum  Not.  do  Brav.  c.  106  mentio- 
nem  facit  nomine  Jabuti- apeba ,  jabuti- mirim.  Cagado  Lusit.  — 
quaitschanjui  Pimenleira.  kukang:  Acroamirim.  ykoty:  Uairacu. 
yaväty:  Omagua.  abü:  Tecuna.  schauä:  Maxoruua.  covr,  covttr: 
Araucan.     engealt:  Botocudo.     capronni:  Apinage. 

Jabubira  Not.  do  Braz.  c.  132.  —  Jabybura  (Amaz.)  piscis  Raia. 

J'aburu,  Jabiru  Not.  do  Brai.  c.  84.  Marcgr.  I.  200.  —  avis  Giconia 
MycteriaL.  (Mycteria  americana)»  In  terra  ammazonica  eodem  nomine 
venil:  Giconia  Maguari  Temm.,  Ciconia  Mycleria  vero:  Tambuiaia. 

Jacamä-ciri  Maregr.  1.  202.  Piso  II.  —  avis  Galbirla  viridis  Lath. 

JacamU  Jaguam,  Jacamim,  Jaguamim  —  avis  Psophia  crepitans  L.  — 
lolitschamy:  Manao.  yaby:  Bare,  zamy:  Cariays.  mutuschy:  Ga- 
namirim. 

Jacamim -cope-juba  vel  de  costas  cor  de  ubim  seco:  Amaz.  Psophia 
ochroptera:  Natteret: 

Jacamim-cope-tinga  vel  de  costas  brancas:  Amaz.  Psophia  leueoptera Spix. 

Jacamim-una  i.  e.  preto  Bras.  Psophia  viridis  Spix  (obscura  Nait.) 

Jacapd  —  avis  Tanagra  (Ramphoeelus)  Jacapa  L. 

Jacapu  Marcgr.  I.  192.  —   avis  Tanagra  (Tachyphonur)  loricala  Lichtsl. 

Jacari  Marcgr.  I.  249.  Piso  11.  282.  --  Crocodilus  sclerops  (et  sitae 
sp.)  Botocudis  est:  Teius  Monitor  et*  Crocodilus  iis  audit  Achä.  In 
regiutie  Guey  ad  fluv.  Gambia  Africäe  Jacare  significat  feminam. 
Apud  Chayma8:  Farbe.  Cfr.  Jaguar a.  —  JacaBh:  Sabuja  el Cayriri. 
prepra:  Geico.  apat:  Mundrucu.  matafy:  Bare.  idhH:  Jupua. 
küldh,  gtHloeh:  Pimenleira.  cuihöti,  gouothy:  Acroamirim.  tMe: 
Camacan.  ae:  Malali.  maai:  Machaculi.  coscha:  Tedina.  kapoü: 
Maxoruna.  yacahly:  Omagua.  ghaiyury:  Uairacu.  alohly:  Manao. 
atä:  Cariay.    schiuschery:  Ganamirim. 

Jacare ;-  cum ,  Jacuaricuru  i.  e.  Jacare  cum  struma,  corr.  Jacare -aru 
lacerta  Tupinambis  Monitor.  Apud  Tecunas  audit  Tupinambis  vel 
tritiru,  tritiry. 

Jacare-tinga  i  e.  Crocodilus  albus.  —  hatüly:  Bare,  tnacauy:  Manao. 
atü  ghune  ghunekay:  Cariay.  ghapuruzu:  Maxoruna.  mamipiry: 
Cahamirim.    yakahly  etyny\  Omagua.    ghaipurien:  Uairacu. 

Jacarini  Marcgr.  I.  210.  —  avis  Tanagra  Jacarina. 

Jacatinga  Marcgr.  I.  254.  —  Libellula? 

Jacina  (Alto  Amaz.)  —  PapiHo  aus  dilute  coeruleis. 

Jacü  Not.  do  Braz.  c  79.  —  avis  Penelope  Marail.  Jacqu:  Omagua. 
akä\  Cayriri,  Sabuja.  gdrägamng:  Apinagc.  humgherecaning : 
Pimenleira.  mauu:  Tecuna.  gackegdde:  Acroamirim.  ghuybu:  Ma- 
xoruna.   idou:  Uairacu.    yumaku:  Ganamirim.     buri:  Coro  ad  o. 


Digitized  by 


Google 


\5ß  Tupi:  Aajmalia  cum  synonyraia.  Ja^rrJag— i. 

Jacü-caca  —  Pen,eJope  JEacupaca  Spix. 

Jacü-guazü  —  ppnelope  ccislata  l.  (P.  Jacüa$Q .  Spix. ) 

Jacu-pema  Marcgr.  I.  198.  Piso  11  81.   Jacuca,  Jacu-pemba  —  Pene- 

Ippe   supercijiaris  W.     hang  hang:    Botoc.     schaschya:   Camacan. 
Jacu-tinga  —  Penelope  Pipile  Gmel.  ( P.  Jaculinga  Spix,  leucoplera  fyeuw.) 

-r  macata:  Mac«oi.    pacori:  Botocudo.    pigna:  Malali. 
JqQitydä  —    piscU   (ad  Marabilanas:    CrenicicbLa  lenljeulala   Heck. ,    ad 

ßarra .  da  Bio   Negro :    Balrachops    relieulatue   Heck«    ei  Crepicichla 

macrophibalma  Heck. ,  in  Caisara:   Creniciehla  villata  Heck.,  in  Malo 

Grosso:  Cichla  Monocnlus  Spix*). 
Jacuqdä  eai  Maya:  Manao,  pezuhly:  Caoamirim. 
Jacuruiu  Marcgr.  1.  198.,  Nhocyrutu  guaranice  —  ^vis  Slrix  Nacurutu 

Viejll.  Neuw.  (Bubo  craagiroalris  VieHl.)  —  comtiti,  Piroenleira.   Ae- 

kokann:  Bolqcudo. 
Jagoacacäca  —  Lusiuni*  Lonira,  l.ulra  braailiengis.  Jiya  vel  Cariguei- 

ttm  Marcgr.  J.  234.  —  Perro  de  agoa  Hiaptn.,  Saro;  Cbaymaa, 
„  Cumaqagoleg.    hvUUn,  coipo:  Anuican.    bwwang:  Coroado.    na- 

mßrick:  Botocudo. 
Jagoa  gambe,  Jagw  campßH  —  Lusit  Guaxinim,  Gmssini,  Procyon 

cancrivorus. 
Jsqtma  vide  Jaguära* 
,  Jagoära-peri  (Amazon.,   Maranhäo)  Ganis  jubalus  Deam.  (peri  —  eam- 

PU8). 

Jagodra  -f?  pira  lowara  (Araaz.)  —  Qelpbinug. 

Jaguapaguare  Marcgr.  üb.  Prüfe.  L  345.  Chaelodon  Maqriüi  ßloch.,  reclius 
Ch,  saxatilis  Uchtgf  Jqqueta  J.ug. 

JßguacQti-guapu  i.  c.  rogtro  longo  Marcgr.  L  194.  —  avis  Atcedo  cya- 
iHsa  Vieill.  Papa  peiope  Lgsii. 

lagwjira  Scorpio.  Apud  Caraib.  insular.  i4i?C0«r<w,  apu<j  Chaymaa  ^ya- 
guaca:  ex  Taugte.  * 

Jagv&papelw  Not.  do  ßraz.  c.  10t.  —  Lutra  brasilieosis, 

Jaguapüauga  Not.  do  Braz.  c  98.  —  Cania  vemlus  Lund. 

Jagutira  v,  Vagoara  in  genere  eat  cania.  felis  major,  Tigris.  In  lingua 
Kechtja  yahv,ar  signifjcal  sanguinem. 

Jaguar a  v.  Jagoara  canis  (doroesticus):  Omagua.  jagweh,  jake:  Ca- 
macan. choupe:  Apioag£.  yaguefjan,  yagueüw.  MaaacarL  »ofr- 
«#*#,  IwqpttM»:  Acroamirim.  yaratjara:  Geico.  giuckgrang:  Pi- 
menteira.  tahaurhee:  Mura.  oropo:  Purecamecraq.  pocd:  Macuni. 
*y:  Tecuoa  et  fafc'  (feroioa).  co%:  Bare,  twrpa:  Maxoruna,  uö- 
^Oitf>i  (femina).  ytschino:  Uairacu  ei  ytocÄ^  rwywo  (fem.)  ci/rmi 
(cania  femina):  Kecbua  in  Maynas.  /^Aua:  Araucan  (eanis  mutus 
v.  Alco  esl  ibi:  haancunolu.  pec:  Maya,  cfacM:  Mexic  schumä: 
Gbinanteco  in  Mex.  pt^/:  Guabe  in  Me*.;  Zigi:  Tequisisleca  in 
Mex.    mnitler  amcl:  Nulka.    Mrioi  Sandvic.    teUU:  Mulgrave. 


*)  Hoc  piflCinm  geno»  in  Mato  Grosso  Guenta  dicitur.  Guensa  verde  est  Creniciehla 
lepidota  Heck. ,  Ouensa  branca  Cr.  adsperaa  Heck.,  Qnenaa  Jowma  Cr. 
Johanna  Hack* 


Digitized  by  LjOOQ IC 


Tupi:  Animalia  cum  synouyrais.     Jag— Jan— .  457 

» 

Jaguar a  Felis  Onza.  Onca  piniada  vulgo.  ^Marcgr.  I.  235.  Piso  1.  103. 
Jaguära  pinima  i.  e.  picta.  —  Yauärapü:  Omagua.  ghaiguschy:  Uara- 
guacii.  w'/la:  Mundrucu.  oihpa:  Miranha  Oira-acu.  öcko:  Miranba 
Carapana.  hucuty:  Acroaiuirim.  wäri:  Juri,  yawara:  Cocama. 
jamdri:  Cauixana.  yaraca:  Bare,  emaly:  Uairacu.  tschahbi:  üai- 
numa.  jacque-dere:  Camaean.  ay:  Tecuna.  achity.  Canamirim. 
öighö:  Coeruna.  jacqueöh,  yaque:  Masacara,  emmö:  Sabuja.  io: 
Malali.  jih:  Jupua.  kolunong:  Geico.  puangi  Coroado.  cumang: 
Macuni.  mahoitay:  Mura.  cuparack  gipakiu  (magnus)  Bolocudo. 
oropicuroro:  Purecamecran.  jäma:  Jumana.  Ja-i:  Corelu.  gha- 
mu:  Maxuruua.  aghuräna:  Manao  el  Cariay.  engkarä:  Pimentetra. 
nahuel:  Araucan. 
Jagoara-keyba  —  pediculus  canis  i.  e.  pulex:  apud  Chaymas:  Chicon. 

Jaguar ecaguä  Not.  do  Braz.  c.  99.  Mephius  suffoeans  v.  foeda. 
Jaguarete  Nol.  do  Braz.  c.  95.  Marcgr.  1.  235.  Piso  IL  103.  Felis  Onza 
var.  nigra,  Indis  quoque  Jaguarete  pixuna  dicla,  Onpa  preta  vel 
Tigre  Bras.  Ete  significat  magnum,  legitimum. —  caicvche,  enapton, 
equer:  Chayinas,  Cumanagotes.  ghaiguschy  pisco:  Uara-guacu. 
Yukuschy  yauära:  Omagua.  colenu:  Geico.  balam,  chacekel: 
Maya.  jacquehiöh,  Jakyetä:  Camacan.  hoema:  Tecuna.  schaschi- 
noa:  Maxoruna.  gambuly:  Uairacu.  piühy:  Manao.  piurhy:  Ca- 
riay. püküty:  Bare,  sachüery:  Canamirim.  prümaischöh:  Pimen- 
teira.     tvacrang:  Acroamirim. 

Jaguar -undi  (Bras.  auslr.)  —  Felis  Yaguarundi  Desm.  Gato  murisco  vel 
Murisco  s.  preto  Bras.  —  pocknienn :  Bolocudo. 

Jaguar aca  Marcgr.  J.  148.  Piso  II.  56.  —  piscis  marinus. .  (Nol.  do  Braz. 
c.  135.  Jagoarapa). 

Jaguatirica,  Jacatirica  —  Felis  mitis  F.  Cuv.  (Pardalis  Neuw.)  —  ca- 
paunare:  Geico.     orop-ohle:  Purecamecran. 

Jajdo  Nol.  do  Braz.  c.  87.  —  avicula  — ? 

Jakirana,  Jakyrana,  Jaquirana  —  Cicada,  Scarabaeus.  —  lato  (an  in 
genere  animal?:  Spix;  serahni:  Marl,):  Cauixana.  dilte:  Araucan,  et 
ibi  chori  locusta.  sitühcke:  Miranba  Carapana.  ahügrva:  Miranha 
Oira-acu.    Järi:  Juri    gonorongta:  Mundrucu.     maiutiny:  Bare. 

Jakiranam  boya  —  Fulgora  lanlernaria. 

Jamacaij  Jamacay  Marcgr.  I.  198.  —  avis  Soffre  Bras.  Icterus  Jama- 
caii  Daud. 

Jandaid,  Jandayä,  Nhandaia  —  avis  Psillacus  (Psittacula)  surdus  III. 

Jandiä,  Jund'tä  —  piscis  Platy Stoma  spalula  Agass. 

Jandü,  Nhandü  Nol.  do  Bra*.  c.  118.  Nhamdü  Marcgr.  I.  248.  Piso  II. 
284.  —  aranea.  —  leum:  Maya. 

Jandü,  Nhandü- ab iju  Not.  do  Braz.  c,  118.  vel  Jandü  cec&  oai  — 
aranea  vencnosa,  i.  e.  dolori  esi  (cecy)  mullam.   Phoneutria. 

Jandü,  Nhandu-guapü  v.  opu  —  Lusit.  Aranha  caranguejeira ,  Ara- 
nea avicularia.  Mygale. 

Jandü  kecaba  —  lelum  araneae. 

Jandü-i,  Nhandü- y  Marcgr.  I.  248.  Piso  11.  284.  —  aranea. 

Jandu-ocy  —   Aranea  avicularia.  Mygale. 

58 


Digitized  by 


Google 


456  Ttipi:  Animalia  cum  synonymis.  Jap — Jat— . 

Japacani  Marcgr  I.  212.  —  Turdus  (Donacobius)  atricapillus  L.  (Mimus 

brasiliensis  Neuw.) 
Japecoä,  Japegoä,  Japoagoä  corruptum  e  Sapyc-goä  i   e.  cderiler  cor- 

rit  —  inseclum  Centopeia  Lusil.  Scolopendra. 
Japim,  Japiim,  Japii,  Japiym  chexö  ijejö)  —  avis,  diversi  canlus  imi- 

tatrix,  vefisimiliter  Oriolus  (Icterus)  Jamacari,  vulgo  Brasil.  Soflre. 
Japy-cajyca,  Jaby-cajyca  pulsus  arteriae;  japy  icius.  Alias:    Cagyca 

litica.  (Nitcabo  a  nicht  i.  e.  auima  manus  apud  Garaibos  in  Anlillis). 
Japü  vel  Japty'uba  i.  e.  Japu  flaVus,  Marcgr.  I.  t93.  —  avis  Joncongo 

Aethiopibus,  Guasch  Bras.  Casslcus  haemorrhous  Daud.  (Oriolas  L.) 
Japü,  Japü-acü  —  avis  Cassicus  cristalus  Daud.  —  Jakereiun  gipakiu: 

Botocudo. 
Japue,  Japu-y,  Japtguba  MiJapu-merim  —  avis  Cassicus  icleronotus  VieiH. 
Japu-rvai  (Bras.  austr.)  —  avis  Cassicus  albiroslris. 
Japuru,  Japuru- (xita)  —  Concha  fluviatilis,  (tesla  conchae). 
Japuruca  Marcgr.  I.  253.  Piso  11.  286  —  inseclum  Scolopendra. 
Japuruxita  —  Molluscum  caracol  Lusil.,  Murex,  Buccinum  rel. 
Japycon  —  lingua. 

Jaguare  cfr.  Jacare  Not.  do  Braz.  c  114.  —  Crocodilus. 
Jaquirana  Marcgr.  I.  256.  —  Acridium,  Tettigonia,  Cicada. 
Jaquiram-boya  —  Fulgwa  Janternaria. 
Jaraqui  —  piscis  Pacu  nigricans  Sptx. 
Jararaca,  Jiraraca,  Geraraca  —  serpens  Cophias  alrox  et  affines.   Huc 

Cobra   de  cotia  Bras.  vulgo.   apud  Omaguas:    YaMayaka.     Mttnu- 

meru:    Uairacu.    Manumeru,  Passes:    Gheghena,    Tectiuas:  Atapa, 

Maxoruuas:  Schanupa,  Mariales:  Utzy,   Uatschü:  Cayriri.    In  lingua 

kechua  dicitur:  Matschacuyu.    ühohiöh,  tirofuc:  Camacan.     angutu, 

ankutv\   Pimenteira.     tnaniby:  Bare,     djatschibvjeh'.    Sabuja.     vja- 

tschi  bujeng:    Cayriri.     cumbrongqua:    Acroamirim.     ghahoyundle: 

Manao.     caniang-toin:  Macuni. 
Jararaca-merim  Piso  II.  250.   —    serpens  venenosus     yanapica  {yana 

pica):  Manao.     apiina:  Cariay.     apuchürüpye  \  Canamirim. 
Jarardcaocu  Piso  II.  279.  —  serpens  Cobra   Caninana  Bras.    {Com- 

ang  serpens:  Macuni.)   Coluber  poecilosloina  Ncuw. 
Jararaca-peba  Piso  II.  280.  —  serpens. 
Jararaca-pitinga  Piso  II.  280.  —  serpens. 
Jaraticdca,  Jaratacdca,  Jeratacdca,  Jeraticaca,  Jeratataca  —  Me- 

phitis  sutfocans  vel  foeda  Auct. 
Jassanam,  Jacanan  Nol.  do  Braz.  c.  87.  Marcgr.  I.  190.  —   avis  Parra 

Jacana,  Aguapeacoca  Lib.  Princ. 
Jatahy,  Jatehy ,  Jatchy  —  apis  species,   verisimililer  ila  dicla,   quia  in 

arbore  Hymenaea  (Jalahy)  nidißcat. 
Jatebucü  Marcgr.  I.  215.  —  inseclum  Carrapato  Lusil.  Ixodes. 
Jatiuca  —  inseclum  Ixodes.    Carrapato   vulgo.    Apud  Chaymas    est  Hi- 

spanorum  Garapala  rodelera:  Caymatecy   Carimatec,  Caymuce,  Ga- 

rapala  venadera:    Conoz,  el  menadilla:    Qutezpoc,  Cuchibacoa:    ex 

Tausle.  —  calapalo:  Omagua.     ghasi:  Canamirim.   yketely:  Uairacu. 

schanoü:  Maxoruna. 


Digitized  by 


Google 


Tapi:  Änimalia  com  syaonyrais.     Jat — Jur — .  409 

*Tatkiu,  Jatium  —  an  9peeies  pi9cis?  —  mamu:  Manao. 

Jaü  el  Jaü-peba  (ad  fluv\  Tiel6 )  —  species  pistis* 

Jana  —  avis  Psillacue  Dufrcsneanos  Kühl. 

nTauara  v.  Jaguar a. 

Jeboya,  Jiboya  —  serpens  Boa  Cenchria  L. 

*Jejü  (Bras.  auslr.)  —  piscis. 

Jendaya  Marcgr.  I.  206.   Nkendaya  —  avis  Psiilacus  (Conurus)  awrica- 

pillus. 
J er  atatat  a  >  Jeretataca  —  Mephilis  suffocans  v.  foetta.   Nomen  compo- 
situm ex  ojere,    stiUare,   lagoa  flavuin,   eado  am>  cdere,  quia  ano 

liquidum  foeüdissimüm  edil. 
Jeru  —  avis  Psittacus  (Conurus,  Psiüaeula).   An  coiilraelum  ex  4ju*u1 
nTetucm,  Jeruoa  ($.  Paulo)    avis  Bira  vel  Guira-paya  aliis   Prionites 

ruficapillus  Hlig.  (Momolu*  Levaillanlii  Less.) 
Jiboya  —  serpcns  Boa  Genehm.    Jub-boya  procuinbens,  aul  Gia-b&ya 

raaaria  serpeüs. 
nJiperu  (guaranice)  •#- 1  avis  Tezoura  do  cambo  Bras.   Muscicapa    (Gu- 

bernetes)  Yiperü  Burm. :  Nallerer. 
Jiraraca  v.  Jararaca. 

Jiribä  (Amaz.)  —  avis  Prioniles  Martii  Spix. 
Jui,  Juki)  Juy  (Amazon.,  in  Maranhäo  Gid)  —  Rana. 
Jui  ponga  Not.  do  Braz.  c.  115.  —  Rana  muUuui  clamans. 
JuncHa  idein  quod  Jandid  —  piscis  PLatystotna  spalula. 
Junduhi  (Amaz.)   —  aranea  parva.  Slirps  in  qua  tela  armat  pessum  dari 

dicitur. 
Jud,  Jäo  —  avis  Zabele  Bras.  Crypturus  noctivagus. 
Juopi,  Jupi  {Chupi  guaranice)  —  avis  Icterus  unicolor  Licblst. 
Jupa,  Jypa  —  brachium. 
Jupdra,  Xvpdra  Not.  do  Braz.  c.  108.  —    animal  Kinkqjou  Ccrcoleplas 

caudivolvulus.     (Alto    Amazonas:    Natlerer.)     Etymologia:    jebuca- 

uara,  gens,  quae  se  (arboribus)   sospendil;  aul  jub-uara,  quae  sc 

(persecuta)  proslernil*).  —     schümy:  Cuhno.     ghochzy:  Uainuma. 

mana:  Passe 
Jupati  Not.    do  Braz.  c.  105.  —    Didelphys    murin«,    cinerea  Neuw.  el 

aliae  species. 
Jupatiima  Marcgr.  I.  222.  —  Didelphys    poeeilotis  Wagn.    Vox  eorrupta 

e  Jepoi  iaina  i.  e.  suslenlo  pul  los. 
Jupiüba  lege  Japvjuba  s.  Japü  Marcgr.  I.  193.  —    avi*  Cassicus  icte- 

ronolus. 
Jurdra,    Yurard  (Amaz.)  —    Tesludo,    Emys    amazonica   (Podoenemis 

expanaa),  vulgo  Tartaruga  grande {Tortuga  hisp.).  Apud  Chaymas 

et    Cumanagoles    testudo    marina   dicitur   aezapan    el  minor  caray, 

carey.    In  Maya  tesludo:  ack.  Sandvicensibus:  Xonu. 
Jurdra  est  buka:  Omagua.    ghaman:    Uairacu.    paue:  Tecuna.    uara- 

kau:  Bare,     nuischo:  Maxoruna.    sepüery:  Canamirim.    epüri:  Ma- 

riate. 


t)  Supra  p.  236.     Xupara  perperam  =  Gallictidi  vittatae  declarat*  est. 


Digitized  by 


Google 


468  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.    Jur—  Ke — . 

JurA£  caba  XM"*™*™  sebum,  vulgo  Manteiaa  de  tarlaruga.  sahayi 
Mura  (corrupt.  e  caba).  tvati  schuni:  Wmo.  tscharapa  in  na: 
Kechua  in  Maynas.  ghersyru:  Mariale.  ghamezeghana:  Cauixana. 
euere:  Marauha.  yhukaily:  Uaraicu.  egpuru-iy\  Passe,  nuischum 
(lestudinum)  pazy  (sebum):  Maxoruna.     supeg-haua:  Omagua. 

Jwrw  —  os,  facies.  . 

Ji/rw  (Bras.  orienl.)  —  avis  Psitlacus  pulverulentus  el  aliae  species. 
conf.  Ajeru,  Jeru. 

Juriti,  Jeruti,  Juruti  Not.  do  Braz.  c.  82  (menda  lypogr.:  Juuti)  — 
av.s  Pomba  (gallega,  verdadeira,  etc.)  Bras.,  Columba.  Mythus 
erat  apud  Tainos  insulae  Haiti,  avern  Juriti,  picum,  virorum  rogatu 
e  ncrmaphroditis,  quae  ante  feminas  aderanl,  effringendo,  scxum 
Femininum  praebuisse.  Frey  Roman  Pane,  in  Historie  del  S.  Ferd. 
Colombo  Venet.  1685.  p.  262.  -  muiugizo:  Cayriri. 

Sttrutt-cabocolo  i.  e.  calva  —  Columba  (Chamaepelia)  Talpacoti  Temm. 
Fomba  rolla  Bras.  (Columba  Cabocolo  Spix).  Ouacoucoua  apud 
Caraib.  Antill.  —  brugaxu:  Apinages,  Pure«a*iecraiT. 

JuruU  ptranga  i.  e.  rubra  —  avis  Columba  (Perislera)  martinica  L. 

Jurucua  Marcgr.  I.  241.  Piso  II.  105,  —  Tesludo  marina,  variae  species. 

Jurueba  vel  Juruequa  —  avis  Psittacus  vinaceus. 

Juru-hy  v.  Jurn-ygh  i.  e.  facies  madida  (Amazon.)  simia  Macaco  bocca 
dagoa  Bras.  —  CalÜlhrix  brunnea  Natterer. 

Jurupari-kybaba  v.  keybaba  (Amazon.)  —  inseclum  Centopeia ,  Scolo- 
pendra,  Julns,  verbo:  Diaboli  peclcn. 

Jurupari  pampe  —  piscis  Geophagus  daemon  Heck.  (Marabilanas,  Rio 
Negro). 

Jurupari-pinda  i.  e.  Diaboli  hamus   —   piscis  Geophagus  Jurupari  Heck. 

(Barra  do  Rio  Negro.)*). 
Jurupencu  (ad  fluv.  Tiete)  —  piscis? 
Juru-pixuna  i.  e.  facies  nigra  (Amazon.)    —    simia   Macaco   de  bocca 

preta  Bras.  (Chrysothrix)  Callithrix  sciurea.  —  pitifeny:  Bar6.     py- 

libele:  Cariays.    mayesa:  Tecuna. 
Jurupöca  vel  Juropoca  (ad  fluv.  Tiele)   —  piscis  —  ? 
Jururä   Marcgr.   I.  241.    üb.  Princ.  II.  302.    Piso   II.  105.    —    Tesludo, 

Emys  trijuga  Schweig. 
Juruucapeva  vel  Itaiara  Marcgr.  I.  146.  Piso  II.  54.  —  piscis  marinus. 
Am,  Kery  —  Ostrea  marina. 
Keri-uacu,  Keri-merim,  Keri-peba  Not.  do  Braz.  c.  140.  —   videtur  ex 

menda  typograpb.  nam  scribilur  Leri  aliis,  Rery  Abbevilleo  et  Marcgr. 

Ostreae  species  diversae. 
Keyba,    Kiyba  —  pediculus  humanus.    Kayaba  apud  Caraib.  anliü.    — 

uc:  Maya.  —   quei-chine:  Nulka.     tun,  pittar:  Araucan. 
Keyba-rana,    Kiyba-rana  —   pediculus  spurius  piolho   ladro  Lusit.  P. 

pubis.  (Pulex  =  Jaguara-keyba  i.  e.  canis  pediculus). 
Keyba-robiä  —  ova  pediculorum. 


•)  Alios  piscis  Geophagus  in  Mato  Grosso  Papa-terra    dictus  est  Geophagus 
Papaterra  Heckel.  J° 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Animalia  cum  synonymis.     Le— Mar — .  461 

Lecheguana  —  corrupla  vox  in  S.  Pedro  do  Sul.  Vespa  melle  venenoso: 

St.  Hil. 
JMacaca,  Macaco  —  simia.  Vox  a  Brasiliensibus  recepla,  in  insulis  An- 

tilli8   a  primis   Europaeis   audila,   caraibice  Mecou:    Breton    p.  357. 

Cebus  xanthocephalus  Sprx  prae  aliis.  *—    uhlina,   culinang:   Geico. 

koukoihloe:    Purecameoran.      cocöte,    gourcoty:    Acroamirim.     mal* 

chin:  Araucan.    tschund:  Maxoruna.   gehiniung:  Macuni.    sibarang: 

Coroado.     tzicuh:  Sabuja.     zuiccuh:  Cayriri.     mäcu:  Pimenteira. 
Macaco  vel  Motto  jurtt  tykyr  (Alto  Amazon.)  —  simia  Macaco  bocca 

dfagoa  Bras.  Callithrix  brunnea  Nalierer. 
Macagud  guaranice  —  avis  Falco  cachinnans  L. 
Macaoan,  Macaohan,  Macauhan  —  Falco  vidc  Oacaoam. 
Macasica,   Macasique  Not.  do  Braz.   c.  87.  corx.  e  Amdca  -  tejuca  i.  e. 

leclulus  pen8il'i8  e  lulo  —  avis  Furnarius? 
Macavuana  (Amaz. )  —  avis  Psitlacus  (Macrocercus)  Macavuana  L. 
Macuca-goa  Not.  do  Braz.  c  79.    Macucagua   Marcgr.  I.  213.  Piso  II. 

88.   Macuca,  Macucava,  Macucu  —  avis  Telrao  (Trachypelmus) 

major  Gmel.  (Tinamus  brasiliensis  Lath.)   —    Nomen  signißcat:  Ma- 
cuca colore  (plumarum)  vario. 
Maetaca,  Maitaca  (Minas)  —  avis  Psiltacus  (Triclaria)  cyanogaslra. 
Maetaca*  Maitaca,  Maritaca  (Bras.  orient.)  —  avis  Psiltacus  (Pionu6) 

menstruus  (flavirostris  Spix.),  Psiilacula  pileata  et  aliae. 
Magangä  (an  tupice?)  —  piscis  — ? 
Magoary,  Mctguary  (Bras.  orient.)   Marcgr.  I.  204.  —  avis  Ciconia  Ma- 

guari  Temm.  Ciconia  Jaburu  Spix.  —  (auschyy:  Tecuna. 
Magoary,    Maguary,   Baguary ,    Mauary  (Amaz.,   Pernamb.)   Not.  do 

Braz,  c.  89.  —  avis  Ardea  Qocoi  L. 
Maigessi  Not.  do  Braz.  c.  84.  —  avis  maritima. 
Majoi  (Amaz.)  avis  Andorinha  vulgo  %  Hirundo  Tapera. 
Mambucd  Piso  II.  1 12.   Mombucä  —  apis  species  M.  ocu  et  M.  mirim. 
Mamoä  Not.  do  Braz.  c.  117.  idem  quod  Memoam. 
Manandi  Not.  do  Braa.  89.  —  avis  —  ? 

Manda-guacu  —  species  apis.    (Manhdna-guacu  i.  e.  vigiline  magnae.) 
Mandassaya,  Mandapaia  —  species  formicae. 
Mandi,  Mandiy,  MandH,  Mandy  —  piscis  Pimelodus  maculatus  Lacep. 

cruzuruh:  Masacara.    paijeh:  Pimenteira. 
Mandori  et  melius  Mondiri —  species  apis(i¥.  guacu  et  mri):  monde 

colligere,  tra  mel. 
Mandue,  Mandube  (Amazon.)  —  piscis  capite  depresso,  Pimelodus? 
Martimbe  —  avis  Fringilla  Manimbe  Lichist. 
Mangangai  v.  Mmgagai  Marcgr.   \.  257.    —   inscctum    Zangdo    Lusit. 

A silus,  Lasia  et  atfinia. 
Mapard  (Rio  Lfranco)  —  piscis. 

Mara,  reclins  Mbara  guaranice  —  Ca  via  (Dolicholis)  patagonica. 
Maraca-boya  —  serpens  Crotalns.  Maracd  =  Tinlinabulum. 
Maracand  —  avis  Psitlacus   (Macrocercus)  llligeri,    nobilis;    (Connrus) 

guyanensis. 
Maracand-ocü  —  avis  Psitlacus  (Macrocercus)  severas.  Marcgr.  I.  207. 


Digitized  by 


Google 


4*8  Tupi:  Animalia  cum  synoftymis.  Mar— Mera— -. 

Maracaya,  Maracajä  Not  do  Braz.  c.  98.  Marcgr.  1.  c.  233.  Maracaidy 
guaranice  Mbaracaya ,  aliis  Jaguatirica  —  Felis  Pardalis  Neuw. 
(F.  milis  Fr.  Cuv.)  —  Maracaya:  Omagua,  Bare  e(  Tecuna.  co- 
paunga:  Geico.  yuary:  Caloquina.  gararü:  Pimenteira.  guarurei 
Chaymas  ei  Cumanagot'es  in  Cumana,  ubi  vulgo  gato  cerbaL 
codcod:  Araucan.  ghamu-paku:  Maxoruna.  ytury:  üairacu.  hu- 
hunaly:  Manao  et  Cariay.  tibaiiche:  Canamhim.  zockroni:  Acroa- 
mirim. 

Maracay-i  —  Felis  macrura  Neuw.  Gato  do  matb  pintado  Bras. 

Maracaya-una  vel  pixuna  —  FeHs  Yaguarundi  Desm.  Alias  Gato  mu- 
risco  vel  Mourisco  preto. 

Maracoani  Maregr/I.  184.  —  Cancer  marin tre  Gelasimus. 

Maracugarata  Nol.  do  Braz,  c.  133.  —  piscis  Peixe  porco  Lutil. 

Marapatä  (Amaz.)  —  piscis  —  an  species  Mugit? 

Marica  —  venler. 

Marica-nüco  (Allo  Amaz.)  —  simia  Barrigudo  Bras.  Lagothrix  caoas 
Hb.  Gaslrimargus  oiivaceus  Spix.  —  ytury:  Uara-guaeu.  katanaly: 
Bare*  amc:  Tecuna.  tschund  curu:  Maxoruna.  atoudta:  Omagua. 
cavalio:  üairacu. 

Marimbondo  —  (vox  hybrida?)  —  vespa.  Maribondo  scribit  Moraes 
in  Dicc.  port.  Gl.  Joaq.  Caelano  da  Silva  pro  voee  africana  habet. 
Mariposa  in  linguam  hispanicam  receplum.  fiel  mere  merepe  apud 
Chaymas  et  Cumanagotes  ex  Fr.  Tausle. 

Matrixam  v.  Matrihxdo  —  piscis  affinis  Dourado  (Jlk*deS.  Francisco) 
vox  africana? 

Maritaeaca  Piso  II.  324.,  vel  JeraCacaca  —  Mephüts* 

Maru,  Meru,  Mbaru,  Mberu  —  insectum  Musca.  Apud  Chaymas  etc. 
guereguere:  ex  Fr.  Tausle. 

Marui,  Maruim,  Merui,  Meridm  (Amazon.)  rnscctum  musca  so4e  occi- 
dente  grassans.  —  ghduipe:  Bare,  uiischiky:  Mana<>.  yati,  pia: 
Araucan.  marini:  Tecuna.  nyma:  Maxoruna.  schueh:  Canamiritn. 
tschiaso:  üairacu.     wikibu:  Cariay.     cöpö:  Apinage. 

Maryuba  —  piscis  — ? 

Malamatä  (Amaz  )  —  lestudo  Chelys  fimbriala  Spix. 

Matin-taperera  (Amaz.)  —  avicula  ex  onomatopoei*  cantus  dicla. 

Matuim  Not.  do  Braz.  c.  84.    Mbaluim  goaranice  —  CtaradrnM. 

Matuitui  Marcgr.  I.  199.  Piso  II.  95.  guaranice  Mbmtuilui.  —  avis  Ma- 
sarinho  vel  Masarico  Bras.  Charadrius  collaris  lichlsl.,  virgitiianus 
et  Ch.  flavlroslris  Neuw.  elc.  Aliis  Alcedo  maculata. 

Matupiri  —  piscis  — ?  Chalcei  species? 

Maturagoi  Nol.  do  Braz.  c.  144.  Maturaqme  Marcgr.  1.  169.  Piso  11 
67.  —  piscis  lacuslris  Erythrinus  palustris  Cuv. 

Mbaracaya  guaranice  vide  Maracaya. 

Mbatutui  v.  Matuitui. 

Mberuobi  Maicgv.  I.  254.  —  musca  viridis  splewdens. 

Mermd  Piso  11.291.  Memoan  Marcgc  1.258.  wlMamoan  eiMemoam. — 
inseclum  Lucerna  v.  Luz  em  cü  vulgo,  Lampyris.  Böge  caraibice. — 
puhly  puhly:  Omagua.    puyato:  Uaicam 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Animalia  cum  synonymis.    Mer— Mur— .  463 

Meri,  Mery,  Meru  et  Meru-i  idem  quod  Maru,  Maritim. 

Meru-rupiara  (Amaz.)  vulgo  Mosca  varefeira. 

Mico   vox    recepta   videtur   e  Imgua  Caraiboium    in    insulis  AntiHis,    übi 

Mecou  simiam  in  genere  sigmfical.    In  Bras.  orienlali  Mico  est  Ce- 

bus  faiuellu8  Geoff.  el  G.  robuslus  Neuw.,  in  prov.  Minarum  Hapale 

penicillaia.  —  mecu:  Uara-guacu.   sibarang,  bärang:  Coroado.    hie- 

räng  (Ceb.  xanihoslern.)  —  Botocudo. 
M%jui-pira,  Pira-bebe  Marcgr.  1.  JÖI.   Piso  II.  61.  —    Trigla  volitans, 

Dac(ylophoru8  volilans  Lacep. 
Mikyra  —  nates. 

M.imbäy  an  corruplum  e  membecä?  guaranicc  est  animal  domesticum. 
Miracma  =  Pir#caia  Noi.  do  Braz.  c.  137.  —  piscis  similis  Choupinha. 
Miriki,    Muriki    (vox  ex  alio   idiomale  =  Buriquitn)    —   simia  Ateles 

hypoxanlhus  Neuw.  el  alii. 
Mitanga  — a>ullus,  infans. 
Mitu,  Mitum  guaranice  —  avis  Crax  Alector. 
MUu  v.  Mutu  Maregr.  I.  191  Piso  II.  HO.  Crax  (Urax)  Mitu. 
MUvrporanga  (i.  e.  bellus)  ibid.  Crax  Alector. 
Mixira  —  caro  el  adeps  Manati,  (caro  assata  in  genere),  fa reimen.  Inde 

M'txira  sobay  goara  fareimen  e  Lusiiania  adduclum,    Linguissa  do 

Reynö  Bras. 
Mocle  —  piscis  Anguillam  referens,  Enguia  Bras.   (Rio  Branco). 
Mocö  —  Ca  via  rupesiris  Neuw.  —  poike:  Masacari.     hoke:  Camaean. 
Mocoim,  Mucoim,  Mucttim  —  inseclum  minimum  rubrum  (alias,  musca, 

vulgo  Polvora)  Trombidium,  quod  cuti  se  immergens  molestissimum 

ardorein  afferl.  Vox  composita  e  mo,  in,  apud  me,  coom  ardere  (de 

vulnere)  el  y  parvum. 
Mocooufu,  Mocoussü,  Mocoyucu  (Piso  II.  296.  perperam  Moucicu)  ani- 
mal  ardens   marin  um,    Holothuria,    compositum  Uli    antecedens   cum 

Opu,  magnum. 
Mombucd  —  apis  vide  Mambucä. 
Mono  in  genere  simia,  vix  vocabutum  tupicum  (monna  vulgo  simia  femina). 

— -  maax:  Maya.   kototschaih:  Macuni. 
Mono-miriki  vel  buriquitn  —  simia  Ateles   hypoxanlhus  Neuw.,    arach- 

noideus  Geofr.  —  kupo :  Botocudo. 
Morere  —  piscis  (Rio  Negro)  Symphysodon  D'rscus  Heck. 
Moröba  —   piseis  — ? 

Mossum,  Mofum  (Amazon.)  —  piscis  myxinoideus  — ? 
Motum  Not.  do  Braz.  e.  79.    Motung  —  avis  Crax  (Urax)  Mitu.   Nomen 

a  verbo  Motemung  trudere,  sneculere. 
Muciqui  v.  Muziki. 

Mucu  Maregr.  1.   1(51.  —  piscis  Synbranchus  Mucü  Lichtsl. 
Mucura  —  (Bras.  boreal.j  —  Opossum,    Gambd   (Bras.  orienl.)   Cari- 

gueya  Maregr.  I.  222.  Didelphys  cancrivora,  aurita  et  alii. 
Muiepereru  Not.  do  Braz.  c.  88.  —  avicula  canoru. 
Mumbuca  —  species  Formicae  nigra. 
Murajuba  corr.  pro  Guira  jüba  —  avis  flava,  Psiltacus. 
Muru  corr.  pro  Maru  —  musca. 


Digitized  by 


Google 


464  Tupi:  Animalia  cum  syoonymjs,    Mur — Nha — . 

Muruan/a   Nol.  do  ßraz.   c.  92.  —  musca  parva  azurea,    canes   perse- 

quilur. 
Murusoca,  Murucoca,  Murisoca  —  musca  major,  Culex,  Mosquito  per- 

nilongo. 
Murucuiatu   (.S.  Paulo;    vox   corr.    literaium    Iransposilione    pro  Nhacu- 

rutUy  Jacurutü  ~  avis  Slrix. 
Mussu  —  piscis  niyxinoideus  =  Lampreia  (Amaz.) 
Mussuan,  Mvpuan  (Amaz.)   —  Tesludmis  species  minor,  oblong»  lesla, 

jucundi  saporis. 
Mutiqua  Nol.  do  Braz.  c.  92.  vulgo  Mutuca  a  verbo  Cotuca  pungere  — 

musca  magna,  Tabanus,  iutcrdiu  praeaerlun  ante  pluviam  ino  lesla.  — 

mutuca:    Omagua.     apüzy:   Cariays.     mukü:  Tccuna.     tschipu:  Ma- 

xoruna.     chery:  Caoamirim.     thei:  Bare,     zoety:  Uairacu.    erekäry: 

Manao.     apthem  (vespa)  :  Macuni. 
Mulucüna  (Amazon.)  —  Tabanus  colore  nigro. 
Mutum,  Mutung,  melius  Moiung  —  avis  Crax  (Urax).  — *  mutüh:  Sa- 

buja,  Cayriri.    tau:  Manao.     oara  (i.  e.  guira)  iluly:   Bare,    yta- 

paly:  Cariay.     gülang,  ghiran:  Punenleira.     tschaptschitscheh:  Ma- 

cuni.     gackukä'.  Acruamirim.  « 

Mutum  boieenim    v.   Mutum  apu    (Malo   Grosso)    Mutum   de  assoblo 

(Malo   Grosso),  Mutum  de  fuva  (Amazon.)   —  avis  Crax  globulosa 

Spix.     honü:    Tccuna.      uesny:    Maxoruna.      mutu-dna:    Omagua. 

quitsehy.  Uairacu.     tumueu:   Bare,     ytapaly:    Cariay.     tnascho:  Ca- 

namirim. 
Mutum-pinima  (i.  e.  variogalus)  —  Crax  discors  Nalterer  (Amaz.) 
Mutum-piri  v.  peri  (Amaz.),    Mutum  de  vargem  Bras.  —  Crax  tube- 

rosa  Spi*.  —   quayu:  Tecuna.     kuya:    Maxoruna.     mutu:   Omagua. 

piüty:  Uairacu.  tibaiuty:  Bare,  aautukury:  Cariay.  piüry:  Canamirim. 
Mutum  poranga  Marcgr.  1.  195.  i.  e.  beJlus,  Crax  rubriroslris  Spix  (Blu- 

menbachii). 
Muziki,  Muztiki,  Muciqui,  Mussiqui,  Muziqui  Not.  do  Braz.  c  143.  — 

animal  manu  um  Alforreca  v.  Coroa  do  fr  ade  Lus.  Mucica  tupice  = 

molus  hamaloris  in  virgam  dum  pisceiu  senhal  hamum  cepisse. 
Namby  —  auris. 

Aambü  Not.  do  Braz.  c.  S2,  vide  Inambü. 
Nanais  —  avis,  verisimiliter  Cbaradrius  Azarae. 
Nandu,  Nhandu  Not.  do  Braz.  c.  78.  (menda:  flhundü),  Nhandu-guapu 

Marcgr.  I.  190.    Piso  IL   81.,    Nandu   el   Chuni  guaranice   —    avis 

Erna  vcl  Emu  Bras.  (ex  lingua  africana?)  Rhea  amencana. 
Ahandü  apoä  Tupinambazis,*  Jabirü-guapu  Pctiguahbus   ex   Marcgr.  I. 

200.  —  a^vis  Tanlalus  Loculalor. 
Nari'A'ari  el  Nari-Nari-pinima   Marcgr.  I.  174.   Pisu  II.  58.   293.  — 

piscis  Rain  Bras.  Aclobalis  Narinari  J.  Müll,  el  Heole. 
Neinei  guaranice  f—   onomalopoeia  avis  Lanii  (Scaphorhynchi )  Pilangua. 
Ndaya,  Nendaya  —  avis  Psitlacus  guyanensis  L.,  auricapillus  lüig. 
Nhambi-pororooa  —  Cervus  Nambi  Wagn. 
Namdia  Marcgr.  I.  148.     Nhandia   Piso  II.  63.   idom   quod   Jandia  — 

piscis  fluvialilis,  Pimelodus  Nhamdia  Cuv.  Val. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Animaba  cum  synonymis.    Nha— Oya— .  465 

ffhamdu  Marcgr.  248.  —  aranea  Mygale.    Apud  Caraib.  insul.  Coulaele, 

apud  Chaymas  Moyoz. 
IV&amdui  Marcgr.  248.  —  aranea  Argyopes  arge ntatus  Hahn  Fig.  360.  fem. 
JVhaninga,  Nianinga ,  Niaxinga  guaranice  —  Culex. 
Nhanqvundd  (idem  qood  Jacmdä)  Marcgr.  1.  17 1.    —  piscis  fluviatilis 

Cichla  brasiliensts  Bloch. 
Nhapacaniy  Jntuxcapanün  (S.  Paulo)   —   aves  Gaviäo  Lusit.,  Spizaetus 

tyrannas  et  oraatus. 
NJiapupe  (Bras.  austraüs)  —  avis  Cryplurus. 
jihdäu  (Marcgr,  257.  —  inseclum  vulgo  Mosquiio^  Culex. 
Nheuma  (S.  Paulo)  idem  quod  lnkuma  —  avis. 
ffiqui  Marcgr.  I.  178.  Piso  II.  295.  —  piscis  in    arena  maris,  Batrachus 

porosissimus  Cuv.  Val. 
Noüibö  Not.  do  Braz.  c.  86.    Ibiyau  Marcgr.  196.  —   avis   nocturna  in 

Indorum    auguriis    magni    habita,    Caprimulgus   (Nyctibius)    grandis. 

Nomen  a  voce,  quam  edit.  (Aliis  CoUangtt,  Cariangu). 
Oacaoam  Not.  do  Braz.  c.  85.  —    avis  Macagua  Azara,    Fatco  (Herpe- 

totheres)  cachinnans,  serpentum  inimicus. 
Oacari  vel  Oaquari  Not.  do  Braz.  c.  144.  vide  Acori,  piscis. 
Oamcumby  —  avis  vulgo  Pica-flor,  Trochilus. 
Oam  —  inseclum  lucens   Vaga  turne,   Caca  lux  Lusit.  Blater  noclilucus. 

—  pothi:  Tecuna.    maruzy:  Maxoruna. 
Oaquico  *—  mammalia  spinosa  irium  specierum:   Cercolabes,   Loncheres, 

Didelphys? 
Oatapapesi  Not.  do  Braz.   c.  142.  —    Goatd-papesi  =  Buccinum  via- 

torum.    Concha  maritima  magna,   qua  Indi  naviganles  utebantur  pro 

buccina. 
Oatapu,  Uatapü  et  Oatapu-ocu  —  Concha.    Mulli  Indorum  principes  in 

terra   amazonica,    uti  e.  g.  Uapixanas  et  Qauixanas,    concham   re- 

sectam  pro  ojwamento  principali  gestant. 
Oato  cupd  (Amazon.)   —   piscis  Pescada  Lusit   Sciaena  squamosissima 

Heckel.  Oriundum  videtur  e  lingua  Galibi,  ubi  Oato  piscis. 
Ocarao  (S.  Paulo)  —  avis  vide  Carao. 
Oera  corruplum  pro  Gtrira,  avis.    Oera   Indis  Apiacas   est    (teste  Natt) 

Coracina  ornata,  pro  Sacra  et  augure  multis  habita, 
Oera-ponga  corruprum  pro  Guira-punga. 
Ohyjü  —  insectum  Gryllus. 
Orocuria  (Amaz.)  corr.  ex  verbis  Guira  et  gitirbo,  infra  —  avis  Slrix. 

sqpu:    Pimenteira.      chitoscrekd:     Camacan.      yarquen:    Araucan. 

(nuco  species  major.) 
Ouacary ,  Uakary  —  (Alto  Amaz.)  —  simia  Pithecia  Ouakary.     (Oua- 

cary,   Cacajao  v.  Mono  feo   ad  fluv.   Orinoco)    Brachyurus    rubi- 

cundus.     Geof.  S.  Hil.,  Simia  melanocephala  Humb.  vel  B.  Ouakary 

Spix.  —    acary:  Omagua.    oakary:   Cariay.     akara:  Manao.    hü- 

erry:  Canamirim. 
Oüaiacu  (Baiacu:  Aug.  St.  Hit.)  Bras.  auslr.  —  avis  Haemalopus   pal- 

liatus. 
Oyapufa,  Oiqpussd,  Oaiapussdy  üiapuca,   Wapussa  (Alto  Amaz.)  — 

59 


Digitized  by 


Google 


466  Tupi:  Animalia  cum  synonymls.    Pac — Par — • 

simia  Callithrix  discolor  Geof.  S.  HU.  el  aliae  (lorquata),  Callithrix 
cuprea  Spix.  —  toare:  Tee u na.  masocu:  Maxoruna.  suka  suka: 
Omagua.  ghöloly:  Uairacu.  ghugughuiy:  Maoao.  otobaly:  Ca- 
riay.     ghaina:  Canamirim. 

Paca  Marcgr.  ].  224.  Piso  II.  101.  Paqua  Not  do  Braz.  c  103.  —  Coe- 
logenys  Paca  (brunea,  rufa  Fr.  Cuv.)  —  paca:  Omagua,  Sabuja, 
Cayriri.  kra:  Purecamecran,  Apinage,  ai:  Mundrucu.  yaba:  Bare. 
ghuriman:  Uara-guacu.  haa:  Tecuna.  ghdai  Manao.  täa:  Cariay. 
mapua:  Maxoruna.  pechiry:  Canamirim.  piriläma:  Coroado. 
schihmi:  Jupua.  agöitschö:  Juri,  zäme:  Coretu.  urängmu:  Ju- 
mana.  ugönäme:  Coeruna.  go{ct)tvüackiu:  Cauixana.  kavy:  Ca- 
macan.  IQmi:  Miranha,  Carapana.  acorong:  Bolocudo.  thagcü: 
Miranha  Oira-acu.     tägba:  Uainuma. 

Pacamo  Marcgr.  I.  148.  Piso  II.  54.  —  piscis  marinus  Enxaroco  Lus. 
Batrachus  cryplocenlrus  Cuv. 

Pacu  —  piscis  genus  multarum  specierum. 

Pacu-guacu  —  pisc'm  Prochilodus  Agass.  Myletes  bracbypomus?  Cuv. 

Pacu-merim  (Rio  Tiete)  i.  e.  minor. 

Pacu-peba  (Rio  Tiete)  i.  e.  latus. 

Pacu-pinima  (Amaz.)  i.  e.  variegatus. 

Pacu-piranga  (Amaz.)  i.  e.  ruber. 

Pacu-ünga  (Amaz.)  i.  e.  albus. 

Pacuariy  Bacuaru,  Chareu  —  piscis  Pteropbyllum  scalare  Heck.  (Rio 
Negro,  Alto  Amaz.) 

Panama  Noi.  do  Braz.  c.  90.  Marcgr.  1.  250.  Piso  II.  317.  —  inseclum 
Papilio.  —  cuischischih :  Macuni. 

Pßi-pai-guacu  Marcgr.  255.  c.  ic  —  inseclum  Pepsis   rußcornis   F.   fem. 

Panamby  guaranice  —  Papilio. 

Panapana  Not.  do  Braz.  c.  132.  —   piscis  marinus  similis  Capao  Lusit 

Panapana-mucu  Marcgr.  249  et  icon  250.  (rectius  Panama-pucü  i.  e. 
Papilio  latus)  inseclum  Sphinx. 

Papesi  Noi.  do  Braz.  c  142.  —  Mollusca  univalvia  uti  Buccinum  et 
Bulimus. 

Paragoa,  Paragua  Marcgr.  I.  207.  —  avis  Psittacus  (niger,  peclore 
dorso  collo  rubro)  el  aliae  species.  —  garrä:  Masacara.  paraute, 
coniractum  e  paragoa-ete:  Uuara-guacu.  garahyhe:  Camacan. 
kongkoang,  konjuang:  Pimenieira.  uaile,  huaily:  Acroamirim. 
wauwatü:  Canamirim.  bräle:  Geico.  wroöh:  Sabuja.  rauoh:  Cayriri. 
yahuüma.  Araucan.  queu:  Tecuna.  kua-kuä:  Bolocudo  (Ps.  men- 
slruu8  el  alii).  paüa:  Maxoruna.  utvele:  Omagua.  uatschy:  uai- 
racu.   hueu;  Manao.    ueu:  Bare,  Cariay. 

Paragoä  M  —  avis  Psillacula. 

Paraguay  Parauäy  Parauha,  Paragoä-afu,  Parauacu,  Maraud  (Allo 
Amaz.).  —  Simia  Cabeüudo  Bras.  Pitbecia  hireula  Sp. 

Paragua-y  i.  e.  minor  (Alto  Amaz.)  —  simia  Pilhecia  inusla  Sp. 

Parrakud  (Amazon.,  Guyana)  —  avis  Penelope  Parrakua  Temm. 

Paranamboya  i.  e.  serpens  fluvialilis  (Amaz.)  —  apud  Campe vas:  Pa- 
rama-muy;  Maxorunas:   Schauan-tonu;  Tecunas:  Pitape;  Passes: 


Digitized  by 


Google 


Tupi:   Animalia  cnm  synonymis.    Par — Pic — .  467 

Friugh-aghenen;  Culinos:  Wutu-anku;  Araicu:  Punemera.     Cana- 

mirim:  herotue.  —   alias  atape:  Tecuna.    yschan  tau-y:  Maxoruna. 

gyghutschena  apünay:  Cariay. 
Paraouä  (Alto  Amaz.)  simia  Pithecia  hirsuta  Spix. 
Paroacu  simia.  — .  puü:  Tecuna. —  naüa:  Maxoruna.  paroaku:  Omagua. 

ybary:  Uairacu. 
Parati  Marcgr.  I.  181.    Piso  11.  71.    —    piscis  Tainha  Lusit.   Mugil   liza 

Cuv.  Val. 
Paraua-Boya  —  serpens  colore  variegato  Psiltaci. 
Perm  —  avis  Columba  monlana  L.  (Oropelia).  —   köucenn:  Botocudo. 
Parti  Marcgr.  1.  144.  Piso  11.55.  —  piscis  marin us  Pomacanlhus  Paru  Cuv. 
Patury  (an  vox  hybrida?  pato  lusilanice  anser)  in  terra  Amazon.  Anas 

viduata  et  brasiliensis,    apud  Uara-guacu,    qui  ad  genlem  Tupi  per- 

tinent,  Urüma.    uunäna:   Omagua.    putyry:  Uairacu.     uai:  Manao. 

ttrüma:  Bare,  Cariay.    gatschibatalery :  Canamirim. 
Pauschi,    Pauxi    (Maynas,    an   lupice?)  —    avis    Crax    luberosa    Spix. 

Paoxi  apud  Chaymas  etc.  in  costa  Paria. 
Payarari  Not.  do  Braz.  c.  82.    Columba   in    terra    nidificans  (cayanensis 

Bris».?) 
Pekyra  —  piscis  — ? 

Peasoca,  Piasoca,  Peapoca  —  avis  Parra  Jacana  L. 
Pepeua,  Jepeua  —  serpens,  aliis  Caninana. 
Pequi  (Amaz.)  —  avis  Anas  dominica. 
Pequitm  Not.  do  Braz.  c.  137  —  pisciculus  marin  us,  cujus  acervum  Indi 

intra  folia  assare  solent. 
Pere  —  hepar. 

Perexixe  et  PerixoS  (S.  Paulo)  —  avis  rallina. 
Perigod  Not.  do  Braz.  c.  142.  —  moltuscum  marinum  edule  urtivalve. 
Periqxdla:  Manao,  Bare  (an  vox  tupica?  Cfr.  Tut)  Psiltacula,  vulgo  Pe- 

riquito.  —  prele:    Geico.     heheng:    Macuni.     gigkiöh:    Pimenteira. 

tucao,  tcau:  Araucan.    kläti:  Acroamirim.     eni\   Tecuna.    tschuele- 

büeta:  Uairacu.    piizu:  Maxoruna.    tuy:  Omagua.    Uchukuy:  Cariay. 

tschirito:  Canamirim. 
Pexaxorem  Not.  do  Braz.  c.  88.      Pejajor£m  (a  verbog«  respirare  — 

avicula  cantans. 
Petimbuaba  Marcgr.  1.  148.  Piso  11.  62.    Petumbo  —  piscis  marinus  Fi* 

stularia  tabacaria  Bloch. 
Peyry  (vix  tupice)  vulgo  Peru  —  avis  introducta  Meleagris  gallopavo. 
Piaba  Not   do   Braz.  c.  144.    Marcgr.  1.  170.   Piso  II.  66.  —  pisciculus 

fluviatilis  similis  Pacht  Lusit" 
Piau  et  Piau-Hnga  (Rio  de  S.  Francisco)  —  piscis  edulis,  bipedalis. 
Piabanha  —  piscis  — ? 

Piabucu  Marcgr.  1.  170.  Piso  11.  66.  —  piscis  Piabuca  argenlina  Cuv. 
Picacuroba  Marcgr.  1.  205.  —  avis  Columba  (Chloroenas)  rufina,  Saröba 

vel  Casaroba  Bras. 
Pichorrore  (Cuiaba)  a  Picw,  columba  et  jdre,  clamare,  vocare.  —  avis 

Tanagra  (Sallator)  Pichorre:  Natter  er. 
Pidä  —  avis  Columba  in  genere  (guaranice  Columba  Picui  Temm.) 


Digitized  by 


Google 


468  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.     Pic*— Pira — . 

Picapu  i.  e.  Picui-apü  Not.  do  Braz.  c.  82.  —  Columba  pltttnbea  VieilL 
(Chloroenas  infuscala  Burm.)  —  patean  koery:  Pimenteira.  can- 
decaung:  Coroado.    mutigitseh:  Sabuja.    mutuggizoh:  Cayriri. 

Picui-cabocolo  i.  e.  Columba  calva  —  Columba  (Chamaepeüa)  Talpacoti, 
Pomba  roüa  Bras. 

Pictd-pebä,  Piquepeba  Not.  do  Braz.  c.  82.  —  Columba  (Perislera) 
cinerea  Temm.? 

Picui'pinima  Marcgr.  1.  204.  —  Columba  squamosa  Temm. 

Picui-xirique (Allo  Amaz.)  i.e.  columba  pipiens,  Columbina  strepitansSpix. 

Picapara  guaranice  —  avis  Mergulhdo  Bras.;  in  Bras.  orient.  Podoa 
surinamensis ,  in  Bras.  austr.  Podiceps  dominicus:  Natterer.  In  Bras. 
amazonica:  Guira  megoäru 

Piquitinga  Marcgr.  1.  159.  Piso  II.  67.  —  piscis  Aterina  Brownei. 

Pipo,  Pypo,  Pepo  —  pennae  avium. 

Pipora,  Pypora  —  vestigia  gradientium  (hominum  et  ferarum). 

Pira,  rectius  secundum  Indorura  elocuüonem  Pyray  in  genere  piscis.  — 
ipyrd:  Omagua,  Cocama,  Oyambi.  pirem:  Came.  pottoura,  pyrd: 
Caraja.  nagoyegi:  Mbaya.  haiheo:  Guanas.  aney:  Guaehi.  noayi: 
Abipon.  et  Mocobi.  eya;  Sandvicensium.  himo:  Moxo.  eme:  Ma- 
rauha.  aima:  Palicur.  ghüma:  Culino.  rime,  simasi:  Baniva. 
schima:  Canamirim.  yme:  Uairacu.  opiokfo:  Chkjuito.  timaki: 
Maypure.  moaki:  Cobeu.  impock:  Botocudo.  oeka:  Jaunavo. 
oto,  oato:  Galibi.  uoto:  Tamanaco.  tu:  Tequtsisfeco.  choia ,  ona: 
Tecuna.  ghupdty,  kobati:  Bare,  kope:  Jumana,  Tariana.  kouhoby: 
Passe,  jadobi:  Oregones.  pagi:  Saliva.  tepo:  Cayapo.  tebey 
tibi:  Cbavanle.  lepethy:  Acroamirim.  tobiai:  Cherenle.  tebai: 
Apinage,  thäpe:  Aponegicran.  schapa,  japa:  Maxoruna,  Paoos. 
waii:  Tucano.  uai:  Bare,  vöo:  Juri,  kanü:  Paravilhano.  ganga, 
ganang:  Pimenteira.  huang,  huä:  Cotoxö.  schon:  Yarura.  hawmi 
Camacan.  herang:  Coropö.  pan:  Masacarä*  tnaam:  MachaculL 
mäm:  Macuni.  manake:  Coroado.  pium,  piung:  Geico,  sm:  Sa- 
pibocona.  paikisiky:  Manao.  tmtsih,  muze,  mutze:  Cayriri.  mic- 
chi,  mieten:  Mexico,  ytza:  Mariale.  tYfyVi,  heitscha:  Uaiouma. 
rüegho:  Cariay.  chattiva,  chaJhia:  Kechua,  Araucao.  kioua:  Ya- 
gua.  C(U,  caih:  Maya.  cüät:  Guabe  in  Mexico,  suma:  Nutka. 
megenu:  Gualo.    moto:  Macusi.    nikari:  Cauixana. 

Pira  aca  i.  e.  piscis  cornutus  Marcgr.  154.  Pekce  porco  Lusit.  Mona- 
canlhus  Piraaca  Cuv. 

Pira-acangata  i.  e.  piscis  duro  capite,  (acanga  antam). 

Pira-andira^  Pyrandira  i.  e.  piscis  vesperlüio,  ob  rostrum  ilh  vesperti- 
lionis  simile. 

Piranha  (Piraya  Marcgr.  I.  164.  Piso  11.69.)  conlraclum  e  Pira  $oinha 
i.  e.  piscis  dens,  Tezoura  vulgo,  ob  formidabilem  dentium  appara- 
lum  et  voracitatem  —  Pygocentrus  Richard  i  Kner,  Serrasalmo,  Mytetos. 
aponne:  Apinage,  humah:  Canamirim.  uhina:  Maaao.  pmuny: 
Bare,     makü:  Maxoruna.     ypirai:  Omagua. 

Pira-antan  i.  c.  piscis  durus,  Callichlbys? 

Pira-apapa  (Alto  Amaz.,  Rio  Branco). 


Digitized  by 


Google 


T*pi:  AfimMi*  wn  synofiyniia»    pir?i— ,  468 

Pira-apixamo  vel  Piru-oetepi  (Amaz.)  —  tarba  piacium,  embaday 

cardume  de  peixe  Lusit. 
Pira-apoam  i.  e.  piscis  instila  —    Balaena.  —  attamemini,  ffuauHtiö: 

Mexic.    ejetüpe,  maac:  Natka.    toxora:  Sandvic. 
Pira-apoam  (veiopu)  repoiy  {tepoty)  i.e.  stercua  piscis  insulae,  Ambra 

grisea. 
Pir-arara  (Amaz.)  Phraotoeephalus   hemiliopterus  Agass.   (Silurus  Pira« 

rara  Naii.)  —  ananüa:  Omagua.    Ihoma:  Araicu.    önane:  Tecuna. 

toru:  Maxoruna.     yuma:  Cariay. 
Pkräraravari  —   piscis   Sardmha  Losit.    (Amaz.)   Chalceua    nemaWfus 

Koer. 
Pira-bebe  Marcgr.  1. 162.  Piso  II.  61.  —  Peixe  volador  Lusit.  Trigla  vo- 

lilans,    Exocoelus   volitans.    Boheri  apud  Ind.   ins.  Trinilalia :  Rob. 

Dudley  Arcano  del  mare. 
Pira-campeva  (Rio  Tiele)  —  ? 
Pira-caryptva  (Rio  Tiele)  —  ?  (Pira  cmnka  jüba  i,  e,  dentibus  flavis). 

Serrasalmo? 
Piro  cära  (Marabilanas,  Rio  Negro)  —  piscis  Monocirrhas  polyacanthus 

Heckel. 
Ptra-caramuru  (Borba,  Amazon.)  —  Lepidosiren  paradoxa:  Mattereh 
Pira-catü  in  genere  piacis  edulis. 
Pira-catimbda  —  ?    Nomen    ab  Aethiopibus  introductnm?    Fisiularia  ta- 

bacaria. 
Pira-catinga  (Rio  Branco)  —  Pimelodus  Pati  Cuv.  Val. 
Pira-cicica  (S.  Paulo)  altis  Pira  mucica,  Pira-picyca  i.  e.  piscis  ha- 

nando  idoneus?  (Pieyca  =a  capere). 
Pira-coaba  (asiutus)  Marcgr.  I.  176.  Piso  II.  60.  —   piscis  marinas  Po- 

lynemus  americanus  Cuv.  Val. 
Pira-coapiara  (Rio  Tiete)  i.  e.  piscis    in    profundis    foveis    (vulgo  Gu* 

piara)  habitans  — ? 
Piracuca  Nol.  do  Braz.  c.  133.  —  piscis  marinus  Garmtpa  Lusit. 
Pira-curucaba  —  piscium  branchia  (guelras:  lusit.)  (Piracuroba  Piso  II. 

86.  perperam). 
Ptra-enambity  Phinambu  (Alto  Amaz.)  —  Pimelodus  Pirinambü. 
Pira-gueira  Nol.  do  Braz.  c.  130.  —  piscis  Corcovado  Lusit. 
Pira-gepeauä  v.  fapeuä  (Rio  Branco,  Allo  Amaz.)  —  Piscis  magnus  in 

aqua  lignum  piclum  referens.     Platysloma  planiceps  Agass. 
Pvra-gejü  (Rio  Branco,  Alto  Amaz.)  —  piscis  se  abscondens. 
Pira-hiba,  pirchiba,  Piraiba  diclus  de  pelle  Lusit.  (Amaz.)  Bagrus  reii- 

culatos  Kner.  —  gamakuta:  Cariay. 
Pira-jagdara  (Amaz.)  i.  e.  piscis  canis,   Delphinus,   BotO  Lusit.,   alias 

Tucuchi.  —    hamäna  coaty  i.  e.  aquae  canis:    Bare\     Pira  tära: 

Omagua.     abty:  Uairacu.    omäsa.  Tecuna.    ghüska:  Maxoruna. 
Pira-jereba  (S.  Paulo). 

Pira-juru-memböca  i.  e.  ore  molli,  perperam  Menebeca  Marcgr.  1.  148. 
Piramaya  (Amaz.)  —  Muraenae  sp.? 
Pira-meUtra   Maregr.  I.  156.   181.   Piso  IL  60.   piscis    Salmoneta  Lus. 

Mullus  maculatus  Bloch. 


Digitized  by 


Google 


dTO  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.    Pira — Pia — . 

Pira-mtma  —  Coryphaena,  vnlgo  Dourado,  baia:  Masacara. 

Pira-nema  Marcgr.  I.  145.  —  piscis  marin  us. 

Pira~opü,   vel  parana-ocu-pora  i.  e.  piscis  magni  fluvii   magnus  habi- 

lalor  —  Balaena. 
Ptra+pien  Not.  do  Braz.  c.  126.   —  piscis  marin  us  Espadarte  Lusil.  Xi- 

phias  gladius.  apud  Chaymas:  taru. 
Pira-piranga  Marcgr.  I.   152.    Piso  II.  52.   i.  e.   piscis  ruber;   I.  c.  pcr- 

peram  pixanga  scribilur,  Feixe  Gatta  Lusit.  Serranus  pixanga  (pi- 

ranga)  Cuv. 
Pira-pitinga,    Pira-tinga    —    species  Characini.   Audil    apud   Tecunas: 

Poet),  apud  Culinos  et  Campevas:    Paco,  Pacü,  apud  Tecunas  et 

Passes:     Ghalepa,    apud    Canamirim:     Kapupiry ,    apud     Araicus: 

Tschiberu.  (Iperu  tupice  est  Squatus). 
Pira-potanga  —  pisciculus,  qui  pro  esca  hämo  appenditur. 
Pira-pucu  i.  e.  piscis  latus  vel  longus,  alias  Curumata. 
Piraque  Marcgr.  I.  151.   Piso  IL  301.    rectius  Puraque  —  piscis  Peixe 

Viola  Bras.  (cfr.  Poraquf)  Rhinobalus  undulatus  Olfers. 
Pira-ropia  (sQpia)  —  ova,  genitura  piscium. 
Pvra-rucu  v.  Pira-urucü,   Pirurucu  (Amaz.)  —   piscis  maximus  Sudis 

Gigas  Cuv.  Pugiens  pullos  intra  brachioslegia  abscondit.   Ejus  palalo 

dentoso  pro  lima  utuntur,  praesertim  ad  raspandum  panem  guarana. 

—  mahöcoha:  Mura.  —  uarapdinu:  Bare,    meyauy:  Manao.     we- 

kuly:  Cariay. 
Pvra-queira  Not.  do  Braz.  c  137.  —  Peixe  Reg  Lusit 
Pira-qmba  rectius  Pira-heyba  i.  e.  pediculus,    Marcgr.  I.   180.    Peixe 

piolho  Lusit.  Echeneis  Remora,   quae  aliis  piscibus  sugens  adhaeret 
Pira-quiroa  Not  do  Braz.  c.  136.  vel  kyroa  i.  e.   pinguis.   Piscis   mari- 
nus spinosissimus. 
Pira-reiya  vel  ceiya  =  lurba  piscium. 
Pirasa,  Piraca  Not.  do  Braz.  135.  —  piscis  carne  salubri. 
Pira-ti  v.  Parati  Marcgr.  I.  181.   Piso  II.  71.  —    piscis   Tainha   Lush. 

in  Alto  Amaz.  Mugil  Curema  Cuv.  Val. 
Pira-Hapia  Marcgr.  1.  157.  —  Bodianus  Apoa  Bloch? 
Pira-uaca  idem  quod  Pira  gepeaud  Ptatystoma  planiceps  Ag. 
Pira-umbu  Marcgr.  I.  167.  Piso  II.  70.  piscis  Chayquarona  LusiL 
Pira-una  i.  e.  piscis  obscurus,  vulgo  Mero. 
Pirera  —  cutis,    squama,    tesla,    praesertim   oslrearum,    quarum    turouli 

prope  Oceanum  frequenter  efossi  (in  provinciis  borealibus). 
Piru-Piru  (an  guaranice?)  avis  maritima  Haematopus  palliatus  Temm. 
Pitangua-guacu  Marcgr.  1.  215.   —  avis   Lanius  (Scaphorbynchus)    Pi- 

tangua  L.  Nomen  derivalur  a  pita  et  angaü  vel  angay  i.  e.  a  fhi- 

statim  murmurando,    ob   cantum    abruplum    gnei-gnei.  —    tejäktxd'. 

Botocudo. 
Piiaodo  Not.  do  Braz.  avis  c  84.   Pitangud,  Bemievi  vel  Bentovi  Bras. 

Lanius  (Saurophagus)  sulphuratus. 
Piüm  a  verbo  pim  pungere,  musca  Similium,   interdiu  infeslans.  Not.  do 

Braz«  c.  93.  —    makalepuku:    Bare,    tonu:  Tecuna,    siua:  Maxo- 

runa.    mahliby:  Omagua.    ataba:  Manao. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Aniraalia  cum  synonymis.     Piu — Qxi'i — u  471 

Piuri  (Maynas,  unde  Piuru^  Peru,  quod  lusitanice  ss  Meleagris  Gallo- 

pavo)  Crax  globulosa  Spix. 
Pixäna  (Amaz.)  —  Felis  domestica,  Gato  da  casa.  (an  receptum  e  lu- 

sitanico  bichano?)  —  guhuma:  Camacan.     nacrentozo:  Acroamirim. 

kuöhong:  Camacan.    piccong:   Pimenteira.     zockrohni:   Acroamirim. 

copaunga-aro:   Geico.     cimicle:   Nulka.    püschiäna:   Cariay.    sep- 

ping:  Goroado.    cumangnang:  Macuni. 
Pixuna  i.  e.  nigra,  species  Apis.  Piso  II.  112. 
Po  —  digitus. 
Poam  —  digilns  pollex. 
Po-apem  —  unguis. 

Pocomö  (Rio  de  S.  Francisco)  —  piscis  Silurida,  Hyposlomus? 
PQJtyi  Not.  do  Braz.  c.  128.  —  piscis  marin us  Tuninha  Lusil.  Scomber. 
Poraque  perperam,   item  ac  Piraque^   reclius  Puraque  Uli  habet  Marcgr, 

L  151.  a  verbo  puruc  concutere,  quatere  —  piscis  Tremetga  Lus. 

(Amaz.)  Gyinnolus  eleclricus.  In  dialeclo  auslrali  poraque  =  sallare. 

In  ora  maritima:  Raya,  Peixe  Viola. 
Poruam  —  umbilicus. 
Potety  —  »vis  Marreca  Lusil.  Anas,   viduata,  brasiliensis ;  verbo:  asta* 

corum  roslrum.  —  schupupdrang:  Coroado.  sauesita:  Tecuna.  noa: 
„     Maxoruna.    pipi:  Pimenteira.     macku:  Acroamirim. 
Potety  guapu  —  avis  Pato  grande  vulgo  (Marcgr.  1.  213.)  Anas  (Cai- 

rina)  moschala. 
Potia  —  pectus.  >*  , 

Potim  —  Not  do  Braz.  143.  Poty,  Pott,  Marcgr.  I.  187.  Piso  IL  78.  — 

Lusil  CamardOy  Palaemon  el  alia. 
Poti-atinga  Marcgr.  1.  188. 
Poti-guapu  Marcgr.  I.  188. 
Potipema  Marcgr.  I.  187» 
Pott  quiquiya  Marcgr.  I.  185. 

Poti-quiquyixe  Marcgr.  1. 186.  Squilla,  rectius  Pott  kyce  kyce  i.  e.  Cancer culter. 
Preay  Preia,  Preha,  Preya,  Aperea,  Pria  —  Cavia  Aperea  L.  vulgo 

Preya.  —  amixöu-ty:  Apinage. 
Pucapu  idem  quod  Picui-apü  —  avis  Golumba  (Gbloroenas)  rufina. 
Punaru  Marcgr.  11.  165.  —  piscis  Blennius  brasiliensis  LicblsL 
Poraque,  reclius  quam  Piraque,  Poraque,  ubi  vide. 
Puxicaraim  (S.  Paulo)  —  avis  Pilylus  coerulescens  Gabanis  (Nallerer). 
Pya  —  hepar,  cor.  Quoque  pere  =  hepar  el  lien. 
Pya-bubui  (hepar  fluctuans)  —  pulmo. 
Pyapegoara  v.  Pyagodra  —  vesica  fellea. 
Pyra  v.  Pira  el  composila. 
Quaia  idem  quod  Coatä  —  simia  Paniscus. 
Quatx  idem  quod  Coati  —  Nasua. 
Querejuä  Not.  do  Braz.  c.  88.  —  avis  canora,  Euphone? 
Queri-Queri,    Quero-quero  (Bras.   quoque   Quer-quer)  vulgo  Qaivolta 

puta  —  avis  Vanellus  cayennensis. 
Querisö  Not  do  Braz.  c.  144.  —  piscis   aquae  dulcis  „savdha"  similis« 
Quyuba-tui  Marcgr.  L  207.  —  avis  Psillacus  (Conurus)  luleus. 


Digitized  by 


Google 


472  Tupi:  Arwmalia  cum  synonymis.    Qui— Sah— . 

Qmsi  (Cuici)  Marcgr.  254.  c.  \c.  Coleopter.  Trachydares  succinctus 
Fabr.  mas. 

Quisi  (Cuici) -mirim  Marcgr.  I.  254.  c.  ic.  —  inseclum  Elater,  €halcote- 
pidiue  cristalus  Dj.  Cucuyo  in  ins.  caraibicis  et  apud  Chaymas  et 
Cumanagotes,  hispanice  Luzerna  vel  Guzano  de  necke. 

Repoty  (tepoty)  *  cowm  —  sterooris  anlrum,  anus. 

Repoty-  (tepoty  aut  guaranice  bipoyi-)  turama  i.  e.  stercus  vertens  vel 
volvens,  inseclum  Bezerro  lusit.  Copris. 

Rery  osirea.  Pro  radice  habentur  aul  verbum  ryry  lremere  aut  rem  olla. 

Rery-apiya  Marcgr.  188.  Lepas. 

Rery-e(e\.e.vet&,  optima,  Ostrados Mangues  Marcgr.  188.  —  Ostrea  edulis. 

Rery-pijd  i.  e.  pifaje  ex  aqua  obscura,  profunda,  lusitanice  Ostra  de 
pedra  vel  do  fimdo  d'agoa  Marcgr.  188.  Ostrea  edulis. 

Rotdn  (S.  Paulo,  an  tupica  vox  corrupta?)  —  avis  — ? 

Saba  in  genere  est  pluma  mollis,  qualis  multarum  avium  pullos  vestit. 

Säbele,  Cabde,  Zabele  —  avis  Crypturtrs  noctivagus. 

Sabid,  Sabiah,  Saviä,  Sapid,  fabiä  —  avis  Turdus  in  genere  et  ge- 
nera  affinia. 

Sabiä'ffuafü  Marcgr.  Lib.  Princ.  II.  162.  f.  1.  —  Turdus  (Donacobius) 
atricapillus  L.  (Mimus  brasilienais  Neuw.)  Japdcani  Marcgr.  212. 

Sdbid-jüba  i.  e.  flava  —  Turdus  ferrugineus  Neuw. 

Sabid-piranga  i.  e.  rubra  (Not.  do  Braz.  c.  85.  menda  pitanga)  —  Tur- 
dus rufivenlris  Lichlsl.  (Chochi  Vieill.) 

Sabiä-piry,  Sabia-peris  (Maranhäo),  Sabia  da  praya  lusit.  Turdus  (Mi- 
mus) lividus.  Peri  in  Bras.  boreaii  camp  um  uliginosum  significat. 

Sabid-poca  —  Turdus  albivenlrisSpix.  (Mimus  salurninusjfeuw.  ex  Natterer). 

Sabiä-sica  (Rio,  S.  Paulo:  Nalterer.)  —  Psillacus  cyanogaster  Neuw. 

Sabid-tinga  Not.  do  Braz.  c  85.  —  avis  — ? 

Sabid-una  vel  pixuna  i.  e.  obscura  —  Turdus  carbonarius  III. 

Sabxya,  Sabüia  Gavia  Sobaya,  vulgo  Rate  que  se  come,  Gavia  Aperea 
mansuefaota.  —  curarec,  caparaquari:  Chaymas,  Cumanagotes. 

Sacurauna  Not.  do  Braz.  c.  142.  —  Molluscum  marinum. 

Sacusaroba  vel  Socasuroba  (S.  Paulo)  —  avis  Cotamba  rufina. 

Sagöa  {S.  Paulo)  —  piscis  — ? 

Sagui,  Sagum  Not.  do  Braz.  c.  104.  Saguim,  Sanguhy,  Säohy,  Sauky, 
faguy,  major  et  minor  Marcgr.  1.  226.  Pongi  Congensibus  ex 
Marcgr.  —  Simiae  minores,  praesertim  genus  Hapale,  Chrysothrix 
entomophaga.  —  grockoing  pocrüsu:  Acroamitim.  meri:  Pimenleka. 
miringuarang:  Goroado.    ohininang:  Macuni. 

Sagui  juru  tinga,  lusiianice  JMacaquinhö  de  cara  branca  —  Hapale 
leucocephala. 

Saguumerim  —  Hapale  penieillata,  aurita.  —  gmck  gmck:  Botocudo. 

Saguin~ocu  —  aliis  Sagui-piranga  i.  e.  rubra  —  Hapale  (Midas,  Jac- 
chus)  Rosalia. 

Sagmn  v.  Sahoin  pixuna  simia  Callilhrix.  —  ghuscky:  Uara-guacu. 

Saguin  una  i.  e.  nigra  —  Hapale  chrysomelanos  Neuw.  — pakakang:  Boloc 

Sahu,  Sa4,  Sau  —  simia  Callilhrix  personata  III.,  cinerascens,  nigrifrons  Spix. 
(In  terra  amazonica  disünguunt:  Saö-guacu,  Saö-tnerirny  Saö-Hnga). 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Annnalia  eum  synonymis.     8ai — Sar — .  473 

Sai,  Saht/,  fahy  —  stima  Macaco  prae  aliis  dielt»,  Cebaa  fatuellus, 
robiMlus,  gracilb. 

Sai-taiä  vel  Sai-tauä  i.  e.  flavus  (Bras.  orienl.  versus  Boreamj  —  simia 
Cebus  flavus  Geoffr. 

Saiy  Sahy-acu  (Bras.  orienl.)  —  avis  Tanagra  Sayaca  L. 

Saiy  fai  —  in  Brasilia  centrali  dicuntur  diversae  aviculae  coeruleae  el 
fuscae. 

Sai-coereba,  Sai-cureba  —  avis  Cerlbia  cyanea,  Spiza. 

Sqjüba  (menda  Sajubu)  Nol.  do  Braz.  c.  87.  pro  Saijuba  i.  e.  spien- 
dens.  —  avis  Trochilus? 

Samba,  Tainha  —  dens. 

Smra  (Bras.  central.)  —  avis  Tanagra  Saira  Spix.  (Piranga  coccinea 
Gray). 

Saira  vel  Saira-Sapucaia  (Rio  de  Janeiro,  S.  Paulo)  avis  Tanagra 
(Callisle)  brasiliensis,  melanola  —  Qamba  de  Chave  Bras.:  Nall. 

Sanamby,  Senetnby,  Cenemby  —  lacerta,  vulgo  Camaiedo,  Anolis.  Cfr. 
Senembui. 

Sangujd  (sabtya)  —  Murini  varii,  Mus,  Loncheres  myosurus  elc. 

Sanharo,  Sanharon  v.  permulalione  Saranhö  —  apis  species,  impetuosa, 
a  sanhe,  impetus,  alias  Tatayra. 

Sanhasu,  Sahhasö,  Sangasö  —  avis  Verdelhdo  Bras.,  Tanagra  Sayaca 
Neuw.  (T.  Swainsoni  Gray). 

Sanhasu  acu  —  avis  Saltalor  similis  Orbigny. 

Sapicarete  Not.  do  Braz.  c.  145.  (an  rectius  scriptum?  Tapicarete)  — 
cancer  fluvialilis. 

Sapucäia  —  avis  Gallus,  Gallina. 

Sapucäia  apegaua:  gallus  mas.  —  ataualy  (gallina)  et  atauafy  yapi- 
sdla  (gallus):  Omagua.  hehehe:  Pimenteira.  sica:  Acroamirim. 
rhyigkyn,  schyigkyn:  Masacara.  schakika:  Camacan.  sapiamho: 
Geico.  takara  punu  (gallus).  takara  (gallina):  Maxoruna.  aua, 
acha  hual:  Araucan.  choach:  Maya.  ota  (gallina),  yatü  (gallus ) : 
Tecuna.  ciuatotoHn:  Mexic.  tauikara  (gallina),  tauikara  apu- 
rdua  (i.  e.  apegaba  gallus):  Cariay.  schechü:  Canamirim.  ma- 
mate:  Nulka.  moa:  Sandvic.  ateuary  (gallina)  atoleda  (gallus): 
Uairacu.  Untätig  (gallina),  guena  (gallus):  Coroado.  hähähä: 
Pimenteira.     sicka:  Acroamirim. 

Sapucäia  copia  odne  —  gallina  in  ovalione. 

Sapucaia-mrim  —  pullus  gallinae. 

Sapucaia-polyra  i.  e.  flos  galli,  crista. 

Sapyä,  Capya  —  testiculus. 

Sarabiana  (Rio  Negro,  Alto  Amaz.)  —  piscis  Ctchla  temensis  Humb. 

Saracoma  Not.  do  Braz.  c.  91.  —  species  Vespae. 

Saracura  (Bras.  orienl.  el  Omagua)  Not.  do  Braz.  c.  89.  (Taracura 
menda)  —  GHllinnla(Aramides)  plumbea  Vieill.,  Saracura  Spix.  —  ghu- 
sära:  Bare/  ghosa:  Tecuna.  tschasghun:  Maxoruna.  ghutze:  Uai- 
racu. gutehra  et  ghulehre:  Manao,  Cariay.  gho&y:  Canamirim. 
takifa:  Coroado.    karakton:  Bolocudo. 

Saractira-ocu  —  Gallinula  (Aramides)  Gigas. 

60 


Digitized  by 


Google 


£14  Tupi:  Annnalia  cum  synonym».    Sar«— Sir— . 

Saranhö  vel  Tatahyra  (ignis-mel)  —  Speeres  Apis. 

Sarara  Not.  do  Braz.  c.  90.  —  insectum,  Sphinx  el  aliae  quae  Hicernas 

pelunt  (Maripoza  Lusii.) 
Sariama  Marcgr.   I.  203.    Cariama  Piso  IL  81.    Siriema,  Ctriema.  — 

avis  Dicholopbus  erislalus  III. 
Sarigue,  Sarohe,  Saroe  —  Didelphys   (meeda  typogr.  Semgoi  Not.  do 

Braz.  98).  —  Sarigueya  Marcgr.  1.  222.  Didelpbys  poecilolts  Wagn. 

(albivenlris  Lund.  ßurm.) 
Saröba  —  avis  Cohmiba  (Chlorocoas)   rufina  Temin.  Attas  Cafaroba  et 

Sucasaroba  (Minas),  Sacaroba  (S.  Paolo). 
Sasy%  Sacy  ==  Ganambuch  —  avis  Coracina  ornala  el  aliae.  Avis  ap*d 

Iodianos  Goyalacaa  aacra  habila,    quippe   quae  morluorem   homratim 

aoimas  in  se  recipiat. 
Sauba^  lsaüba,  Vssauba  —  spec.  Formieae  Lusiianis  Formiga  de  rossa 

dicta. 
Saupi  (Rio  Tiete)  —  piscis  —  ? 
Saut/  vide  Saguin. 
Savid  Nol.  do  Braz.  c  105.  —   in   genere   pro   Cavia    sumendum,    sed 

aucior  refert  animal  Cuniculo  (Lapara)  simale  esse  cauda  instrucluro. 
Savia-coqua  el  Savia-tinga  ibidem,  pilo  rufo  el  albo  forsan  pro  varieta- 

üb us  Caviae  domcslicae  habendae. 
Sayacu  Marcgr.**.  193,  Sauy-acu  —  avis  Tanagra  Sayaca* 
Saycupeocay  Nol.  do*  Braz.  e.  85.  —  avicula  caoora. 
Schakirana  —  insectum  Cicada,  Scarabaeus. 
Schakiranam-boya  —  Fulgora. 
Schiraraca  vide  Jararaca,  Jiraraca,  Geranie*. 
Schororong,  Jororom  —  avis  Cryplurus  variegalus.  (Jure  clamare). 
Senembi  Marcgr.  I.  237.  Cenembi  —  amphibium  Iguana  luberculala  Laur. 

J.  sapidissima  Merr.  (Hypsilophus  Iguana);  apudChaymas  Ayamaca. 
Senembui  Not.  do  Braz.  114.  Senemby  —  Lusii.  Camaledo,  Papavento. 

Anolis  gracifis,    viridis;   Porphyrus   marmoralus  Merr.,   Agama    pieta, 

eatenaU  Neuw.    —    hoöckghueh,    hakuch:    Masacara.     crocorahn: 

Acroamirun.     meang  pipang:    Pimenteira.     peijo:    Geico.     gähsu: 

Miranba  Carapana.     mahtickü:   Mir.  Oira  acu.     tauorec:   Mundrucu. 

t$chah<nj&:  Juri,  ahwii,  muzgy:  Uainuma.  sanema:  Tecuna.  schuny: 

Maxoruna.     senömu:    Omagua.     quama:    Uaüracu.     yuäna:    Manao. 

gharau:  Canamirim. 
Sernambi  Not.  do  Braz.  c.  141.  —  molluscum  Ameixoa  Lusit 
Sernambi-sapy  —  oslrea  usta. 

Seri,  Seriz,  Siri  Nol.  do  Braz.  c.  139.  cancer  fluvialilis  —  Astacus? 
Seriema,  Siriema  —  avis  Dicholophus  erislalus.  —  paranö:  Pimenieira. 

uäclückiüde:  Acroamiritn. 
ßevi,  Sivi,  Savi  (Braz.  central. )   —   avis  Iclinia  plumbea  Gray:   Nallerer. 

—  gui-qui-mock:  Boloc.  v 

Sicui-peba  et  Sicuipe-merim  (S.  Paulo  medilerr.)  —  avis  — ? 
Sv'd  Not.  do  Braz.  c.  87.  —  avis  —  ? 
Siri  (Seri-)  apoa  Marcgr.  I.  183.  —  cancer  marin us. 
Siriobi  Marcgr.  184.  —  cancer. 


Digitized  by 


Google 


Tupi;  Animalia  cum  syaonymte.    Sob— Su»— .  475 

Sobatim  —  oidus. 

Sobaya  esl  eauda  animalis  el  animal  caudalum. 

Soco  Marcgr..  I.  199.  Coco  —  avis  Ardea  brasiliensis.  Apud  Passea  audil: 
Ounu,  apud  Tecunas  Pota. 

Socoboi  —  avis  Ardea  scapularis  III. 

Socoi,  focoi  Marcgr.  209.  Nol.  do  Braz.  c.84  (monda:  Socori)  —  avis 
Ardea  Cocoi  L.  (Ardea  Maguari  Spix.)  —  hok  hok:  Botocudo. 

Socori  Not.  do  Braz,  c.  132.,  alias  Sucuri  —  piscis  Squatas  Mustetus, 
Cassäo  Lusil.  N 

Socoroca  Not.  do  Braz.  c.  133.  —  piscis  Chicharro  Lusit. 

Soci,  Sosy,  Qocy,  guaraoice  Cochi  —  avis  Cuccuius  (Diploplerus)  gf- 
lerilus  Itlig.  (Coccyzus  naevius  Vieill.) 

Soöy  Zoo,  Coö  —  in  genere  animal,  earo  ferina. 

Qoo-Ofü  —  animal  ferinum,  fera. 

Sopiä  —  ovum  —  packii  Coroado. 

Soqua  Not.  do  Braz.  c.  116.  —  Papilionum  eruca. 

Soqua-ma  —  Eruca  sphingum. 

Soroby,  Soruvy,  Sarttvy,  Sorubim,  forovy  —  pisces  in  variis  regioni- 
bus  diversi,  e  genere  Platystomatis.  Nomen  a  soryb ,  alacer,  celer. 
—  crtiiro:  Masacara.  ungau  anga:  Pimenteira.  gholy:  Bare,  su- 
ruy:  Tecuna.  sohlt/:  Omagua.  lug:  üairacu.  ghulury:  Manao. 
gont$chy:Cm*Y-  scriete:  Canamirim.  ungquauquung-gaung  .Puneniena.. 

Soroby-mena  (ex  Nallerer,  Amazon.)  —  Plalysloma  Slurio  Kner. 

Soucuriuh,  Socuriü,  Sucuriü,  Cucurejü,  Sucuriü,  Sucurjiü  Not.  do  Braz. 
c.  110.  Sncuriuba,  Serpens  magnus  aquaticus,  Boa  Scytale  L., 
aquatiea  Neuw. 

Suasü,  reclius  Suu&u,  Susü  —  Cervus,  a  verbo  suü>  mordere,  suüsuü(re- 
petito  inordere)  rodere.  Guaranice  scribilur:  Guazu  el  tupice  plerum- 
que  Quacu.  —  tschaungäh:  Juri,  cabähtjeri:  üainuma.  ikama: 
Jupua.  cauya:  Jumana.  göghü:  Coeruna.  jama:  Coretu.  üesuasu: 
Omagua.  ghauü:  Tecuna.  harinkorah:  Camacan.  giahrö:  Cauixana. 
schachü:  Maxoruna.  ueiiy:  üairacu.  malahaihu:  Bare,  maiyuhy: 
Manao.  matscMu:  Cariay.  schuter y:  Canamirim.  ghabua:  Uara- 
guacu.  pauhneh:  Acroamirim.  uau:  Geico.  buk  an:  Cayrirt.  ihbä: 
Miranha  Oira  acu.  tabsebn:  Mundrucu.  göhsü:  Miranha  Carapana. 
gotzo,  gozhu:  Masacara,  harincoärah:  Camacan.  makthaühu: 
Bare,  gontziungnanü:  Pimenteira.  posatschä:  Acroamirim.  ma- 
catl:  Mexic.    moech:  Nutka.     bocling:  Botocudo. 

Sudsu-anhanga  Cervus  diabolus,  i.  e.  spectrum,  cujus  cornua  eminere 
ineipiunt  Caro  febricitanübus  et  syphiliticis  perquam  noxia  dicilur. 

Suasu-bira,  Suasüvira,  Suasu  Catinga(Caa'iinga),  Veado  catingueiro 
Bras.  —  Cervus  simplicicornis  III.  —  bocling  nioum:  Boloc.  oangu: 
Geieo.  seboroburing :  Coroado".  manoing:  Macuni.  gontzhmg: 
Pimenteira.    pöü:  Acroamirim. 

Suosihcariacu  (Amaz.)  Cervi  species,  an  simplicicornis?  (Alex.  R.  Fer- 
reira  decompoe  esta  palavra  da  seguinte  manetra:  Caa  folha,  ri 
muyta,  acuy  que  so  divulga  enlre  alguma  cousa.  A.  Gonsalves  Dias, 
Diccionario  da  lingua  Tupy  p.  157.) 


Digitized  by 


Google 


476  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.    Sua— Sur — . 

Suasu-ete,  Suasu-rete,  Susurete  Marcgr.  235.  fuguasu-ete  Piso  II.  98. 
Veado  mateiro  Bras.  —  Cervus  rufus  III.  —  hinhaxu:  Apinage, 
Purecamecran.     boclingmack:  Botoc 

Suasu-me  —  Capra.  (Apud  Marcgr.  235.  Cucuacu-ete,  sed  male  inlellecto 
nomine).  —  ponockötschietabu ,  pontesecapu:  Acroamirim.  unuute 
(Spix),  oaungugulae  (Mm.) :  Geico.  manmmnagctel:  Macuni.  gang: 
Pimenteira. 

Suasu-me-apiaba  —  Caper.  —  Oucuacu-apara  Marcgr.  ibid.  Haec  duo 
vocabula  recentioris  sunt  originis,  nam  caprae  Iridis  ignotae  erant. 

Suasu-apära,  Cuguacu-apara  Marcgr.  235.  Suasupdra  Not.  do  Braz. 
c.  97.  Veado  campeiro  Bras.  —  Cervus  campest  riß  Fr.  Cuv.  Nomen 
ab  aca-apara  cornu  lorlum.  ramosum. 

Suasuarana,  Susuarana,  Sucuarana,  Suasuerana  Not  do  Braz.  e.  96. 
Suguapuarana  Marcgr.  235.  i.  e.  Cervus  spurtus*  ob  colorem  rufum 
—  Felis  concolor,  in  Peruvia  Puma.  —  Suasu  yaudra:  Omagua. 
uariu :  üairacu.  jaküora ,  jacque  koara :  Camacan.  ghiabUchy:  Bare, 
cuparack  mmpruck:  Botoc.  gamamatzzü:  Pimenteira.  cussä:  Acroa- 
mirim. cohy  chacbo,  ai  (vulgo  Leon,  Leopardo):  Maya.  pagi: 
Araucan. 

Suasii-pita,  Susua-püa,  guaranice  Guazupita  —  Cervus  rufus  III. 

Suasu-pucu  —  Cervus  paludosus  Desm.   Veado  GaJheiro  Bras. 

Suasu-Hnga,  Susuaiinga,  guaranice  Guazuti,  Guazuy  —  Cervus  cam- 
pestris,  Veado  campeiro,  branco,  de  bariga  branca  Bras. 

Sucureju,  Svcunyü,  Sucuritth  —  serpens  aqualicus  Boa  Scy- 
lale.  —  mübng:  Pimenteira.  guaräpy:  Bare,  yry:  Tecuna,  pu- 
schanoa:  Maxoruna.  suculyü:  Omagua.  ylaken:  üairacu.  huyebe 
Manao.  ghumala:  Cariay.  nuzuzai:  Canamirim.  catüang-ckteH: 
Macuni.  rmong:  Pimenteira.  uaingniaiku:  Acroamirim.  ketomemop: 
Botoc. 

Sttindd  guaranice  —  avis  Slrix  dominicensis  L. 

Suindara  (S.  Paulo.  Natterer)  —  avis  Caprimulgus  megalurus  Natt. 

Suiri  Not.  do  Braz.  c.  88.  —  avis  e  genere  Muscicapae  vel  Lanii. 

Suiriri,  Sibiriri,  alias  Suiriri-guacu  —  avis  Muscicapa  furcata  Spix. 
(Tyrannus  melancholicus  Vieill.)  Muscicapa  Suiriri  Vieill. 

Sitraju  Not.  do  Braz.  c.  118.  —  Seorpio,  verbo:  spinam  contorquens,  a 
Sururu  et  /u,  spina. 

Surubi  vide  Sorubim. 

Surucud  —  avis  (Bras.  austr.)  Trogon  Surucua  Vieill.;  (Bras.  orienL) 
Trogon  viridis  L. ;  (Alto  Amaz. )  Calurus  pavoninus  Swains.  Signi- 
ficat  sub  vertendo  micans  vel  coruscans,  a  sururu  et  cuä. 

Surucui  Marcgr.  1.  21t.  —  avis  (Bras.  Orient.)  Trogon  (Qurucui  Neuw.) 
collaris  Vieill. 

Surucucü  Not.  do  Braz.  c.  113.  Marcgr.  I.  241.  Piso  II.  275.  alias  Su- 
curucu  —  serpens  venenosus  Lachesis  mutus  Daud.  (Bothrops  Su- 
rucucü Spix.)  Nomen  significat:  vertens  horsum  vorsum,  a  sururu 
et  coco  vel  cocotyg.  —  tayapeo:  Bare,  tihian:  Camacan.  nauöe: 
Tecuna.  sulogueu:  Omagua.  ghudra:  Manao.  ymüakei  üairacu. 
alutycanaly:  Cariay.    mutuschy:  Canamirim. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Aoimalia  cum  synonyoiis.    Sur — Tai»  4T7 

Surucucu-i  (Bahia)    —   serpens    Coluber    saurocephalus   NeUw.    Dipsas 

cenchoa  Neuw. 
Surucucu-tinga  Piso  11.  276.  —  serpens. 
Surucura  (S.  Paulo)  —  avis  vide  Saracüra. 
Sururü  —  vulgo  Mcxühäo,  Concha  (in  lilore  posl  refluxum  maris  con- 

spicua).  Sururü  dicitur  quoque  de  mari  relrocedente. 
Surury  corruplum  pro  Yryri  —  Oslrea. 
Susu  vide  supra  Suasu  etc.  Cervus. 
Susuarana  v.  supra  Suasuarana. 
Tabuiaya  Not.  do  Braz.  c.  78.    Taboayaya,   Taboyaya,  Ntaboaya  (S. 

Paulo)  —  avis  Ciconia  Maguari  Temm. 
Tachuri  guaranice   vel  .Ntachuri  vel  Tqjuri,    a   voce   Tackt  formica  et 

xuü  mordere  —  aves  Muscicapae,  Sylviae.  (Euscarlhmus). 
Taconha  —  membrum  virile.  Taconhä-oba  folium  quo  membrum  involvunt. 
Tacuara,   Taguara,   Taquära  vel  Tacoara  (Rio  de  Janeiro)  —  avis 

Oaüo  do*  Mato  Bras.  Prionites  ruficapillus  lllig.  (Natterer). 
Tacvjanda  Nol.  do  Braz.  c.  90.  alias  Tacura-jandü  i.  e.:  aranea-locutta 

—  insecium  Sandes  Lusii. 
Tacueru,  Taquerü  (Allo  Amaz.,  Rio  Branco)  —  piscis  —  ? 
Tacura,  Tucura  Nol.  do  Braz.  c.  90.  —  insecium  Gafanhota  Lusit.  Lo- 

cusla  (Pae  Tucura  Indis  dicitur  Monachus  cucullalus). 
Tacyba  vide  Tasiba. 

Tagatö  Not.  do  Braz.  c.  85.  —  avis  rapax.  Falco  —  ? 
Taibopü  (S.  Paulo)  —  piscis  —  ? 
Tairera  —  sperma. 
Taicki,   Taixi,   Tachi,   Tasi  (Amaz.)  —  species  Formicae  rubra  parva, 

iclu  dolente.  Apud  Chaymas  et  Cumanagoles  Puene  vel  Enec. 
Taitetu:  Omagua,   alias  Caitetü  —   Dicolyles   torquatus   (Tajasuetü  Nol. 

do  Braz.  c.  100.?)  —  Jct&a  hatan,  kuhatan:  Camacan.   apyatschy: 

Bar6.     croctuacuteloe:   Purecamecran.   (Vocabulum  crazo,  caro,  a 

Purecamecran  de  sue,   a  Masacara  de  bove  usurpatur).    hauü:  Tc- 

cuna.    kuhatan:  Camacan.    unkin:   Maxoruna.     merity:  Canamirim. 

abüy:  üairacu.     abiatschyi   Manao  et  Bare,     aputery:  Cariay.     80- 

rücong:  Coroado. 
Tajasica  Marcgr.  1.  144.  Piso  II.  68.  —  piscis  Gobius  brasiliensis  Bloch. 
Tßjacü  Not.  do  Braz.  c.  100  el  Tayasü:  Omagua,  Porco  montez.  Dico- 
lyles labiatus.  —  gouhobo:  Acroamirim.     Inga,  küa-hyä:   Camacan. 

khüghah,  kigha:  Masacara.  tatMe:  Mundrucu.  tupitono:  Uara  guacu. 

huü:    Tecuna.     yaüa:    Maxoruna.      haya:    Manao.      ayza:    Cariay. 

alüa:    üairacu.      schörang:    Coroado.     zdese:    Corelü.     schäsche: 

Jupua.     abuta:  Jumana.     isäri:  Coeruna. 
Tajasu  v.  Tayacu  aya  —  Sus  domeslicus,  Porco  manso.  —   Sörang: 

Coroado.     Coyametl:   Mexic    Pua:  Sandvia     tschgiütehü:    Macuni. 

paiyong:  Pimenteira.    kuöle:  Acroamirim.     corore:  Apinage. 
Tqfasthcaaigoara  i.e.  porcus  silveslris  Marcgr.  I.  229.  —  Dicotyles  tor- 
quatus (Pecari).  Porco  do  mato  menor  Bras. 
Tajasu,  Tayapu-tiraqua  Not.  do  Braz.  c.  100  vel  Tiririca  —  Dicolyles 

labiatus  (albirostris  III.). 


Digitized  by 


Google 


478  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.     Taj — Tap— . 

Tqjasu-,  Tapapu-uira  (guira)  i.  e.  avis  Dicotylis  (Rio  Branco)  —  avfe 

Cozzygus:  Natlerer. 
Tamanduä  Not.  do  Braz.  c.  98.  —  Myrmecophaga»  Significal:  Formicarom 

caplator:    vox   composita  e  tauri  (formiea)    et  monde   (eaplare)  vel 

mondd  (für).   Apud  Chaymas  et  Cumanagotes:  Guariz. —  ghalidlae: 

Bare. 
Tamanduä-guacu  Marcgr.  I.  225.  Piso  II.  230.  — '  Myrmecophaga  jabaU, 

Tamandud  Cavaüo  ve\Bandeira  Bras.  —  schämt:  Maxoruna.   zatü: 

Tecuna.     tamänua:    Omagua.     eyuly.    Uairacu.     atuküna:    Manao. 

pathoihi  Macuni.    phäh,  pe:  Masacara. 
Tamanduä'i  Marcgr.  I.  225.    Tamandua-miri  Piso  IL  321.  —  Myrmeco- 
phaga telradactyla.     Tamandud  vel  T.  cöUefe  Bras.    In   regionibus 

amazonicis  eodem  nomine  venil  Myrmecopbaga  didactyla.  —    ghüy: 

Cariay. 
Tamaquare  (Amaz.)  lacerla,  a  feminis  lndianis  pro  philtro  habila.    In  de 

amavio  Bras. 
Tamara  (S.  Paulo)  —  piscis  — ? 
Tamatiä  (Tamutiä)  —  Brasilia  orient.  Marcgr.  I.  206.  Piso  IL  96.    avis 

Caneroma  Cochlea  ria  {uvatscho :  Guana) :  alias  avis  Capilo  oiacalatus 

Vieill.;    Bras.   amazon.   Capito  Tamatiä.     Tamatiä  quoque  significal 

membrum  femininum. 
Tamaupica  Not.  do  Braz.  c.  143.  —  Spongia. 
Tambaque,  Tambaqui  (Amaz.)  —  piscis?  —  tamakesche:  Tecuna.   /a- 

makuschy:  Omagua.    matiriz:  Muras.    sehapanoa:  Maxoruna.    gha- 

valy.  Uairacu.    hamachiry:  Canamirim. 
Tambeiva  Marcgr.  I.  253.  c.  ic.  —  insedtum  tesludinem  referens,  Cassida. 
Tamiud  (Amaz.)  —  antmalculom  mihi  ignotam,  de  quo  traditur  arborem 

in  qua  defigatur  pessum  dari. 
Tambuiaia  (Amaz.)  —  avis  Ciconia  Myctaiia.  Gfr.  Tabuiaya. 
Tamoatä,  Tamuatd  Not.  do  Braz.  c.  144.  Marcgr.  L  15t.  Piso  IL  71.— 

piscis  fluviatilis  Peixe  (do  maio),  Soidado  Bras.  Catapbractus  Cal- 

liehlhys. 
Tamuruparä  (Amaz.)  —  avis,  unica  dichur  cujus  canlum  avis  Japii  ne- 

queat  imilari. 
Tanachura,  Tanqfura  —  Formiea  magna  edulis  (Rio  Yupura),  voracis- 

sima,  agros  devastans  (Bras.  auslr.) 
Tangard  Marcgr.  I.  215.   —   aves  praesertim  generis  Tanagrae,   Piprae. 
Taö  —  avis  Crypturus  (Bras.  auslr.) 
Tapenna,    Ylapema  (S.  Paulo,    Rio)  —  avis  Tisoura  Bras.  Nauclerus 

furcatus. 
Tapera  Marcgr.  I.  205.  —  avis  Hirundo  Tapera  L. 
Taperü  —  animal  inferiorum  ordinum  (Bicho  lusilaniee),   Scarabaeus  et 

in  genere  tnsectum  et  vermis. —  ghugvty:  Manao.  ghugury:  Cariay. 

muiutiny.  Bare,     Ohmn:  Tecuna.     zu:  Maxoruna. 
Taperü  pdna  mboieara,  verbo:  inseelum  quod  omnia  perdit(m£oi),  vulgo 

traca,  Tinea. 
Taperü  reiya  —  examen  culicum   vel   aliorum   inseetorum:    Praga  de 

bichos;  examen  piscium. 


Digitized  by 


Google 


Tuph  Aaiipalia  cum  syoonymis.    Tap— Tar— .  479 

Taperupu  (Rio  de  Janeiro)  —  avis  Acanlhyüa  collaris  Neuw. 

Tapentfu  Not.  Braz.  c.  94.  quasi  animal  magnum,  Tapirus  americanus, 
alias  Tapyira  caapoara  i.  e.  silvestris,  ve)  Icure,  guaranice  Mborebi. 

Tapeti  Marcgr.  223.  Tepeti  Piso  11.  102.  Tapotim  Not.  do  Braz.  c.  105. 
TipUi.  Coelho  Bras.  Lepus  brasiliensis.  —  banini:  CayrirL  hateu, 
tzub:  Maya.     boaningnih:  Cayriri. 

Tapicuru  (Bras.  orienl.)  —  avis  Ibis  cayeonensis  Gmel. 

Tapira,  reclius  Tapyra. 

Tapiiai  Marcgr.  I.  252.  Tapiahi  Not.  do  Braz.  e.  122.  —  Forroica 
magna  alra. 

Tapiierete  Marcgr.  I.  221.  Piso  IL  101.  —  quam  animal  xar  i^0XVy  e 
Tapyra  et  ete,  Tapirus  americanus,  Anta  Brasil. 

Tapipitinga  —  species  Formicae  parva  domestiea,  in  dulcia  desaeviens. 
Nomen  a  tapi  v.  tachi  forroica,  et  pitinga,  liguriens,  lambens,  Sorbette. 

Tapiuca  Not.  do  Braz.  c.  90.  —  species  Apis,  nidum  in  ramis  e  luto 
aedificans,  mellipara,  diligens  a  verbo  ucar. 

Tapiysa  contr.  e  Tapyra  et  cesa,  oeulus.  Not.  do  Braz.  c.  130.  —  piscis 
Olho  de  boi  Bras. 

Tapucaja  (S.  Paulo)  pro  Taboyaya  —  avis  Ciconia  Maguari  Temm, 

Tapyra,  Tapira  —  in  genere  animal  mammale  et  in  specie  Tapirus  et 
Taurus.  —  heriro  et  herira  (bos  et  vacca):  Camacan.  oaunaqg 
(bos),  oaunang-jöh  (vacca):  Geico.  aniwig.  Pimenleira.  crazQ: 
Masacara,  Sabuja,  Cayriri.  krötschäni:  Acroamirim.  pluly  (bos), 
pluty-cahot  (vacca):  Purecaraecran.  piuck  pack:  Mundrueu.  gou~ 
tokuh  ( bos ) ,  goutokuh -  thy  ( vacca ) :  Acroamirim.  onoichie(ch)l 
(bos)  onoichte(ch)l  iungmam  (vacca):  Macuni.  (ikützi-bQy  vacca, 
vox  hybrida:  femina  bovis):  Sabuja,  Cayriri.  uigö:  Jupua»  zäma 
xdambüca  panna  (mansuefacu):  Jumana.  auwai:  Coerona.  uwä- 
que  cockua  (mansuef.):  Coretu.  zuhmvä:  Miranha  Carapana. 
ucaghi:  Miranha  Oira  guacu.  poari:  Juri,  aehma:  Uainuma.  oquich- 
quaquave:  Mexieo.    chitnema,  clutnetna:  Nutka. 

Tapyra-caapora  i.  e.  animal  silvestre  Tapirus  americanus  (suiüus). 

Tapyra-ctmhä-mucu  —  juvenca. 

Tapyra-curumim  v.  columim^  ofu  —  juvenous. 

Tapyra-pyroca  i.  e.  pirera-joca  —  Tapiri  cutis  detracla,  corium,  acutum. 

Tapyra-reyia  —  examen  culicum,  agmen  boura. 

Tapyra  sobaygoara  i.  e.  peregrinum  —  Bos  Taurus.  Indi  voce  sobay- 
goara  in  genere  indicanl  animal  vel  rem  Irans  oceanum  advenam. 
Lu8itaniam  nominanl  Sobay  i.  e.  insulam  (caraibice  Cibao);  goara 
est  babilator  cujusdam  loci. 

Tarabe  Marcgr.  1.  207.  —  Psillaci  species. 

Taracqfä  vide  Tracaxä. 

Taraeud  —  species  formicae. 

Taraguira  Marcgr.  I.  23T.  Piso  11.  284.  —  Lacerta,  Agama  operculata 
Lichts!.  (Tropidurus  lorquatug  Neuw.) 

Taraguico  (lege  Taraguira)  aycuraba  Marcgr.  I.  238.  —  Agamae  spec. 

Taraü  (Bras.  amaz.)  <—  avis  Ibis  oxycercqs  Spix. 


Digitized  by 


Google 


480  Tupi:  Animaiia  com  synonymis.     Tar*— Tal — . 

Taraimboya ,    Taraiboya   Not.    do    Braz.  c  110.  —  serpens   aquaticus 

flavescens. 
Tarauyra  —  lacerlula;  pisciculus:  quatro  Olhos  Lusil. 
Tareira,  Taraira,  Trahira  Not.  do  Braz.  c  144.    Marcgr.  1.  157.    Piso 

II.  68.  —    piscts    Erythrinus  Tareira   Cuv.    Alias    Tarauyra    vulgo 

Peixe  quatro  olhos. 
Tarauyra-boya  —  Anguillae  sp.? 
Tarisan,    Tarusäo  Not.  do  Braz.  c.  121.  —   species  Formicae,   corpore 

rufo,  magnitudtne  grani  trilicet.    Nomen:  a  tara,  arripere,    el  trau, 

formicae  sp. 
Tar&eima  — -  i.  e.  non  arripiens,  innocua. 
Tarisema  NoL   do  Braz.  c.  122.    Formica  in  Rhizophora  Mangle  habitans 

arboris  getnmis  el  animalculis  marinis  victilans. 
Tasi  Not  do  Braz.  c  143.  —  Echinus  marinus. 
Tasiba,  Tasyba,  Tacyba,  Taschi  —  Formica  in  genere,  cujus  nolantur 

tainquam  molestissimae  Tacyba  cacy  oai  vulgo  Fomäga  de  fogo 

et  Tacyba  cainane  oa£  vulgo  Formiga  douda.  (Tasuba  =  febris). 

—  zinic,  zacal:  Maya.    liepin,  coüoüa:  Araucan. 
Tasibura  Not.  do  Braz.  c.  122.  —  Fonnicae  species  alra  parva  cornicu- 

lata  in  ligno  putrido. 
Tatdca  (Amaz.)  —  species  Ranae. 
Tatära  —  avis  Capilo  tenebrosus  Neuw.  (Monasa). 
Tatäo  —  avis    Tanagra    (Callisle)  Talao.    Tangara  1.    Marcgr.  215.    (IL 

spec.  est  Pipra  erythrocepbala  L.) 
Tatauba  —  avis  Crypturus  Tataupa  Temm. 
Tataurana  Piso  II.  286.  —  insecti  eruca. 
Taten  guaranice  —  avis  Vanellus  cayennensis. 
Tatu,  TatO  Not.  do  Braz.  c.  102.    —    Dasypus    (in   terra   amaz.   passim 

Uird).    Apud   Chaymas  et  Guuianagoles  guaraguara;   apud    Eyeri 

atatu.  —  hazäna:  Bare,    gharaschupa:  Kecbua  in  Maynas.     kun- 

Uchung  gipakiu  (magnus) :  Bolocud.     luffutuf:  Coroado.    koiihma: 

Macuni.     böbangcurd:  Pimenteira.    uarä:  Acroamirim. 
Talü-afu  Marcgr.  1.  232.  Piso  II.  100  item  apud  Omaguas.  —    Dasypus 

Gigas  Cuv.     Tatu  grande  vel  Canastra  Bras.  —   naischy:   Cama- 

can.    yaues:    Maxoruna.    hazanha:    Manao.     hina:    Uairacu.     ha* 

zana:  Bare,    oeberä:  Cariay. 
Tatv-aiba,  Tatuiba,  Tatu-chima  guaranice,  i.  e.  Tatu  carnis-  minus  sa- 

lubris,  Dasypus  12-cinclus  Schreb.  (gymnurus  ltlig.)  Tatu  de  rabo 

motte  Bras. 
Talu-apdra   Marcgr.   I.  232.    Piso  II.  100.   i.   e.    Tatu    volvox  a   verbo 

iapäre  volvere,    quia  lolum    corpus   in  globum   convolvit,    Dasypus 

(Tolypeules  Ulig.)  tricinetus.    Tatu  bola  Bras.    Tatu-merim  Not.  do 

Braz.  c.  102.     QMataco   in    terris  argentinis).    —     kruchry:    Ma- 

sacara. 
Tatu-ete  Marcgr.  I.  232.  cum  tc  Piso  II.  100.  i.  e.  verum,  carne  sapida  el 

digestionis   facilis    commendatum.  —     Dasypus    longicaudus    Neuw. 

(octo-el  novemcinctU6  L.)  Tatu  verdadeiro  et  pro  lenerilate  carnis  et 


Digitized  by 


Google 


Topi:  Animalia  euta  syüonyans.    Tat — Tic—'.  48t 

kmcae  Tutu  gäüMta.   TatU  peado  Bras.  —    känra,  karang:  Mtf- 

sacara.    auxite:  Apinagfc 
Tatu-peba  i.  e.  planum   Marcgr.  1.  231.   Piso  IT.  100.  —    Dasypus  sex- 

cinotus  L.   (gilvipes  lilig.,   setosus  Neuw.)  —  küurupe,   küropt: 

Masacara. 
Tatocqriraena  Not.  do  Braz.  c.  133.  —  piscis  Corviriat  similia. 
Tatiä  —  insectum  vulgo  RaUo.  Gryllolalpa. 
Taturama  Not-  do  Braz.  c.  91.  —  apecie*  Apis. 
Taubiru,  Tanpira  —  piada? 
Tayasu  v.  Tqjasu. 
Tayasü  dm  —  gas  domestictre. 
Tayasu-aia-merim  —  porculus. 
Tayasü-ete,  Tayasu-tinga  —  Dicolyles  labiatus  Cuv.  albirostrls  Hl.  vtilgo 

Porco  de  queixada  branca. 
Tayasu-tiiu,  contracl.  TaiietUj  Gcriietu  —  Dicotyles  torquatus. 
Taynoy  Taino  —  pullus,  fitius,  parvalus. 
Tayubuca  et  TayHbuea  merim  —  apecies  Apis. 
Tcgid  idem  quod  Theü  et  Toin-Toin  —  avis  Grallaria  ochroleuca  Gray. 

(S.  Paulo:  Natterer). 
Teicoaru  l  e.  tepoty  coara  slercoris  locus,  forameft,  anos. 
leitet  Marcgr.  I.  212.  —  avis   Gatturama  vulgo,    Tanagra    (Eußhone) 

violacea. 
TM)  Tiu  frso  II.  288.  —  In   gfenere  Lacerta,  praectyue  Teius  Ameiva 

Merr.  Apud  Chaymas  Tezenpur  vel  Ipez:  Tauste.  —    manru:  Ma- 
sacara,     kahra:    Cayriri.     ixmemech,    xzehtoh:    Maya.      vilcun: 

Araucan. 
Tiju-asü  Not.  do  Braz.  c.  124.  Teiu-guacu  et  Temepara  Marcgr.  I.  236. 

Teius  Monitor  Merr. 
Teiu-catdca  (Amaz.)  i.  e.  clamitans  —  Lacerta?  „escamoso." 
l^ehi  cemo  (Amaz.)  —  Lacerta  „de  pelle  Uza." 
Teiunhana  Marcgr.  L  238.  forsan  reclius  Teinuna  —  Lacerta  fusca. 
Tendy  —  pulex;  chic:  Maya. 
Tenlem  v.  Temtem  —  avis  Tachyphonus.    Prope  Borba  T.  surinamensis 

(Nallerer). 
Terayra  —  Lacerta  parvula;    apud  Chaymas  Guaima.  —   samonggong, 

tsamakong:  Pimenteira.    märö:  Masacara.   sururu:  Coroado.   scha- 

ramicang:    Coroado.    kgardh:    Sabuja.     carä:    Cayriri.    ümunge: 

Jupua.     tscftiputscheh:  Macuni.     cutötide:  Acroamirim. 
Terenteren,  Teroteroi  (S.Paulo);  Terutero,  Tetiu,  Teüteu  (guaranice) 

— -  avis  Querquer  vulgo,  Vanellus  cayennensis. 
Teringod  Not  do  Braz.  c.  92.  —  species  Vespae. 
Tesa,  Tefa  —  oculus. 
Teti-mixira  i.  q.  Aipi  rmxira  Marcgr.  I.  145.  Piso  II.  53.  —  piscis  — V 

Tete  videtur  in  genere  significare:  corpus. 
TJteüba  —  species  Apis. 
Tlc(hTico  (Minas),  Tiguuticu  (Rio,   S.  Paulo:  flauerer)  —  avis  Zono- 

tricbia  matutina  Gray.  (Fringilla  Lichlst.,  Tanagra  ruficollis  Spix). 
Ticoarapod  i.  e.  Tycoara-apoa  (eonvexa)  et  aequens 

61 


Digitized  by 


Google 


472  Tupi:  Anmalia  cum  synonymis.    Qui— Sah — . 

Qmsi  (Cuici)  Marcgr.  254.  c.  ic.  Coleopter.  Trachydares  succinctus 
Fabr.  mas. 

Qttisi  (Cuici) -mirim  Marcgr.  I.  254.  c.  ic.  —  inseclum  Elater,  €ha!cote- 
pidius  crislalus  Dj.  Cucuyo  in  ins.  earaibicis  et  apud  Chaymas  et 
Cumanagotes,  hispanice  Luzerna  vel  Guzano  de  noche* 

Repoty  (tepoty)  +  coatw  —  slerooris  antrum,  anus. 

Repoty-  (iepoty  aut  guaranice  bipoyi-)  turama  i.  e.  stercua  vertens  vel 
volvens,  inseclum  Bezerro  lusit.  Copris. 

Rery  oslrea.  Pro  radice  babenlur  aul  verbum  ryry  Iremere  aut  rem  olla. 

Rery-apiya  Marcgr.  188.  Lepas. 

Rery-elele.verh,  optima,  Oslrados Mangues Marcgr.  188.  —  Ostrea  edulis. 

Rery-pijd  i.  e.  pifaje  ex  aqua  obscura,  profunda,  lusilanice  Osfra  de 
pedra  vel  do  fttndo  d'agoa  Marcgr.  188.  Ostrea  edulis. 

Rotän  (S.  Paulo,  an  tupica  vox  corrupta?)  —  avis  — ? 

Saba  in  genere  est  pluma  mollis,  qualis  multarum  avium  pullos  veslit. 

Säbele,  Cabele,  Zabeie  —  avis  Crypturus  noctivagus. 

Sabiä,  Sabiah,  Saviä,  Sapiä,  fabid  —  avis  Turdus  in  genere  et  ge- 
nera  affin ia. 

8abid*guacu  Marcgr.  Lib.  Princ.  IL  162.  f.  1.  —  Turdus  (Donacobius) 
atricapillus  L.  (Mimus  brasiliensts  Neuw.)  Japdcani  Marcgr.  212. 

Sdbid-juba  i.  e.  flava  —  Turdus  ferrugineus  Neuw. 

Sabtd-piranga  i.  e.  rubra  (Not.  do  Braz.  c.  85.  menda  pUanga)  —  Tur- 
dus rufivenlris  Lichtst.  (Ghdchi  Vieill.) 

Sabid-piry,  Sabia-peris  (Maranhao),  Sabia  da  praya  lusit.  Turdus  (Mi- 
mus) Iividu8.  Peru  in  Bras.  boreali  camp  um  uliginosum  significat. 

Sabid-poca  —  Turdus  albivenirisSpix.  (Mimus  saturninuaNeuw.  ex  Natterer). 

Sabid-sica  (Rio,  S.  Paulo:  Nalterer.)  —  Psillacus  cyanogaster  Neuw. 

Sabid-tinga  Not.  do  Braz.  c  85.  —  avis  — ? 

Sabid-una  vel  pixuna  i.  e.  obscura  —  Turdus  carbonarkis  III. 

Sabiya,  Sabma  Cavia  Sobaya,  vulgo  Rato  que  se  come,  Cavia  Aperea 
mansoefaota.  —  curarec,  caparaquari:  Chaymas,  Gumanagotes. 

Sacurauna  Not.  do  Braz.  c.  142.  —  Molluscum  marinum. 

Sacusaroba  vel  Socasuroba  (S.  Paulo)  —  avis  Cohimba  rußna. 

Sagöa  (S.  Paulo)  —  piscis  — ? 

SaguU  Sagum  Not.  do  Braz.  c.  104.  Sagulm.  Sangvhy,  Saohy,  Sauky, 
faguy,  major  et  minor  Marcgr.  1.  22u.  Pongi  Congensibus  ex 
Marcgr.  —  Simiae  minores,  praesertim  genus  Hapale,  Chrysothrix 
entomophaga.  —  grockoing  poerüsü:  Acroamitim.  meri:  Pimenleka. 
miringuarang:  Coroado.    ohhrinang:  Macuni. 

Sagui  jttru  tinga,  lusitanice  Macaquinhö  de  cctra  branca  —  Hapale 
leucocephala. 

Sagui-merim  —  Hapale  penieillata,  aurita.  —  gräck  gnkk:  Bolocudo. 

Saguin-ocu  —  aliis  Sagui-piranga  i.  e.  rubra  —  Hapale  (Midas,  Jac- 
chus)  Rosalia. 

Säguin  v.  Sahoin  pixuna  simia  Callithrix.  —  ghuschy:  üara-guacu. 

Saguin  una  i.  e.  nigra  —  Hapale  chrysomelanos  Neuw«  — pakakang:  Botoc. 

Sahu,  SaS,  Sau  —  simia  Callithrix  personata  III.,  cinerascens,  nigrifrons  Spix. 
(In  terra  amazonica  distingount:  Sad-guapu,  Saö-merimy  Saö-tinga). 


Digitized  by 


Google 


Tupt:  Animalia  cum  synonymis.     Sai — Sar — .  473 

Söi,  Saht/,  Cahy  —  simia  Macaco  prae  aliis  diclus,  Cebus  fatuellus, 
robust  us,  gracilis. 

Sai-taiä  vel  Sai-tauä  i.  e.  flavus  ( Bras.  orient.  versus  Boream  j  —  simia 
Cebus  flavus  Geoffr. 

Sai,  Sahy-acü  (Bras.  orient.)  —  avis  Tanagra  Sayaca  L. 

Sai,  fai  —  in  Brasilia  centrah  dicuntur  diversae  aviculae  coeruleae  el 
fuscae. 

Sai-coereba,  Sai-cureba  —  avis  Cerlbia  cyanea,  Spiza. 

Sqjuba  (menda  Sajubu)  Not.  do  Braz.  c.  87.  pro  Saijuba  i.  e.  spien- 
dens.  —  avis  Trocbilus? 

Sainha,  Tairiha  —  dens. 

Smra  (Bras.  central.)  —  avis  Tanagra  Saira  Spix.  (Piranga  coccinea 
Gray). 

Saira  vel  Saira-Sapucaia  (Rio  de  Janeiro,  S.  Paulo)  avis  Tanagra 
(Callisle)  brasiliensis,  melanola  —  Gamba  de  Chave  Bras.:  Nalt. 

Sanamby,  Senemby,  Cettemby  —  lacerta,  vulgo  Camaleäo,  Anolis.  Cfr. 
Senembui. 

Sangujd  (sabiya)  —  Murini  varii,  Mus,  Loncheres  myosurus  etc. 

Sanharo,  Sanharon  v.  permutatione  Sarcmhö  —  apis  species,  impeiuosa, 
a  sanhe,  impelus,  alias  Tatayra. 

Sahhasu,  Sanhasö,  Sangasö  —  avis  Verdelhäo  Bras.,  Tanagra  Sayaca 
Neuw.  (T.  Swainsoni  Gray). 

Sanhasu  acu  —  avis  Sallator  similis  Orbigny. 

Sapicarete  Not  do  Braz.  c.  145.  (an  rectius  scriptum?  Tapicarete)  — 
cancer  fluviatilis. 

Sapucäia  —  avis  Gallus,  Gallina. 

Sapucäia  apegaua:  gallus  mas.  —  ataualy  (gallina)  et  ataualy  yapi- 
säla  (gallus):  Omagua.  hehehei  Pimenteira.  sica:  Acroamirim. 
rhyigkyn,  schyigkyn:  Masacara,  schaJci/ca:  Camacan.  sapiamho: 
Geico.  takara  punu  (gallus).  takara  (gallina):  Maxoruna.  aua, 
acha  hual:  Araucan.  choach:  Maya.  ota  (gallina),  yatü  (gallus ) : 
Tecuna.  ciuatotolin:  Mexic  tauikara  (gallina),  tauikara  apu- 
rdua  (i.  e.  apegaba  gallus) :  Cariay.  schechä:  Canamirim.  ma- 
mate:  Nutka.  moa:  Sandvic  ateuary  (gallina)  atoleda  (gallus): 
Uairacu.  Uniang  (gallina),  guena  (gallus):  Coroado.  htihähä: 
Pimenteira.     sicka:  Acroamirim. 

Sapucäia  copia  oäne  —  gallina  in  ovatione. 

Sapucaia-mirim  —  pullus  gallinae. 

Sapucaia-polyra  i.  e.  flos  galli,  crista. 

Sapyä,  Capya  —  testiculus. 

Sarabiana  (Rio  Negro,  Allo  Amaz.)  —  piscis  Clchla  temensis  Humb. 

Saracoma  Not.  do  Braz.  c.  91.  —  species  Vespae. 

Saracura  (Bra9.  orient.  et  Omagua)  Not.  do  Braz.  c.  89.  (Taracura 
menda)  —  G*lliniila(Aramides)  plumbea  Vieill.,  Saracura  Spix.  —  ghu- 
sdra:  Bare.'  ghosa:  Tecuna.  tschasghun:  Maxoruna.  ghutze:  Uai- 
racu. gutehra  et  ghulehre:  Manao,  Cariay.  ghoery:  Canamirim. 
takifa:  Coroado.     karakton:  Botocudo. 

Saracura-Ofu  —  Gallinula  (Aramides)  Gigas. 

60 


Digitized  by 


Google 


474  Tupi:  Anknalia  ctim  synonym».    Sar— S«r— . 

Saranhö  vel  Tatahyra  (ignis  mel)  —  species  Apis. 

Sarara  Not.  do  Braz.  c.  90.  —  inseclum,  Sphinx  et  aliae  qua*  kicernas 

petunt  (Maripoza  Lusit.) 
Sariama  Marcgr.   1.  203.    Cariama  Piso  11.  81.    Siriema,  Obiema.  — 

avis  Dicholophua  erislatus  Hl. 
Sarigue,  Sarohe,  Saroe  —  Didelphys   (roenda  typogr.  Semgoi  Not.  do 

Braz.  98).  —  Sarigueya  Marcgr.  1.  222.  Didelphys  poecilolis  Wagn. 

(albiventris  Lund.  ßurm.) 
Saräba  —  «vis  Cotamba  (Chloroenas)   rufina  Temin.  Alias  Caparoba  et 

Sucasaroba  (Minas),  Sacaroba  (S.  Paolo). 
Sasy,  Sacy  =  Ganambuch  —  avis  Coracina  ornala  et  aliae.  Avis  apud 

Indianas  Goyalacas  aacra  habila,    quippe  quae  morluorum   hommacn 

animas  in  se  recipiat. 
Smba>  Isauba,  Vssaüba  —  spec.  Formicae  Lusitanis  Förmig a  de  rassa 

dicta. 
Saupi  (Wo  Tiele)  —  pisci»  —  ? 
Saug  vide  Saguin. 
Savid  Not.  do  Braz.  c  105.  —   in   genere   pro   Cavia    sumeadum,    sed 

auclor  refert  animal  Cuniculo  {Laparo)  simile  esse  cauda  instructom. 
Savia-coqua  et  Savia-tinga  ibidem,  pilo  rufo  et  albo  forsan  pro  varieta- 

ttbus  Caviae  domeslieae  habendae. 
Sayacu  Marcgr.  1  193,  Sauy-acu  —  avis  Tanagra  Sayaca. 
Saycupeocay  Not.  do"  Braz.  e.  85.  —  avicula  canora. 
Schakiram  —  inseclum  Cicada,  Scarabaeus. 
Schakiranam-boya  —  Fulgora. 
ScMraraca  vide  Jararaca,  Jiraraca,  Geraruca. 
Schororong,  Jororom  —  avis  Crypturus  variegatus.  (Jore  clamare). 
Senembi  Marcgr.  I.  237.  Cenembi  —  amphibium  Iguana  tuberculala  Laur. 

J.  sapidissima  Merr.  (Hypsilophus  Iguana);  apudChaymas  Ayamacü. 
Senembiä  Not.  do  Braz.  114.  Senemby  —  Lusit.  Camaleäo,  Papavento. 

Anolis  gracifis,    viridis;   Porphyrus   marmoralus  Merr.,  Agama    picta, 

catenaU  Neuw.    —    h&öckghueh,    hakuch:    Masacara.     crocorahn: 

Acroamirim.     meang  pipang:    Pimenteira.     peijo:    Geico.     gähsu: 

Miranba  Carapana.     mahtickü:   Mir.  Oira  acu.     tauorec:   Mundrucu. 

tschahnja:  Juri,  ahwü,  muzgy:  Uainuma.  sanema:  Tecuna.  schttny: 

Maxoruna.     senimu:    Omagua.     quama:    Uairacu.     yuäna:    Manao. 

gharau:  Canamirim. 
Sernambi  Not.  do  Braz.  c.  141.  —  molluscum  Ameixoa  LusU. 
Sernambi-sapy  —  oslrea  usta. 

Seri,  Seriz,  Siri  Not.  do  Braz.  c.  139.  cancer  fluviatilis  —  Aslacus? 
Sertema,  Siriema  —  avis  Dicholophus  cristatus.  —  paranö:  Pimenteira. 

uäclücklüde:  Acroamirim. 
Sevi,  Sivi,  Sem  (Braz.  central.)  —   avis  Ictinia  plumbea  Gray:   NaUerer. 

—  gui-qui~niock:  Boloc.  N 

Sicui-peba  et  Sicuipe-merim  (S.  Paulo  medilerr.)  —  avis  — ? 
8\jä  Not.  do  Braz.  c.  87.  —  avis  — ? 
Siri  (5m-)  apoa  Marcgr.  1.  183.  —  cancer  marin us. 
Shiobi  Marcgr.  184.  —  cancer. 


Digitized  by 


Google 


Tupi;  Animalia  cum  synonymte.    Sob— Süä— .  475 

Sobatim  —  oidus. 

Sobaya  esl  cauda  animalis  et  animal  caudalum. 

Soco  Marcgr.  1.  199.  Coco  —  avis  Ardea  brasiliensts.  Apud  Passes  audit: 
Ounu,  apud  Tecunas  Pota. 

Socoboi  —  avis  Ardea  scapularis  III. 

Sccoi,  focoi  Marcgr.  209.  Nol.  do  Braz.  c.  84  (menda:  Socori)  —  avis 
Ardea  Cocoi  L.  (Ardea  Maguari  Spix.)  —  hok  hok:  Botocudo. 

Socori  Not.  do  Braz.  c.  132.,  alias  Sucuri  —  piscis  Squatus  Musietus, 
Cassäo  Lusii.  N 

Socoroca  Nol.  do  Braz.  e.  133.  —  piscis  Chicharro  Lusii. 

Sociy  Sosy,  focy,  guaranioe  Cochi  —  avis  Cucculus  (Diploplerus)  ga*- 
lerilus  Illig.  (Coccyzus  naevius  Vieill.) 

Soöy  Zodj  Co6  —  in  genere  animal,  earo  fcrina. 

Soo-ocü  —  animal  ferinum,  fera. 

Sopid  —  ovum  —  packi:  Coroado. 

Soqua  Not.  do  Braz.  c.  116.  —  Papiüonum  eruca. 

Soqua-una  —  Eruca  sphingum. 

Soroby,  Soruvy,  Saruvy,  Sorubim,  forovy  —  pisces  in  variis  regioni- 
bus  diversi,  e  genere  Platystomalis.  Nomen  a  soryb ,  alacer,  celer. 
—  cruiro:  Masacara.  ungau  anga:  Pimenleira.  gholy:  Bare,  su- 
ruy:  Tecuna.  sotuy:  Omagua.  luy\  Uairacu.  ghulury:  Manao. 
gontschy:  Cur  \ay.  saiete:  Cän&mmm.  ungquauquung-gaung  \  Pimenleira. 

Soroby-mena  (ex  Natterer,  Amazon.)  —  Plalystoma  Slurio  Kner. 

Soucuriuh,  Socuriü,  Sucuriü,  Cucurejü,  Sucuriü,  Sucurjiu  Not.  do  Braz. 
c.  110.  Sucvriuba.  Serpens  magnus  aquaticus,  Boa  Scytale  L., 
aquatiea  Neuw. 

Suasü,  reclius  Suusu,  Susu  —  Cervus,  a  verbo  £tai<mordere,  suusuu(re- 
pelito  mordere)  rodere.  Guaranioe  scribitur:  Guazu  et  lupice  plerum- 
que  fuaeü.  —  tschaungäh:  Juri,  cabdhtjeri:  üainuma.  ikama: 
Jupua.  cawja\  Jumana.  göghü:  Goeruna.  jama:  Corelu.  üesuasu: 
Omagua.  ghauü:  Tecuna.  harinkorah:  Camacan.  giahrö:  Cauixana. 
schachü:  Maxoruna.  ueity:  Uairacu.  malahaihw.  Bare,  maiyuhy: 
Manao.  matscMu:  Cariay.  scfmtery:  Canamirim.  ghabua:  Uara- 
guacu.  pauhneh:  Acroamirim.  uaü:  Geico.  bukan:  Cayriri.  ihbd: 
Miranba  Oira  acu.  tabsebn:  Mundrucu.  göhsü:  Miranha  Carapana. 
gotzo,  gozhu:  Masacara.  harincoärah:  Camacan.  makthaühu: 
Bare,  gontziungnanü :  Pimenleira.  posatschä:  Acroamirim.  ma- 
catl:  Mexic.    moech:  Nutka.     bocling:  Bolocudo. 

Suasu-anhanga  Cervus  diabolus,  i.  e.  spectrum,  cujus  cornua  eminere 
ineipiunt  Caro  febricitantibus  et  sypbiliticis  perquam  noxia  dicilur. 

Suasu-bira,  Suafuvira,  Suasit  Caünga(Caa-tinga),  Veado  catingueiro 
Bras.  —  Cervus  simplicicornis  III.  —  bocling  niottm:  Boloc.  oangu: 
Geico.  schoroburing:  Coroado*.  manoing:  Macuni.  gonizhtng: 
Pimenleira.     pdä:  Acroamirim. 

Stursu-cariacu  (Amaz.)  Cervi  species,  an  simplicicornis?  (Alex.  R.  Fer- 
reira  decompoe  esta  palavra  da  seguinle  maneira:  Caa  folha,  ri 
muyla,  Ofu,  que  se  divulga  enlre  alguma  cousa.  A.  Gonsalves  Dias, 
Diccionario  da  lingua  Tupy  p.  157.) 


Digitized  by 


Google 


476  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.    Sua— Sur — . 

Suasu-ete.  Suasu-rete,  Susurete  Marcgr.  235.  fuguasu-ete  Piso  II.  98. 
Veado  mateiro  Bras.  —  Cervus  rufus  III.  —  hinhaxu:  Apioag6, 
Purecamecran.     boclingniack:  Botoc. 

Suasu-me  —  Capra.  (Apud  Marcgr.  235.  Cucuacu-ete,  sed  male  intellecto 
nomine).  —  ponockötschietabü ,  pontesecapu:  Acroamirim.  unuute 
(Spix),  oaungugulae  (Man.) :  Geico.  manaimnagctel:  Macuni.  gäng: 
Pimenteira. 

Suasu-me-apiaba  —  Caper.  —  Oucuacu-apara  Marcgr.  ibid.  Haec  duo 
vocabula  recentioris  sunt  originis,  nam  caprae  Indis  ignotae  eranL 

Suasu-apära,  Cuguacu-apara  Marcgr.  235.  Suasupdra  Not.  do  Braz. 
c  97.  Veado  campeiro  Bras.  —  Cervus  campestrw  Fr.  Cuv.  Nomen 
ab  aca-apara  cornu  tortum,  ramosum. 

Suasuarana,  Susuarana,  Sucuarana,  Suasuerana  Not.  do  Braz.  c  96. 
Suguapuarana  Marcgr.  235.  i.  e.  Cervus  spurium  ob  colorem  rufum 
—  Felis  concolor,  in  Peruvia  Puma.  —  Suasu  yaudra:  Omagua. 
uariu:  üairacu.  jaküora ,  jacque  koara:  Camacan.  ghiabischy:  Bare* 
cuparack  mmpruck:  Botoc.  gamamalzzü:  Pimenteira.  cussä:  Acroa- 
mirim. cohy  chacbo,  ai  (vulgo  Leon,  Leopardo'):  Maya.  pagi: 
Araucan. 

Suasu-pita,  Susua-pita,  guaranice  Guazupita  —  Cervus  rufus  III. 

Suasu-pucu  —  Cervus  paludosus  Desm.   Veado  Galheiro  Bras. 

Suasu-tinga,  Susualinga,  guaranice  Guazuti,  Guazuy  —  Cervus  cam~ 
pestris,  Veado  campeiro,  branco,  de  bariga  branca  Bras. 

SucurejUy  Sucurtyu,  Sucuriuh  —  serpens  aquaticus  Boa  Scy- 
lale.  —  mübng:  Pimenteira.  guaräpy:  Bare,  yry:  Tecuna.  pu- 
schanoa:  Maxoruna.  sueulyü:  Omagua.  ylaken:  üairacu.  huyebe 
Manao.  ghumdta:  Cariay.  nuzuzai:  Canamirim.  camang-chteH : 
Macuni.  tmong:  Pimenteira.  uaingniaiku:  Acroamirim.  ketomerüop: 
Botoc. 

Sumdd  guaranice  —  avis  Slrix  dominicensis  L. 

Suindara  (S.  Paulo.  Natterer)  —  avis  Caprimulgus  megalurus  Natu 

Suiri  Not.  do  Braz.  c.  88.  —  avis  e  genere  Muscicapae  vel  Lanii. 

Suiriri,  Sibiriri,  alias  Suiriri -guacu  —  avis  Muscicapa  furcata  Spix. 
(Tyrannus  melancholicus  Vieill.)  Muscicapa  Suiriri  Vieill. 

Suraju  Not.  do  Braz.  c.  118.  —  Seorpio,  verbo:  spinam  contorquens,  a 
Sururu  et  /ti,  spina. 

Surubi  vide  Sorubim. 

Surucuä  —  avis  (Bras.  austr.)  Trogon  Surucua  Vieill.;  (Bras.  orienl) 
Trogon  viridis  L. ;  (Allo  Amaz. )  Calurus  pavoninns  Swains.  Signi- 
ficat  sub  vertendo  micans  vel  coruscans,  a  sururu  et  ewi 

Surucui  Marcgr.  1.  211.  —  avis  (Bras.  orienl.)  Trogon  (Qurucui  Neuw.) 
collaris  Vieill. 

Surucucu  Not.  do  Braz.  c.  113.  Marcgr.  I.  241.  Piso  II.  275.  alias  Su- 
curueü  —  serpens  venenosus  Lachesis  mutus  Daud.  (Bothrops  Su- 
rucucu Spix.)  Nomen  significat:  vertens  horsum  vorsum,  a  sururu 
et  coco  vel  cocotyg.  —  tayapeo:  Bare.  Hhian:  Camacan.  nauöe: 
Tecuna.  sulogueu:  Omagua.  ghuära:  Manao.  ymüake:  üairacu. 
aiutycanaly:  Cariay.    mutuschy:  Canamirim. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Animalia  cum  synonymis.     Sur — Taj*  4T7 

Surucucü-i  (Bahia)    —    serpens    Coluber    saurocephalus   Neuw.    Dipsas 

cenchoa  Neuw. 
Surucucü-tinga  Piso  IL  276.  —  serpens. 
Surucüra  (S.  Paulo)  —  avis  vide  Sar acuta. 
Surttru  —  vulgo  Mexühäo,  Concha  (in  lilore  posl  refluxutn  maris  con- 

spicua).  Sururu  dicitur  quoque  de  inari  retrocedente. 
Surwry  corruplum  pro  Yryri  —  Ostrea. 
Susu  vide  supra  Suasu  etc.  Cervus. 
Susuarana  v.  supra  Suasuarana. 
Tabuiaya  Not.  do  Braz.  c.  78.    Taboayaya,   Taboyaya,  Ntaboaya  (S. 

Paulo)  —  avis  Ciconia  Maguari  Temm. 
Tachuri  guaranice   vel  .Ntachuri  vel  Tqfuri^   a   voce   TacM  formica  et 

xuü  mordere  —  aves  Muscicapae,  Sylviae.  ( Eusearlhmus). 
Taconha  —  membrum  virile.  Taconhd-oba  folium  quo  membrum  involvunt. 
Tacuara,   Taguara,   Taqudra   vel   Tacoara  (Rio  de  Janeiro)  —  avis 

Oaüo  dor  Mato  Bras.  Prioniles  ruficapillus  lllig.  (Natterer). 
Tacto'anda  Not.  do  Braz.  c  90.  alias  Tacura-jandu  i.  e.:  aranea-locusta 

—  insectum  Sandes  Lusit. 
Tacuerü,  Taqueru  (Allo  Amaz.,  Rio  Branco)  —  piscis  —  ? 
Tacura,  Tucwra  Not.  do  Braz.  c.  00.  —  insectum  Gafanhoto  Lusit.  Lo- 

custa  (Poe  Tucura  Indis  dicitur  Monachus  cucullalus). 
Tacyba  vide  Tasiba. 

Tagatö  Not.  do  Braz.  c  85.  —  avis  rapax.  Falco  —  ? 
Taibofü  (S.  Paulo)  —  piscis  —  ? 
Tairera  —  sperma. 
Taichi,   Taixi,   TacM,    Tasi  (Amaz.)  —  species  Formicae  rubra  parva, 

ictu  dolente.  Apud  Chaymas  ei  Cumanagotes  Puene  vel  Enec. 
Taitetu:  Omagua,   alias  Caiteiü  —   Dicotyles   torqualus   (Tqjasttetu  Not. 

do  Braz.  c.  100.?)  —  ktga  hatan,  kuhatan:  Camacan.   apyatschy: 

Bare,     croctuacuteloe:   Purecamecran.   (Vocabulum   crazo,  caro,  a 

Purecamecran  de  sue,   a  Masacara  de  bove  usurpatur).     hauü:   Te- 

cuna.    kuhatan:  Camacan.    unkin:   Maxoruna.     merity:  Canamirim. 

abüy:  Uairacu.     abiatscky:   Manao  et  Bare,     aputery:  Cariay.     8o- 

rucong:  Coroado. 
Tajasica  Marcgr.  I.  144.  Piso  II.  68.  —  piscis  Gobius  brasiliensis  Bloch. 
Tajafü  Not.  do  Braz.  c.  100  et  Tayasu:  Omagua,  Porco  montez.  Dico- 
tyles labiatus.  —  gouhobo:  Acroamirim.     ktya,  kiia-hyä:    Camacan. 

khüghah,  kigha:  Masacara.  tathie:  Mundrucu.  tupitono:  Uara  guacu. 

huü:    Tecuna.     yaüa:    Maxoruna.      haya:    Manao.      ayza:    Cariay. 

alüa:    Uairacu.     schörang:    Coroado.     zäese:    Coretü.     schäsche: 

Jupua.     abüia:  Jumana.     isdri:  Coeruna. 
Tqfasu  v.  Tayacu  aya  —  Sus  domeslicus,  Porco  manso.  —   Sdrang: 

Coroado.     Coyametl:   Mexic     Pua:  Sandvic     Uchgültehtt:   Macuni. 

paujong:  Pimenteira.     kuöte:  Acroamirim.     corore:  Apinage. 
Tajasu-caaigoara  i.e.  porcus  silvestris  Marcgr.  I.  229.  —  Dicotyles  tor- 
qualus (Pecari).  Porco  do  mato  menor  Bras. 
Tajasu,  Tayapu-tiraqua  Not.  do  Braz.  c  100  vel  Tiririca  —  Dicotyles 

labiatus  (albirostris  111.). 


Digitized  by 


Google 


478  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.     Taj — Tap — . 

Tqjasü-,  Tayaphtdra  (guira)  i.  e.  avis  Dicotylis  (Rio  Branco)  —  avfe 

Cozzygus:  Natterer. 
Tamandnä  Not.  do  Braz.  c.  98.  —  Myrmecophaga.  Signifioat:  Formicanim 

caplator:    vox   composila  e  taioci  (formica)    et  mondi   (eaptare)  vel 

mondätfm).   Apud  Chaymas  et  Cumanagotes:  Guariz. —  ghaHdlae: 

Bare. 
Tamanduä-guacü  Marcgr.  1.  225.  Piso  II.  230.  — '  Myrmecophaga  jubala, 

Tamandua  Cavatio  vel  Bandeira  Bras.  —  scheritii:  Maxoruna.    2atü: 

Tecuna.     tamänua:    Omagua.     eyuly:    Uairacu.     aiuküna:    Manao. 

paihoih:  Macuni.    phäh,  pe:  Masacara. 
Tamanduä-i  Marcgr.  ].  225.    Tamanduä-miri  Piso  II.  321.  —  Myrmeco- 

phaga  lelradactyla.     Tamandua  vel  T.  cottefe  Bras.    In   regio  nibus 

aniazonicis  eodem  nomine  venit  Myrmecopbaga  didaclyla.  —    ghüyi 

Cariay. 
Tamaquare  (Amaz.)  lacerta,  a  feminis  Indianis  pro  phillro  habita.    Inde 

atnavio  Bras. 
Tamarü  (S.  Paulo}  —  piscis  — ? 
Tamatiä  {Tamutia)  —  Brasilia  orienl.  Marcgr.  I.  268.  Piso  II.  96.    avis 

Cancroma  cochlearia  (uvatscho :  Guana) ;  alias  avis  Capilo  maculalue 

Vieill.;    Bras.   amazon.   Capilo  Tamatiä.     Tamatiä  quoque  significal 

membrum  Femininum, 
Tamaupica  Not.  do  Braz.  c.  143.  —  Spongia. 
Tambaque,  Tambaqui  (Amaz.)  —  piscis?  —  tamakesche:  Tecuna.   ta- 

makuschy.  Omagua.    matiriz:  Müras.    schapanoa:  Maxorun«.    gha- 

valy:  Uairacu.     hamachtry:  Canamirim. 
Tambeiva  Marcgr.  I.  253.  c.  ic.  —  inseclum  tesludinert  refarenB,  Gassida. 
Tamiud  (Amaz.)  —  animalculum  mihi  ignotum,  de  quo  tradilur  arborem 

in  qua  defigatur  pessum  dari. 
Tambuiaia  (Amaz.)  — »  avis  Ciconia  Myeteria.  Cfr.  Tabuiaya. 
Tamoatä,  Tamuaid  Not.  do  Braz.  c.  144.  Marcgr.  I.  151-  Piso  IL  71.— 

piscis  fluviatilis  Peixe  (do  mato),  Soidado  Bras.  Cataphractut  Cal- 

lichlhys. 
Tamuruparä  (Amaz.)  —  avis,  unica  dicttur  cujus  canlum  avis  Japii  ne- 

queat  imilari. 
Tanachura,  Tanqfura  —  Formica  magna  edulis  (Rio  Yupura),  voracis- 

sima,  agros  devastans  (Bras.  austr.) 
Tangard  Marcgr.  I.  215.   —   aves   praesertim   generis  Tanagrae,   Piprae. 
Taö  —  avis  Crypturus  (Bras.  austr.) 
Tapenna,    Yiapema  (S.  Paulo,    Rio)  —  avis  Tisoura  Bras.  Nauclerus 

furcatus. 
Tapera  Marcgr.  I.  205.  —  avis  Hirundo  Tapera  L. 
Taperü  —  animal  in  Tenor  uro  ordinum  (Bicho  lusitanice),   Scarabaeus  et 

in  genere  inseclum  et  vermis, —  gJvugvty:  Manao.  ghugwry:  Cariay. 

muttUmy:  Bare,     ohmii:  Tecuna.     zu:  Maxoruna. 
Taperü  pana  mboicara^  verbo:  inseetum  quodomnia  perdil(mfo>i)t  vulgo 

trafa,  Tinea. 
Taperü  reiya  —  examen   culicum   vel    aliorum   inseetorura:    Praga  de 

bichos;  examen  piscium. 


Digitized  by 


Google 


Tupi;  Aaimalia  cum  syoonymia.    Tap — Tar — .  479 

Taperupu  (Rio  de  Janeiro)  —  avis  Acanlbylis  collaris  Neuw. 

Taperufü  Nol.  Braz.  c.  94.  quasi  animal  magnura,  Tapirus  americanus, 
alias  Tapyira  caapoara  i.  e.  silveslris,  vel  Icure,  guaranice  Mborebi. 

Tapeii  Marcgr.  223*  Tepeli  Piso  II.  102.  Tapotim  Not.  do  Braz.  c  105. 
Tipiil  Coelho  Bras.  Lepus  brasiliensis.  —  banini:  Cayriri.  haleu, 
tzub:  Maya.     boaningnih:  Cayriri. 

Tapicuru  (Bras.  orienl.)  —  avis  Ibis  cayennensis  Gmel. 

Tapira,  reclius  Tapyra. 

Tapiiai  Marcgr.  I.  252.  Tapiahi  Nol.  do  Braz.  c  122.  —  Formica 
magna  alra. 

Tapnereie  Marcgr.  I.  221.  Piso  11.  101.  —  quasi  animal  xar  i^x^v  e 
Tapyra  et  ete,  Tapirus  americanus,  Ania  Brasil. 

Tapipitinga  —  species  Formicae  parva  doraestica,  in  dulcia  desaeviens, 
Nomen  a  tapi  v.  tachi  formica,  el  pitinga,  liguriens,  lambens,  Sorben*. 

Tapiuca  Nol.  do  Braz.  c.  90.  —  species  Apis,  nidum  in  ramis  e  luto 
aedificans,  mellipara,  diligens  a  verbo  ucar. 

Tapiysa  conlr.  e  Tapyra  et  cesa,  oculus.  Nol.  do  Braz.  c.  130.  —  piscis 
Olha  de'  bot  Bras. 

Tapucaja  (S.  Paulo)  pro  Taboyaya  —  avis  Ciconia  Maguari  Temm, 

Tapyra,  Tapira  —  in  genere  animal  mammale  el  in  specie  Tapirus  et 
Taurus.  —  heriro  el  herira  (bos  el  vacca):  Camacan.  oaunang 
(bos),  oaunang-jöh  (vacca):  Geico.  amung.  Pimenleira.  ctozq: 
Masacara,  Sabuja,  Cayriri.  krötschdni:  Acroamirim.  pluiy  (bos), 
pluty-cahot  (vacca):  Purecaraecran.  piuck  pack:  Mundrueu.  gou- 
tokuh  ( bos ) ,  goulokuh  -  thy  ( vacca ) :  Acroamirim.  onoichie(ch)l 
(bos)  onoichte(ch)l  iungmam  (vacca):  Macuni.  (jkützi-boy  vacoa, 
vox  hybrida:  femina  bovis):  Sabuja,  Cayriri.  uigö:  Jupua,  zäma 
ulambüca  panna  (raansuefacl.):  Jumana.  awvai:  Coeruna.  wvÜ~ 
que  cocküa  (raansuef.):  Coretu.  zuhwvä:  Miranha  Carapana. 
ucaghi:  Miranha  Oira  guacu.  podri:  Juri,  aehma:  Uainuma,  oquich- 
quaquave:  Mexieo.    chilnema,  clutnema:  Nulka. 

Tapyra-caapora  i.  e.  animal  silveslre  Tapirus  americanus  (suillus). 

Tapyra-cunhä-mucü  —  juvenca. 

Tapyra-curumim  v.  cohmUm^  Ofu  —  juvencus. 

Tapyra-pyroca  i.  e.  pirera-joca  —  Tapiri  cutis  delracla,  corium,  scutum. 

Tapyra-reyia  —  examen  culicum,  agmen  boura. 

Tapyra  sobaygoara  i.  e.  peregrinum  —  Bos  Taurus.    Indi   voce  sobay- 
goara  in  genere  indicant   animal  vel  rem   Irans  oceanum  advenam. 
Lusitaniam   nominanl  Sobay  i.  e.  insulam  (caraibice  Cibao)\  goara 
esl  babitalor  cujusdam  loci. 
Tarabe  Marcgr,  1.  207.  —  Psitlaci  species. 
Taracqjä  vide  Tracaxd. 
Taracuä  —  species  formicae. 
Taraguira  Marcgr.  I.  23T.   Piso  II.  284.  —    Lacerta,    Agama   operculata 

Lichtst.  (Tropidurus.  torquatus  Neuw.) 
Taragtäco  (lege  Taraguira)  aycuraba  Marcgr.  I.  238.  —  Agamae  spec. 
Taraü  (Bras.  amaz.)  —  avis  Ibis  oxycercus  Spix. 


Digitized  by 


Google 


480  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.    Tar*— Tal — . 

Taraimboya,  Taraiboya  Nol.  do  Braz.  c.  110.  —  serpens  aqualicus 
fiavescens. 

Tarauyra  —  lacerlula;  piscieulus:  quatro  Olhos  Lusit. 

Tareira,  Taraira,  Trahira  Nol.  do  Braz.  c.  144.  Marcgr.  I.  157.  Piso 
IL  68.  —  pisc'ra  Erythrinus  Tareira  Cuv.  Alias  Tarauyra  vulgo 
Peixe  quatro  olhos. 

Tarauyra-boya  —  Anguillae  sp.? 

Tarisan,  Tarusäo  Nol.  do  Braz.  c.  121.  —  species  Formicae,  corpore 
rufo,  magniludine  grani  trilicei.  Nomen:  a  tara,  arripere,  el  isan, 
formicae  sp. 

Tariseima  —  i.  e.  non  arripiens,  innocua. 

Tarisema  Nol.  do  Braz.  c.  122.  Formica  in  Rhizophora  Mangle  habilans 
arboris  gemmis  el  animalculis  marinis  victitans. 

Tasi  Nol.  do  Braz.  c.  143.  —  Echinus  marinus. 

Tasiba,  Tasyba,  Tacyba,  Taschi  —  Formica  in  genere,  cujus  notantar 
lamquam  moleslissimae  Tacyba  caq/  oai  vulgo  Formiga  de  fogo 
el  Tacyba  cainane  oaö  vulgo  Formiga  douda.  (Tasuba  =  febris). 
—  zinic,  zacal:  Maya.     Uepin,  collolla:  Araucan. 

Tasibura  Nol.  do  Braz.  c.  122.  —  Formicae  species  alra  parva  cornico- 
lala  in  ligno  putrido. 

Tatäca  (Amaz.)  —  species  Ranae. 

Tatära  —  avis  Capilo  tenebrosus  Neuw.  (Monasa). 

Tatdo  —  avis  Tanagra  (Callisle)  Talao.  Tangara  I.  Marcgr.  215.  (II. 
spec.  esl  Pipra  erylhrocephala  L.) 

Tataüba  —  avis  Crypturus  Talaupa  Temm. 

Tataurana  Piso  11.  286.  —  insecli  eruca. 

Taten  guaranice  —  avis  Vanellus  cayennensis. 

Tatüy  TatO  Nol.  do  Braz.  c.  102.  —  Dasypus  (in  terra  amaz.  passim 
Uirä).  Apud  Chaymas  el  Cumanagoles  guaraguara;  apud  Eyeri 
atatu.  —  hazäna:  Bare,  gharaschupa:  Kechua  in  Maynas.  kun- 
tschung  gipakiu  (magnus) :  Bolocud.  luffuJuf:  Coroado.  koiihma: 
Macuni.     böbangcurd:  Pimenleira.     uarä:  Acroamirim. 

Tatü-apu  Marcgr.  I.  232.  Piso  11.  100  ilem  apud  Omaguas.  —  Dasypus 
Gigas  Cuv.  Tatu  grande  vel  Canastra  Bras.  —  naischy:  Caina- 
can.  yaues:  Maxoruna.  hazemha:  Manao.  hina:  Uairacu.  ha- 
zäna: Bare,    oeberü:  Cariay. 

Tatv-aiba,  Tatuiba,  Tatu-cMma  guaranice,  i.  e.  Talu  carnis-  minus  sa- 
lubris,  Dasypus  12-cinclus  Schreb.  (gymnurns  IUig.)  Tatu  de  rabo 
molle  Bras. 

Tatu-apdra  Marcgr.  I.  232.  Piso  11.  100.  i.  e.  Talu  votvnx  a  verbo 
iapdre  volvere,  quia  lolum  corpus  in  globum  convolvil,  Dasypus 
(Tolypeules  lllig.)  iricinclus.  Tatu  bola  Bras.  Tatu-merim  Not.  do 
Braz.  c.  102.  {Mataco  in  terris  argenlinis).  —  kriiehry:  Ma- 
sacara. 

TaiU-ete  Marcgr.  I.  232.  cum  ic.  Piso  II.  100.  i.e.  verum,  carne  sapida  el 
digeslionis  facilis  commendatum.  —  Dasypus  longicaudus  Neuw. 
(oclo-el  novemcinclu8  L.)  Tatu  verdadeiro  et  pro  leneritale  carnis  et 


Digitized  by 


Google 


Topi:  Atrimatift  com  synonymia.    Tat — Tic — ;  481 

toricae  Tatu  gaBWm,    Tatu  veado  Bras.  —    känra,  k wrang:  Ma- 

sacari.     auxttc:  Apinage. 
Tatwpeb*  i.  e.  planum  Marcgr.  I.  231.  Piso  II.  100.  —    Dasypoa  aex- 

doctua  L.  (gilvrpes  JUig.,   setosus  Neuw.)   —  küurvpe,   kriropi: 

Masacara. 
Tatucmpirama  Not.  do  Braz.  c  133.  —  ptscis  CorviHat  similia. 
Tatui  —  insectum  vulgo  Ratio.  Gryllqtalpa. 
Taturama  Not-  do  Braz.  c.  91.  —  species  Apis. 
Tauäirv,  Tempira  —  piacis? 
Tayasu  v.  Tqjasü. 
Tagasü  dm  —  tos  domesUcos. 
Tayasu-aia-merim  —  porculus. 
Tayasü-eti,  Tayasu-titiga  —  Dicolyles  labiatus  Cuv.  albiroslrts  IH.  vulgo 

Porco  de  queixada  branca. 
Tayasihtiiu,  conlract.  TaitetH,  Caitetu  —  Dicotyles  lorquatus. 
Toyno,  Taino  —  pullua,  Alias,  parvulus. 
Tayubuca  et  Tayubuca  merim  —  species  Apis. 
Tegvi  ideaa  quod  Theu  et  Toin-Toin  —  avis  Grallaria  ochroleuca  Gray. 

(S.  Paulo:  Nalterer). 
Tdcoaru  i.  e*  tepoty  coara  stercoris  locus,  foramen,  anos. 
Teitei  Marcgr.  1.  212.  —  avis   Gatturama  vulgo,    Tanagra    (Eüphone) 

violacea. 
fWtl,  Tiu  foso  II.  288.  —  in   genere  Lacerta,  praeclpiue  Teius  Ameiva 

Merr.  Apud  Chaymas  Tezenpur  vel  Jpez:  Taoste.  —    mannt:  Ma- 
sacara.     kahra:    Cayriri.     ixmemech,    xzchtoh:    Maya.      vilcun: 

Araucan. 
Tyu-asü  Not.  do  Braz.  c.  124.  Teiu-guapu  et  Temepara  Marcgr.  I.  236. 

Teius  Monitor  Merr. 
Teiu-caidca  (Amaz.)  i.  e.  cktmüans  —  Lacerta?  „escamoso." 
Tehi  ceiHo  (Amaz.)  —  Lacerta  „de  pelle  Uza." 
Teiunhana  Marcgr.  L  238.  forsan  reclius  Teinuna  —  Lacerta  fusca. 
Tendy  —  pulex;  chic:  Maya. 
Tentem  v.  Temtem  —  avis  Taehyphonus.    Prope  Borba  T.  surinamensis 

(Natterer). 
Terayra  —  Lacerta  parvula;    apud  Chaymas  Guaima.  —   samonggong, 

isamakong:  Pimenteira.    mär 6:  Masacara.   sururü:  Coroado.    scha- 

ramicang:   Coroado.    kgaräh:    Sabuja.     carä:    Cayriri.    ümungi: 

Jupua.     tschfipntscheh:  Macuni.     cutötide:  Acroamirim. 
Terenteren,  Teroteröi  (S.Paulo);  Terutero,  Tetiü,  Teütiu  (guaranice) 

—  avis  Querquer  vulgo,  Vanellus  cayennensis. 
Teringod  Not.  do  Braz.  c.  92.  —  species  Vespae. 
Tesa,  Tepa  —  oculus. 
Teti-mixira  i.  q.  Aipi  mixira  Marcgr.  I.  145.  Piso  IL  53.  —  piscis  — ? 

Tete  videtur  in  genere  significare:  corpus. 
Theuba  —  species  Apis. 
Tico-Tico  (Minas),  Tiguuticu  (Rio,   S.  Paulo:  flauerer)  —  avis  Zono- 

trichia  matutina  Gray.  (Fringilla  Lichtst.,  Tanagra  ruficollis  Spix). 
Ticoarapoä  i.  e.  Tycoara-apoa  (convexa)  et  sequens 

61 


Digitized  by 


Google 


482  Tupi:  Animalia  cum  synonymis,     Tic — Tra — . 

Ticoarauna  i.  e.  Tycoara-una  (nigra)   sunt  conchae,    quarum   animal 

mucilaginosum    sorbelur   tamquam    Tycoara  i.  e.  farina  Mandioccae 

cum  aqua  (et  saccharo  fusco)  mixla.     A  verbo  Tycoar,  miscere. 
Tiete  contractum  pro  Tije-ete,  Teitei  (S.  Paulo)  —  avis  Euphone  vio- 

lacea. 
Tye-guacu  Marcgr.  I.  212.  Üb.  Princ  II.  208.  —  avis  Pipra  pareola. 
Tye,  Tye-piranga,  conlracl.  Tapiranga  Marcgr.  1.  192.  —   avis  Tana- 

gra  (Rampbocelis)  brasilia.    Tigi-piranga  Not.  do  Braz.  c  8T. 
Tije  gnapu  paroara  Marcgr.  I.  243.    —    avis  Fringilla  (Paroaria)  domi- 

nicana  Neuw. 
f\jejuba  Not.  do  Braz.  c  87.  —    avis  Fringilla  viridis  Neuw.    (Caryo- 

thrausle8  brasiliensis). 
Tim,  TS  —  nasus,  rostrum. 
Timoina  Not.  do  Braz.  c.  89  —  avicula. 

Timupü  Marcgr.  I.  168.  Piso  11.  62.  —  piscis  vulgo  Feixe  agulha,  Be- 
tone limucu  Cuv.  Val.  verbo:  nasus  magnus. 
Tingard  (S.  Paulo)  —  avis  Dasycepbala  cinerea  Gray  (Natterer). 
Tingasü,  Tingafu  —  avis  vulgo  Abna  do  Gado,  Rabilongo,  Cozzygus 

cajanus  Temm. 
Tiopurana  (recte)?  Not.  do  Braz.  c.  113.  —   serpens   magnus   oaansue- 

faciendus. 
Tipiti  v.  Tapeti  —  Lepus. 
Tiribä  —  avis    Psiltacus    (Conurus)    cruen latus  Neuw.  —  Tui  verbum 

significat  scintillare. 
Tiriba-i  —  avis  Psiltacus  (Conurus)  leucotis  New.    Ulerque  vulgo  Peri- 

kito  uli  insequens. —  gnik  gnik:  (item:  Psillacula  surda)  Botocudo. 
Tvrica  v.  Titirica  Marcgr.  1.  206.  —  avis  Psillacula  passerina. 
Titi  guaranice  —  simia  Hapale  vel  Jacchus. 
Titem  Not.  do  Braz.  c  84.  —  avis  aqnatica. 

Tocan,  Tocanopu,  Toco,  Tocapu(k[[o  Amaz.)  —  avisRhampbaslosToco. 
Tocaiy  Tucai,  Tucany  —  avis  Rhamphastos  discolorus  Temm. 
Tocanguira,  Tucangwra,  Tocangtäbura  compositum  e  Toco  et  Ghnra 

—  species  Formicae  magna  alra,  mandibulis  praelongis,    vulgo   To- 

cantev%a,  Gryptocerus  atratus  Fabr.    Hoc  insecto  utunlur  lndi  Mauhe 

ut  juvenes   eius   morsu   cruciatos  fortitudinem  doceant.    Cfr.  Spix  et 

Marl.  Reise  III.  p.  1320. 
Toin-Toin  (S.  Paulo)  —  avis  Grallaria  ochroleuca  Gray  (Nalterer). 
Torö  (Amaz.)  —    Loncheres   armalus;   aliis   Dasypus   Gigas.     E  caudae 

cute    huius    animalis  aul   Crocodüi  {Jacare)    lndi    tubam   fabrieant, 

Ulis  Tore  vel  Türe  dictam. 
Tovacca  (Rio,  Minas)  —  avis  Grallaria  marginala  Gray  ( Myioturdua  Neuw.) 
Tovacc-Ufü    (S.  Paulo,    ad    Ypanema)    —  avis    Grallaria    (Myioturdus) 

Imperator  Natlerer. 
Trapopeba,  Tarapupeba  —  Lacerta,  lusitanice  Osga. 
Trapopeba-pinirna  et  Tr.  tinga  sunt  duae  sp.  variegata  et  albida. 
Tracaxa,  Tracqfa,  Taracaja   (Amaz.)   —  Tartaruga  redonda  vulgo, 

Emys    Dumeriliana  Schweig.,    E.  Tracaxa  Spix.  —    Taücaid:  Bart. 

taricaia:  Omagua.    yzölo:  Uairacu.    mamalu:  Canamirim. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Animalia  cum  synonymis.  Tra— Tarn»  483 

Traira,  ÜraMra,  Taraira  — -  piscis  Erylhrinus.  —  zamitschy\  Cariay. 

iory:  Tecuna.    seta:  Maxoruna.     yma:  Manao. 
Tuära-picu  Not.  do  Braz.  c  131.  idem  quod  Guara  picu  —  piscis  ma- 

rinus  Cavallo  Lusit.,  Scomber. 
Ttibim  —  species  Apis  minima. 
Tübuna  —  species  Apis  nigra. 

Tucan  Marcgr.  I.  217.  Tucano  Not.  do  Braz.  c.  80.  —  avis  Rhamphastos 
discolorus.  —  oetschong:  Pimenteira.    ukue:  Bare,    gonha,  gonieng: 
Cayriri.     bauoh:  Sabuja.    nonooctäde:  Acroamirim.    krohonienetang, 
grohüetohri:  Camacan. 
Tucano-boyorr-  serpens  colore  Tucani. 

Tucano fu,  JKcany(Amaz.)—  Rhamphastos  TocoGmel.,  Teraminckii  Wagl. 
Tueo  vide  Tocan. 

Tucuchi,  Tucuchy  (Amaz.)  —  vulgo  Boto  aut  Pyra  jagoära,  Delphinus 
amazonicu8. 

TucucM-tma,  Tucuchüna  (AIlo  Amaz.)  —  vulgo  Boto  preto,  in  Maynas 
Ruffeo  negro,  Delphinus  minor  niger. 

Tucunare  (Amaz.)  —  piscis.  Erylhrini  species  major?  —  in  Forle  do 
Rio  Branco  (Alto  Amaz.)  est  Cichla  Tucunare  Heck.  —  tucunare: 
Tecuna.  tucunare  acu  =  ypäly:  Bare\  thomä:  Maxoruna.  tu- 
cunaly:  Omagua.  tucunare  mirim  =  tapa:  Bare\  ghunäna:  Uairacu. 
kughüna:  Manao.    rimalau:  Cariay.    ghamueru:  Canamirim. 

Tucura,  Tucuracu  Marcgr.  245.  —  Locusla.  —  In  lingua  Caraiborum 
anlill. :  Cacäcarou:  Breton. 

Tucurobi  Marcg.  I.  246.  —  Locusla  tota  viridis. 

Tucutuco  guaranice  —  vulgo  Rata  v.  Topo.    Clenomys  brasil.  Blainv. 

Tugui  —  sanguis. 

Tugiä-rafica  —  arteria. 

Tugui-rdpe  —  vena. 

Tut  Marcgr.  1.  206.  Piso  IL  85.  Tuim  Not.  do  Braz.  c.  83.  —  alias 
TotH,  in  genere  Psitlaci  Conuri  et  Psittaculae.  (Perikito). 

Tui-apute-juba  Marcgr.  L  206.  Psitlacus  (Conurus)  canicularis. 

Tui-etS  el  Tui-Tirica  Marcgr.  I.  206.  Psittacula  passerina. 

Tui-juparaba  corruptum  e  Juba-beraba  i.  e.  alis  flavis  —  Psitlacus 
(Conurus)  xanthoplerus. 

Tuipara  Marcgr.  I.  206.  —  Psitlacus  (Conurus)  chrysoplerus. 

Tujuba  Piso  IL  112.  —  species  Apis. 

Tnfujü  Not.  do  Braz.  c  79.  —  avis  vulgo  Rey  dos  Tujmjus,  Jabiru- 
Muleque,  Tiyuju  de  cabepa  vermelha,  Mycleria  americana  (Ciconia 
Mycteria).  (Jabiru  Marogr.  L  200.  ex  Waglero  Tantalus  loculator.) 
Cfr.  Guara,  Ouaro  supra.  —  Tuyuyu:  Omagua  et  Uairacu.  can- 
quen,  quehti:  Araucan.     toiyuyu:  Tecuna. 

Tumbyrß  el  Tunga  —  insectum  vulgo  Bicho  dos  pSs.  Not.  do  Braz. 
c.  124.  Marcgr.  I.  249.  Piso  IL  249.  Pulex  penetrans.  Apud  Chay- 
mas,  Cumanagoles,  Cores  et  Parias  audit  Chique,  CMca,  (lesle 
Franc,  de  Tausle,  a.  1680)  unde  in  linguas  europaeas:  Apud  Haitinos 
Nigua  (hebraice  Nega  calamitas,  malum).  —  chic.  Maya.  nerum: 
Araucan. 


Digitized  by 


Google 


484  Tupi:  Aniroalia  cum  synooymis.    Tur— Urii — . 

Turu  —  Tenlbredo. 

Tururim,  tururi  —  avis  Crypiurus  Sovi  Licht. 

Tururue  —  avis  (S.  Paulo)  Synallaxis. 

Tyap-yra,  Tyapira  —  favus  mellis.  * 

Uacari,  Oacari  —  piscis  v.  Acari. 

Uanambe  (Alto  Amaz.)  —  avis  sylvestris, 

Uapisü  Not.  do  Braz.  c.  89  —  avis  Picus  (Dryocopus)  lineatus. 

Uaracü,   Varacü  —  piscis  species  Corimbalae. 

Uarirama  —  avis  Alcedo,  Galbulidae  in  genere. 

Uaru-ura    (Rio  Negro,    Alto  Amaz.)    —   piscis  Uaru    amphiacanlboides 

Heck.  —  meru:  Tecuna.    tüko:  Maxoruna. 
Ubarana  —  piscis  Bagrus  reticulatus  Kner.  N^ 

Ubiracoa  Not.  do  Braz.  c.  113.  —    serpens    venenosus    rufiis,    arbores 

scandens. 
Ubiraipu  Not.  do  Braz.  c.  122.  —    formica  fusca  parva  in  ligno  putrido 

habilans,  unde  nomen:  Ubira  ä  ymira,  lignum,  ipy  origo. 
übitagoca  Not.  do  Braz.  c.  143.  —   tenlbredo,  vtügo  Gusano,    Compo 

silum  e  Ymira  lignum  et  poroca,  rumpere,  perforare. 
übuiara,   Uboiara  NoL  do  Braz.  c.  112.  —    serpens  Caecilia  in  fprmi« 

carum  nido  victitans.  Vox  significat:  gens  terrae,  habilalor  terrae. 
Ubtyao  Not.  do  Braz.  c.  8($.  alias  Ibiyau  —  avis  nocturna,  Caprioiulgus 

(Nyctibius)  graudis. 
Ubumboia  (Ubumboca  Nol.  do  Braz.  c.  111)  serpeas  Cctbra  coral  vulgo. 
Vehü  Not.  do  Braz.  c.90. —  apis  sp.  magna,  in  arboribus  nidificans,  mellifica. 
YJira-  (Guira)  panema  —  avis  sylvestris. 
Uira    (Guirfi)-una  —  avis  sylvestris  nigra. 
Uirape-que  (Alto  Amaz.)  —  species  minor  Testudinis. 
Una  Nol.  do  Braz.  c.  93.  —  Insectum  Bezerro  vulgp,  Scarabaeus,  Geo? 

trupes,  Copris. 
üperu  Not.  do  Braz.  c.  128.  aliis  lperü  —  pise.  mar.  Tubardo  Lus.  Squalus. 
ura  —  animat  vulgo  Bertie. 

Ura  in  multis  compositis  corruptum  pro  Guira,  avis. 
Uracapuri  (vox  corrupta)  —  piscis  —  ?  (Rio  Branco). 
Urainhengaiü  Not.  do  Braz.  c.  87.  —  perperam  pro  Guira' flheem  cotü^ 

avis  bene  cantans,  Canario  Bras.  Emberjza  (Syealis)  brasijiensis. 
Uramasd  Not.  cjo  Braz.  c.  136.  —  piscis  Lingoacja  Lusit. 
Uranupe  —  species  Apis. 

Urandi  Not.  do  Braz,  c.  88.  —  avis  Sporophila? 
Uraoapu  JJot.  flo  Braz.  c.  85.  —  avjg  rapax.  tyilvagp.  nu^icoUig. 
Urqpiagära  cqrr.  pro  Guira  pocadr  boya  Not»  dp  Braz.  c.  113.  —  ser- 
pens iri  arboribus  avtculas  capiens. 
Urapongä  rectius  Guira-pwgd  i.  e.   avis  slrumosa^-r-  Cha^marrjiyacbus 

nutfjcolüs,  Ferrqfar  vulgo. 
Urppvcft  —  species  ^pis. 
Uribaco  Marcgr.  1.  17?»  —   piscis  marin us.    Haemulon  caudimacula  Cuv. 

Yal.  Quasi  Pacu  (bißco)  avis. 
Urin  corr.  e  Guira  —  guaranice  et  in  Bras.  atnazqnica,  cum  aliis  vocibus 

componilur  pariler  ac  Ura. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Anioplia  cum  synoqynijs.  Uru-r-?Xup'— >  465 

Uru  (Amaz.)  —  avis  Qdootophorus  guyaneosjs  Gray. 

Uru  (Rio  Grande,  S.  Paulo)  —  avi*  alias  Capueira,  Od*  dentatus  Temm. 

Urud  (Alto  Araaz.)  —  piscis.    Cfr.  Uaru-urß.  — -  meru:  Tecuna,  titeOi 

Maxoruna.    hüfitft:  Canamirim.    uklua:  Omagua.    U(üu:  Uairacu. 
Urubu  —  Bras.  Gaviao  Real,  Cathartes  papa  l.  —    Urubu  compositum 

est  ex  Uru,  avis,  et  toi,  vü  comedere,  i.  e.  avis  yorax.  —   pufcuy: 

Bare,   tschiky:  Maxoruna.  yühleau-afu:  Omagua,  tviwefila:  Uairacu, 

ghukiu:  Manao. 
Urubu  Not.  do  Braz.  c.  85.  —   Catharlea  foelens  111.    (C.  Urpbu  d'Orb., 

G.  Aura  L.)    fjrubü  vulgo    per    Brasiliam.  —    chounty:    Apinage, 

Purecamecran.       uauu:     Manao.        giumü:     Pitaenieira.      urubu: 

Oraagua.    uly:  üairacu.    maiyüly:  Canamirim.    ensd:  Tecuna.    put* 

kun:   Maxoruna.     urubu  tiny:    Omagua.     oaitaken:    Uairacu.    heU 

schira:  Canamirim.    uatu  mahly:  Manao,  Bar6. 
Urucurucan  Nol.  do  Braz.  c.  86.  —  avis   vulgo,  Curvja,   Noctua  cuni- 

cularia  Molina  af)  reolius  Urusurucan? 
Urüma  —  avis  Anas  viduata  et  brasiliensis;  item  apud  Uara-guacu  et  Bare. 

— r  utähma:  Omagua»    ghumaloa:  Uairacu. 
Uru-mutum  (Amaz.)  —  avis  Crax  Urumuturo  Spix  (Urax.)  —  yschiry: 

Bare.    aUchtriry:  Manao.   aiqueru:  Tecuaa.   ghßmuku  diu:  Cariay, 
Urusu,  Urupu  —   formica. 
Urusurea^  Urufurea  formiqa  alala. 

Urutdguß,  Urulau(Br%8. Orient, et  centralis)  —  avis  Nyctibjus  aelhereus Neuw, 
Urutati-ay,  Urutarahi  valgo,  in  Mjw  Urutau  Pregujca  —  avis  Nycr 

(it)ius  grandis  Vieill. 
Urutaurana  Marcgr.  1.  203.  —  avis  Gpvido  vulgo ,  Falco  ornalus  jDaud. 
Urutueira  Piso  IL  112.  —  Apis  species. 
Usd,  Ufa  $ot  do  Br«.  c.  138.  —  Carcmquqo,  Capcer  Uca  {*,  Oeypode, 

—  tusehmu:  Tequisisieco  et  tüschiw:  Guabe  »o  Mexico. 
Usa-una  Marcgr.  I.  184.  Piso  IL  76.  —  Oeypod«. 
Usaübao  Not  do  Braz.  c.  119.  —  formica.  vpracissima,  ^gros  devastans, 

ideo  vulgo  a  Fruga  do  Brazil  vel  Hey  do  Brazil    Nomen  ab  t<£ 

comedere  et  sapud  vel  sapyd,  velociler. 
Uubarauna  Marcgr.  I.  154.  piseis  Ehttirinis  vulpes  Guy. 
Uyuia  Not.  do  Braz.  —  mammaje  fluviatile,  Procyoii,  cancrivorua? 
Vacary  —  simia:  Pilbecia  rubicundus  Genf.  St.  Hil. 
Vira  passim  pro  Gtrira. 
Virajuba  —  avis  Psitlacus  cbrysopterus. 
Virupu  (Minas)  —  avis  Lipaugus  (Muscicapa)  Virussu  Natterer. 
Xapu,  Japu  —  avis  Cassicus  crislalug. 
Xaraquy  (Amaz.)  v.  Jaraqui  piscis  —  Pacu  nigricans  Spix. 
Xerimbabo  —  animal  mansuefactum. 
Ximburu  (Rio  Tiete)  —  piscis  —  ? 
Xupdra  alias  KinkßjUy  Gercoleples  caudivolvulus.   Apud  Maxorunas:  xu- 

man,    Tecunas:    fo,    Araycus:  'oizo,    Culinos:    xümy    (schümy), 

Passes:  tnana  —  Porro  est:  huitscha:   Manao.    nene:  Cariay.    ya 

Uchitschegute:  Canamirim.     to:  Tecuna.    xuman:  Maxoruna.    otzo: 

Uairacu. 


Digitized  by 


Google 


486  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.    Yac — Zab— . 

Yacumama  (e  lingua  kechua,  Alto  Amaz.)  —  serpens  aquaticus  porien- 

tosae  magnitudinis,  quasi  maier  fluvii. 
Yboic-yra  —  species  Apis. 

Ysa  (Ypa)  an  idem  ac  Ysaybal  —  species  Formicae. 
Yetapa  —  guaranice  Bras.  austr.,   avis  Muscicapa  Yiperu  Lichtsl.  Musci- 

capa  Yelapa  Vieill. 
Yüdy  Hia,  Yd  (Alto  Amaz.)  —  simia  Ityctipithecus  felinus  Spix  (trivir- 

gatus  Humb.)  Oseryi  Casteln. —  neue:  Cariay.  yamury:  Canamirim. 

ane:  Tecuna.     Hne\  Maxoruna. 
Ypecad  (guaranice)  —    avis    RaHus   et   Gallinula    (Aramides)    nigricans 

Vieill.  ( Gallin ula  caesia  Spix). 
Ypecu  (lpecu)  —  avis,    vulgo  Picapäo,   Picus   (Dryocopus)    atbirostris 

Vieill.  et  alii. 
Ypecutiri  (guaranice    et  contractuin    in    Bras.  amazon.    Paturf)  —  avis 

Anas  brasilieosis  (A.  Paturi  Spix). 
Yra  —  mel.  mdmba  apud  Caraib.  insul.  —   kuuny:   Masacara.    mxsqui 

duttin:  Araucan.    putang:  Coroado. 
Yra-maya   i.  e.  mellis  maier,  Apis.     De  apibus  Brasiliae  melliparis  conf. 

Memor.  da  Acad.  de  Lisboa  II.  99.  —  dullin:  Araucan. 
Yra-puy^  Ara-puy  —  species  Apis,  verbo:  mel  excernens  {puyr^.  — ' 
Yrara  vulgo  Papamel  Gallictis  barbara.  Cfr.  lrara. 
Ysayba,  Ypayba  —  species  Formicae  v.  Scruba. 
Ysoca,  Ysasoca,  Ypoca,  Ycapoca  insecli  larva  in  ligno,  quod  perforai. 
Yta  (Omagua),  Ytan,  Ytanga,  ltetn:  Ostrea,  Mytilus.  —  haru:  Tecuna. 

paua:    Maxoruna.    salula:    Canamirim.     ihahi:   üairacu.    tapachtli: 

Mexico,    hizo  quati,  estocoti,  clochima:  Nulka. 
Ytapema  (S.  Paulo)  —  avis,  Nauclerus  fdrcatus. 
Ytä  v.  Taiäca   —   Rana;   apud   Chaymas  et  Cumanagotes  cheno,  ma- 

chapo,   guareguen.   —    söcksöck:    Mundrucu.    mhögwa:    Miranha 

Oira  acu.     nuhäunu:  Miranba  Carapana» 
Yui-ponga  — -  Rana  clamans. 
Zabele  —  avis  Crypturus  noctivagus.  —  carara:  Pimenteira.   ancowock 

cudgi:  Botocudo. 
Zabucai  Not.  do  Braz.  134.,  Abacatuaia  Marcgr.  1.  161.  —    piscis  ma- 

rinus  vulgo  Peixe  gaUo,  Zeus  Vomer. 


Digitized  by  LjOOQIC 


NOMINA  AUQUOT  LOCORIM 
in  liogoa  topi. 


Einige    Ortseaaee    der   Tipisprache. 


Digitized  by  LjOOQIC 


486  Tupi:  Animalia  cum  synonymis.    Yac — Zab— . 

Yacumama  (e  lingua  kechua,  Allo  Amaz.)  —  serpens  aquaticus  porien- 

tosae  magniludinis,  quasi  maier  fiuvii. 
Yboic-yra  —  species  Apis. 

Ysa  (Ypa)  an  idem  ae  Ysaybal  —  species  Formicae. 
Yetapa  —  guaranice  Bras.  austr. ,    avis  Muscicapa  Yiperu  LichfsL  Musci- 

capa  Yelapa  Vieill. 
Yüä,  ffia,  Yä  (Allo  Amaz.)  —  simia  Nyclipithecus  felinus  Spix  (trivir- 

galus  Humb.)  Oseryi  Casteln. —  nene:  Cariay.  yamury:  Ca  na  mir  im. 

äne:  Tecuna.     tine:  Maxoruna. 
Ypecad  (guaranice)  —    avis    Rallus   et   Gallinula    (Aramides)    nigricans 

Vieill.  (Gallinula  caesia  Spix). 
Ypecü  (lpecu)  —  avis,    vulgo  Picapäo,   Picus   (Dryocopus)    albiroslris 

Vieill.  et  alii. 
Ypecutiri  (guaranice    et  contractum    in   Bras.  amazon.    PaturC)  —  avis 

Anas  brasiliensis  (A.  Paturi  Spix). 
Yra  —  mel.  mamba  apud  Caraib.  insul.  —   kuuny:   Masacariu    mtsqui 

dultin:  Araucan.    putang:  Coroado. 
Yra-maya   i.  e.  mellis  maier,  Apis.     De  apibus  Brasiliae  melliparis  conf. 

Memor.  da  Acad.  de  Lisboa  II.  99.  —  dullin:  Araucan. 
Yra-ptty^  Ara-puy  —  species  Apis,  verbo:  mel  excernens  (puyr^.  — ' 
Yrara  vulgo  Papamel  Gallictis  barbara.  Cfr.  Irara. 
Ysayba,  Ycayba  —  species  Formicae  v.  Sauba. 
Ysoca,  Ysasoca,  Ypoca,  Ycapoca  insecti  larva  in  ligno,  quod  perforai. 
Yta  (Omagua),  Ylm,  Yttmga,  Itan:  Oslrea,  Mytilus.  —  haru:  Tecuna. 

paua:    Maxoruna.    saluta:    Canamirim.     thahi:   Uairacu.    iapachtii: 

Mexico,    hizo  quati,  estocoti,  clochima:  Nulka. 
Ytapema  (S.  Paulo)  —  avis,  Nauclerus  furcatus. 
Ytn  v.  Tatäca   —   Rana;   apud  Chaymas  et  Cumanagoles  cheno,  ma- 

chapo,   guareguen.   —    söcksöck:   Mundrucu.    nihögwa:    Miranha 

Oira  acu.     nühaunu:  Miranha  Carapanä. 
Yui-ponga  —  Rana  clamans. 
Zabele  —  avis  Crypturus  noclivagus.  —  carara:  Pimenleira.    ancmock 

cudgi:  Botocudo. 
Zabucai  Not.  do  Braz.  134.,  Abacatuaia  Marcgr.  I.  161.  —    piscis  ma- 
rin us  vulgo  Peixe  gallo,  Zeus  Vomer. 


Digitized  by 


Google 


NOMINA  AUQUÖT  LOCORUM 
in  linpa  tupi. 


Einige    Ortsniaen    der   Tnplsprache. 


Digitized  by  LjOOQIC 


Digitized  by  LjOOQIC 


Abacaxis  ( Pro vincia  do  Allo  Amazonas,  ftio*)  —  Rio  de  Ananazes  ou  dos 

Irnkos  Abaqaxis.  Flavius  Ananaseae  aüt  Indorum  e  genle  Abacaxis. 
Abaete  (Prov.  Parä,  Aldea)   —  Aba-ete  hörnern  ahalisado;   vir  speclabi- 

lis,  dives. 
Abmie  (Mmas  Getaäs,  Rioa)  <-*>  Idem  ac  Abaete, 
Abiaki,  Abihahi,  Abia+hy  (Parahiba,   Lagoa)  —   Agott  hy,  de  agulhas 

tfW,  ou  agoa  da  frutla  ^Ww.     Aqua  acus,  aul  froctus  arboris  Lucu- 

mae  Caimito. 
Abuua  (Allo  Amaaonas,  Morro,  Rio)  —  A^a  twtf  hörnern  escuro,  preto; 

vir  niger. 
Abusau  (Allo  Amaionas,  Canal  entre  Ucayale  e  Yavary  — 
Acaia  (Rio  de  Janeiro,  Morro)  —  Montanha  cornuda:  aca  corno),  ou 

sadia  aca-aia.  Mona  cornutus  v.  salubris. 
Acongussü  (Paraguay,  Povoaofto)  —  acanga  cabeza,  Ofü  grande. 
Acarä  (Para,   Rio,  Preguezia)   —  Acarä   peile.    Piscis   (Lobotes,   Dia- 

gramma  Acara). 
Acaracu  (Ceari,  Monlanha,  Rio,  Freguezia).    —    contraetum  ex  Acarä 

et   aca-hy.     Piscis   Acara -cornu- aqua;    aul    corruplum   pro    Aca- 

rapu  (Acarä  goassu)  i.  e.  Acara  magnua. 
Acarahi,  Acara-hy  (Bahia,  Rio)  —  fluvius  piscis  Acori. 
Acarapä  (Ceara,  Aldeia)  —  pe  catnibho.   Via  piscis  Acarä. 
Acori  (Rio  Grande  do  Norle,  Freguezia)  —  conlraclum  ex  Acara-hy. 
Acupd  (Bahia,    Ribeiro   mariümo)  —  acuty  esperar,  acauiellar,  pe  ea- 

minbo.  Lugar  de  esperar  a  mare.  Locus,  ubi  expectatur  fluxvts  et  re- 

fluxus  maris» 
Aevri  (Minas,  -Freguezia)  —  conlraclum  ex  Aricuri  palma/Cocos  capi- 
tata, schizophylla  rel. 


•)  Wir  lassen  den  geographischen  Namen  die  Angabc  4er  betreffenden  Pro* 
vinz  folgen,  und  dann  die  Einzclbezeichnungen ,  als:  Rio  Fluts,  Ribeirao, 
Ribeiro  Bach,  Cachoeira  Wasserfall,  Enseada  Bucht,  llha  Insel,  Serra  Gebirg, 
Ponta  Landspilze,  Morro  Berg,  Cidade  Stadt,  Villa  Flecken,  Freguezia 
Kirchdorf,  Povoacäo  Dorf,  Aldea  Indianer-Niederlassung,  Lugarejo  Oertchen, 
Fazenda  Gehöft  u.  s.  w. 

62 


Digitized  by 


Google 


490 

Acurua,  Acurud  (Bahia,  Serra)  —  oca  corno,  vrua  de  concha.    Cacu- 

men  conchae. 
Aguape~hy,  Aguape,  Guapi (Rio  de  Janeiro,  Rio;  Mato -Grosso,  Serra, 

Rio)  —  Aguape-hy  Nymphaeae  plantae  aqua.   Alias:    cootraclum  e 

A-coaüb-pe-hy  eu  reconhec,o  o  caminho  da  agoa,  cognosco  Her. 
Ajuruoca  (Minas,  Villa)  —  ajuru  papagaio,   oca  casa;  psitlacorum  da- 
raus (Oca  non  est  pedra  furada,  uti  Mühet  I.  17.  habet). 
Amambahy  (Mato  Grosso,  Rio)  ' —  corruptum   ex  Ambaiba  vel    Ambay 

arbor  Cecropia  vel  mucosa  et  hy  aqua. 
Amapd  (Para,  Po&lo  de  Limites)  vox  e  lingua  Galibi:  Batata. 
Amucu  (Para,  Lagoa)  —  a  syliaba  demonstrativa  anleposita,  tmtcu  piscis 

Synbranchus  Mucu  Lichtensteinii. 
Anajatuba,  Jnqfatiwa,  Inajatyba  (Maranhao,  Rio)  —  locus  {tyba,  tuba, 

tiva)  palmae  Anqja  v.  Inqjd,  Maximiiianae  MarL 
Anapü  (Para,  Rio)  —  item  Uanapü,  Guanapü,  Oanapu.  Af  ua,  gua, 

oa  particula  demonstrativa;   anana*  nana  planta  Aaanassa;  po  bre- 

chium,  digitus:  Eis  hum  talo  de  Ananaz. 
Anapuru  (Maranhao,   Villa  de  S.  Bernardo  do  Brejo)    •—  contractu»  ex 

anqxpa-puw,  bastanta  empresta  (para  ooa%«r).  Sensus:  locus  ferttüs. 
Andßid  (Minas,.  Rio,  Frcgueiia)  —  ^(nJaia,  lndaid  aeaien  Palmae  AUaleae 

comptae  Mart. 
Andarahi,  Andira-hy   (Bahia,   Ribeiro)  —  Agoa  de  morsego;    fluvius 

vespertilionum. 
Angico,  Angicos,  Angical  (Bahia,  Minas,  Piauny  etc.:  Fazenda).     Vox 

ao&olensis  videtux;  species  arboris  Leguminosae  Angico* 
Angü  (Minas,  Povoacäo)  —   vox  Angolensium:  puls  fariaacea* 
Anhagqhy  (Paraguay,  Rio)  —  Rio  do  fanlasma. 
Anhanduhy-assü  (Mato  Grosso,  Rio)  —  anhanga  espectro,    diabo,   hy 

agoa,  goacu  magna;  fluvius  magnus  diaboli. 
Anhanduhy-mirim  (Cachoeira  ,do  Rio  Pardo)  —  uti  praecedens:   mtrim 

parvus. 
Anhangapi,  Anhanga -pyf  Anhanga+ipy  (ypy)  (Para,\Aldea).  Origem, 

terra  do  Diabo. 
Anhangatini%  Auhmga-tim-hy   (Para,  Rio)  —   fluvius  speclri  ro*4raü 


Anhau-mirim*   nunc  Jnhomerim   (Rio   de  Janeiro,  Povoac&o,  Rio)  — 

campe  pequeno,  > 

Anhonhecanhuva  (Minas,  Rio,  que  se  sotne  debaixo  da  terra,  por  isso: 

Sumidovro)  —  anoi  de  outra  banda,    canheme  desaparecer,    yby 

terra:  fluvius  in  terra  disparens,  evanescens. 
Anhumas  (Mato  Grosso,    Cachoeira  do   Rio   Cochim)   —   corruptum   ex 

Inhuma  ave,  Palamedea  com  Uta. 
Apere  (Mato  Grosso,  Rio)  —  Apered,  animal  Cavia  Aperea. 
Apiahy,  contractu»)  ex  Apiaba-hy  (S.  Paulo,  Ribeiro)  —  agoa  de  ho- 

mens,  aonde  mora  gente,  fluvius  incolis  frequens. 
Apiaputanga  (Espirito  Santo,  Rio  dos  Reys  Magos)  —  apyca  eslar  as- 

sentado,  pitanga  arbusto;    Locus,  ubi  plantala  auf  sponlanea  Myr- 

tacea,  Stenocalyx  Michelii  Berg.,  fructu  eduli. 


Digitized  by 


Google 


m 

Apocaranä,  Apucurand  (S.  Paulo,  Morro  aurifero)  —  po  mao,  caraßhd 

arranhar  i.  e.  manus  radens. 
Aporä  (Bahia,  Serra,  Freguezia)  a  demonstratio ,   porä  babilaal*:   eis, 

aqui  lern  gente;  ecce  inoolae. 
AracQy  Uorofa  (Para,  Rio)  —  arvore:  Psidium. 
Aracabaiuba  (S.  Catharina)  —  arapa,  iba  arbore,  tuba  lugar.    Locus 

arbqris  Psidii. 
Arafa-iba  (&io  de  Janeiro,  Ilfaa)  —  »dem. 
Aracajü  (Sergipe,  Aldea)   —  ar  nascer,    caju  arvore;    arbor  Anacardii 

occidentalis. 
Aracati  (Ceara,  Rio,  Montanha,  Villa)  —  ara  tempo,  COlü  boro  (vento 

do  Norte:  Milliet);  bona  v.  coramoda  v.  cerla  lempeslas. 
Aracatiba    (Espirilo  Santo,  Povoacao)  —  ara  tempo,   catu  bona,   tiba 

lugar.    Locus  aeris  egregii. 
Arapatiba,  <4röpö-tefoi  (Santa  Catharina) —  Lugar  de  Arapa ;  locus  Psidii. 
Arapoiäba,   Arapoyava,    Guarapoyava,    Ooaracoyava,    Quirafoyava, 

Birapoyava  (S.Paulo, Morro) — Ooaracy  sol,  Japmaba  cobre;  mons 

qui  solem  operit. 
Arapuahy  (Minas,  Rio)   —  coaracy  sol,   hy   agoa:    fluvius  aolis  (per 

loca   aprica  fluens).  —    Alias  Ara  ave   Arara,    assu  grande,   hy 

agoa:  fluvius  avis  PsiUaci  magni. 
Araguma,  Araguaid  (Mato  Grosso  et  Goyaz,  Rio)  —  ara  tempo,  yuaia 

de  caranguejo;  tempus  pro  capiendis  cancris, 
Araguari  (Para,  Rio)  —  ara  tempo y  guarä  ave  Ibis,  hy  agoa;  fluvius, 

ubi  visuntur  certo  tempore  aves  Ibis  rubrae. 
Aramari  (Bahia,  Povoac&o)  —  ara  tempo,  mari  arvore  frutifera  Umari. 

Tempus  pro  colligendo  fructu  Geoffraeae. 
Aramucü  (Para,  Rio)  —  ara  tempo,  mucu  peixe.  Tempus  pro  capiendo 

pisce  Synbrancho  Muou. 
Aranapucu,  Arauana-pucu  (P&r&,  Rio)  —  araudna  peixe,  pucü  grande. 
Arapehy  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  corruptum  pro  Arcöe-hy:  arebe  iu- 

secto  Bar  ata,  hy  agoa.     Aliis  contractum   ex  Arara  ave,    pe  ca- 

minho,  hy  agoa:  fluvius  ad  viam  avis  Arara,  PsiUaci  Macrocerci. 
Araquara,  Arara- coara  (S.  Paulo,  Alto  Amazonas,  Montanhas)  —  coara 

buraco  i.  e.  locus  Psittacorum. 
Araracanga  (S.  Paulo,  Cachoeira  no  Rio  Tiete)  —  arara-acanga ,  ca- 

beza  do  Papagaio,  caput  Psittaci. 
Arara-hy  (Para,  llha)  —  agoa  da  ave  Arara,  aqua  PsiUaci. 
Ararangud  (S.  Catharina,  Rio)  —  ave  Arara  de  variaa  cöres,  PaitUcus 

eolore  vario. 
Arara-pira  (S.  Paulo,   Rio,    Aldea)  —  peixe  Arara,    piscis  Pirarara, 

Phraclocephalus  hemilioptews  Agassiz, 
Arary  (Para,  Rio)  —  contractum:  fluvius  avis  Arara. 
Araripe  (Alagoas,  Serra)  —  babitacao,  pype,  ti  Arara.  Mootes  ubi  ha- 

bitant  psiUaei. 
ArarUaguaba  (S.  Paulo,    Morro   perto   de   Porto  Felis)   —  Arara -Ua, 

pedra,    guaba    come.      Locus    ubi    aves    Arara    saxum    comunt 

(radunl.) 


Digitized  by 


Google 


490 


Acurua,  Acurua  (Bahia,  Serra)  — ■  oca  corno,  urua  de  concha.    Cacu- 

men  conchae. 
Aguape-hy,  Aguape,  Guapi (Rio  de  Janeiro,  Rio;  Mato -Grosso,  Serra, 

Rio)  —  Aguape-hy  Nymphaeae  plantae  aqua.   Alias:    eootracluai  e 

A-coaüb-pe-hy  eu  reconheco  o  caminho  da  agoa,  cognosco  Her. 
Ajuruoca  (Minas,  Villa)  —  ajuru  papagaio,   oca  casa;  psitlacorum  do- 

rous  (Oca  non  est  pedra  furada,  uti  Mühet  I.  IT.  habet). 
Amambahy  (Mato  Grosso,  Rio)  ' —  corruptum    ex  Ambaiba  vel    Ambay 

arbor  Cecropia  vel  mucosa  et  hy  aqua. 
Amapä  (Para,  Poälo  de  Limites)  vox  e  lingua  Galibi:  Batata. 
Amucu  (Para,  Lagoa)  —  a  syllaba  demonstrativa  anleposita,  mucü  piscis 

Synbranchus  Mucu  Lichlensteinii. 
Anqjatuba,  Inqjatuva,  Inßjatyba  (Maranh&o,  Rio)  —  locus  (tyba,  iuba, 

tiva)  palmae  Aniga  v.inq/Vz,  MAximilianae  Man. 
Anapü  (Para,  Rio)  —  item  Uanapü,  Guanapü,  Oanapv.  A,  ua,  gua, 

oa  particula  demonstrative; ,  onäna*  nana  planta  Aaanassa;  po  bra- 

chium,  digitus:  Eis  hum  talo  de  Ananaz. 
Anapuru  (Maranbäo,  Villa  de  S.  .Bernardo  do  ßrejo)  ■—  oontractum  ex 

ana&a-pVW,  bastanta  empresta  (para  oo»er).  Sensos;  locus  itrtilk. 
4ndpiä  (Minas,.  Rio,  JTr(eguezia).-7~  Andern,  lndma  oonea  Palmae  AUaleae 

complae  Marl. 
AndaraM,  Andira-hy   (Bahia,   Ribeiro)  —  Agoa  de  oaoraego;   fitiviu» 

vesperülionum. 
Angico,  Angicos,  Angical  (Babia,  Minas ,  Piauny  ttc:  Fazenda).    Vox 

ao&qleosje  vtfetui;  speejes  arboris  Leguiainosae  Angtco. 
Angu  (Minas,  Povoacäo)  —   vox  Angolensium:  puls  fariaacea* 
Anhagßhy  (Paraguay,  Rio)  —  Rio  do  fanlasma. 
Anhanduhy-atsü  (Meto  Grosso,  Rio)  —  anhanga  espectro,    diabo,   hy 

agoa,  goacu  magna;  fluvius  magnus  diaboli. 
Anhanduhy-mirim  (Cachoeira  >do  Rio  Pardo)  —  uti  praeoedens:   flttrtm 

parvus, 
Anhangapi,  Anhanga-py,  Ankanga+ipy  (ypy)  (Para,\Aldea).  Origem, 

terra  do  Diabo. 
Anhangatinil  Auhmga-tim-hy   (Para,  Rio)  —   fluvius  specin  rostoUi 

{tm). 
Anhau-mtrim*   nunc  Inhomerm  (Rio   de  Janeiro,  Povoacio,  Rio)  — 

campo.  pequeno.  » 

Anhohhecanhuva  (Minas,  Rio,  que  se  soae  debaixo  da  terra,  por  isso: 

Sumidouro)  —  cnun  de  outra  banda,   canheme  desaparecer,   yby 

terra:  fluvius  in  terra  disparens ,  evanescens. 
Anhumas  (Mato  Grosso,    Cachoeira  do   Rio   Cochim)   —   corruptum   ex 

Inhuma  ave,  Palamedea  cornuta. 
Apere  (Mato  Grosso ,  Rio)  —  Apered,  animal  Cavia  Aperea. 
Apiahy,  contractu«!  ex  Aphlba-hy  (S.  Paulo,  Ribeiro)  —  agoa  de  ho- 

mens,  aonde  mora  gente,  fluvius  incolis  frequens. 
Apiaputanga  (Espirito  Santo ,  Rio  dos  Reys  Magos)  —  apyca  eslar  as- 

8entado,  pitanga  arbusto;    Locus,  ubi  planlala  aut   sponlanea  Myr- 

lacea,  Slenocalyx  Michelii  Berg.,  fruetu  eduli. 


Digitized  by 


Google 


481 

Apocarandy  Apucurand  (S.  Paulo,  Motro  aurifero)  —  po  mao,  caraßhd 

arranhar  i.  e.  manus  radens. 
Apord  (Bahia,  Serra,  Freguezia)  a  demonstratio ,   para  babilaoU:   eis, 

aqui  lern  genle;  ecce  inoolae. 
AracQy  Uarapa  (Para,  Rio)  —  arvore:  Psidium. 
Arapabatuba  (S.  Calharina)  —  arapa,  iba  arbore,  tuba  lugar.    Locus 

arbqris  Psidii. 
Arapa-iba  (Äio  de  Janeiro,  Uba)  —  idem. 
Aracajü  (Sergipe,  Aldea)   —  ar  nascer,    coju  arvore;    arbor  Anacardii 

occideotalis. 
Aracati  (Ceara,  Bio,  Montanha,  Villa)  —  ara  lempo,  COlü  bom  (venlo 

do  Norle:  Milliet);  bona  v.  commoda  v.  cerla  leoipes&as. 
Aracatiba   (Espirito  Santo,  Povoacao)  —  ara  tempo,   catu  bom,   tiba 

lugar.    Locus  aeris  egregii. 
Arapatiba,  Arapa-tuba  (Sanla  Calharina)  —  Lugar  de  Arapa ;  locus  Psidii. 
Arapoiaba,   Arapoyava,    Guarapoyava ,    Ooaracoyava,    Quirafoyava, 

Birapoyava  (S.Paulo, Morro)  —  Ooaraq/  so\,japtäaba  cobre;  mons 

qui  solem  operit. 
Arapuahy  (Minas,  Rio)   —  coaracy  sol,   hy   agoa:    fluvius  aolis  (per 

loca  aprica   fluens).  —    Alias  Ara  ave   Ar  ara,    assu  grande,   hy 

agoa:  fluvius  avis  PsiUaci  magni. 
Araguaxa,  Araguaid  (Malo  Grosso  et  Goyaz,  Rio)  —  ara  lempo,  guaia 

de  caranguejo;  tempus  pro  capiendis  caocria.  , 

Araguari  (Pars,  Rio)  —  ara  tempo v  guard  ave  Ibis,  hy  agoa;  fluvius, 

ubi  visuntur  certo  tempore  aves  Ibis  rubrae. 
Aramari  (Bahia,  Povoac&o)  —  ara  tempo,  mari  arvore  frulifera  Umari. 

Tempus  pro  coüigendo  fructu  Geoffraeae. 
Aramucu  (Para,  Rio)  —  ara  tempo,  mucu  peixe.  Tempus  pro  capiendo 

pisce  Synbrancho  Moou. 
Aranapucu,  Arauana-pucu  (Pmsl,  Rio)  —  araudna  peixe,  pucu  grande. 
Arapehy  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  corruplum  pro  Arcöe-hy:  arebe  io- 

seclo  Barata,  hy  agoa.     Aliis  contractum   ex  Arara  ave,   p*   ca- 

minho,  Ay  agoa:  fluvius  ad  viam  avis  Arara,  PsiUaci  Ifacrocerci. 
Araquara,  Arara-  coara  (S.  Paulo,  Allo  Amazonas,  Montanhas)  —  coara 

buraco  i.  e*  locus  Psitlacorum. 
Araracanga  (S.  Paulo,  Cachoeira  no  Rio  Tiete)  —  arara-acanga ,  ca- 

beza  do  Papagaio,  caput  Psitlaci. 
Arara-hy  (Para,  llha)  —  agoa  da  ave  Arara,  aqua  Psitlaci. 
Ararangad  (S.  Calharina,  Rio)  —  ave  Arara  de  variaa  cftres,  Paillacus 

colore  vario. 
Arara-pira  (S.  Paulo,   Rio,    Aldea)  —  peixe  Arara,    piscia  Pirarara, 

Phraclocephalus  hemilioptems  Agassiz, 
Arary  (Para,  Rio)  —  conlraclum:  fluvius  avis  Arara. 
Araripe  (Alagoas,  Serra)  —  babitacao,  pype,  dJ Arara.  Mooles  ubi  ha- 

bilant  psitlaci. 
Araritaguaba  (S.   Paulo,    Morro   perto   de  Porto  Felis)   —  Arara -üa, 

pedra,     guaba    come.      Locus    ubi    aves    Arara    saxum    comunt 

(radunt.) 


Digitized  by 


Google 


4« 


Arantthna,  Jriruäma  (Rio  de  Janeiro,  tago)  —  ami  espremer,  tra 
mel:  exprimo   mel  e  favo. 

Arassntiky  vide  Aracuahy. 

Araticu,  Araücüm  (Para,  Rio)  —  arbor  Anonae. 

Arauari,  Aravari-hy  CPara,  Rio)  —  rio  do  peixe  Sardinha;  fluvius 
•  piscis  Chalcei  nematuri. 

Arauatö  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  Macaco,  Mycetes  ursin us. 

Arhihy  (S.  Calharina,  Ribeiro)  —  aqua  da  palmeira  AHri,' Coci  schizo- 
phyltae. 

Arassaryguana  (S.Paulo,  Freguezia)  —  pro  arassary-guaba,  ave Aras- 
sary  comer;  edere  Pteroglossum. 

Aruparana  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  am  sapo.  Fluvius  bufonum. 

Atinineni  (Alto  Amazonas.  Lago)  vox  spuria,  composita  ex  atyaty  tu- 
pice  avi8  Larus  et  vem  v.  une  maypurice  v.  moxice  aqua. 

Avanhandava  (9.  Paulo,  Cachoeira  no  Rio  Tiete)  —  cormptum  pro 
ava-ma-ava:  hörnern  enläo  hörnern,  i.  e.  vir  et  iterum  sane  vir, 
opus  est  multorum  virotum,  ad  trahendam  scapham.  Aliis  composi- 
tum videtur  ex  ava  vir  et  anhanga  spectrum. 

Ay,  Ayy,  Ahy,  Äuygh  (Pernambuco,  Ribeiro)  —  nome  do  anknal  Pre- 
gutta,  Bradypus. 

Aybu  (Alto  Amazonas,  Furo)  — aiba  mao,  hu  agoa.  Aqua  mala,  noxia. 

Bacaxä  (Rio  de  Janeiro,  Rio}  — 
Baccanga  (Matanhao,  Ribeiro)  — 
Baependi  (Minas,  Villa)  —  Mbae  couza,  pe  interrogalivo,  nde  lua,  per- 

tence  a  ti;  toa  quaä  res?  quid  tibi  vis? 
Baepina,  Biapino,  Biapina  (Cearä,   Povoacao)  —  Mbae  couza,  pino 

peido.  Res  crephus  venlris,  nullius  prelii. 
Bagauriz,  Bacahury,  Pacuaru  (Rio  Doce,  Cachoeira)  —  bacuaru,  pa- 
cuaru peixe,  Pterophyllum  scalare  Hecket. 
Bügi  (Rio  Grande  do  Sul,    Freguezia)    — -  pqfe  feiticeiro,    praestigiator, 

medicus. 
Bambuhy  (Minas,  Wo,  Freguezia;   Rio  de  Janeiro,  Canal)  —  u-ätnby, 

ttmby-hy,  rio  de  ranho,  fluvius  pituitae,  sordtdus. 
Banabuihu   (Ceara,   Ribeiro)  —  corruptum  pro  panambij-hy,  panama- 

hy  aqua  papilionum. 
Bangu  (Rio  de  Janeiro,  Pavoacao)  — 
Bangue  (Mato  Grosso,  Cachoeira  nd  Rio  Pardo)  — 
BarahU  (Mato  Grosso,  Rio)  —  Indios  deste  nome. 
Baruri    (Alto   Amazonas,    Rio)  —    Barü   arvore   cujus   semen    Tonca, 

Dipteryx. 
Baruriü  (Cachoeiras  do  Rio  Ttete)  —  Etymologia  praecedentis? 
Barururü  (Alto  Amazonad,  Rio)  —  : 
Btissuhy,  Bäcuhy  (Rio  do  Janeiro,  Povoacao)  — 
Batovi,  Batuvi  (Rio Grande  de  Sul,  Lugar)  —  Patt  palmeira,  Oba  folha. 
Batuque  (Ilha  do  Rio  Madeira)  —  corrupt.  Ua  ky  pedra  de  afiar,  cos. 
Bnturite  aliis  BotaritS  (Ceara,   Serra,   Villa)  —  corruptum  ex   ipo  por 

Ventura,  na  verdade,  Ua-rete  aco.   Certo  acies. 


Digitized  by 


Google 


493 


Baurü  (Cacfaoeira  no  Rio  Tiete)  — 

Betitn  (Minas,  Lugarejo)  —  corruplum  pro  PeUm  Tabaco. 

Be\ju-hy  (S.  Paulo,   Cacbocira   no  Rio  Tiete)    —  betfu,   beixü,    bexü 

(meapi)  pao.    Aqua  panis  Be\jü. 
Biberibe    (Pernambuco,    Ribeiro)    —   corruptum   e   Viba   canna,   pupe^ 

pype,  em,  aonde.    Locus  ubi  crescit  gramen   Viba,  Gynerium  sagit- 

tarum. 
Boassu  (Rio  de  Janeiro,   Rio)   —   boya  dobra,    asm  grande.    Serpena 

magnus. 
Boiqtäsaba,  Boyquifaba,   Boigkypaba  (Bahia,  Aldea)  —  boya  cobra, 

kycaba  rede.    Serpentum  rele,  laqueus. 
Boipeba,  Baypeba  (Bahia,  Aldea)  —  boya  cobra,  ipeba  chata.   Serpens 

planus,  depressus. 
Bojuru  (Rio  Grande   do  Sul,   Povoacao)  —   boya   cobra,  juru  bocca. 

08  serpentis. 
Bongd  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  pro  pungd  inchazo,  estruma;  tumor, 

Struma. 
Borborema  (Bahia,   Pernambuco,  Serrania)  — poro  genle,  eyma  sem. 

Desertum,  regio  inhabitata. 
Boriti,  Buriti,  Brutiz,  Mwriti,  Mtriti  (passim)  —  moro  nutrire;  ii  fructus. 

Palmeira:  Mauritiae  vinifera  Marl.,  flexuosa  L. 
Boritama  (Ceara,  Montanha)  —  boriti-taba  aldea  de  Borili;  aluV.  quol 

palmae  Mauritiae. 
Bosarahy  (Rio  de  Janeiro,  Rio)  — pococu  apanhar,  ara  ave,  hy  agoa; 

locus  ubi  capta  avis  Arara. 
Bty'aru  (Para,  Aldea)    —  pro   Mojarit  acariciar,  amimar.     Locus  assen- 

lator.        * 
Buranhem  (Bahia,  Rio)  —    corruptum  pro  ymyra,  moträ  arvore,   eem 

doce,  arbor  dulcis.  Chrysophyllum  glycyphloeum. 
Butucarahy  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)   —    eonroptum   pro   mohnt-ara 

dta  sanclo,  doroingo,   hy  agoa;    alias:  putü  descancar.   tira  tempo, 

hy  agoa.  Fluvius  ubi  celebralur  dies  Jovis,  ubi  requiescitur. 

Cabapuana  (Espirito  Santo,  Rio)  —  caba  vespa,  puame  em  pe.  Locus 

planus  vesparum. 
Cabreuvq  (S.  Paulo,  Freguexia)  —  contraclum  e  Capuri-vtiä  arvore  da 

ave  Oabure,  Strix  brasiliana.    Arbor  Myrospermum. 
Cabupu  (Rio  de  Janeiro,  Alagoas:  Ribeiro) —  caba  vespa,  assu  grande, 

alias  caa-pucu  malo  comprido.   Vespa  magna,  sylva  extensa. ' 
Capapaba  (S.  Paulo,  Freguezia)  contraettim   caa   mato,    papy   quetmar, 

päbe  ludo.     Sylva  tota  usta. 
Cacerubu  (Rio   de  Janeiro,   Ribeiro)  —    caa  mato,  iribu,  urnbu  ave. 

Sylva  avis  Urubu,  Gatharthis. 
Cacte,  Cahate,  Cahethe  (Minas,  Villa)  —  caa-ete  sylva  primiuva. 
Caetete,  Cahetete,  CaMtethe  (Bahia,  Villa)  —  idem. 
Cagoatati   (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  cacoaü  anciao,  velho,  atyafy 

ave.     Locus  Lari  senis,  veluli.  * 

Oahi  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  —  caa-hy  flaviua  sylvestris, 


Digitized  by 


Google 


40* 

Cahohipe  (Ceara,  Rio)  —  cauim  vinho,  pe,  ipe  lugar.    Loews  ubi  potos 

e  granis  Maydis  paratur. 
Cüico  (Rio  Grande  do  Norte,   Rio)  —  contractu*»  e  caa  mato,  yco  ar- 

busto.  Sylva  vel  arbor  Colicodendri  (ex  ordioe  Capparidearum,  cujus 

folia  jumenlis  noxia). 
CaijurUy    Cajvru  (Minas.  Povoacao)  —  pro  Goajeru  arbusto.     Chryso- 

balanus  Icaco. 
Caioaba    (S*    Paulo,    Morro)    —    caa    malo,    aba    senbor.     Dominus 

sylvae. 
Caiporas  (Parahiba  do  Norte,  Povoacao)  —  caa-pora  sylvae  habitalor. 
Cairiri)  Cayriri,  Cariri  (Indios;  Parahiba  do  Norte,  Aldea)  —  caa  mato, 

ira  mel.  Alias  cai  queimada,  ira  mel,  ou  rvre  depois  que. 
Cairufü  (Rio   de  Janeiro,  Morro,    Enseada)  —  cax  queimada,   goassu 

grande. 
Caisdra,  Oaipdra,  Caissdra  (Para,  Ceara  etc.,   Povoacao)  —  cm  quei- 
mada, ara  lempo.  Locus  sylvestris,  qui  certo  tempore  (aeslate  sicca) 

exuritur.  —  Alias:  Caa-jissdra,  sylva  palmae  Jissara,  Eulerpes. 
OajcMba  (Bahia,  Ilha)  —  arvore  Cqfü,  Anacardium  occidenlale. 
Cqfü  (Maranhäo,  Rio)  —  Anacardium  occidenlale. 
Cajüba  (Rio  Grande  do  Sul,  Lagoa)  —  idem,  arvore  de  Cqju. 
Camaciatd  (Babia,  Julgado)  —  caa  mato,  ad  aspero,  Ua  pedra. 
Camacuan  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio,  Freguezia)  —  caa  mato,  acauan 

gaviäo;  sylva  Falconis  cacbinnantis. 
Oamamu  (Babia,  Villa)  —  caa  mato,  maam  irma,  sylva  sororis. 
Camanahü  (Para,  Freguezia)  —  caa  mato,  amana  chuva,  hy  agoa. 
Camanducaia  pro   Comanducaia  (S.  Paulo,   nunc  Villa  de  Jaguari)  — 

Comanda,  Comendd  feijäo,  aia  sadio.   Locus  legumfoum  salubhum. 
Camapuan  (Mato  Grosso,  Rio,  Fazenda)  —  cama  peilo,  mama,  apnam 

redonda.    Pectus,  mama  convexa. 
Oamard  (Rio  Grande  do  Norte,  Povoacao)  —  arbusto,  Lantana  L. 
Camaragiba  (Rio  Grande  do  Norte,   Alagoas,    Freguezia)  —  Camara- 

juba  amarella.     Lantana  aculeata  L. 
Oamaratiba,  Camaratuba  (Alagoas,  Povoacao,  nunc  Villa  d'Imperatriz)  — 

Camara  arbusto,  tiba  locus. 
Cambambe  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  caa-namby,  argola  do  mato,  ro- 

deio  do  mato.  Circulus  sylvae.  —    AIÜ6  vox  spuria:  Gamba  em  pe. 
Camboriu  (S.  Calharina,  Rio)  —  camby  leite,  tri  mel,  u  agoa. 
Cambyriu,  Cambiriü,  Cambriu  (S.  Calharina,  Freguezia)  —  uti  praece- 

dens:  locus,  ubi  lac,  mel  et  aqua» 
Cambor opi,  Camporupi,  Camorupim  (Rio  de  Janeiro,  Rio; -Ceara,  Lago) 

—  poropi,  porupi  vem  de  longe.  Longinque  venit  e  sylva. 
Camucviy  Caamocyn  (Ceara,  Rio)  — -  caa  lenbo,  mocyme  aplainar,  polir. 

Lignum  laevigatum. 
Camunde    (AIlo   Amazonas,    Povoacao    no    Rio    Negro)    <*-    caa  malo, 

mondd  pilhar.    Sylva  pro  agilandis  v.  capiendis  feris» 
Cmgueira,  Cangoevra  (S.  Paulo,  Gachoeira  no  Rio  Tiete)  —  Osso,  os. 
Canhangd,  AcQnhanga,   Oanhacangd   (Rio   de  Janeiro,   Povoacao)  — 

caa  mato,  anhanga  espectro»  diabo.   Sylva  speclri,  diaboli. 


Digitized  by 


Google 


495 

Caninde  (Alagoas,  Ceara,  Povoacao)  —  ave  Canbide,  Arara  azul.  Psil- 

tacus  Araraüna. 
Canomd  (Alto  Amazonas,   Povoacao)  —  caa  raato,    oba  folha.    Sylva 

spissa. 
Capana  (AUo  Amazonas,  Rio)  — 

£apanim#  (Minas,  Povoacao)  —  ctfö  vc\n\o  >  panemo  esteril.  Sylva  slerilis. 
Capibari,  Capivary  (Rio,  Lagoa,  Fazenda  etc.)  —  caa-pe-i,  herba  ad 

viam   parva;    grama,    uora  senhor,    y  agoa.     Aqua    animatis    Ca- 
piuara,  quod  dominus  graminis. 
Capibaribe,  Capibarype  (Pernambuco,  Rios)  —  Pt/pe,  ype  lugar.  Locus 

animalis  Capivara. 
Capocabana,  Copocabana  (Rio  de  Janeiro,  Povoacao)  —  corruplum  ex 

Indorum  Sacopenopan:  MiHiel.  (?) 
Capuame  (Bahia,  Povoacao)  —  caa  malo,  pudme  em  pe.    Sylva  slans, 

erecta. 
Caracares  (Corrientes,  Lagoa)  —  Caracard  ave  Polyborus  vulgaris. 
Caraguaiahy,  Gravatahy   (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro)   —  Caraguafd 

especie  de  erva.  Bromeliae  spinosae. 
Caraguatatuba,  Cararaffuata-tyba   (S.  Paulo,   Povoacao)  —  lugar  de 

Caraguaid.  Locus  Bromeliarum. 
Cor  aha  (S.  Catharina,  Ribeiro)  —  idem  ac  Caraud,  Bromelia. 
Oarahy  (Rio  de  Janeiro,   Povoacao)  —  cara  balata,  hy  aqua.     Flavius 

Dioscorearum.    Alias:    Icarahy ,    Igarahg,    agoa  aonde  vai  canoa. 

Rivus  scapbam  ferens. 
Carahiba  (Maranhao,  Povoacao)  —  planta  de  Card,  Dioscorea. 
Carahipe  (Espirito  Sanclo,  Rio,  Povoac&o)  —  Aonde  nascem  Oarazes.  Locus 

Dioscorearum. 
Carandd  (Mato  Grosso,  Ribeiro)  —  Carand,  Carandd  palmeira,  Coper- 

nicia  cerifera.  Cfr.  supra  3Ö0. 
Caranda-hy  (Minas,  Povoacao)  —  hy  agoa  da  Carand. 
Carapand  (Para,  Freguezia)  —  mosquito,  Oulex. 
Carauba,  Caraiba,  Caraoba,  Caroba  (Parahiba  do  Norte,  Povoacao)-— 

arvore.  Bignoniaceae.  Altis  corr.  e  Carudba  pasto,  pascua. 
Oararacü  (Alto  Amazonas,   Canal,  alias  Oararapu  cererucaba)  —  ca- 

rard  ave  Mergulh&o.  Cano  de  Mergulh&o. 
Careru-yghcoarana  (AUo  Amaz.,   Rios  Negro,    Uaupes)   —  caa  rerii 

herbae   pro   olla,    yg  coarana  Vertex.   Catdeiroes   da   erva  Carerv. 

(Podostemaoeae  in  scopiilis  nascenles,  e  quibus  Indi  sal  parant.) 
Carinhanha,  Carinhenha  (Minas,  Rio,  Villa)  —  caryca  corre,  anhi  ba- 

slante.   Fluvius  sat  rapid qs. 
Carioca,  Caryoca   (Rio  de  Janeiro,    Fönte   da  Cidade,    Aqueduelo)  — 

caryca  corre,  oca  casa.  Domus  fontis.  Caryocas  nomen  habitanlium 

urbis  Rio  de  Janeiro. 
Cassiquiary  (AUo  Amazon.,  Rio)  —    caa  arvore,  icica  resina,  y  agoa. 

Fluvius  arboris,  quae  res'mam  Elemi  fundit. 
Oat&te  (Rio  de  Janeiro,  Suburbio)  —  cad-t-ete,  sylva  prtmaeva,  genuina. 
Gatinga  (Minas,  Rio)  —  caa-tmga,  mato  claro,  lucido.  Sylva  pcrspkua, 

aeslu  aphylla. 


Digitized  by 


Google 


496 

Gqtole^  Catulez  (Parahiba,  Bahia,  Freguezias)  —  palmeira  Oaiole ,  AtU- 

lea  humilis  Marl. 
Gatü  (Bahia,  Povoac&o)  —  bom,  sadio.    Locus  bonus,  salubris. 
Catuäma,  Caiurdma  (Bahia,  Povoaeäo)  —  muylo  bom.    Locus  opliraus. 
Gaiumby,    Catumbi   (Rio  de  Janeiro,    Suburbio)  —  caa  male,    püuna 

oegra,  hy  agoa.   Aqua  sylvae  obscurae. 
Catunduba  (Rio    de   Janeiro,    11ha)   —  catu  bom,    tyba  lugar.     Locus 

boous. 
Caburi,  Caaburi,  Cauhaburi  (Alto  Amazon.,  Rio)  —  caa  raalo,  £iiri 

palmeira  DiplolijemiuoL  Alias  cauhan,  oacaoan  ave  Faico  caebinoans. 
Cayacanga    (S.    Paulo,   Cachoeira    no    Rio   Curiliba)    — «•    peixe  Polvos. 

Pisßis.  v 

Gayame,  Gayambe  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  ?  ftf/'ti  <wi  frula  de  CVyi/ 

.espriraida. 
Cayary  (Mato  Grosso,  Alto  Amazonas),  —  nome  do   Rio  Madeira   dado 

pelos  lodios.    Sensus:  fluvius  albus. 
Cayru  (Bahia,  Villa)  —  caa  mato,  ird  rael,  hy  agoa.     Alias  cm  quei- 

mada,  Orot  ä  nos.  Sylva  combusla  nostra. 
Ceard,  Ciardt  (Provineia)  —  nome  de  Papagaio:  Milüel. 
Gernambitigba,  Sernambityba  (Rio  de  Janeiro,   Ribeiro)  —  lugar,  cor- 

rego  de  ostras  sernambu  Locus  concharuw. 
Oemeyba  pirera  vulgo  Barrancos  cahidos.  Ripae  fluvii  allae  eorruentes. 
Cemeyba  pyierpe  vulgo  Meios  barrancos.    Ripae  .fluvii  ad  medium   de- 

nudatae. 
Chechuhi,    ChichuJiy^   Jejuhy,  Xixuhy  (Rio  Grande  do  Sul,    Rio)  — 

jucane  traabordar,  hy  agoa.    Fluvius  exundans. 
Chipolö,  Gypoiö%  Xipoto,  Chopotö  (Minas,  Rio)  —  gy  machado,  potu, 

potuu  descaoaar.     Quies  seouris. 
Chorö,  Sorö  (Cearä,  Rio)  —  cororong,  chororom  munnurar.     Fluvius 

fluetisonus. 
Chui,  Chuhy,  Xuhy  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  —  hy   agoa,   chü  ave, 

Anlhus  Chü  Lichtenslein. 
Ghupicay,  (Montevideo,  Rio)  •—  jybyca-hyy  rio  do  inforcado.      Fluviu9 

suspensi. 
Cincurd,  Sincurä,  Cincord  (Bahia,  Sarra  diaaiantina)  — ? 
Go&ane,  Qomwe  (Alto  Amazonas,  Ribeiro)  —  vix  luptee. 
Coaxinguba  vide  Guaxixdiba. 
CQchiuara,   Guchiuara  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  nome  de  Indios  Tupi. 

euchiu  maoaeo,  Pilhecia  Salanas,  uara  Senhor. 
Ooite,  Guite  (Parahiha,   Serra,   Freguezia)  —  CQÜe  erva,   Canoa,   Heli- 

oonia  (foliis  ampüs). 
Coiuana  (Alto  Amazonas,  Canal)  — 
Güluminjuba  (Cearä,  Serra)  —  corumim,  curumim  moio,  juba  amarello. 

Puer  flavus* 
Comandaiuba,    Commandaliva   (Bahia,   Serra,   Povoaeäo)   —  comanda 

feutäo,  tyba  lugar.  Locus  leguminum. 
£o#M4»afi\(Alagoas,  Serra)  —  eaameeng  apresentar,   afy  avo  Alma  do 

gado.  Ubi  conspicis  aves  Coccyzos. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  loeorum.    Con— Cun— .  497 

Congonha,  Congonhas  (Mtnas,   Freguezia)  —   congonha,    xk  de  Para- 
guay, male.  Frulex  theam  paraguariensem  praebens,  Hex  paraguariensis 

et  aliae. 
Copeiä  (Allo  Amazonas,  Furo  do  Yupura)  —  contraclura  pro  Copixaba 

v.  Copixaba  roca.  Sylva  caedua. 
Corumbd  (Goyaz,  Rio,  Povoae&o)  — 
Corumbabo   (Babia,    Povoacäo)  —   corruplum    pro  Xermbabo    animal 

domestico. 
Corumbidra,  Corumbiarä    (Malo  Grosso,  Rio)  —  corumim  moio,  ara 

eis  aqui,  partieula  adhaesiva.    Puer  eeoe. 
Cotegipe  (Babia,  Povoacäo)  —  cotue  lavar,  jtffp*,  ipe  lugar.    Locus  la- 

vandi. 
Coüjuba  (Para,  11ha)  —  CW#  cuya,  juba  amarella.   Vasculuro  flavum. 
Cotindiba,  CoHnguiba  (Sergipe,  Rio)  —  coiuc  lavar,  iba  arvore.     Arbor 

lavatoria.  Arbor  Sapiodus ,  cujus  fruclus  saponem  subministrant.  Alias 

Ouiiityba  locus  arboris  Crescentiae  Cuiele,  unde  Ctäas. 
Cramimua*,  Grantimuam  (Babia,  Rio)  —  coara  buraco,   memom  in- 

seclo  hiz  em  cü.    Locus  Lampyridum  (el  Elateris  noctiluci). 
Oricare,  Quiricare  (Babia,  Rio,  Aldea)  —  cuy  cuia,  tri  mel,  tri  par- 
tieula affirmativa:   en,  sane  vas  melle  plenum.    Alias:  curica  papa- 

gaio,  arpe  em  eima:  Psittacus  aestivus  L.  ia  alto  v.  supra. 
Croahiu    (Ceara,   Rio)   —  coraya   ave,   hg  agoa;    fluvius    avis   Myio- 

theres  Coraya  Spix,  —  Alüs  cruahy:  curud  ave,  hy  agoa:    fluvius 

avis  Ampelis  Colinga. 
Croatd  (Maranhäo,  Aldea)  —  conlractum  e  caragoatd  Bromeliae  spioosae. 
Crumatahy   (Rio   Grande  do   Norle,    Rio,    Povoac&o)  —  conlractum  e 

Curimatd,   Corimbaid,   Curumatd  peixe,  hy  aqua.     Fluvius  piscis: 

Salmo  Curimala  Bloch,  Pacu  argenleus  Spix. 
Cuari,  Coari,  Cuar-hy  (Allo  Amazonas,  Rio,  Lago,  Povoac&o)  —  cud 

baga,   hg  agoa:    fluvius   baccarum.    Alias  a  Quarö,    Quarö   planta, 

Galphimia  brasiliensis. 
Cudojä,  Codayd  (Alto  Amazonas,  Furo  do  Yupura)  — 
Ctäabd  (Malo  Grosso,  Rio,  Cidade)  • —  cuia  vasilha,  aba  criador,  quia 

in  fluvii  ripa  inventae  arbores  Crescentiae  Cuyele. 
Cwate,  Cuiethe  (Minas,  Freguezia)  —  cuia  et  eie  legilima. 
Cidpiranga  (Allo  Amazonas,  Forte)  —  cuia  el  piranga  vermelha:  Vat- 

culum  rubrum. 
Culabande  (Rio  de  Janeiro,  Povoac&o)  —  corruplum:  macui  donde,  pä 

nde  tu  vems?  Unde  venis? 
Cumd  (Maranhäo,  Aldea).    Plantae  laclescentes  Apocyoeae  et  Fici.    In 

lingua  Galibi  Cupd,  Cupö. 
Cunhary  alias  Tauaxatnini  v.  Rio  dos  Engaaos  (Alto  Amazonas,  Braco 

do  Yupura)  —  eunha-r-y  rio  de  fernem 
Ctmhaü  (Rio  Grande  do  Norte,  Pernambuco,  Ribeiro)  — ctmhd  mulher, 

hy  agoa. 
Cunhambeba   (Rio  de  Janeiro,   11ha)   —    eunhd  mulher,    iptba  ohaXa 

Cunhanpepe  v.  Quomambebe   prineeps   tyrannus  anliquorum  Tupi. 

Cfr.  Revisla  trimensal.  Ser.  IL  Vol.  6.  p.  517. 

63 


Digitized  by 


Google 


498  Tupi:    Nomina  lucorum.    Cup — Gip — . 

Cupati  (Allo  Amazonas,  Serra)  — ?  cupu  arbore  fructu  eduli  Apocyoea? 

(an  Ooupa  Galibi?),  Um  nasus,  caraibice  fructus. 
Cupifura  (Parahiba  do  Norle,    Povoacäo)  —  Cupi,  Copii,  Cupim,  Cu- 

pia  inseclo  Termes  fatale  e  seu  formigueiro,  purum  verter:    Formi- 

gueiro  invertido.    Formicetum  dirutum. 
Cupioba  (Bahia,    Povoacäo)  —  cupi  formigueiro,    oba  folha,    veslido. 

Regio  obtecta  formicelis. 
Curapa  (Bahia,  Ribeiro)  —  cupi-rapo  formigueiro  levado.     Alias  deri- 

vatur  a  corupa  crux. 
Curitiba,  Curityba,  CuriHva  (S.  Paulo,  Gidade)  —  curi  arvore  Pmheiro 

do  Brazil,  tyba  lugar»  Locus  Araucariae  brasilianae. 
Curmatahy  (Minas,  Rio,  Freguezia)  —  vide  Crumatahy. 
Curu,  Coro  (Cearä,  Povoacäo)  —  especie  de  Lagarlo. 
Curustu-ygarape  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  —  Rio  da  cruz,  corupa. 
Curud,    Curuhd    (Pars,   Rio)  —  palmeira   de   diversa  especie.     Allalea 

spectabilis,  Syagrus. 
Curuaiü  (Cearä,  Povoacäo)  —  rio  da  palmeira  Curud  ou  da  ave  Co- 

reua,  Ampelis  Gotinga. 
Qwruhalinga  (Parä,  Povoacäo)  —  ave  Ooreua  branca. 
Curupd,  Gwrupd  (Pari,  Villa)  —  curud  palmeira,  cury  tinta  preta  pars 

pintar    as    cuias  (de    huma    arvore  Ilicinea);    iba   arvore.    Aliis  a 

voce  curuba  sarna,  pustula. 
Cururipe  (Alagoas,  Ribeiro)  —  cururu  amphibio  sapo,  ype  aonde.   Locus 

bufonum. 
Cururu  (Rio  Grande  do  Norle,  Rio)  —  sapo,  bufo. 
Cutiay  Cotia  (S.  Paulo,  Freguezia)  —  Culia  animal,  Dasyprocla  Aguti. 
Cutundüba  (Rio  de  Janeiro,  11ha)  —  idem  ac  Cotindiba. 
Cuzary  (Parä,  Barreiros)  —  nome  de  huma  tribu  de  Indios  Tupi. 

Embaü,  Embahy  (S.  Catharina,  Rio)  —  embeu  arvore,  ky  agoa.    Flu- 

viu8  arboris  Guatteriae,  ex  ordine  Anonacearum. 
Embituba   (S.  Calharina,   Povoacäo)    —   locus  tyba,   arboris  Embei  s. 

Gualleriae. 
Embotetui  (Malo  Grosso,  Rio  alias  Mondego)  —  inimbo  fio,  cordel,  laco 

tut  ave.  Laqueus  pro  psittaco. 
Eviratiba,  rede  Ymyra-tyba  (Allo  Amazonas) —  locus  arboribus  conßilus. 

Garopaba  (S.  Calharina,    Povoacäo)  —  caraoba   arvore,   pabe  ludo. 

Locus  arboribus  Caraoba,  Bignoniarum,  plenus. 
Gempapo,  corruplum  Ginepabu   (Bahia  et  alibi,   Povoacäo)  —  arvore, 

Genipa. 
Gerema,  Jurema  (Bahia,  Fazenda)  arvore,  Acacia  Jurema. 
Geribatyba  (Rio  de  Janeiro,   Povoacäo)  —  geru,  jeru,  qferu  papagaio, 

tyba  lugar,  iba  arvore.  Locus  arborum  in  quibus  Psillaci  nidulantur. 
Geru  (Bahia,  Aldea)  —  papagaio,  Psillacus  (qferu). 
Giboia,    Giboya,   Jiboya,   Jyb-boya    (Bahia,  Serra)  —  boya  cobra, 

jyb,  quae  procumbit,  descendit,  Boa  Cenchria. 
Giparand,  Gyparand  (Mato  Grosso,  Rio)  —  Rio  do  machado  (gy)- 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.    Gir— Guai— .  499 

Giräo  (Alto  Amazonas,  Cachoeira  do  Rio  Madeira)  —  terraco  sobre  Cor- 

quilhas.  Pygma  ex  asserculis.  Casa  de  sobrado. 
Giiicaparana,  Jitica-Jetica-parana  (Para,  Rio)  —  jetyca  balata,  paranä 

grande  rio.  Fluvius  tuberum. 
Goajaratuva  (Alto  Amazonas,  Praya)  —  goajeru  arbusto  Chrysobalanus 

Icaco. 
Goitacazes,  Goyatacäs  (Espirilo  Santo,  Aldea)  —  vix  vocabulum  tupi- 

cum.    Derivatur  a  goata  caminhar,    caa  sylva.    Varnhagen  Hist.  do 

Brazil  I.  101. 
QoraWa  (Parahiba  do  Norte,  Povoacao)  —  corruplum  pro  Guira-Guira 

vel  Bira-Bira  ave  Vireo  olivaceus  Gray.  —    Aliis  corruplum  pro 

Gurupira  especlro,  diabo. 
Gayanna  (Pernambuco,  Rio,  Villa)  —  ? 
Goyaz  (Provincia,  Cidade)  —  Indios  camponezes  vide  supra  p.  49«  sub 

voce  Gua**), 
Grajehu  (Maranhao,  Rio,  Villa)  —  card  batatt,  je  uü  eu  corao:    ego 

edo  tubera. 
Gramaciö  (Rio  Grande  do  Norte,    Rio,    Aldea)  —  contraclum  e  guara 

ave,  ceiya  rebanho.  Examen  avis  Guara,  Ibis  rubrae. 
Grommame,  Guaramama  (Parahiba,  Rio)  —  guara  ave,   mdme  lugar. 

Locus  avis  Ibis  rubrae. 
Grapiuna  (Bahia,  Rio)  —  guara  ave,  pe  caminho,  una  preta:  avis  Ibis 

nigra  ad  viam.  Aliis:  cara  balata,  pe  caminho,  una  preta,  Dioscorea 

nigra  ad  viam. 
Gratdku  (Rio   de  Janeiro,    Povoacao)  —  conlractum  e  caragoaia-hy\ 

aqua  Bromeliarum. 
Gravatd  (Rio  de  Janeiro,  Forte)  —  contraclum  e  Caragoatä. 
Gravatä-hy  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro)  —  rivus  Bromeliarum. 
GroaMras  (Rio  Grande  do  Nqrte,  Lagoa,  Aldea)  —  ? 
Grugueia,  Gorgu&a,  Gurguia  (Piauhy,  Povoacao)  —  ? 
Grugungiy  Grugunghy  (Bahia,  Ribeiro)  —  mutatum  e  Gurundi  ave,  hy 

agoa.   Rivus  avis  Tachyphoni. 
Grapiuna  (Parahiba,   Ribeiro)  —   contraclum   e  curupira  espectro,  una 

pretou  spectrum  nigrum.    Aliis  e  Ourumm  mozo,  una  preto,  infans 

niger. 
Guacenduba    (Maranhäo,   Districto)    —   contractum   e  guaxinim  animal 

Cachorinho  do  mato  et  tyba  lugar.  Locus  Galiclis  viltatae. 
Guahy  (Bahia,  Ribeiro)  —  gua  variado  de  cöres,  hy  agoa.  Aliis:  cua- 

hy  agoa  de  cinlura.  Aliis  guaia-hy  agoa  de  caranguejo.    Locus  dis- 
colorius,  cinctus,  cancri. 
Guahibe,  Guaibe  (S.  Paulo,   Mato  Grosso,   Rio  de  Janeiro,    Maranh&o: 

Ilha,  Lagoa)  —  lugar  de  caranguejo,  locus  cancrorum. 
Guaicuhy,  Goamihy  (Minas,  Rio)  —  goaimi-hy  Rio  das  Velhas. 


•)  Vielleicht  hängt  der  Name  Goya%,  eben  so  wie  Goyarma,  mit  einem  ge- 
meinsamen Ausdrucke  Coua,  Goua,  Goa  für  Verwandte,  in  den  Dialekten 
der  Ges-Sprachen  zusammen. 


Digitized  by 


Google 


500  Tupi:    Nomina  locorum.    Guai— Guar—. 

Guaicurituba  (S.  Paulo,    Cachocira    no    Rio    Tiete)  —  Locus    Indoram 

Guaicurüs. 
Guaipacare  (S.  Paulo,  nunc  Villa  de  Lorena)  —  ? 
Guaira  (Rio  Grande  do  Sul,  Villa)  —  ? 
Guaitica,  Guaitdca  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  ? 
Guqfahy  (Rio  Grande  do  Norte,  Rio)  —  idem  quod  Guahy. 
Guajard  (Para,    Bahia,    tribus  de  Indios)  —  cud  pintado,  udra  senbor; 

viri  picli. 
Guajeru,  Guajiru,  Guajurä,  Goqjura,  Abajeru  (Parahiba,  Pari,  Mato 

Grosso,  Ribeiro,  Povoac&o)  —  arbusto,  Chrysobalanus  Icaco. 
Guamä  (Part,  Rio)  —  ? 
Guammdme  (Geara,   Serra)  —  cud  mamäne  cingir  a  cinta.   Indi  ciocü 

cingulo  plumarum. 
Guandü  (Rio  de  Janeiro,  Rio)  —  recüus  Coandü,  animal  Ourico  cacheiro, 

Cercolabes  prehensilis. 
Quaneky  (Rio  Grande  do  Norte,  Rio)  —  pro  nhdnehy  agoa  que  corre; 

aliis:  eis  agoa!  Aqua  fluens,  en  aqua. 
Guanhdent  (Minas,  Rio,  Povoac&o)  —  ? 
Guapaix  v.  Guapehy. 
Guapehy,  Guapy  (Mato  Grosso,  Rio)  —  hy  rio,  pe  que  caminha,  gu* 

pelo  campo.    Fluvius  campeslris. 
Guapore  (Mato  Grosso,  Rio)  —  pari  Cataracta.    Sensus:    gua  campo, 

cachoeira  no  campo;  aliis  ua,  oa:  eis  cachoeira. 
Guarambary  (Paraguay:  Povoacäo)  — 
Guard  (Bahia,  Ribeiro)  —  ave,  Ibis  rubra. 
Guarabira,  Guara-bvra  (Parahiba,  Povoacäo)  —  ave  bira  (conrupluro  e 

guira)  guard,  avis  Ibis  rubra. 
Guarapoyava  vtdc  Aracoyova. 
Guaracu-hy   (Rio  de  Janeiro,    Ribeiro)  —  guara  acu  hy:    aqua   avis 

Guard  magnae  aut  avis  Guard  aqua  magna. 
Guara-hy,  Guara-hu  (Parahiba,  Ribeiro)  —  agoa  de  ave  Guard. 
Guaramata-hy  (Rio  Grande  do  Norte,  Rio)  —  vide  Oorumatahy. 
Guaranhuns  (Pernambuco,  Serra)  — ?  nome  de  Indios,   uara-anhü  ho- 

mens  de  campo,  viri  oampestres. 
Guarani,   plural  Guarams  —  Indios  (\wra,  godra)  senhores  da  terra, 

guerreiros. 
Guarapari  (Bspirito  Santo,  Rio,  Morro)  —  guara  ave,  apdre  volu,  av» 

circuilus. 
Guara-piranga  (Minas,  Povoacäo,  Alto  Amazonas,  Barraneos  no  Rio  Ma- 
deira) —  avis  Guard  rubra. 
Guarapuava  (S.  Paulo,  Villa)  —  ave  guara  puame  em  pe.    Aliis  ely- 

tnologia  ab  arapud,  abelha  de  terra. 
Guaratiba,    Guaratuba  (S.  Paulo  Villa,   Rio  de  Janeiro   Fregnezia)  — 

lugar  da  ave  Guard;  locus  avis  Ibis  rubrae. 
Guaratmguetd  (S.   Paulo,  Villa)    contractum   e  coarafy  so!,   Hm  Arn, 

goata  caminhar.    Locus  unde  sol  cursum  vergit  (victnus  tropico  Ca- 

pricorni). 
Guariba,  Guaribas  (passim)  —  Simia  Mycetes. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Nomina  locorum.    Guax — Hyap — .  501 

GuaxhuUba}  Coaxinguba,  Cuqjinguba  (Rio  de  Janeiro,   Povoac&o)  — 

arvore  Lombrigueira.   Arbores  generis  Pharmacosyces. 
Guiriry,  Guiriri  (Par4,  Rio)  —  cui,  vazüha,  tri  mel,  hy  agoa.  Fluviua 

vasis  melle  pleni.  Guiriri  est  Palma  Diplothemium  marilimum  et  aliae. 

Alias  guhi  debaixo,  subtus,  infra. 
Gupiara,  Cupiara  (Minas,  Povoac&o)  —  lugar  de  minerar.   Vox  a  Pau- 

Ii8ti8  inlroducta :  guirpe  infra,  ara  significatio  actus. 
Gurahiras  (Ceara,  Riacho)  —  ? 
Gureo  (Rio  Grande  do  Norte,  Povoac&o)  —  ? 
Gurguea  (Piauhy,  Rio,  Povoaca\o)  —  ? 
Guriguacuru  nome  original  do  Rio  Negro,  tributario  do  Amazonas,  antes 

dos  Portuguezes  haverem  penetrado  neste  paiz:  Mitlief  1.  435. 
Gurmhem,    Gurunhem   (Parahiba,    Povoac&o)   —  corruptum  pro   giHra 

nheem,  ave  que  falla. 
Gurvpä  (Par4,  Villa)  —  fitymologia  valde  dubia.    Guira  pupe  lugar  do 

ave.    A1Ü8  Gurupd,    in  terrie  Amazonicis   nomen    arborum    generis 

Licaniae. 
Qwrupatuba  (Par4,  Rio)  —  item  Gwrupi-tyba  locus  arborum  Lioaniae. 

Aliis:  Curuba  sarna,  pustula,  Scabies. 
Gurutüba  (Minas,  Serra,  Rio,  Povoaeio)   —  corruptum  pro    Gurityba 

lugar  da  arvore  Piriheiro,  locus  Araucariae. 

Bi,  Hy,  7,  lg,  Igh,  Y,  Yg,  Yh,  Hu,  U  —  agoa:  vide  composita  di versa. 
Hibiappaba,   Ipiapäba    (Ceara,    Cordilheira)  —  iby  terra,   pabe   tudo. 

Terreno  descoberto.   Omne  terra. 
Hibiraribe  (Par4,  Aldea)   —  ymira,  ybtra  mato,  ipe,  ype  lugar.    Locus 

sylvestris. 
Hiboafu  (Ceara,  Povoacäo)  —  hy  agoa,  moacu  quente,  aqua  calida. 
Hicatu,  Hy-catu,  Ygcatu,  Icatu  (Maranhäo,  Villa)  —  agoas  boas. 
Higuacu,  Hyguacu,  Yguapu,  Iguacu  (passim)  —  agoa  grande. 
Higuarapu,  Jguarapu  (Pernambuco,  Rio,  Villa)  —  lgara^  Ygara  canoa 

de    guerra    (ygh-uara    senhor    da    agoa)    apu    grande.      Scapha 

magna. 
Hinhagabahy  (S.  Paulo,  Ribeiro)  —   pro  Arihingaba-hy  agoa  cheia  de 

ave  Anhinget,  Plolus  Aninga.  Alias  da  planta  Aroidea  Aninga. 
HM,  Hytü,  Ytu,  Itü  (S.  Paulo,  Cid  ade)   —    Cachoeira   no    Rio  Tiele, 

verbo:  aqua  fraeta. 
Hivituruhy,    ffivitxyahy,    Ybyturuhy  (Minas,    districtus   Serro  Frio)  — 

ybytu  venlo,  tuy  frio.    Ventus  frigidus. 
Hottinga,  Ottinga,  Utinga,  Ytmga  (Minas,  Ribeiro)  —  agoa  clara.  Aliis 

Hy-iia-tinga ,  agoa  de  pedras  ciaras.  Abundat  topaziis  Pincos  dt  agoa 

dictis  nitidissimis. 
Hyava  —  hy  ava  pae  d'agoa,  lama;  limus.  Idem  ygava. 
Hycoara  —  buraco  d'agoa,  fönte;  fons. 
Hycoarana  —  sorvedouro  do  rio;  vortex. 
Bygapo,  Hyg-apo  —  alagadico,  terreno  inundado. 
Hyapura,  Japurd,  Yupvrä,  Jupurä  (Amazonas,  Rio;  Hispanis  Caquetä) 

—  Japuru  concha. 


Digitized  by 


Google 


502  Tupi:    Nomina  locorum.    Hyp—Ima — . 

Hypiaughuky  (Mato  Grosso,  Ribeiro)  —  Obscurum :  yby  lerry,  äuge  ba- 
stante,  hy  agoa.  Aliis  y  eis,  piau  peixe,  hy  aqua. 

Ifypaua,  Ipaue  corr.  e  hy  pabe  tudo  agoa;  donde  os  Brazileiros  uaio 
da  voz  paues  para  qualquer  agoa  estanque  ou  alagadissa. 

lbare  (Mato  Grosso,  Rio)  —  ? 

Jbiapaba  v.  Eibiappaba. 

Ibicui,  Fbycui  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  —  yby-cui  terra  moida,  area. 

Arenae. 
lbira-puita  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  —  ymira  arvore,  poite  patarala: 

fabula  de  ligno,  arbore.  —    Aliis  ymira,  po  ramo,  ita  pedra.  Arbor 

rami8  lapideis. 
lbitipoca    (Minas,    Freguezia)    —   Ybytu  vento,  poca  rebenta:    ventus 

erumpit.  Aliis  ybytu-oca  casa  de  vento. 
lbitwruna,    Ybytruna  (Minas,  Serra,    Povoacao)  —  ybuiu  una  nuvem 

preta.   Nubes  nigra,  coelum  obfuscatum. 
Iboipiünhi  (S.  Catharina,  Rio)  —  ipui  delgado,  piter,  sorver,  hy  agoa. 

Tenuis  potus.  Aliis  iboi  cobra  pequena,  piter  sorver,  hy  agoa.  Ser- 
pens parvulus  bibit  aquam. 
Icabaquä,  icabaquam  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro)  —  icdba  gordura, 

cua  cinlura.  Adeps  in  paleare  bovis. 
lpäna,  Issana  (Amazonas,  Rio)  —  ? 

Icapära  (S.  Paulo,  canal  sinuoso)  —  hy  agoa,  japdra  torla. 
Icapö  (Alto  Amazonas,  Rio)   —  Derivalio  incerta:  hy  agoa,    caa-poam 

de  ilha8  —  igara-po  dedo  de  canoa  (remo)  —  hy,  caa-po  lenha. 
lcarahy  (Rio  de  Janeiro,  Aldea)  —  lgara-hy  agoa  de  canoa. 
lcatü  (Maranhäo,  Cidade)  —  hy,  catu  bom.  Boas  agoas. 
Icö,  Ycö  (Ceara,  Villa)  —  lco  arvore  da  familba  das  Capparideas.    Co- 

licodendron  lco  Mart. 
Igdhiba,  Ingahiba  (Rio  de  Janeiro,  Bahia)  —  arvore  Engä. 
lgarape-mirim  (Pari,  Villa,  Furo,  Canal)  —  ygara  scaphae  pe  via,  mi- 

rim  parva. 
Igatimi,  Jguatimi  (Mato  Grosso)  —   contraclum  ex  ygara ,  canoa,  (im 

rostro,  bico. 
Igrapiuna,  Igarapiuna  (Bahia,  Aldea)  —  canoa  preta. 
Igud  (Rio  de  Janeiro,  Povoacao)  —  hy  agoa,  gua  variado  de  cor,  aqua 

versicolor. 
lguabe,  Iguape  (Rio  de  Janeiro,  Povoacao;  S.  Paulo,  Rio,  Villa;  Bahia 

Aldea)  —  pe  perto  de  agoa  etc. ;  prope  aquam  versicolorem. 
Iguard,  Hyguarä  (Maranhäo,  Ribeiro)  —  rio  da  ave  Ouard,  Ibis  rubra. 
lguarapu,  Hgguaracü,  Iguara-acu  (Pernambuco,  Rio,  Povoacao) — Ca- 
noa grande. 
Iguara-hy-apu  (Mato  Grosso,  Rio)  —  Rio  da  canoa  grande. 
ljui,    Hy-chui  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  —  Chat,  Chü  ave.    Fluvius 

avis  Anthi  Chü. 
Imahuri,    Maruhy    (S.   Catharina,   Rio,    Povoacao)   —  Maru,    Mari, 

Umari,  Imari  arvore  Leguminosa,  legumine  carooso  eduli,  Geoffraea 

superba  etc. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.    Imb — Ipo — .  503 

Imbähy  (Rio  de  Janeiro,  Ilba)  —  hy  agoa,  imbe  arbusto,  planla,  sipo. 

Frulex  ex  ordine  Aroidearum,  Philodendri  spec. 
Imbdhu  (S.  Calharina,  Ribeiro)  —  idem. 
Jmbauhi  (S.  Paulo,  Ribeiro)  —  idem. 
Imbe  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  Aroidea  in  margin  e  rivorum,  Philo- 

dendron  et  aliae. 
lmbiriri  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  Imbiri  (contractum  ex  Imyra  et  i, 

lignum  tenue)  in  prov.    Rio  de  Janeiro  est   nomcn   plantae   Cannae 

glaucae,    quae  in  prov.  septenlrionalibus  Mbeeryi  audil.  Item  Imbiri 

vocantur  frutices  palustres  multiramulosi  Bsterhazyae. 
Jmbirupü  (Mato  Grosso,  Cataracta  no  Rio  Pardo)  —  lmbira,  Embyra 

com  pro  imyra,  acu  grande,  arbores  magnae    ventricosae    Bomba- 

cearum,  cortice  tenaci  deduclili.      (Xylopia  frutescens,  Funifera  ulilis 

et  aliae  plantae  quoque  Imbira  audiunt). 
Irhbitüba,  Embituva  (S.  Calharina,  Povoacäo)  —  tyba  lugar  de  Imbe. 
lmpuca  (Bahia,  Povoacäo)  —  contractum  ex  ia  fruta,  pooca  apanhar, 

colligere  fruclus. 
Indaidy  Andaiä  (Minas,  Povoacäo)  —  palmeira,  Attalea  compta  Mart. 
Indaiatuba  (S.  Paulo,  Freguezia)  —  tuba,  tyba  lugar  da  palmeira  Attalea. 
Indarahy,  Indrahy,  Andarähy  (Rio  de  Janeiro,  Povoacäo)  —  andira 

morcego.  Fluvius  vespertilionum. 
Inga  (Parahiba,  Povoacäo)  —  arvore,  Inga  genus  Mimoaearum. 
Ingahy  (Minas,  Povoacäo)  —  agoa  da  arvore  Inga. 
lnhambupe  (Bahia,  Rio,  Villa)  —  lnhambü,  Injambü,    Anhambü  ave, 

pe  lugar.    Locus  avis  Crypturi  Talauba,  Pezi  Niambü  Spix. 
Inhamuz  (Parä,  Aldea)  —  corruplum  ex  lnhambü. 
Inhangä   (Rio   de  Janeiro,  Ribeiro)  —  mutatum  e  nianinga  mosquilo, 

culex.  Aliis:  compositum  e  anhu  campo  et  ingd  arvore. 
Inhancica,  lnhanzyca  (Minas,  Povoacäo)  —  Inga  arvore,  ycyca  grude. 

Gummi  arboris  Ingae  (Acaciae). 
Inhaüma  (Rio  de  Janeiro,  Freguezia)  —  ave  vulgo  AJicorne. 
Inhomtrim,  Anhaemirim  (Rio  de  Janeiro,  Povoacäo)  —  anhu,  inhu  campo, 

mirim  parvo:  Milliel.  Aliis:  anhomime  merim  escondido  parvo. 
Jnhumufu  (Rio  de  Janeiro,  Lugarejo)  —  anhu-goacü  campo  grande. 
Itthutrunahiba,  Juiurnahiba  (Rio  de  Janeiro,  Lagoa)  — 
Insuä  (Mato  Grosso,  Serra,  PovoacAo)  — 
Inussü  (Cearä,  Povoacäo)  —  hy-acü. 
JnzUy  Inxü,  Exu  (Pernambuco,  Povoacäo)  —  vix  lupice.   dzu  aqua  in 

dialeclis  Ges. 
Ipanema,  Ypanema  (S.  Paulo,  Ribeiro,   Lagoa,  Povoacäo)  —  panemo 

vazio,  debalde,  esteril.  Vacuum,  frustra,  sterile. 
Iparannd  (Allo  Amazonas,  Freguezia)  —  hy  paranna  agoa,  que  corre 

ao  mar  ou  grande  rio. 
Ipiranga  (S.  Paulo,  Povoacäo)  —  hy-piranga  agoa  roxa. 
Ipitanga  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro,  Povoacäo;    Bahia  Povoacäo)  —  hy 

agoa,  piler  sorver,   anga  cheiro.    Ubi  nascitur  Pitanga  frutex  Myr- 

tacea,  fruclu  eduli,  Stenocalyx  (olim  Eugenia)  Michelii. 
Ipocone,  Pocone  (Mato  Grosso,  Villa)  —  nome  de  Indio. 


Digitized  by 


Google 


504  Tupi:    Nomina  locoruaa.   Ipo— Ita — . 

Ipoeira  (Goyaz,  Lago)  —  hy  agoa,  puyr  relirada. 

Jpojuca  (Pernambuco,  Rio,  Freguezia)  —  hy  pupi  joca  agoa  em  que 

lavar. 
Ipopoca  (Parahiba,  Rio)  —  hy  pocopu  alcancar  seil.  paranoL  Bio  ,  que 

passaodo  a  Lagoa  Äbiahy  alcanca  o  Oceano. 
Iporanga  (S.  Paulo,  Freguezia)  —  agoa  bonita,  poranga. 
/partne,  Ippanne  (Malo  Grosso,  Rio)  —  ? 

Ipuca  (Rio  de  Janeiro,  Aldea;  Ceara,  Villa)  —  agoa  risooha,  puca. 
Irariä  (Para,  Canal)  —  yra  mel. 
Irqjä  (Rio  de  Janeiro,  Freguezia)  —  yra  mel. 
Jrapirang,  Yra  piranga  (Bahia,  Rio)  —  mel  roxo. 
Irapuan,   Yra  apoan  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  —  favo  de  mel   con- 

vexo. 
Iriqtririqui  (Para,  Rio)  —  yra  mel,  ker  dormir,  ike  aqui;  alias  compo- 
situm cum  guiri  pro  guira  ave,  aut  gtnri  infra. 
Iriri  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  yra  mel,  rece  v.  tri  por  causa;    ahis 

yra-r-hy  agoa  de  mel;    aliis  Iriri  seil,  iba   arvore   cuios  flores  as 

abelhas  frequent&o,  Cenlrolobium  robustum. 
Iriri-hy  (S.  Caiharina,  Ribeiro)  —  rio  da  arvore  Iriri. 
Iriri-tybä  (Espirito  Santo,  Rio)  —  lugar  da  arvore  Iriri. 
Iriruäma,  Araruäma  (Rio  de  Janeiro,  Lagoa)  —  am  espremer,  yra  mel. 
Jrituia  (Para,  Freguezia)  —  mel  cor  de  sangue  tuy,  tuguy,  mel  rutilum. 
Iriüanä  (Para,  Rio)  —  yra  mel,  goene  vomitar,  mel  vomificum. 
Irupuy,  Iruzui  (Pernambuco,  Ribeiro)  —  yra  mel,  ftiü  masligar. 
Jssaica  (Rio  Grande   do  Sul,  Ribeiro)   —  ycyca,  iceca  grude,  gummi, 

resina. 
Itabaiana,  Ilabahianna  (Bahia,  Serra,  Villa)  —  ita,  lapis,  rupes,  aba 

vir,  oane  jam  nunc.   (Vir  in  saxum  mutatus).  Aliis:  Y-taba-oane: 

sua  (viri  cnju8dam)  domus. 
liabapoana  (Espirito  Santo,  Rio)  —  ita,  aba,  apoan  convexo.    Aliis: 

hy  agoa,    iaba  aldea,    apoan.    Aqua  prope   domum  v.  vicum  ro- 

lundum. 
Itabatingahy  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro)  —  itabatinga  v.  tauatinga 

barro  branco;  fluvius  ex  argilla  alba. 
Itäberava  (Minas,  Serra,  Freguezia)  —  ita  berab  pedra  chamejanle,  bri- 

Ihante.  Mons  fulgurans,  coruseaas. 
Itabira,  Itaübira,  Itabirapu  (Minas,    Monlanha,   Villa)  —  elymologia 

praecedens. 
Itaboca  (Para,   Cachoeira  no  Rio  Tocantins)  —  ita  poc  pedra  arreben- 

tada;  saxum,  mons  ruptus. 
ItaboraM  (Rio  de  Janeiro,  Villa)  —  ita  pedra,  pora  denlro  de,  hy,  agoa. 

Föns  e  rupe. 
Itabuca  (Rio  de1  Janeiro,  Ribeiro)  —  idem  quod  Itaboca. 
Ttaca  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  ita,  aca  corno.     Lapis  cornulus. 
Itacaciba  (Espirito  Santo,  Porto)  —  ita,  aca,  iba  arvore. 
Itacähxxma  (Goyaz,  Povoacao)  —  Uay  aca,  hy,  una.  Föns  e  saxo  cor- 

nuto  nigro.    Recliuß:  ita,  ky,  una  pedra  de  fiar  preta. 
Itacambira,  Itucanibira  (Minas,  Serra,  Rio,  Freguezia)  —  Etymologiae 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.    Ilac— Jlao— .  505 

diversae:  iia  saxum,  cm  sylva,  guira  avis;  —  1/«,  <ww,  yra  mel; 

—  tVa,  cama-hy-ira  saxum,  lac,  mel;  —   tucano  ave,  embira  pro 

embiära  caza:  locus  ubi  Rhamphasli  capiuntur. 
Ilacaratu  (Pernambuco,   Potoaeäo)  ~  pro  Ila-ky~catu  pedra  de  fiar 

boa.  (Aliis  ita-r-aca-calu  pedra  cormida  bba). 
Itacatiba,  Itaciba  (Espirito  Sanlo,  Ribeiro)  ita-ky-tyba  lugar  de  pedra 

de  fiar. 
Itacohimi  (Minas,  Monlanha  el  alibi)  —  ita  curumim  pedra  (com)  moza. 

Rupes  minor  (prope  cacumen). 
Itacurtifu  (Rio  de  Janeiro,  llba)  —  ita  curucd  pedra  craz. 
Itaguapaba,  Tacasava  (S.  Paulo,  Silio,  Caehoeira  no  RioTiete)  iiagua, 

tayua  barro  vewelbo,  faba  cavado.    Argilla  rubra  exoavata. 
Itaguahy  (Rio  de  Janeiro,  Rio,  Villa)  < —  agoa  do  barro  vermelho. 
liaguira,  Itiquira  (Malo  Grosso,  Rio)  itykera  lixo,  agoa  cheia  de  im- 

mundicias.  Rivus  plenus  confervarum.  —  hy  Hquyra  agoa  mislurada. 
ltähim  (Piauhy,  Ribeiro)  —  ita-hy  pedra  (na)  agoa. 
Itahy  (S.  Paulo,  Caehoeira  no  Rio  Tiete)  -*-  idein  ao  praecedens. 
ItaJäpe  (Bahia,  Rio,  Lagoa)  —  ita  pedra,  hy  agoa,  pe  caminho.  Fluvius 

inier  lapides. 
Itaipaba,  Jtaipabe  (Mioas,  Povoacao)  —  ita  pedra,  pabe  tudo,  Ubique 

rupes. 
Itaipu,  Ilapuig,  Taipu  (Rio  de  Janeiro,  Freguezia)  —  ita  pedra,  tyapü 

que  soa;  lapia  (melallum)  so n ans,  campana. 
Itajahy(S.  Paulo,  Rio;  S.  Caiharina,  Freguezia)  —  iaja  erva,  hy  agoa: 

fluvius  herbae  Taia  v.  Taioba ,  Caladii.    Aids:   Uäxi  formiga  ver- 

melha,  hy  agoa,  fluvius  fbrmicarum. 
ltqjuba  (Minas,  Freguezia)  —  ita  pedra,  juba  amarella,  ouro.    Aurum, 

roonela. 
Ilqfurü  (Rio  de  Janeiro,  Lago;  Minas,  PovoacJu)) — ita  pedra,  juru  boca. 

Rupes  cavernosa. 
Itamaraca  (Pernambuco,  llha)  —  ita  pedra,  maraca  caseavel.    Tintina- 

bulum,  campana. 
Itamarandiba  (Minas,  Rio)  —  pequenas  pedras  mexidas:  Milliel  1.  489. 

Aliis  ita  pedra,  marande  desproposüa,  ma,  iyba  lugar.    Locus  ru- 

peslris  incommodus. 
Itamarati  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  — 

Itambe  (Minas,  Serra,  Po?o*c&o)  —  ita  pedra,  paimbe  aspera. 
Itambi,  Itamby,   Tamby,    Tampu  (Rio  de  Jane4rot  Freguezia)  —  ffy* 

(t)amby  agoa  de  muco  (Conferva?  Amby  signifioal  quoque  auecum 

mucilaginoauna  ex  arboribus  stillanlem,  unde  Ambaiba,  Cecropia). 
Itangud  (Minas,  Rio,  Povoacao)  —  ita  pedra,  guä  variada  de  cöres* 
Itanhaem,  Itanhem  corruplum  pro  Ita-nheeng  pedra  que  falla,   echo. 

Aliii  ita  nhaeni  pralo  de  ferro,  discus  ferreus. 
Itanhas  (Ceara,  Aldea)  —  tanha  dente,  dena. 
Itanbenga  (Rio  de  Janeiro,  llha)  —  iia  nheeng  pedra  que  responde, 

falla,  eebo. 
Itaobira  (Minas)  vide  Itabfra. 

Itaoca  (Rio  de  Janeiro,  Povaaeao)  ~  QCU  domus.   Casa  de  pedra. 

64 


Digitized  by 


Google 


&Ö6  Tupi:    Nomina  locorum.    Itao — Itaqua — . 

Kaocaia    (Rio  de  Janeiro,    Povoacäo)  —  aia  salubm.     Casa  de    pedra 

sadia. 
Itaorna  (Rio  de  Janeiro,  Lugarejo)  — 
Itapacaroya,  Itapocoroya  (S.  Catharina,  Enseada)  —  contraclum:  Ha, 

opoc  oroigang,  pedra  que  se  fende  esfriando.   Saxum  quod  disruni- 

pilur  frigescens  (calx). 
Itapanhuacanga,  Tapanhoacanga  (Minas,  Povoacäo)  —  tapanhuna  negro, 

acanga  cabeza.  Caput  aethiopis.  Ha  appellalur  minera  martis,  germantce 

Glaskopf. 
Itapagipe  (Pernambuco,  Ribeiro)  —  pro   Hytapygipe  caminho  pelo   rio 

fundo,  de  vadear;  vadum. 
Itaparica  (Bahia,  Ilha)  —  Ha  maricä  pedra  barriguda,  rupes  venlricosa. 

Aliis  corrupium  e  tamacarica  tolda  de  canoa;    tegumen,   tympanum 

aeaphae. 
Itapararoca,  Ilaporeroca  (Bahia,  Povoacäo)  —  casa  de  pedra  qoebrada. 

Aedes  lapidea  diruta  (jporoc). 
Itaparod  (Bahia,  Villa)  -*-  Ha  paragoa  pedra  de  papagaio. 
Itape  (Espirilo  Santo,  Villa)  —  Ha  pedra,  pe  no  caminho. 
Jtapecerica,  Itapyciriccf  (S.  Paulo,  Minas,  Povoacäo)  —  t'te,  py  ceryca 

aonde  ae  cahe  escorregando.  Mons  via  lubrica.  Aliis  mons  cum  fönte. 
Itapema  (S.  Paulo,    Cachoeira  no  Rio  Tiete)  —  Ha  ipeba  pedra  chata. 

Rupes  planae. 
Itqpetettinga,  Itapetimnga  (S.  Paulo,  Villa)  —  Ha  pe  tining  caminho 

de  pedra  seeca.     Via  super  saxa  sicca. 
Itapeva  (S.  Paulo,  Villa)  —  idem  ac  Itapema. 
ItapichS  (Minas,  Arrecifes  do  Rio  Sapucahy)  —  Ha  tapiche  pedra  var- 

rida.     Rupes  versae. 
Jtapicima  (Pernambuco,  Povoacäo)  —  ?  Itapieima?  hy  tapy  ema  agoa 

fundo  Sem. 
Itapicum,  Itapicü  (S.  Catharina,  Rio)  —  apicum  ponta  de  terra  esleril, 

unde  derivatum  nomen  planlae  Apicum  Rhabdia  lycioides  Mart 
Itapicurü  (Bahia,   Rio,    Villa;    Maranhäo,   Rio,    Fregueäa)  —  hy  agoa, 

tapy  fundo,  curü  a  cada  passo.     Fluvius  ubique  profundus. 
Iiapiranguära  (Cearä,  Ribeiro)  —  tto,  piranga  vermelho,  coara  buraco, 

furo.    Locus  lapidum  rubrorum. 
Itapiva  (Minas,  Povoacäo)  —  corrupium  pro  Itapeva. 
Itapoca  (fispirho  Santo,  Povoacäo)  —  Ha  pedra,  poc  rebentar. 
Itapocu  (S.  Catharina,  Rio)  —  idem  quod  Itapicü. 
Itapororöca  vide  supra  sub  Itapararoca. 
Itapud  (Paraguay,  Povoacäo)  —  Ha  apoam  prego;  clavus. 
Itapuan    (Rio  Grande  do  Sul  et   Bahia:    Povoacäo)  —   Ha  apoan  re- 

dondo;  lapis,  mons  rotundus,  clavus. 
Itapuia  (S.  Paulo,    Cachoeira  no  Rio  Tiete)  —  Ha  puyr  despejar,  va- 

cuefacere.     Rupes  ubi  evacuanda  scapha,  ut  superet  cataractam. 
Itapura  (S.  Paulo,    Cachoeira  no  Rio  Tiete)  —  corrupium  pro  Ha  pört 

Salto.   Navigalio  Cataracta  intercepta. 
Itaquaquecetuba  (S.  Paulo,  Povoacäo)  —  pro  tacuara  cana  brava,  kyce 

faca,  tuba  lugar.    Locus  Bambusae,  e  cuius  culmo  cultri. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Nomina  loeorum.    IIa— Jac — .  507 

Jtaqui  (Rio  Grande  do  So!,  Povoacao)  —  pro  ita  ky  pedra  de  afiar ;  cos. 
Itardca  (Bahia,  Rochedos  no  liloral)  —  ita  rupes,  aca  cornula. 
Itarare  (S.Paulo,  Povoacao)  —  ita  pedra,  ar  v.  arere  nascer,  levanlar; 

lapides  erecli.     Cfr.  Tarare. 
Itatiä-apü  (Minas,  Povoacao)  —  ita,  aiyr  montäo.   Acervus  magnus  la- 

pidum. 
Itaüaia  rectius  Ititiaia  (Minas,  Povoacao)  —  ita,  hy,  aia.  E  saxo  aqua 

salubris. 
Itatindiba   (Rio  de  Janeiro,  Serra)  —  reclius  Itatintyba:    ita(t)hy(n)- 

tyba    locus   fonlium  e   monle.     Aiiis  Ita  tinga  tyba  locus   lapidum 

alborum. 
Itaubira,  Itaobira  (Minas)  v.  Itabira. 
Itauna  (Espiriio  Santo,  Serra).    Serra  negra. 

Iiayabana  (Parahiba,  Freguezia)  —  corruplum  dislocalione  pro  Itabayana, 
Itenez  ( Malo  Grosso,  bispanis  dicilur  vocabulo  vix  lupico) — Rio  Guapore. 
Iterere  (S.  Paulo,  Rio)    —  hy(t)jereri    agoa    de    pescar   com    redinha 

(Jererty    Aliis  ita  ere  ere  multidao  de  pedra. 
Itibiri  (Maranh&o,  Povoacäo)  —  ita  ibyri  pedra  ao  longo  do  Rio.    La- 
pides 8ecundum  fluinen. 
Itingud,  Tinguä  (Rio  de  Janeiro,  Serra)  um  roslro,  bico,  gua  variado 

de  cor.   Cacumen  versicolor.  * 

Itingupü,  Tingasu,  Tingacu,  Tim  goapu  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  — 

Agoa  da  ave  Alma  do  Gado  vutgo,  Cozzygus  cajanus. 
Itiqueira  (Mato  Grosso,  Serra)  —  hy  agoa,  tykyr  manar,  stillar.   Rupes 

madidae. 
Itiquira  (Goyaz,  Serra)  —  idem. 
Itiüba,  Tiüba  (Bahia,  Serra,  Povoacäo)  —  ityc  derobar,  iba,  uba  arvore. 

Arbor  caesa. 
Itüy  Hytü,    Ftü  (S.  Paulo,    Gachoeira   do  Rio  Tiete,    Cidade)  —  agoa 

descida  (uejü:  Guarani).  Calaracla. 
ItucamMra  v.  Itacambira. 
Itunamä,  Itonomd,  Tunoma  (Mato  Grosso,  Rio)  —  hy  tumüne  cuspir 

agoa.     Fluvius  despuens,  rejeclans. 
Itupirä  (S.  Paulo,  Cachoeira  do  Rio  Tiele)  —  hy  agoa,  tu  cahida,  pira 

peixe.    Cataracta,  ubi  piscis. 
Ivahi,   Ubahy,    Vibahy  (S.  Paulo,  Rio)  —  viba,  uyba,  uba  (caraibice 

Mpe)  canna,  frecha;  arundo,  sagilla.     Fluvius  sagittarum. 
Ivmheima,  Fvinheyma  (Malo  Grosso,  Rio)  —  viba,  eyba  sem.    Fluvius 

arundine  sagitlaria  carens. 
Jdbari,  lavary,  Hiabary  (Alto  Amazon,  Rio)  —  Jabäa  fugir.    Fluvius 

profugorum  ? 
Jabitacä,  Japytäca  (Parahiba,  Serra  com  hum  eco  famoso)  — japü  ave  vulgo 

Soffre,  que  imita  os  cantos  de  outras,    ita  pedra,   ca  particufa  que 

indica  o  uso.     Rupes  avis  Orioli  Jamacaii  more  (vocum  knitatrix). 
Jacaracanga  (Bahia,   Povoacao)  —  Jacare  crocodilo,   acanga  cabeza. 

Caput  crocodili. 
Jacaracica  (Sergipe,  Ribeiro)  —  Jacare  ycica  grude.  Ichthyocotla  cro- 
codili. 


Digitized  by 


Google 


516  Tupi:    Nomina  loeorum.    Jaea— *Jahi — . 

Jacare  (Minas,  Goyaz,  Sergipe:  Povoacao,  Ribeiro,  Serra)  —   crooodHo. 

Jacarefry  (S.  Paulo,  Villa)  —  agoa  de  crocodtlo. 

Jacarepaguä,  Jacarepauhä  (Rio  de  Janeiro,  Freguezia)  jacare -ypam 

lago.  Lacus  crocodilorum. 
Jacarepipira  (8.  Paulo,  Rio)  —  jacare,  picyc  pira  apanha  peixe.   Cro- 

codilus  piscem  capiens. 
Jacarepua  (Rio  de  Janeiro,  Lagoa)  —  jacare  pttdme  em  pe,  crocodilus 

surgens,  aggrediens,  adortus. 
Jacayoibi,    Jacayoyby  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro)  —  jacdo  arrasar, 

yhy  lerra.  Solum  eversum,  drrutum. 
Jaciparand,  Jacyparannd  (Allo  Amazonas,  Rio)  —  jacy  lua,  parana 

fluvius  magnus.    Flumen  lunae. 
Jacoca  (Parahiba,    Villa)  —  jacu  ave,  oca  casa.     Domus    avis  Jacu, 

Penelope*  Marail. 
Jacoracica  (Sergipe,  Ribeiro)  —  corrupUim  pro  Acajm-yctca,  grade  ou 

resina  da  arvore  Acßju,  Anaeardium  ooeidealale. 
Jacoüba,  Jacutyba  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  Lugar  da  ave  Jacu. 
Jacu  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  jacu  ave  Penelope  Marail. 
Jacuacanga,  Jacuicanga,  Jacuecanga  (Rio  4e  Janeiro,  Povoacao)  — 

acanga  eabeza  de  Jacu. 
Jacuaryy  Jacuari,  Jaguar y  (Rio  Grande  doSul,  Ribeiro)  —  Jagtiara -hy 

agoa  da  Onca.    Aliis  Jacu  ar  hy  agoa  aonde  sobe  a   ave  Jacu, 

fluvius  ubi  adsceadit  avis  Jacu. 
Jaeuhi,  Jacuhy   (Minas,    Villa,    Regislo;   Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  — 

fluvius  avis  Jacu. 
Jacuhipe,  Jacuype  (Bahia,  Rio,  Freguezia)  — pupe,  pe,  tne  em,  perto. 

Prope  fluvium  Jacuhy. 
Jacumd  (Malo  Grosso,  Rio)  —  lerne;  gubernaculum. 
Jacundaz  (Para,  Rio)  —  peixe;  piecis  gefteris  Crenieichlae.  (Kenn  nomen 

Iribus  Indorum). 
Jacune  (Rio  de  Janeiro,  Lagoa)  — jacu  rihee  ave  Jacu  deilado,  tobsidens. 
Jacurma  ( Babia,  Povoacao)  —  ave  Jacu  preto. 
Jacutinga    (Rio    de    Janeiro,   Povoacao)    —  Jacu   brtmeo,    Penelope 

Pipile. 
Jagoäraba  (Rio   de  Janeiro,  districto)  —  yagoara  onca,   aba  hörnern, 

venator. 
Jaguanäo  (Rio,  llha)  — 
Jaguapiri  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  idena  ac  pira  jagodra ,  animal  bafo, 

Delphinus. 
Jaguard  (Mioas,  Villa)  —  Jaguara  Fetts  Onca,  eanie. 
Jaguari,  Jaguary,  Jaguara- hy  (Malo  Grosso,  Ribeiro)  —  aqua  Felis 

Oncae. 
Jaguaribe,  Jaguaripe,  Jaguarhype  (Geara,  Rio;  Bahia,  Villa)  —  juxla 

(Pei  yP*>  fNPe)  fi^viom  Felis  Oncae. 
Jaguariquatu  (S.  Paulo,  Rio)  —  jaguara,  ique  entrar,  catu  bom   Abis 

jaguara  ky ,  catu.    Onzae  fluvius  bonus. 
Jaguanma  (S.  Gatharina,  Rio,  Lagoa,)  —  Onca  preta. 
Jahico,  Jahicos,  Geico  (Piauhy,  Villa)  —  Indios  Ge-ico? 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.    Jama— -Jequi— .  509 

Jamari  (Mato  Grosso,  Rio)  —  ia  mari  frudus  arboris  ilfarf,  Geoffraeae. 
Aliis  Jamuru  cuia  graode  (ct/ya  ambuca  Indis). 

Jamuhi,  Jaumuhy  (Alio  Amazonas,  Rio)  —  jamm  espremer  t/y,  wt#, 
wÄy  farinha. 

Jamunda  (Para,  Rio)  —  ia  fruta,  mondä  ptlhar,  furtar.    Fructus  furari. 

Jangapi  (Pari,  Ribeiro,  Povoacao)  —  ftAattt  eorrer,  y^  apö,  ala- 
gadico. 

Japarand  (Espirito  Santo,  Lagoa,  quo  communica  pelo  Rio  Doce  com  o 
mar)  —  nhane  corre,  parand  ao  Oceano. 

Japaraiuba  aliis  Pacatuba  (Sergipe,  Serra,  Rio,  Povoacao)  —  corruptum 
«  javara-tuba,  locus  Oncae,  aliis  locus  animalts  Paca. 

/fljpy,  7öpt/  (Para,  Furo)  —  japim  ave  volgo  Ä0#r*'. 

Japüaraca  (Ceara.,  Povoacao)  —  japi  pör,  fta  pedra,  iicä  corno.  Sa- 
xum  cornutum  positum,  aut  idem  quod  Jabiiaca. 

Japo,  Japu  (S.  Paulo,  Ribeiro)  —  ave  Japu,  Cassieus. 

Japö  guapü  (Rio  Grande  do  Sul,  Campos)  —  ave  Japu  grande,  Cas- 
sieus crislatus. 

Japoahiba  (Rio  de  Janeiro,  Povoac&o)  —  arvore  da  ave  Japu. 

Japöca  (Parahiba,  Aldea)  —  ia  fryta,  poc  estalar.  Frudus  dissiliens. 

Japore  (Minas,  Riacbo,  Povoac&o)  —  hy-a-por,  agoa  eu  sallo;  aliis 
japopore  sallo  de  galope. 

JapxMba  (Rio  de  Janeiro,  Enseada)  —  idem  quod  Japoahiba. 

Jaraguä  (Goyaz:  Rio,  Villa;  Santa  Calharina:  Ribeiräo;  Alagoas:  Porto) 
—  iara  senhor,  gua  de  campo.     Dominus  camporum. 

Jararaca  (S.  Catharina,  Serra)  —  cobra  Jararaca,  Cophias  atrox. 

Jaraubahiba  (Mato  Grosso,  Ribeiro)  —  Jaraoba-iba  arvore  Bignoniacea 
(vix  Tanaeeium  Jaroba  L.).  Aliis  jara  senhor,  uba  canoa,  iba  ar- 
vore. Arbor  pro  seapha  ducis. 

Jariy  Jarky  (Pari,  Rio)  — jara  senhor,  hy  agoa. 

Jarigud  (Paraguay,  Fazenda)  — jara  senhor,  igoa  bom  {igoacit  no- 
bre).    Aliis  jara  gua  senhor  do  campo. 

Jarixinö  (Rio  de  Janeiro,  Serra)  —  corruptum  —  ? 

Jatobä  (Ceara:  Serra;  Parahiba,  Minas:  Lugarejo)  —  arvore  Jatobd, 
Hymenaea, 

Jaiauarana,  Jatuarana  (Allo  Amazonas,  Lagoa)  —  Jatoba-rana  Hy- 
menaea spuria. 

Jatubd  (Mato  Grosso,  Rio;  Piauhy,  Lugarejo)  —  idem  quod  Jaiobä. 

Jaumuhi,  Jaumuhy  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  Rio  do  peixe  Jaü. 

Jauryy  Jauru  (Mato  Grosso,  Rio,  Serra)  —  Elymologia  praecedenlis 
aut:  uru  vazilha,  cestinbo;  vas,  corbis. 

Jecü  (Espirito  Santo,  Rio)  —  pro  jequi,  gegw>  jiqui,  nassa,  covo; 
sportula. 

Jequetaki,  Jequetdhy,  Jiqxätahy  (Minas,  Rio)  — -  jequi  covo,  ta  para 
tomar,  hy  rio.  Fluvius  pro  sportulis. 

Jequi  (Ceara,  Povoacao)  —  idem  quod  Jecü. 

Jequia  (Alagoas,  Rio)  —  idem. 

Jequibd,  Jiquibd  (Alagoas,  Lagoa)  —  jequi  covo,  iba  arvore.  Arbor 
sportularum. 


Digitized  by 


Google 


510  Tupi:    Nomin*  locorum.    Jequi — Jumi — . 

Jequitibä  (Minas,  Ribeiro,  Lugar).  Locus,  tyba,  sportularum  jequi ,  arbor 

Couralari  domeslica.  letalis  Marl,  et  aliae. 
Jeqtiitinhonha  (Minas,  Rio)  — jequi-t-nhinhe ,  eovo  frequentado;  spor- 

tula  semper  plena. 
Jericoacodra  (Ceara:   Enseada,   Morro,  Povoacao)  — jeru,  qferu  ave 

papagaio,  gud  variada,  coara  buraco.  Domiciliuui  psittaci  variegati. 
Jerimuäbo   (Bahia,  Lugarcjo)  —  jerumu,  jurumü,    abobara  v.  eabassa, 

moaba,  moapung  farla.     Fruclus   Cucurbitae  maximae,    carne  molli 

farctus.  , 

Jerubatiba,    Geribativa,    Jurubatuva  (Rio    de  Janeiro,  Povoacao)  — 

jua  baga,  ju  espinho,  (r)iba  arvore,  tyba  lugar.     Locus  arborum 

bacciferarum  v.  spinosarum. 
Jerumenha  (Piauhy,  Villa)  — jerumü  abobara,  mecng  dar. 
Jeuipe  (Bahiav  Ribeiro)  — jeupyr,  corrupturo  yupi  sumir,  adscendere. 
Jiquia  (Alagoas,  Rio)  —  conf.  Jecu,  Jequu 
Jiquibd,  Jequibä  (Alagoas,  Lugarejo)  —  iba  arvore,  jiqui  covo;  arbor 

nassae. 
Jiquie  (Bahia,  Rio)  —  giqui,  jiqui,  jecu  naza,  para  apanhar  peixes. 
Jiquiricä  (Bahia,  Rio,    Povoacao   njaritima)   —  jukyra  sal,   cabda  en- 
seada.  Sinus  salis. 
Jiquitahy   (Mato   Grosso,   Cachoeira  do  Rio  Cochira)  —  agoa  da  arvore 

Jequitibä. 
Joatinga   (Rio  de  Janeiro,  Montanha)  — jua,  joa  baga,    tinga  branca 

Bacca  alba,  pellucida. 
Joazeiro  (Bahia,  Villa)  —  spuria  voz.  Joazeiro  Brasiliensibus  est  arbor 

Zizyphus  Joazeiro  Marl.,  baccas  proferens. 
Jopymong  (Pari,  Silio  no  Amazonas)  —  marezia,  tempeatas. 
Juassema**)  (Bahia,   Rio)  — jua  baga,  eyma  aem.    Aliis  hy  aqua,  uu 

comer,  eyma  sem;  locus  sterilis,  lerra  fainelicosa. 
Jucaiacanga,  Jucaicanga   (Rio  de  Janeiro,   Povoacao)   —  juca  morta 

acanga  cabeza.    Caput  morluum  v.  mortui  Aliis  mutalione  titerarum 

pro  Jacuacanga. 
Jufdra,  Jussdra,  Jissdra    (Alagoas,   Povoacao)    —  cotraebao,   coeeira. 

Pruritus  et  palma  Euterpe. 
Jucoca   (Ceara,  Fazenda)  — jucey  comer,  oca  casa:  casa  faiia;  domus 

opulenla,  commeatus  plena.     Aliis  ju  oca,  casa  d'espinhos. 
Jucunem  (Espirito  Santo,  Lagoa)  — jucey  comer,  nem  vamos!  edamus! 

Aliis  ijufene  derramar,  desaguar  (para  o  Rio  Carahtpe). 
Jucurucu   (Bahia,  Rio)  —  corrupta  vox?  ju  espinho,  urueü  tinla  ver- 

melha  (frulicis  Bixae  Orellanae). 
Jui  (Alto  Amazonas,  Rio  Yupura)  — jui  ram,  fluvius  ranarum. 
Juina  (Mato  Grosso,  Rio)  —  ?  jui  ram,  rana. 
Jumrim  (S.  Paulo,  Cachoeira  no  Rio  Tiete)  jyb,  jub  abaixo,  ueju  des- 

cer,  mirim  pequeno:  deseida  pequena.  Cataracta  parva« 


*)  Vielleicht  sind  einige  der  hier  folgenden  mit  Ju  zusammengesetzten  Worte 
theil weise  aus  der  Gez -Sprache  abzuleiten,  in  welcher  Acir,  dzuy  tzn  Was- 
ser bedeutet 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.    Jund — Maca — .  511 

JundiaH,  Jandiahy   (S.  Paulo,  Villa)  —  rio  do  peixe  Jundiä,    Plaly- 

slomae  spalulae  Agassi z. 
Juparanan  (Espirito  Santo,    Lagoa)  — jui-parana  mar  de  rans.     Mare 

raoarum. 
Jupia,    Jupya   (S.  Paulo,    Cachoeira   no  Rio  Parana)  —  jyb-hy  agoa 

deitada,  descida  d'agoa.  (jurujf/b  deflexio  oris,  reverentia). 
Juguiriquere  (S.  Paulo,  Enscada)  —  jukyra  aal,  ike  aqui,  erure  trazer. 

Locus  unde  sal  irahitur. 
Jure   (Ceara,  Ribeiro)  —  contractu™   e  jui  reru  vasilha    de  rans,    vas 

ranarum. 
Juria   (8.  Paulo,  Ponta  de  terra)  — 

Jurere-mirim  antigo   nome  da  ilha  de  S.  Catharina.     Cfr.  Jure. 
Juriari  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro,  Lugarejo)  —  corruptum  pro  Jurara-hy 

agoa  de  cagado,  fluvius  lestudinum. 
Jurubauba  (Mato  Grosso,  Ribeiro)  —  ajuru  papagaio,  uba,  iba  arvore. 

ßjura-uba  amplificalur  immissa  syllaba  ba. 
Jurubaxy,  Jurubqfi  (Allo    Amazooas,    Rio)  —   qfuru  papagaio,    uba 

arvore.     Aole  y  vel  hy  immillitur  x  aut/. 
Juruena  (Malo  Grosso,   Par&,  Rio)  —    Vox  bybrida:    significal   fluvium 

Psiltacorum  qjuru:  tupi;  ena}  eni,  ueni,  tuna  aqua  in  lingua  Moxa, 

Maypures,  Tamanaca  etc. 
Junta,  Juruha,  Hyururd  (Allo  Amazonas,  Rio)  — 
Jurvjuba  (Rio  de  Janeiro,  Freguezia)  —  ajuru  juba  papagaio  amarello. 

AIÜ8  juru  juba  cara  amarella,  facies  pallida. 
Juru-merm  (S.  Paulo,  Cachoeira  no  Rio  Ticte)  —  ajuru -tnerim  papa- 
gaio pequeno. 
Juruoca  (Rio  de  Janeiro,  Serra,  Povoacäo)  —  domicilium  psittacorum. 
Jurupari-pira   (Alto  Amazonas,  Lagoa  no  Madeira)  —   peixe  do  diabo. 

Piscis  diaboli,  quia  piscis  hujus  lacus  insipidi. 
Jussiape  (Bahia,  Rio  de  Conlas)   —  Etymologia  dubia.    Jui  ram,  yaca 

nadar  para  a  terra,  pe  caminho. 
JutaM,  Jutahy  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  arvore  Julay,  Hymenaea. 
Juturnahiba    (Rio   de  Janeiro,    Lagoa)    —  ?      Aliis    Jnhuturunahaba 

derivatur  nonnullis  a  enoi  pör,  turu  verme,  uba  canoa. 
Juba,  Juva  (Malo   Grosso,  Ribeiro)   —  juba,  juba  braco,    brachium. 

Ajuba  est  arbor  Laurinea. 

Lambari,  Lambary  (Minas,  Rio  de  Janeiro,  Rio)  —  vox  spuria. 

Mabba  (Allo  Amazonas,   Ribeiro)  —   mapä  v.  amapd:    Galibi,   mabi: 

Caraiborum  insularium  est  Batata,  luber. 
Mabbe  (Allo  Amazonas,  Villa)  —  etymologia  praecedentis. 
Mabuyauhu  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  mobuy:  Galibi  significal:  lu  tems 

vindo,  venisti.  Et  est  salulatio.  Cfr.  p.  358. 
Macabu  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiräo)  —  tnaem  (p)  apoe,  olhar    longe, 

prospectus  extensus,  quia  fons  in  raonte  allo. 
Macacü  (Rio  de  Janeiro,  Serra,  Rio,  Villa)  — .  macaca-hy  aqua  simiae. 

lade  JUacacos  nomen  diversorum  locorum* 


Digitized  by 


Google 


512  Tupi:    Nomina  locorum.     Maca— Maoa— . 

Macahe  (Rio  de  Janeiro,  Serra,  Rio,  Villa  maritima)  —  etymologia  da* 

bia,  ma  inlerrogalivo,  caa  mato,  ae  esle?   veJ  amaca  ae,  rede  de 

dormir  delle. 
Macaia  (Minas,  Povoacao)  —  ma,  caa,  ata:  inlerrogat.  mato  aadio? 
Mafambaba  (Rio  de  Janeiro,  dislricUis:  praia  arenosa,  atagadica,  doenlia) 

tnbaacy  {mbae  acy)  doenles,  pabe  todos.    Omnes  aegrotaol. 
Macambira   (Ceara,  Ribeiro)  —  especie    de   Bromelia;    amaca  rede  de 

dormir,  embira  casca  d'arbore  ou  fio  lirado  de  falhas.  Bromeliaceae, 

e  quarum  folits  fila  pro  leetulis  extrahunlur. 
Macapä  (Para,  Comarca,  Villa;  Ceara,  Povoacao)  —  contractum  e  Ma- 

caca-iba,  arvore  Leguminosa  (Cenlrolobium?).     0  oorte  desta  ma- 

deira  (vermelha  ondeada  de  prelo)e  preciosa  era  no  seculo  passado 

muyto  frequenle  no  lugar,  que  delle  tirou  nome. 
Macarubi  (Alto  Amazonas,  Porto)  —  ma-ca-ntpi  poronde? 
Macauba  (Bahia,    Villa;    Minie,    Lugarejo,    Ribeiro)    —  contractum   e 

amaca  rede  de   dormir  (nunc  in   lingua  gener.    maquirä),  üva  ar- 
vore. Arbor  leclus  pensili,  palma  Acrocomia  et  aliae,infoiiisfilapraebens. 
Macaxera,  Macaxeira  (Pernambuco,   Lugarejo)  —  raiz  da  Mandioca 

doce,  Manihot  Aypi  Pohl. 
Machupo  (Mato  Grosso,  Ribeiro)  —  mqjoi-po,  aza  de  Andorinha,  ave 

Hirundo  Tapera. 
Macuary,  Maguary,  Magoary  (Para,  Gabo)  —  ave  Magoary,   Ardea 

cocoi  L.  ibi  frequens. 
Möge  (Rio  de  Janeiro,  Rio,  Villa)  — 
Mahu  (Allo  Amazonas,  Rio)  —  maku:  Galibi,  planta  Malvacea,  Pariliam 

liliaceum. 
Maky  —  cidade;  civilas,  urbs. 
Majuhuichi  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  conrupiom  pro  majoihu  agoa  de 

Andorinha,  ave  Hirundo  Tapera. 
Mamanga,  Mamangud  (Rio  da  Janeiro,   KTreguezia)  —  avbusto  medici- 

nal,  Cassia  medica  Vell. 
Mamangudpe  (Parahiba,  Villa,  Rio)  —  mamangud  p6  lugar  da  planta 

Mamangua.    Aliis  videtur  vox  hybrida:    mamdo  in  lingua  Amac  el 

aliis  arvore  fruclifera  Carka  Papaya,  el  guabe,  guabo  ego  edo. 
Mamäo  (Para,  Lugarejo)  —  mamdo  früta  de  arvore,  tupice  Jaracatid. 
Mambaba  (Ceara,  Po voacao)  —  mame  donde,  aba  o  homen.  (Jude  vir? 
Mambucaba,    Mombucaba   (Rio   de  Janeiro,  Rio,    Freguezia)  —  favo 

caba,  da  abelba  Mombuca. 
Mamore  (Mato  Grosso,  Rio)   —   corruptum  e  mbae  couza,   are  ä  nos, 

pertence  a  nos;  quasi  fluvius  nosUr. 
Mambihiba,  Mampyluba  (Rio  Grande  do  Stil,  Rio)   —  memby  v.  ma- 

mia  buzina,  lugar,  Rio  das  trompetas. 
Mamia  (Aito  Amazonas,  Rio)  —  ? 

Mamma  (Maranhao,  Rio)  —  mbae  monäne  couza  misturada. 
Manacaru  (AUo  Amazonas,  Silio)   —  Manacd  arbusto,    Brunfelsia  Bo- 

peana.     He  t&obera  o  nome,  que  se  da,  a  maea  mais  bella  de  huma 

tribu,    ou  das  que  se  athao  junlas  em  alguma  festa:    Dias  Diceion. 

da  lingua  Tupy  p.  91  et  ru  eat  (r)ky\  finvius  Brunfeisiae. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Nomina  locorum.    Mana — Mara— .  513 

Manacapuru  (Allo  Amazonas,  Feiloria)  —  manaca  poro:  o  mais  bello 

da  genle.    Significat  domicilium  eminens. 
Mandahu,  Mandahy  (Ceara,  Ribeiro,  Serra)  —  mandi  peixe,  hy  agoa, 

flu  vi u 8  piscis  Pimelodi  maculali. 
Mandau  (Alagoas,  Lagoa)  —  idem. 

Mandioca  (Rio  de  Janeiro,  Fazenda)   —  raiz  comestivel  da  planla  Ma- 
nihot utilissima. 
Mandiore  (Malo  Grosso.  Lagoa) —  peixe  mandi,  ori  para  nos. 
Mandü  (S.  Paulo,  Rio;  Espirilo  Santo,  Rio)  —  peixe  mandi. 
Manduba    (S.   Paulo,   Entrada   da    Bahia    de    Sanlos)  —  contraclam  e 

Mandu-tyba  lugar  do  peixe  Mandi. 
Mangaba  (Mato  Grosso,  Cachoeiras)  —  arvore  Apocynea   de  fruta  co- 
mestivel, Hancornia  speciosa.     Unde  vox  Mangdbal,  ubl  crescunt. 
Mcmgabeira  (Bahia,  Serra)  —  vox  hybrida:  mangaba  cum  terminatione 

lusilanica  eira. 
Mangaratiba   (Rio   de   Janeiro,    Ribeiro,    Villa  maritima)  —  mangard 

especie  de  couve,  alias  Batata  da  Bananeira,  Caladium,  tyba  lugar. 
Mangariuva  (Rio  de  Janeiro,  Lugarejo)  —  mangard,  mancard  couve, 

uva  pro  iba  planla. 
Jlfatt0tta&a(  Alagoas,  Lagoa) —  pro  Mangaba.  Aliis:  quid  tibi  comendum? 
Manguape  (Alagoas,  Rio)  —  item  Mangaba,  no  caminho  pe. 
Manhäna   (Allo  Amazonas,    Brazo    do  Rio  Japura)  —  manhdna  vigiaj 

custodia,  vigiliae. 
Mapendipe  (Bahia,   Povoacäo)  Cfr.  Baependi.  mbae  pe  nde  ipe   coüza 

quäl  a  ti  aqui?  quaenam  tibi  hie  res?  quid  hie  tibi  vis? 
MaquipOÖ  (Minas,  Ribeiro)  —  idem  quod  thajoi-po   aza  de  Andorinha. 
Maracanatuba   (Alto  Amazonas,  Lagoa)  —  maracana  papagaio,   tyba 

lugar.   Locus  Psiltaci  nobilis. 
Marabi  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro  Pilar)  —  derivalur  ab  ymira  9  moird} 

mara.  Vox  ita  dcflectitur  sensu  ligni;  abi  agulha:  igitur  pao  d'agulha. 
Marabitanas  (Allo  Amazonas,   Forte)  —  nome   de  Indios  que  assopräo 

frech inhas  ervadas;   i.  e.  agulhas  de  pao,  mar  -  abi.  (jemufara  fre- 

cheiro,  vyba  merim  aey  de  pequena  frecha  venenosa). 
Maracd  (Para,  11ha)  —  caseavel,  crepilaculum  magicum  Indorum. 
Maracabi  (Allo  Amazonas,  Aldea)  —  moira,  mara  contraclum  ex  ymira 

arvore,  pao,  madeira,  praesertim  pro  ligno  aeeipilur;  acapü  madeira 

preta  dura  (aca  corno,  pu  v.  po  ramo). 
M araeahipe  ( Pernambuco,  Freguezia,  Ribeiro) — maracd  caseavel,  ipe  lugar. 
Mar  aca jü  (Malo  Grosso,  Serra)  —  mara  acajü  pao  de  Acaju,  Anacar* 

dium.     Aliis:  maraca  jyb  caseavel  ao  p6  da  serra. 
Maracana,  Maracanan  (Para,  Rio)  —  ave  do  genero  Papagaio:  Psilla- 

cus  severus,  Illigeri,  gujanensis. 
Maracü  (Maranhao,  Ribeiro)  —  contraclum  ymira-urueu. 
Maragogipe  (Bahia,  Villa)  —  ymira  yupi  pupe,  subir  ou  trepar  o  pao 

aqui;  arborem  adscendere  hoc  loco. 
Marahu  (Bahia,  Rio,  Villa)  —  ymira-hy. 
Marajö  (Para,  Ilha)  —  ymira  v.  mara-jyb,  pao  deitado  (jyb  abarxo). 

Arbor  prostrata. 

65 


Digitized  by 


Google 


514  Tupi:    Nomina  locorum.   Mara — tyassa — > 

Marambaia  ([Rio  de  Janeiro,  Reslipga;  Alagoas,  Serra)  —  maraambaya 

(amby  sumo,  ata  salubre).   Arbor  salubris,  medicinalis.  Aristolochia. 
Maranguape  (Cearä,    Povoacäo)  —  mara  arvore,    angai  de  oeohuma 

maneira,  guabe  com  er.  Arbor  nullo  modo  edulis. 
Marapata  (Parä,  Brazo  do  Rio  Tocanlios)  —  peixe«  an,  generös  Mugil. 
Marapendi  (Rio   de  Janeiro,    Lagqa)  —  marape  nd'e  que  queres   tu? 

donde  venia?    mbae  couza,    contr actum  ma  que  couza,    ära  agora, 

pe  interrogalivo,  nde  tu»     Quid  tibi  vis  nunc? 
Maratahoan  (Piauhy,  Ribeiräo)  —  corruptum  ex  ymira  9  moira,  mar*, 

p&o,   ita  pedra,   oa?ie.    Arbor  jan>   ligno  indurata  qt  persistente  *), 

Aliis:  moar  tatd  fazer  fogo,  oane  ja. 
MaratuvQ  (S.  Calharina,   Serra)  —  ymira  typa   lugar,  de  lenha,    locus 

lignorum. 
Matauhia  (Allo  Amazonas,  Ribeiro)  —  nomen  a  tribu  Injdorum.     Aliis 

ymira  päo,  uh%  hy  agoa,  ta  frula. 
Maribi,   Maripi  (Allo  Amazonas,   Povoacäo)  —  mari  arvore   f»«rt  v. 

ymari  Geoffraea;  ipe  lugar. 
Maricä  (Rio  de  Janeiro,   Lagoa)  —  maricä  barriga,  ventrecha;   veoter« 
ldarim  (Maranhäo,  Rio)  —  contraclum  pro  maruim  mosca. 
Jfiaripocu  (Rio  de  Janeiro,   Fre,guezia)  —  reclius  Maripecü,  maripicu; 

aliis  Marapicum  —  ymira,  ipecü  päo  da  ave  Corta  päo,  picus  al- 

birostris.  Aliis  ymira  apicum :  arvore  <te  restinga,  ip  arenis  maritimis. 
Maripi  (AHo  Amazonas,  Povoacäo)  vide  Maribi. 

Mariuhai  (AJto  Amazonas,   Ilha  no  R.  Madeira)  —  mari  arvore   Geof- 
'       fraea,  tili  ägoa,  6t  pequena. 
Mqracutupa,   Maracatuba,    llfaracatyba  (^Ito  Amazonas,  Lagoa)  — 

maracd  cascavel,  typa  lugar.     Locus  crepilaculorum  magicorura. 
Marvhi  (Rio  de  Janeiro,    Povoacäo;  S.  Calharina,    Rio,    Freguezia)  — 

mara,  meru,  mosca,  hy  agoa.  Fluvius  muscarum. 
Maruhueni  (Allo  Amazonas,  Rio)  item.'  Veni  agoa;  Tamanaco. 
Maryhud  (Allo  Amazonas,    Aldea)  —  mari  arvore  Geoffraea,  hy  agoa, 

a  demonstralivo :  Locus  Geoffräeae  iste.  • 
Massampaba   (Rio   de  Janeiro,    Reslinga  alagada  do    mar,    Sali  na)   — 

mocSm  estender,  derramar,  salgar,  päbe  tudo.  Undique  (mar)  effu- 

sum;  omne  salsum. 
Massaranduba  (Pernambuco,  Povoacäo)  —  mocöm  derramar,  ranhe  logo, 

iba  arvore,   que  da  casca,  se  for  lesa,  deslilla  hum  üquido  branco, 

que  se  torna  em  visco  e  Guta  percha.    Mimusops,  Lucuma  procera, 

drborcs  Sapolaceae. 
Massarudüpio  (Bahiä,  Morro)  —  massaranduba  arvore,  yd  denotaplura- 

lidade. 
Massaranguape   (Rio    Grande   do    Norle,    Povoacäo)  —  guabe  comer. 

(Fruclus  Massarandubae  sunt  edules). 
Massari,  Massary  (Parä,  Rio) —  mocim  estender,  alagar,  y  agoa.  Flu- 
vius inundans. 


*)  Elyraoloyia  eadem  est  yerbo  Tapinhoan  (Sylvia  navaliom  Allenäo),  Laurinn 
ligno  in  terra  et  aqua  (in  fando,  tapy)  durabili. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locoram.    Massu— Mogi — .  515 

Massuranij  Massurary  (Para,  Lagoa)  —  Etymologiä  praecedenlis. 
Mata-Mata  (Minas,  Se»vico  diamanl.)  —  que  cotiza  hi?    quid  igilur? 
Matariy  Matary  (AUq  Amazonas,  Rio,  Lagoa)  —  mala  inlerrogalivo,  hy 

agoa:  que  agoa  he  esta? 
Mataripe  (Bahia,  Povoacao)  —  matd  inlerrogalivo,  ipi  porondc:  donde 

vem  esia  agoa? 
Matarvna  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro,  Povoacao)  —  que  bixinho? 
Mataura  (AIlo  Amazonas,  Rio)  —  matd  guira  corruplüm  ura,  que  ave? 
Malitim  f Bahia,  Ribeiro,  Preguezia)  —  tnatuim  vel  mbatuitn  ave  vulgo 

Masarico,  Charadrius. 
Matupiri  (AIlo  Amazonas,  Ilha)  —  peixe,  Chalcei  species. 
Mäturä,  Malordj  Matury  (AIlo  Amazonas,  Ribeiro)  —  conlraclum  matne 

aonde,  tory  o  facho?  Ubinam  taeda? 
Mauä  (Rio  de  Janeiro,  Povoacao)  — 
Mauhe  (Para,  Rio)  —  Tribus  de  Indios:  Mauke,  Maüi. 
Mbiaba  (Sergipe,  Serra)   —  mbae-pe  interrögativo,   que  couza,   quid 

est?  vel  mbae-pe  aba  que  hörnern?  quis? 
Mbois  (S.  Paulo,  Aldea)  —  mboi  bot  jarrelar.    (Bbbus)   nervös  inler- 

scindere. 
Mearim,  Miarim  (Maranhäo,  Rio,  Povoac&o)  — i  ?  an  ex  mulalione  fil- 

terarum  e  meruim  v.  maritim  musca? 
Meiaipi  (Espirito  Sanlo,  Povoacao)  —  trieape  £Üo,  panis.    / 
Mequen  (Malo  Grosso,    Rio,    Indios)  —  mocaen,   corruplüm   möquem, 

assar  na  labareda;  assare,  torrere. 
Meripe  (Parahiba,  Ribeiro)  —  mertd-ipe  lugar  de  moseas. 
Meruocä  (Ceara,  Serra)  — -  mertii-oca  caaa  de  moseas. 
Messay  (AIlo  Amazonas,  Rio  no  Yupufa)  —  pro  moeim-hyt 
Miamaij  Miamahy,  Afiamaia,  Amambahy  (Malo  Grosso,  Rio)  —  ama- 

na-hy  agoa  de  chuva,  aqua  pluvialis. 
Mipibu  (Rio  Grande  do  Norle,  Rio,  Villa)  —  nome  de  huma  tribu  de  In- 
dios Tupinambazes.    ypy  prfncipiö  (scilicet  jäftÜe  nbs)  ipo  na  ver- 

dade.    Somos  certamenle  a  cabeza  do  povo,  a  primeira  origem.   Pri- 

mores  genlis  cerlo  sumüs. 
Miriripe  (Parahiba,  Rio)  —  mirim  pequena  hy  agoa,  pe  caminho. 
Miriti,  Mttriti  (Rio  de  Janeiro,  Rio,  Preguezia)  —  palmeira  alias  Bttri 

Diplotbemium  caudescens.  In  mediierraneis  Buriti  v.  Miriti  est  Mau- 

rilia  vinifera,  in  seplenlrionalibus  Maurilia  flexuosa. 
Mititiba  (Maranhäo,   Povoacao)  —  miriti- tybä  locus  Palmae  Mauritiae 

fiexuosae. 
Mituapira  (Rio  de  Janeiro,   Ribeiro)  —  mitu,   mütuth  ave  Cfax  äpyri 

junto  de  mim.;  avis  Crax  pröpe,  cominus. 
Miühä  (AIlo  Amazonas,  Rio)  —  mi-ü  corruplüm  pro  mbae-ü,  res  come- 

stibiüs,  a  aförmativüm:  terri  muylo  de  cömer. 
Mocarribo  (Piauhy,   Ribeiro)  —  vocabulum  e  Üngua  afrn&ria'  rbeeptum: 

significat  domicilium  aethiopum  fugilivorum. 
Moconandivä  (Maranhäo,  Ribeiro)  —  möco-anbLtijba\  bnlmtä  tkoco>  de 

outfa  bandfa,  lüfgar.  Locus  Caviae  rupestfis  ex  adverso. 
Mogi,  Mugy  (Minas,  Serra)  —  moxi  nas  rnäs  hora*;  locus  infauslus. 


Digitized  by 


Google 


516  Tupi:    Nomina  locorom.    Mogi — Nan — . 

Mogi-gttapu  (S.  Paulo,  Rio,  Povoac&o)  —  locus  infauslus  major. 

Mogi-mirim  (S.  Paulo,  Ribeiro,  Villa)  —  locus  infauslus  minor. 

Mqfü  (Parä,  Rio,  Freguezia)  —  Etymologia  praecedenlis. 

Molunga  (Parahiba,  Povoac&o)  —  molnngu,  mulungü  arvore  Crylhrina. 

Mompetuba  idem  quod  Mampituba  —  lugar  de  buzinas. 

Mondin  (Parä,  Rio  na  11ha  Marajö)  —  monde,  mondeo  armadilha  para 

apanhar  peixes,  hy  agoa.     Fluvius  sportulae. 
Moni,  Munim  (Maranbäo,  Rio)  —  etymologia  praecedenlis. 
Moquen    (Goyaz,    Povoacao)  —  mocaem    assar    na   lavareda;    assare, 

torrere. 
Moruim  (Sergipe,  Villa)  —  meruim  mosca. 
Mossorö  (Rio  Grande  do  Norte,  Salinas,  Povoacao)  —  mocem  inundar, 

salgar.   0  augmenlalivo.  Cfr.  Massampaba. 
Moxotö  (Alagoas,  Rio)  —  ?  cauda  de  boi. 

Muanda  (Pari,  Villa)  —  mü  irmäo,  dm  idem  quod  udra  i.e.  viri  fralres. 
Mucuri,  MuQttry  (Minas,  Rio)  —  moco-r-hy  agoa  do  animal  moco, 

Gavia  rupeslris. 
Muffiquifaba  (Bahia,  Ribeiro)  —  moxi  malaventurado ,  kypaba  rede  de 

dormir.    Lecius  pensilis  infauslus. 
Mumuaba,  Mxmbäba  (Paraiba  do  Norle,  Povoacao)  —  mu-mu-aba  fra- 
lres viri. 
Mundibu  (Allo  Amazonas,  11ha  no  Madeira)  —  corruplum  pro  tnandubi, 

manobi  planla  Arachis. 
Muriahi  (Rio  de  Janeiro,  Rio)  —  jemoroo  nulrir,  (muru   nulrimenlo) 

ia  frula,  e  por  si  mesmo.  Locus  qui  fruclus  edules  sponle  largilur. 
Muribcca   (Pernambuco,   Freguezia;   Espirilo   Santo,    Povoacao;    Bahia, 

Serra)  —  mooro-pecu   mantimentp    comprido,    lugar  farto.     Locus 

ferlills. 
Murici  (Alagoas,  Povoacao)  —  arvore  Murici,  Byrsonima,  manümento 

pobre. 
Murigui  (Rio  de  Janeiro,  Rio)  — jemoroo  nulrir,  aike  conlractum  pro 

aikobe,  lern,  exisle.  Penus  adesl. 
Muritiba  (Bahia,  Freguezia)  — '  iyba  lugar  de  manümento  muruy  locus 

alimenli  plenus. 
Murucuiuba   (Allo  Amnzonas,  Lagoa)  —  murucü  clava   mililaris,   iyba 

locus  ubi  arbores  (palmae  et  Leguminosae)  crescunl,  e  quarum  ligno 

clavae  fabricanlur. 
Muta  (Bahia,  Ponla  de  terra)  —  muia-muta  v.  mytä-myta  escada,  scaia, 

nisi  vox  lusilanica  muda  (mula  cursum). 
Mutuäca  (Pari,  Rio)  —  mutum  ave  Crax,  aca  corno. 
Mutuca  (Minas,  Povoacao)  —  insecto  tabdo,  Tabanus. 
Muiuns  (Maranh&o,  Povoacao)  —  mutum  ave  Crax* 
Mutu-parand  (Malo  Grosso,  Rio)  —  mutum  ave,  paranä  rio.     Fluvius 

avis  Crax. 

Nage  (Bahia,  Lugarejo)  —  conlractum  pro  lnajd,  palmeira. 
Nanduy  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro)  —  nandu  ave  vulgo   Erna,  hy 
agoa,    Fluvius  avis  Rheae  americanae. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.    Nipo-— Pan— .  517 

Ndpo  (Peru,  Rio)  —  vix  vocabulum  tupicum. 

Natoba,  Naiuba  (Parahiba,  Povoac&o;  Bahia,  Aldea,  nunc  Soire)  —  an 

tupice?  toba  cara,  rostro;  tuba  pae. 
Neamundd,  Nhamundaz  (Pari,  Rio)  —  nome  de  huma  tribus  de  Indios. 
JShundiaquara  (S.  Paulo,  Ribeiro)  —  nhundia,  nhamdia,  jundia,  jan- 

dia  peixe,  coara  buraco.  Puteus  piscis  Pimelodi  Nhamdia. 
Nitherohi,jNitheroht/(ßM&  doRio  de  Janeiro,  Villa,  olim  Praia  Grande.)  — 

Expticatur  vulgo:   räthero  escondido,  hy  agoa,     Reclius  nitio-erom- 

byg-hy  näo  acaba  a  agoa.  (Agoa  escondida  he  o  Rio  Inhomerim,  a 

Verbo  irihotmme  v.  anhemime  escondido). 

Oacari  (Barrancos  no  Rio  Japura)  —  peixe  Acori» 

Oberava,  Uberava  (Malo  Grosso,  Lagoa)  —  oba  folha,  gemma  de  pal- 

meira,  yroba  amargosa:  cor  palmae  amarum. 
Obu  (Pernambuco,  Lugarejo)  —  oba,  uba,  tum  folha. 
Oje  pypyc  oae (alias  J^apo-opti)  —  agoas  vivas;  verbo:  omne  submersum. 
Orindt-acu,  Orindi-mirim  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiros)  —  voces  hybridae? 
Orobö    (Bahia,    Senra;    Espirito  Santo,    Aldea)  —  pro  Urubü  ave  Ca- 

tharles. 
Ororobd  (Pernambuco,  Aldea)  —  cfr.  praecedens. 
Ottinga  cfr.  Hottinga. 
Oyapocy  Oyapoque  (Pari,  Rio)  —  ojab  abrirse  por  si,  poc  rebentar: 

dissilire.    AUis  oyapufa  macaco  Callilhrix  discolor. 

Pacajäz,  Pacayd  (Parä,  Rio)  —  nome  de  Indios,  do  animal  Paca. 

Pdcas  (Pars,  Ilhola)  —  animal  Paca,  Goelogenys  Paca. 

Pacattd,  Pacatd  (Porto  Seguro,   Lugarejo)  —  an   derivandum  a  voce 

Pacat  an  e  lusitanico  paquete? 
Pacatuba  (Sergipe,  Aldea)  —  Paca  tyba  lugar  do  animal  Paca. 
PacobaHba  (Rio  de  Janeiro,  Freguezia)  —  Pacova-iba  avore  Pacova, 

Musa  paradisiaca. 
Pacoquia  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro,  Lugarejo)  —  paco  v.  pacova,  kyia 

v.  kyinha  verisimililer  planta  Scitaminea,  Gostus. 
Pacoti  (Ceara,    Ribeiro  marilimo)  —  parand  conlractum  pa  mar,    coti> 

COty  para:  versus  Oceanum. 
Pacuhy,  Pacui  (Minas,  Rio)  — pacu  peixe,  hy  agoa. 
Padauri  (AJlo  Amazonas ,  Rio)  —  padaud,  patavoud-r-hy  palmeira  do 

genero  Oenocarpus,  hy  agoa. 
Pqfehü.  Pqjaü  (Alagoas,  Rio,  Aldea)  arvore  Pqjau,  Triplaris  Pajaü  et  aliae. 
Pajussara  (Alagoas ,  Porto)  —  vox  hybrida  pdo  i.  e.  arvore ,  jussdra, 

palmeira  generice  Euterpe. 
Pambü  (Bahia,  Villa)  —  vox  hybfida:  pdo  arvore,  ambu  v.  imbu Spondias. 
Panatiy  Pannati  (Rio  Grande  do  Norte,  Serra,  Indios)  —  nome  de  hum 

Indio. 
Panaühd  (Pari,  Ribeiro)  —  Etymologia   incerta.  pana  erva  Piperacea, 

Artanthe.  —  panacü  cesto,  corbes. 
Panama  (Rio   de  Janeiro,    llha;    S.  Gatharina,  Lagoa)  —  pan&mo  de 

balde,  em  v&o.    Locus  sterilia. 


Digitized  by 


Google 


518  Tupi:    Nomina  tocorum.    Papa— Para — . 

Papära  (Cearä,  Serra)  —  papdra  especie  de  grama  tenaz,  para  espar- 
taria. 

Pqparij  Papary  (Rio  Grande  do  Norle,  Lagoa,  Freguezia)  —  papary-hy. 
Gfr.  praecedcns. 

Papoä  (S.  Calharina,  Serra)  —  apuam  globo,  bola.    Mons  rolundus. 

Papuan  (Mato  Grosso,  Povoacäo)  —  elymologia  praecedenlis. 

Paquequer,  Pacaquer  (Rio  de  Janeiro,  Rio)  — paca  a  animal,  Her 
dormire.  Coelogenys  Paca  dormit. 

Paquetd  (Rio  de  Janeiro,  Ilha)  —  corruptura  e  lusitanico  paquete? 

Para  (Provincia)  —  contractum  e  paranä  fluvius  magnus  vel  märe. 
„Origina  o  nome  das  primeiras  syllabas  de  Parana-assü,  que  na 
lingua  Tupinamba  significa  Rio  grande,  pelo  quäl  os  Indigenas  con- 
heci&o  o  das  Amazonas/'  Cerqueira  e  Silva  Corografia  paraense  p.  1. 

Paracatü,  Piracatü  (Minas,  Rio,  Cidade)  —  pira  peixe,  catu  bom; 
piscis  sapidus,  salübris. 

Paragau  (Mato  Grosso,  Rio)  —  paragoä  v.  paraguä  papagaio,  ky,  hu, 
u  agoa.     fluvius  psittacorum. 

Paraguapü,  Peraguacü,  Peruaguacu  (Bahia,  Rio)  —  paraguä- apu 
psiilacus  magnus. 

Paraguai  o  grande  Rio  Paraguay  vide  Paragau. 

Parahiba,  Paraiba  (Provincia,  Cidade  capiial  da  provincia,  Rio;  Rio  de 
Janeiro,  Rio)  —  Etymologia  di versa:  paraiba  arvore  Simaruba  ver- 
sicolor  S.  HiL,  aul  Leguminosa.    Alüs:  agoa  elara:  Milliel. 

Parahibuna,  Paraibuna  (Minas,  Villa,  Rio)  —  para-hy-buna  rio  de 
agoa  preta. 

Paratem  (Piauhy,  Rio)  —  para-i,  para-im,  rio  delgado,  flno.  Fluvius 
tenüis. 

Parahitinga  (S.  Paulo,  Villa)  —  para-hy-Hnga ,  rio  de  agoa  clara.  (de 
agoa  eßtanque:  Milliet,  perperam). 

Para-mirim  (Bahia,  Rio,  Povoa^öes)  — pära  rio,  mhim  pequeno, 

Paramopäma  (Sergipe,  Ribeiräo)  —  para  rio,  mqpanemo  frustrar.  Spem 
fefellit  (seil,  piscatus). 

Paranä  (Rio  Grande  limilrophe  dos  Estados  argenfinos)  —  paranä  mar. 
balinna  Caraib.  insular. 

Paranä  caryca  o  mar  corre,  recessus  maris. 

Paranä  evike  vel  oike  apu,  o  mar  enche,  accessus  rfiaris. 

Paranacicaba  corruplum  pro  paranä  piacabä  fe'rxadura  do  rio  (Serra 
em  S.  Paulo). 

Paranagud  (S.  Pau!o,  Bahia,  Villa  maritima;  S.  Catharina,  Rio)  — pa- 
ranä o  mar,  coaef  eis  a^ui.   Ecce  Oceanum. 

ParanaMba  (S.  Paulo,  Villa;  Mato  Grosso,  Ribeiro)  —paranä  hy  ba 
ad  mare  aqua  it.  Alüs:  rio  de  muyla  agoa  (hy-b-a):  a  atigmen- 
tativo. 

Paranaiva:  Milliel,  alias  ParnaMba,  ParanaMba  (Goyaz,  Rio)  —  Etymo- 
logia praecedentis. 

Parana-hy  (passim)  —  agoa  de  mar. 

Paranä  ntirim  (Pernambuco,  Ribeiro)  —  paranä  mare,  mirim  parvum. 

Paranän  (Minas,  Goyaz,  Serra,  Väo,  Rio)  —  contractum  e  paranä  rihane 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorura.     Para«— Pari — .  519 

i.  e.  verso  o  grande  rio  corre.    Terriiorio  alto,   cujos  fontes  correm 

verso  ob  grandes  rios  Tocantins  ou  de  S.  Francisco^ 
Paranapanema  (S.  Paulo,   Rio)  —  parana  rio,  panema  vazio,   sein 

peixe  ou  que  näo  da  navegacäo. 
Paranapetinga  (Malo  Grosso,  Ribeiro)  —  parana  rio,  pe  caminho,  tinga 

clara,  limpo. 
Parana  pexuna  (Allo  Amaz.)  —  Rio  Negro. 
Paranapiacaba  Cfr.  Paranacicaba. 
Paranapitanga  (S.  Paulo,  Povoacäo)  —  parana  rio,  mitanga  juvenil, 

pequeno.   Aliis  pitanga  arbusto  de  frula  comeslivel  Myrtacea,  Sleno- 

calyx  Micheln. 
Paranapucuky  (Rio  de  Janeiro,  Aldea)  —  parana  rio,  pucu  comprido 

v.  depressa,  fluvius  celer.   Aliis  parana-pococ  avancar:  Rio  que  se 

ajunla  ao  mar. 
Paranatinga  (Goyaz,  Rio)  —  parana  rio,  tinga  claro. 
Paranauha,  Pernagud  (Piauhy,  Lagoa)  —  parana  rio  u  v.  hy  agoa, 

ha  augmentativo:  fluvius  mullae  aquae. 
Parapamba  (Pernambuco,    Ribeiro)  —  corruptum  pro  pira  parxa  pam 

peixe  lusilanice  Cacäo. 
Paratari  (Allo  Amazonas,  Rio)  —  conlraclum   e  parana  iaraü  rio  da 

ave  taraU)  Ibis  oxycercus  Spix. 
Parati  (Rio  de  Janeiro,  Cidade;  S.  Calharina,  Ribeiro)  —  pro  pira-ti  v. 

paraüm  piscis  nasulus.     Tainha  lusilanice,  Mugil  Curema. 
Paratica  (Bahia,  Povoacäo)  —  cfr»  sequens. 
Paratigi  (Alagoas   el  Bahia,  Ribeiro)  —  rio  da  ave  tico.   Fluvius  Frinr 

gillae,  Zonotrichae  malulinae. 
Parati-guacu mirim  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro,  Povoacäo)  pira-tim  major, 

minor.  Cfr.  Parati. 
Paratinga  pro  Parahytinga  (S.  Paulo)  Cfr.  Paranatinga. 
Paratini,  Piratini  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro)  —  pira-tim-hy. 
Paraüari  (Disiriclo  no  Allo  Amazonas)  —  paragua-ar-hy.  Agoa  aonde 

os  papagaios  se  levantäo. 
Paraühaü  (Pari,  Ribeiro)  —  paraud  macaco  Pithecia  hirsula  Spix,   Ay, 

ü  agoa. 
Parauhiba  (Alto  Amazonas,  11ha  do  Rio  Madeira)  — parauä-iba  arvore 

de  macaco, 
Paraüna  (Minas,  Ribeiro,  Povoacäo)  —  arvore  Brakuna,   Parova-una, 

Praüna,  Leguminosa,  Melanoxylon  Brau  na  Scholl.  Aliis  Paranä-uw 

rio  negro. 
Paraopeba,   Paraupeba  (Minas,  Rio,  Povoacäo)  —  para  apeba,  rio 

chato,  fluvius  vadosus. 
Pareci,  Paricis  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro);  Malo  Grosso,  Serra)  — 

nome  dos  Indios  Parecis. 
Pari  (Malo  Grosso,  Rios)  —  ?   paru  piscis  marinus.    para  idem  quod 

baru,  cumbaru  arvore  da  fava  de  Tonca,  Dipteryx. 
Paricatuba  (Para,  Povocäo)  —  parica  arvore  Leguminosa,  Mimosa  aca- 

cioides.  tyba  lugar. 
Parime  (Guyana,  Serra)  —  ? 


Digitized  by 


Google 


520  Tupi:    Nomina  lucorutn.    P|ir — Pet — . 

Paripe  (Bahia,  Povoacäo)  —  paru  piscis  Pomacanlhus  Paru,  tpe  locut. 
Paripueira   (Alagoas,   Ribeiro)    —  nomen  hybridum:   pari  —   ipueira 

vox  e  tupico  hy-pabe,  terminaüone  lusilanica. 
Parnahiba  (Piauhy,  Rio,  Villa)  —  vide  ParanaUba. 
Paroba,  Parobas  (Sspirito  Santo,  Lugarejo)   —  parova  arvore  generis 

varii:  Melanoxylon  Parauna,  Aspidosperma  (Peroba). 
Paru  (Par&,  Serra,  Rio)  —  paru  peixe  do  mar  Pomacanlhus  Paru.  baru, 

cumbaru  arvore  da  fava  de  Tonca,  Dipteryx. 
Paiatiba  (Bahia,  Aldea,  nunc  Villa  Verde)  — pati  palmeira  Syagrus  bo- 

tryophora,  tyba  lugar. 
Patia  (Alto  Amazonas,  Ribeiro)  —  ?  pati-oba  folha  de  palmeira  patü 
Patipe  (Minas,  Rio)  —  pati-pe. 
Patityba  (Rio  de  Janeiro,  Rio)  —  pati- tyba.  Locus  palmae  Syagri  bo- 

tryophorae. 
Patin  (Rio  Grande  do  Norte,  Serra)  —  pro  Patit 
Paue,  PaueSy  contractum  ex  hy  pabe  i.  e.  agoa  tudo ,  lerreno  alagadif o, 

unde  vox  hybrida  Ipueira. 
Pauxis  (Par&,  Villa  de  Obydos)  —  ave  Crax  tuberosa.  Vox  non  lupica. 
Pavuna  (Rio  de  Janeiro,  Rio)  —  ?  —  una  (pixuna)  preto. 
Pednguaba  (S.  Paulo,  Enseada)  —  corruplum  pro:  picyronpaba  perfu- 

giuni,  praesidium,  porlus.    Aliis  Petimguaba  peixe  mariao,  Fistularia 

tabacaria. 
Penitiva  (Rio  de  Janeiro,   Lugarejo)  —  Lugar  da  arvore  Peni,   Sapium 

aucuparium. 
Pepirij  Pipiri,  guapu  et  mtrim  (S.  Paulo,  Rios)  —  pipora  raslo,   ve- 

sligia  gradientium.  (Aliis  Pequxri,  Repiri). 
Pequhi  (Malo  Grosso,  Aldea)  —  picui  ave  pomba,   {f)hy;  aqua  co- 

lumbae» 
Pereä  (Maranhäo,  Rio)  —  pereä,  preha,  preä  animal  Cavia  Aperea. 
Periperi  (Parahiba,  Lago)  —  peri,  pery  junco,  campo  humido,  pantano. 

In  linguam  lusitanicam  receptum  plurali  perizes. 
Peripueira  (Alagoas,  Povoac&o)  —  vide  Paripueira  et  Periperi. 
Pernaguä,  Parnagua  (Piauhy,  Lagoa,  Villa)  —  vide  Paranagud. 
Pernambuco,  Paranabuca  —  parana  mar,  por  arebenlado,  mar  cavando 

os  rochedos.  Oceanus  per  scopulos  (Reci/e)  irrumpcns. 
Perdba,  Peröbas  (Espirilo  Santo,  Povoa^o)  —  arvore  Peroba,  Aspido- 

sperma  et  aliae. 
Perpetinga  (Minas,  Ribeiro) —  e  contractum  peroba  tinga  Aspidospermum. 
Pertininga  (Rio  de  Janeiro,   Povoaf&o,   Lagoa)  —  parana  mar,   tinmg 

seccar,  mare  exsiccatum. 
Peruhipe  (Bahia,  Rio)  —  ?  an  vox  hybrida:  peru  ave  introducta  Melea- 

gris  Gallopavo,  ipe  locus  ubi. 
Pessinguaba  (S.  Paulo,  Enseada)   —  corruplum  e  mocem  pabe:    agoa 

de  mar  exlensa,  salgado  tudo. 
Petetmga  (Rio  Grande  do  Norte,  Ponla  de  Costa)  —  petum,  pety  ta- 

baco,  vel  poti,  potim  camarao,  tinga  branco. 
Petim  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro)  —  petum,  pety  labaco,  planla  Ni- 

coüana;  aliis  potim  camaräo,  Palaemon. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.    Pia — Pira-*-.  521 

Piagtd  (Bahia,  Povaac&o)  —  piau  oeixe,  hy  agoa. 

Pkmco  (Parahiba,   Serra,  Rio,  Villa)  —  contractum  e  pictH  ave  pomba, 

angaü  murmura;  columba  gemens,  truculans. 
Piaughuhy  (Malo  Grosso,  Ribeiro)  —  piau  pcixe,  hy  agoa. 
Piau/ä,  Piauhy  (Provincia,  Rio;    Sergipe,  Rio;    Minas,    Rio)  —  idem 

quod  praecedens. 
Piftiba,  Piba  (Rio  de  Janeiro,  Serras,  Povoac&o)  —  contractum  ex  ipe-iba 

arvore  Bignoniaeea. 
Pindamonhangaba,  Pendamonhangaba  (S.  Paulo,  Villa)  —  pinda  an- 

zol,  monhangaba  fabrica.    Locus  ubi  harai  fabricanlur. 
Pindare,  Pinare  (Maranhao,  Rio)  —  pinda  anzol,  reci  v.  ri  por  cauza, 

quasi  fluvius,  qui  hamos  exercet. 
Pindobas,  Pindeva  (Cear&,  Povoacäo)  —  pindoba,  pmdova  palmeira 

Atlalea  compta. 
Pindoiyba  (Rio  de  Janeiro,  Serra)  —  contractum  e  Pmdova  tyba. 
Pioca  (Alagoas,  Lugarejo) —  pium-oca  taza  de  moscas;  domus  muscarum. 
Piohim  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  pium-hy  agoa  de  moscas. 
Pipira  (S.  Paulo,  Rio)  —  pipora  rasto,  vel  pira  pora  cheio  de  peixe. 

Aliis  pe  pira  caminho  do  peixe. 
PipirUuba  (Parahiba,  Lugarejo)  —  pipora-tyba  lugar  de  muytos  rastos, 

locus  hominibus  frequenlatus. 
Pipudca  (Allo  Amazonas,  Ilha  do  Rio  Madeira)  —  pypo  penna,    aca 

corno;  ala  avis  cornuta  (Palamedeae). 
Piquiry  (S.  Paulo,  Mato  Grosso:  Rios)  —  picui  pomba,  hy  agoa. 
Pira-bireba  (vel   ut  in   omnibus   compositis  Pyra-bireba,    S.  Caihariaa, 

Ribeirao)  —  pira  peixe,  bera-berab  fusillanle,  piscis  lucens. 
Piracanjuba  (Goyaz,  Rio)  — pira  peixe,  cariha  dente,  juba  amareüa, 

piscis  denübus  flavis,  Serrasalmo. 
Piracaiü  rectius  quam  Paracatu  (Minas,  Rio,  Cidade)  —  peixe  bom. 
Piracicäba  (Minas  et  S.  Paulo,  Povoacäo)  —  pira  peixe,  ydca  grude, 

caba  lugar  de  fazer.     Fabrica  ichlhyocollae. 
Percicaba  (Minas,  Rio)  vox  praecedens  corrupta.  (Perperam  explicatur  a 

Milliet  IL  318:  pira  peixe,  cy  luzente,  caba  obscuro). 
Piracitwnga  ( Rio  de  Janeiro,  Povoacäo)  —  pira  peixe,  cigie  tripa,  nun- 
gar parece.  Speciem  prae  se  fert  inteslinorum  piscis. 
PiracQara  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  buraco  de  peixe. 
PiraJcrüca,Piracoruca (Piauhy, Ribeiro,  Villa)  —  pira  peixe,  cordcaave? 
Piracundn  (Maranhäo,  Rio)  — pira  peixe,  acauan  aveFaloo  cachinnans. 
Piragy  (Corrientes,  Ribeiro)  —  Cfr.  sequens. 

Pirahi,  Pirdhy  (Rio  de  Janeiro,  Rio,  Villa;  Rio  Grande  do  Sul,  Povo- 
acäo) —  pira  peixe,  hy  agoa. 
Pirahi-tinga  contractum  Paratinga,  Patinga,  hy-tinga  agoa  clara. 
Piraia-nara  (Allo  Amazonas,  Uba  no  Madeira)  —  pira  peixe ,  aia  sadio 

(n)ara  tempo,  occasiäo.  Tempus  captandorum  piscium  salubrium. 
Piraim  (Malo  Grosso,  PovoacAo,  Rio)  —  pira-hy  et  t  pequeno. 
Pirqfä  (Bahia,  Povoacäo,  Rio)  —  pira  peixe,  auje  v.  jäbe  bastante. 
Pirajucara  (S.  Paulo,  Povoacäo)  —  pira  peixe ,  juedra  comichäo,  sarna. 

Piscis  pruritum  gignens. 

66 


Digitized  by 


Google 


522  Tupi:    Nomina  locorum.     Pira— Poj — . 

Pirajuquia,  Pira-giquia  (Bahia,  Freguezia)  —  pira  peixe,  giqw  oaza. 
Piranga  (Minas,  Freguezia)  —  piranga  vermelho,  (lerrenum)  rubrum. 
Pirangi  (Ceara,  Rio)  —  piranga-y  rio  vermelho. 
Piranguära  (Rio  de  Janeiro,  Serra)  — piranga  coara  buraco  vermelho, 

cavum  rubrum. 
Piranha,   Pirahhas   (Rio  Grande  do  Norle,    Povoacao)  — pira  sainha 

piscis  dens,  peixe  Tizoura. 
Pirapetinga,  Pirapitinga  (Rio  de  Janeiro  et  Goyaz,  Rios)  —  peixe,  espe- 

cie  de  Characious. 
Pirapiianguy  (Paraguay,  Rio)  —  Rio  de  peixe  saboroso. 
Pirapirapuan   (S.  Paulo,    Monle   aurifero)    —  pirar   abrir,    descobrir, 

apoam  globo.     Aperi  aperi  coüioulum! 
Pirapö  (S.  Paulo,   Paraguay,   Rio)  — pira-po  braco  de  peixe,    pinna 

piscis. 
Pirapora  (Minas,    Cachoeiras  nos  Rios  de  S.  Francisco  e  Xopotö,   Po- 
voacao) —  pira  pore  sallo  de  peixe,  vel  pora  habilante.  Locus  ubi 

pisces  saltant  aut  habilant. 
Piraporary  (Paraguay,  Rio)  —  Cfr.  antecedens. 
Piraquara  v.  Piracoara.  Puteus  pisciura. 
Piraque  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  piraque  Bras.  peixe  viola,  Rhino- 

balus  undulatus.  Cfr.  sequens. 
Piraquera  (S.  Calharina,  Lagoa)  —  pira  queira  Bras.  peixe  Rey. 
Pirära^  Pirardra  (Alto  Amazonas,  Aldea,  Rio) —  peixe  pira-arära,  Si- 

lurus  Pirarara. 
Pirassenunga  vide  Piracinunga. 

Piratinga  (Rio  de  Janeiro,  Rio)  —  pira-tinga  peixe  branco ,  Characinus. 
Piratini)    Piratinim  (Rio  Grande   do  Sul,   Serra,   Rio,   Villa)  — pira 

tinga  i  peixe  branco  pequeno. 
Piratininga  (S.  Paulo,  Rio,  Campo)  —  pira  tening  peixe  seeco. 
Piratyba  passim  —  pesqueiro,  piscina. 

Piriä  (Para,  Freguezia)  —  pira  peixe,  a  augmentalivo,  muyto  peixe. 
Piriqui  (Espirito  Santo,  Povoacao)  —  pira  ique  o  peixe  entra,  aüis  pira 

ike  ahi  esla.     Piscis  in  trat,  adest. 
Piruibe  (S.  Paulo,  Ribeiro)  —  pro  pira  pvpe  peixe  em.  Piscis  adesL 
Pitanga  (Bahia,   Rio  Grande  do  Norte,  Rios)  —  arbuslo  Myrtacea,    de 

frula  comestivel.   Slenocalyx  Michelii. 
Pitangui  (Minas,  Villa)  —  pitanga-hy. 

Pitas  (Mato  Grosso,  Monte)  —  pita  planla  Fourcoya  giganlea. 
Pitimbü  (Parahiba,    Povoacao)  —  piter  chupar,   ambu  fruta  da  arvore 

Spondias.     Sugere  fruclum  Spondiae. 
Pitundüba  (Cachoeira  no  Rio  Tiele)  —  piiuna  tyba  escuro  lugar,  aliis 

pita  tyba  lugar  de  pita. 
Piiuna  (Espirilo  Santo,    Aldea)   —  pim  picar,   pium  mosca,   insecium 

Simuleum. 
Piumhy  (Minas,  Villa)  —  pium-hy  agoa  de  mosca. 
Poconi  (Mato Grosso,  Villa)  —  nome  dos  Indios  Ipocone  (Beripocone). 

Derivatur  e  verbo  pooea  apanhar,  prender,  quasi  capü  a  duce  Bert. 
Pqjuca  (Bahia,  Rio,  Povoacao)  —  ?  po  mko,  juca  mala, 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.    Pon— Qui— .  523 

Ponchim  (Sergipe,   Ribeiro)   —  poncho,  pongo    manlo    dos  Paulistas. 

Vocabulum  inlroductum.    (Pongamo  homo  veslidus:  Cumanensibus). 
Popoca  (Parabiba,  Rio)  —  v.  Ipopoca. 
Poraque-coara    (Alto  Amazonas)  —  buraco   do   peixe  Gymnotus   elec- 

tricus. 
Potengiy  Potingui  (Rio  Grande  doNorle,  Rio)  —  poty,  potym  camarao, 

hy  agoa  v.  gut  oh!  ecce! 
Poti,  Potim,  Poty,  Puti  (Piauhy,  Villa)  —  poty  camarao,  Palaemon. 
Potiguares,  Potyaras,  Potyuaras  —  Indios  da  genle  de  Tupi,  que  co- 

mein  poti. 
Poxim  (Alagoas,  Rio,  Villa;  Bahia,  Sergipe,  Rios)  —  poxi,  puxy,  pu- 

xim  feo,  foedus. 
Prehd  (Maranhao,  Aldea)  — preha  animal  Cavia  Aperea. 
Pregibaky  (S.  Catharina,  Morro)  —  brejauba,  prgahuva,  perehauva, 

prehauva  arvore  da  Cavia  Aperea,  palmeira,  Astrocaryum  Ayri,  hy 

agoa. 
Pridca  (Alagoas,  Serra)  —  pria  v.  preha  animal,  aca  corno,  mons  Ca- 

viae  Apereae. 
Priaöca  (Ceari,  Serra)  —  prid-oca,  domicilium  Caviae. 
Propiha  (Sergipe,  Villa)  —  antigo  nome  de  hum  Indio. 
Pupunha  (Allo  Amazonas,    Sitio)  —   pupunha  palmeira  Guilielma   spe- 

ciosa,  que  foi  antigamente  culta,  por  racao  das  frulas  camosas.    No- 
men chilense:  pupn,  pupun,  caro  fructus  el  ia  fructus. 
Puraque-coära  v.  Poraque-coara. 
Purina  (Rio  de  Janeiro,   Ribeiro)  —  Puri  tribu   dos   antigos  Crens   ou 

Bolocudos. 
Parti,  Puruz  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  nome  dos  Indios  Purupuruz. 
Puti  v.  Poti. 
Pyrahim  (Piauhi,  Rio)  vide  Parafnm.  Derivatur  quoque  a  pira  et  hy. 

QuqjuM,   Guajuhäy   Coajuhd  (Para,  Rio)  —  guaia  caranguejo  do  ge- 

nero  Guaia  e  Carcinus. 
Qualeguay  (Banda  Oriental,  Rio)  — 
Quartiere,   Coaritere  (Mato  Grosso,  Rio)  —  cua  bacca,  hy  aqua,  tere 

abundat.    Lugar  de  muytas  bagas. 
Quatids,  Coatiäs  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  Coati  animal  Nasua. 
Quatis,  Coatis  (Minas,  Serra)  —  idem  ac  praecedens. 
Quebrobö,  Cabrobö  (Pernambuco,    Povoacao)  —  caa-urubu   arvore  ou 

mato  da  ave  Urubu,  sylva  Catharlis. 
Quecuene  (Alto  Amazonas,  Rio  Branco)  —  vox  non  tupica,  sed  linguae 

Bar6:  Weine  branco,  um  agoa.    Fluvius  albus. 
Quemehucury  (Allo  Amazonas,   Ribeiro)  —  coema   amanha,   ü  comer, 

cury  futuro.   Mane  edam. 
Quibanguca  vulgo  Quiribango  (Rio  de  Janeiro,  Lugarejo)  —  ? 
Quiepe  (Bahia,  llhola)  —  coipe  cu,  podex. 
(htiMurd  (Allo  Amazonas,  Rio)  —  vocabulo  da  lingua  Bar6,  Tamanacaelc. 

uni,  veni  agoa. 
Qtälombo  (Minas,  Povoacao)  —  lingua  Angolensium. 


Digitized  by 


Google 


524  Tupi:   Nomina  locorum.   Qui— Sar — . 

Quinimurä  (Bahia)  —  nome  da  Indios. 

Quipapa  (Alagoas,  Povoa^äo)  —  ? 

Quiracoyava  v.  Aracoyava. 

Quiricare  contraclum  Cricare  (Bahia,  Rio)  —  qui  exclamatio  oh!  ygara 

canoa.    0!  scapham  adducas  rel. 
Quixäba  (Parahiba,  Lugarejo)  —  qui  vocaüvo,  aba  vir,  oh  hörnern!  aliis 

qui  xe  dba;  oh  ego  (sum)  vir. 
Quixara  (Ceari,   Ribeiro)  —  qui  vocaüvo,   oh  senhor!   aliis  qui  xe 

uara:  oh  ego  (sum)  dominus. 
Quixeramobim  (Cear&,  Villa,  Rio)  —  qui,  xere  amobinhe  oh,  ego  alio 

tempore!  comminazäo.    Quos  ego  aüo  tempore! 

Reritiba,  Beritigba  (Espirilo  Santo,  Aldea)  —  rery  ostra  (reru  vasilha) 
tyba.  Locus  oslrearum,  vasorum. 

Sdbaä  —  enseada  de  rio  e  de  mar,  sinus. 

Sahara  (Minas,  Cidade)  —  vox  hybrida:  sabaru  sabado,  ara  tempo,  dia. 
Sacuhy  (Minas,  Rio)  —  sasy  v.  sasu  ave  Goracina  ornata,  ky  agoa. 
Saguacu  (S.  Galharina,  Ribeiro)  — sai  v.  sahy-apu  ave  Tanagra  Sayaca. 
Saguim  (Sergipe,  Ribeiro)  —  saguin,  sahuim  simiae  mioores,    Hapale, 

Chry8olhrix. 
Sahi  (Bahia,  Missao;    S.  Catharina,  Rio,  Povoac&o)  —  sai,  sahy,  cahy 

macaco  Cebus  fatuellug. 
Samambaia  (Rio  de  Janeiro,  Povoafäo;  Mato  Grosso,  Rio)  —  samam- 

baia  filix. 
Sambe  (Rio  de  Janeiro,  Serra)   —  catmbe  aspero,  quino,  gume:  aspe- 

rum,  angulus,  acumen. 
Sambiia  (Piauhy,  Ribeiro)  —  catmbe  ita  rupes  asperae. 
Sanguim  (Bahia,  Ribeiro)  —  canhe  apressa,  hy  agoa,  hvus  celer. 
Sapi  (Guiab&,  Sitio)  —  grama  Analherum  bicorne  (unde  Sapezal,   ca- 

choeira  no  Rio  Tiete).  Aliis  pa  pe  seu  oaroinho,  illius  via. 
Sapetiba,  Sepetyba  (Rio  de  Janeiro,  Porlo,  Povoacäo)  —  sapelyba  lo- 
cus graminis  Anatheri  bicornis. 
Sapucahy  (Minas,  Villa,  Rio)  —  v.  sequens. 

Sapucaia  (Rio  Grande  do  Sul,  Lugarejo)  —  gallina  (arvore  Lecylhis). 
Sapuyaiy,  Säboyaty  (Montevideo, Rio)  —  papud  depressa,  atyr  mootao. 
Saquarima^  Sequar&ma  (Rio  de  Janeiro,  Lagoa,  Villa)  —  ?  (sagoa  peixe 

em  S.  Paulo,  eyma  sem?) 
Saracd  ^Guyana,  Lagoa)  — 
Saracuruna  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  saracura  ave,  una  preta,  Gal- 

linula  (Aramides)  plumbea. 
Saranabitigbä  v.  Cernambityba,  Semambiiiba  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro) 

—  Lugar  de  oslras.    Locus  oslrearum. 
Sarapühy  v.  Serapuhy  (Rio  de  Janeiro,  Rio,  Povoa^äo)  —  seri  canoro, 

apoam  redondo,  hy  agoa. 
Sararahy  (Bahia,  Ribeiro)  —  sarara,  sarare  insectum  vulgo  Martpo$ay 

Sphinx. 
Sarare  (Mato  Grosso,  Rio)  —  Cfr.  praecedeni. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.    Sen — Tab—.  325 

Senema  (Pari,  Siüos  da  costa)  —  breguigftes,  pedra  de  coral  para  fa- 

zer  cal.     Oslrea,  coralium. 
Serenhehem,  Serinhehem  (Pernambuco,  Rio)  —  seri  caranguejo,  nhaeni 

prato.    Aliis  seri-nhe  por  acaso.    Aliis:  seri-nhane  depressa.    Discus 

cancris  plenus,  vel  cancri  fortuito,  vel  cancri  celeres. 
Serenhem,  Serinhem  (Pernambuco,  Rio,  Villa  Formosa)  —  v.  praecedens. 
Sergipe  (Provincia,  Rio)  aliis  Serigp  —  seri  hy  agoa  de  caranguejo. 
Serido  (Parahiba,  Rio)  —  seri  caranguejo,  ndoer  nola  de  frequencia. 
*  Serigi  (Bahia,  Rio )  —  v.  Sergipe. 
Sibahuna  (Bahia,  Ribeiro)  —  corruplum  pro  Capo  v.  Cepo  v.  Sipo-una, 

liana  preta.  Funis  sylvestris  niger. 
Sipahu  (Maranhao,  Povoac&o)  —  cepo-hy,  agoa  de  sipo. 
Sipo  (Minus,  Paraiba,  Ribeiros) — Capo,  Cepo,  Sipo  liana,  funis  sylvestris. 
Sipotuba  (Mato  Grosso,  Rio)  —  Stpo-iyba  locus  funium  sylvestrium. 
Sirihu  (S.  Catharina,  Monte)  —  Süi  caranguejo,  hu  agoa. 
Siriri  (Sergipe,  Ribeiro)  —  Siri(r)hy,  aliis  Sereiba  Avicenniae  arbor 

maritima  cancros  nutriens. 
SoUmöes  (Allo  Rio  das  Amazonas)  —  nome  de  Indios  Sorimäo,  Sori- 

möes,  Solimöes. 
Sorocaba  (S.  Paulo,  Cidade,  Rio)  —  soroc  romper,  sorocäba  acto  de 

romper,  rompimento  (da  terra  por  minas).    Opus  fodinarum. 
Sorubim,  Surubim  (Piauhy,  Ribeiro)  —  peixe:  Plalysloma.  Soryb  celer, 
Suapuhy  (Minas,  Ribeiro,  Povoacao)  —  suapu  veado,  aqua  cervi. 
Subahe  (Bahia,  Ribeiro)  —  corruptum  pro  sobaya  cauda  animalis. 
Subäia  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  sobaya  cauda. 
Sucruiü,  Sucuriü  (Minas,  Povoacao;  Mato  Grosso,  Rio)  —  cobra  d'agoa. 

Boa  Scylale. 
Sussuhy,  Sapuhy  (Minas,  Rio)  —  idem  quod  suapuhy. 
Sucury  (S.  Paulo,  Ribeiro)  —  idem  quod  sucruiü. 
Surubiü  (Para,  Lagoa)  —  sorubim-hy. 
Suruhi  (Rio  de  Janeiro,  Rio,   Freguczia)  —   contraclum  e  sururu-hy 

agoa  de  sururu,  mexilhöes,  aqua  concharum. 

Täbojö  (8.  Paulo,  Ribeiro)  —  pro  taba-jui  aldea  de  rans,   vicus  ra- 

narum. 
Tabanga  (Sergipe,  Serra)  —  ita-b-anga%  pedra  que  cheira.    Aliis  com- 
positum cum  taba,  aldea. 
Tabaiinga  (Alto  Amazonas,  Povoacao;  Goyaz,  Serra)  —  tabatinga  barro 

branco,  para  branquear  casas.    Argilla  alba. 
Tabatingui  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeirao)  —  taba-tinga+hy. 
Taboca  (Minas,  Goyaz,  Maranhao,  Para;  Povoacftes,  Rio,  Lagoa)  —  ve- 

gelal  Cana,  Bambusaceae.    taba  oca  significat:    casa  de  aldea.   Indi 

vicos  solebanl  denso  agmine  harum  Bambusacearum,  tamquam  vallo, 

cireumdare. 
Täbua  (Minas,  Serra,  Povoacao)  —  corruptum  ex  ita-mo,  pcdras  acola, 

cheio  de  pedras;  lapidibus  plenum.   Aliis  ita-bo,  pelas  pedras,  inier 

saxa.     (Significat  extcnsionem).  —    Aliis  taba  aaa  (augmentativo) 

vicus  magnus. 


Digitized  by 


Google 


526  Tupi:    Nomin«  locorum*    Tab— Tarn — . 

TaburuMna  (Malo  Grosso,  Rio)  —  corruptum  tapyra-in  boy   deitada, 

bos  procumbens.  Aliis  tapyra-una  boy  (ou  aniroal  grande)  preto. 
Tacahhuna  (Para,  Rio)  —  nome  de  Indios  (taconha  membr.  vir.). 
Tacaratu  (Alagoas,  Freguezia)  —  ita  cara  catu  pedra  de  raizes  Cara 

boas:  mons  radicum  Dioscoreae  edulium.  Aliis  ita  pedra,  aca  corno, 

atyr  monlao.    Rupes  acutae  coacervatae. 
Tacoaracü  (Minas,  Freguezia)  —  tacoara  cana,  apu  grande. 
Tacorai,  Tacoarahy,  Taquarai  —  tacoara  cana,  ky  agoa.    Tacoarai, 

desinencia  porlugueza. 
Tacuaratinga,  TaquariHnga  (Pernambuco,  Freguezia)  —  tacoar-hy-tinga. 
Tacuiü  (Para,  Rio)  —  iagoa  ita  hu,  aqua  da  pedra  amarella.    Aliis  ita 

catu  pedra  boa. 
Tagipuru  (Para,  Braco  do  Amazonas)  —  ?  tacfn,  taixi  formiga,  poro 

gente.  Aliis  ita  gy  puru  machado  de  pedra  etnpreslado. 
Tagoahy,  Itaguahy  (Rio  de  Janeiro,  Povoacao)  —  tagod  amarello,  ky 

agoa. 
Tagoarufü  (Goyaz,  Ribeiro)  —  tacoara  afü  cana  grande. 
Taguatinga  (Goyaz,    Serra,    Freguezia)   —   tagua  barro   (L  e.  ita  cm 

pedra  moida),  tinga  branco. 
Taguba-coara  (Para,  Barrancos  no  Tocantins)  —  buraco  de  barro. 
TaMm  (Rio  Grande  do  Sul,   Freguezia)  —  ?     toi  arder  a  bocca  com  a 

pimenta.     taixi  formiga. 
Tahis  (Rio  de  Janeiro,  Lagoas)  —  v.  praecedens. 
Tahuä  (Ceara,  Povoacao)  —  tagod  amarello. 

Taiabana  (Parahiba,  Freguezia)  —  taba  aldea,  aia  sadia,  ana  habilador. 
Taibate  cfr.  Taubate. 
Taipu  (S.Paulo,  Ponta  de  terra;  Parahiba  et  Rio  de  Janeiro,  Freguezia«) 

—  taipa  parede  de  terra  pisada.   Aliis:  ta  (incitativo  vel)  para  lo- 
mar,  ipo  na  verdade:  sumendum  sane! 

Tajapuba  (Ceara,  Sitio)  —  tajapü-iba  arvore  do  porco,  Dicotylis  labiall 

Aliis  tcga  (v.  tayoba)   erva  vulgo   couve,  uba  folha:   folia   plantae 

Aroideae. 
Tajahy  (S.  Catharina,  Povoacao)  —  taia-hy  agoa  de  couve. 
Tamandare  (Pernambuco,  Bahia)  —  ta  incitativo ,  mondc  apanhar,  aro- 

aim  mariscos:  agedum  captandae  conchae. 
Tamandatahy   (S.  Paulo,    Ribeiro)    —   ta  monde  aty  hy:    fluvius  ubi 

captandae  aves  aty,  lari. 
Tamandud  (Minas,  S.  Paulo,  Mato  Grosso:  Villa,  Cachoeiras,  Freguezia) 

—  tamandud  animal  wrso  formigueiro,  Myrmecophaga. 
Tamardca,  ltamaraca  (Pernambuco,  11ha)  —  sino, '  campana. 
Tamatantuba  (Rio  Grande  do   Norte,  Lugarejo)  —  tamatia  ave,  tyba 

v.  tuba  lugar.  Locus  avis  Cancromae  cochleariae. 
Tambahu  (Parahiba,  Povoacao)  —  tambaque  v.  tambaqui  peixe,  Ay  agoa. 
Tambahü  apu  er  mirim  (Cachoeiras  no  Rio  Tiete)  v.  praecedens. 
Tambari-tiririca   (Cachoeira  no  Rio  Tiele)  —  tamaru  peixe.    Uririca 

grama,  Scleria  culmo  trigono  aoulo. 
Tambiy  Itambi  (Rio  de  Janeiro,  Freguezia)  —  ita  pedra,  ambi  v.  amby 

muco.  Rupes  mucosae. 


Digitized  by  LjOOQIC 


Tupi:    Nomina  locorum.    Tarn — Tar — .  527 

Tatnbu  (Bahia,  Lugarejo)  —  v.  praecedens. 

Tamburil  (Bahia,    Lugarejo)   —  vox   lupica    (nee  a  lusilanico  tambor, 

tympanum  derivanda).    Amby  muco,  gummi.    Arvore  gummifera  Le- 

guminosa. 
Tanguä,  lnguä  (Rio  de  Janeiro,  Lugarejo)  —  ?  ita  pedra,  guä  variada 

de  cöres. 
Tangwrdgua  (Peru,  Rio  das  Amazonas)  —  vox  non  tupica. 
Tanhenga  (Rio  de  Janeiro,  11ha)  —  ita  nheenga  pedra  que  falla.  Echo. 
Tapacorä  (Rio  de  Janeiro,   Scrra;   Pernambuco,   Ribeiro)  —  corruplum 

pro  tapecoära,  abanador,  flabrum  pro  pruna. 
Tapagipe,  ltapagipe  (Bahia,  Ribeiro,  Freguezia)  —  tapy,  hy,  pe:  .fundo, 

agoa,  caminho. 
Tapajos  (Para,  Rio,  Villa)  —  tapy  fundo,  o  augmenlaüvo. 
Tapanhuacanga  (Minas,    Povoacäo)  —  tapanhuna  negro,   acanga  ca- 

beza.     Hoc  nomine  appellatur  minera  ferri  germanice  Glaskopf. 
Tapeby  (Banda  oriental,  Rio)  —  Cfr.  Tapes. 
Tapepitanga  (Bahia,  Aldea)  alias  Taperaguä  —  taba  aldea,  iape  con. 

traclum  e  tabape  na  aldea,  pitanga  arbusto.    Arbor  Pitanga  in  vico 
Tapera  (Minas,   Bahia,  Povoacäo)  —  ave  andorinha:    Hirundo  Tapera. 

Sensus  communis:  aldea  velha,   erma,  silio  abandonado.     Praedium 

solilarium,  dereliclum. 
Taperaguä,    Taporagoa  (Bahia,  Aldea)  —    corruplum  pro  tapera  po- 

raca,  aldea  enchida,  povoada. 
Taperi  (Ceara,  Lagoa)  —  tapera-hy. 

Taperoa  (Bahia,  Povoac&o)  —  tapera,  o  augmenlalivo,  grande. 
Tapes  (Rio  Grande  do  Sul,  Serra)  —  nome  de  Indios. 
Tapirape,   Tapirague  (Malo  Grosso,  Rio)  —  nome  de  Indios,   tapyra 

pe  caminho  de  boi. 
Tapir apoan,  Tapyrapuam  (Malo  Grosso,  Serra)  —  tapyra  boi,  apoan 

redondo.  Bos  rolundus. 
Tapirima,  Tapereyma  (Pernambuco,  Povoacäo)  —  taperu  bicho,  eyma 

sem.    Locus  ubi  insecla  non  grassanlur. 
Tapir uv a  (S.  Catharina,  Serra)  —  tapyra  uba  folha  para  boi. 
Tapuitapera  (Maranhäo,  Dislricto  de  gentios)  —  tapuiya  genlio  (verbo: 

que  mora  verso  o  occidenle)  tapera,  Habilalio  Indorum  hoslilium. 
Tapuyü  (Cear4,  Serra,  Rio)  —  tapuiya,  o  augmenlalivo:  muylo  genlio. 
Taquaracu  (Minas,  Povoacäo)  —  Cfr.  Tagoara-apu. 
Taquarapaia  (Malo  Gross*,  Cachoeira  do  Rio  Sanguexuga)  —  tacoara 

cana,  pabe  lodo.  Locus  Bambusa  plenus. 
Taquaratinga  (Pernambuco,  Serra,  Freguezia)  —  Tacoara  branca,  Bam- 

busacea  eulmo  albido. 
Taquarembö  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro)  —  Tacoara  inirnbö  cana  que 

da  fio  ♦    Bambusacea  filigera.    Aliis  tnbae  pui  cana  delgada ,    eulmo 

gracili. 
Taquary  (Malo  Grosso,  Rio)  —  tacoara-hy. 
Taquarituba  (Parahiba,  Povoacäo)  —  tacoara  tyba  lugar  de  cana. 
Tarare  (S.  Paulo,    Praia    na  llha  Enjua-gua^u)  —  ?   terrere  espanlar, 

perlerrere. 


Digitized  by 


Google 


528  Tüpi:    Nomina  locorum.    Tar— Tha — . 

Tarehiri,  Tareiri  (Rio  Grande  do  Norte,  Ribehr&o)  —  tarabra-hy  agoa 

de  peixe  taraira,  Eryihrinus  Taraira. 
Taributa  (Rio  de  Janeiro,  Lugarejo)  —  ? 
Tarirä  (Maranh&o,  Lagoa)  —  cfr.  Tarehiri. 
Tariri  (Bahia,  Ribeirao)  —  idem. 
Tarumd  (Alto  Amazonas,  Sitio;  Malo  Grosso,   Povoadko)   —    nome  de 

Indios  no  Rio  Negro.  Taruma  nome  de  arvore:  Gerascanlhus,  Vilex 

monlevidensis.  * 

Tatajuba  (Cear&,  Senra)  —  pro  ita-juba  pedra  ämarella. 
Tatinga  (Maranhäo,  Ponla  da  Costa)  —  pro  ita-tmga  pedra  braoca, 
TatturimonhO)  Tatuamuhi  (Alagoas,  Ribeiro)  —  tatu-ai  v.  aiba  monhane, 

animal  ialu  emburrado,  correndo,  Dasypus  12-cinctus  currens.    Aliis 

tata  monhang,  Togo  fazer,  ignem  aecendere. 
Tatuapera  (Bahia,   Aldea)  —  pro  tatu-apara  vnlgo  tatu-bola,    qnasi 

lalu  volvox,  Dasypus  (Tolypeutes)  tricinclus. 
Tatuhu,  Tatuhy  (S.  Paulo.  Freguezia)  —  tatu-hu  agoa  de  latu. 
Tatui  (S.  Paulo,  Villa)  —  tatu-i  tatu  pequeno,    tatui  railo   (inseclo). 

Aliis  eontractum  e  tatu  yby  tatu  na  lerra. 
Tatu-oca  (Par&,  liha)  —  casa  de  tatu. 

Taüha  (Ceara,  Aldea;  S.  Paulo,  Freguezia)  —  tauha  barro,  argilla. 
Taubate,  Taibate  (S.  Paulo,  Gidade)  —  tauha-b-ett  augmentalivo,  muylo 

barro. 
Taüna  (Rio  de  Janeiro,  Morro)  —  ita  una  pedra  preta. 
Tayäbana  v.  Itabayana. 
Tappe,  Tahype,  Taipe  (Pernambuco,  Ribeiro)  —  ita  hy  pe,  pedra  na 

agoa.  Aliis  vox  bybrida  e  taipa,  lusilanice  parede  de  barro  pisado. 
Tebicuari,   Tepecuary,   Tipiquary  (Rio  Grande  do  Sul,  Povoac&o;  Pa- 
raguay) —  lugar  de   formiga   tepecuari  (i.  e.  tapy  cöttra  buraco 

fündo).  Aliis  tapy  v.  tepy  coara,  buraco  fundo.  Aliis  teapu  coara 

hy,  zunir  buraco  agoa,  fluvius  in  puleis  s.  vorticibus  aestuans. 
Teffi  (Allo  Amazonas,  Rio,  Lagoa)  —  t  corruplum  e  tapy  fundo? 
Tejuca,  Tijuca  (Rio  de  Janeiro,  Serra,  Ribeiro)  —  tyjuca  lama,  limus. 
Tejucas    (S.  Calbarina,    Rio,    Enseada,    Povoa^äo)  —  pluralis    praece- 

dentis. 
Tquco  (Minas,  Cidade  nunc  Diamantina)  —  corruplum  e  tyjuca. 
Ttfucopaba,  Tejucopäbe  (Pernambuco,  Freguezia)  —  pro  tyjuca  pabe 

omne  limus. 
Tejucupü  (Minas,  Ribeiro)  —  tyjuca  acu  limus  magnus. 
Tenten  (Alto  Amazonas,  11ha  no  Rio  Madeira)  < —  tentem  v.  temtem  ave 

Tachyphonus  surinamensis. 
Tepoti  (Mato  Grosso,  Rio)  —  tepoiy,  typoty ,  repoty  eslerco,    sarro; 

stercus,  faex. 
Tererd  (S.  Paulo,  Ribeiro)  —  ?  Cfr.  tarare,  terrere  espantar. 
Terery  (Malo  Grosso,  Rio)  —  ?    terrere  espantar  vel  terayra  lagarlo, 

hy  agoa. 
Tessemidu  no  Rio  Araguaia  —  nome  de  Indio. 
Testi  (Povoa^o  do  Pari)  —  ?  teca  olhos,  oculi. 
Thahö  (S.  Paulo,  Morro  alto)  —  pro  Ita-hö  augmenlaiivo. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.    Thiu — Tra— .  529 

Thiuba,  Tiuba  (Bahia,   Serra,  Povoacäo)  —  ?  mutatione  literarum  pro 

taba-tuy  aldea  fria.  Aliis  tui-uba  mato  frio.  Aliis  theüba  abelha. 
Thud  (S.  Paulo,  Riberäo)  —  tut  frio,  frijgidus. 
Thyaya  (Ceara,    Fazcnda)  —  aves  aty  gaivola;  aliis  tei,  tut  masarico, 

Larus,  Charadrius.  aia  sadio,  salubris. 
Tibagi  (S.  Paulo,  Ribeiro,  Povoacäo)  —  ? 
Tibaid^  Atibaia  (S.  Paulo,  Villa)  —  ati  ave  vulgo  Atinguapu  v.  Alma 

do  gado,  Coccyzus  cayanus,  b-aia  sadia,  salubris. 
Tifoto,  Tiftöt/  (Rio  Grande  do  Norle,  Serra,  Povoacäo)  —  ?  ityc  derri- 

bar,  pabe  todo.  Sylva  lola  caesa. 
Tibicuari  vide  Tebicuari. 

Tiefe  (S.  Paulo,  Rio)  —  fiV  v.  tye-ete  ave  Tanagra  brasilia  frequens. 
Tigtoca  (Pari,  Cabo)  —  tije-oca  casa  da  ave  IfyV- 
Tijicupabo  v.  Tqucopabe  et  Tyjucapäo. 
Timbö  (Maranhäo,  Aldea) —  tfmW  cipö  que  embebeda  o  peixe,  sarraen- 

tum  loxicarium,  Paullinia  pinnala. 
Timböra  (Bahia,  Serra,  Cachoeira)  —  jotyme  enlerrar,  pari  sallo,  Cata- 
racta profunda. 
Timboüva  (Minas,  Fazenda)  —  arvore  Enterolobium  Timboüva  Marl, 
Timonha  (Ceara,  Serra)  — jotyme  cobrir  com  terra,  chasma. 
Tindigüra  (S.  Paulo  Povoacäo)  —  tenonde  diante,  guira  ave,  passaros 

adiante.  Passeres  ante  nos. 
Tingud  (Rio  de  Janeiro,  Serra,  Freguezia)  —  ?   tinga  branco. 
Tingui  (Rio  de  Janeiro,  Serra,  Rio)  —  arvorcs,  que  embebedao  o  peixe. 

Arbores  Phacocarpus  et  Jacquinia,  quae  pisces  inebrianl. 
Tinhari  (Bahia,  11ha)  — 
Tipakena,   Tipaquena,  typakuena  —  correnteza  (Explicatur,  an  recte, 

tim  pao  acoana  extremo  de  todo  lern  sahido).    Apex  aquae. 
Tipäo  —  baixa  mar,  recessus  maris.   tim  extremo  pabe  todo.    Aliis  tim 

extremo,  opdo  acabou.  Aliis  typy  fundo,  pabe  de  todo. 
Tiquiä  (Alto  Amazonas,  Rio,  Serra)  — 
Tiquira,  Itiquira  (Mato  Grosso,  Ribeiro)  —  tiquyra  irmäo  mais  velho, 

fraler  natu  maior.  Aliis  ita  tykyr  pedra  manar,  rupes  slillans,  madida. 
Tiririca  (Rio  de  Janeiro,  Serra:  Sergipe,  Lagoa:  Cachoeira  no  Rio  Tiete. 

Especie  de  grama,  Scleria. 
Tiriume  icua  rupi  —  meios  Barrancos.  Rio  cheio  athe  ao  meio. 
Tiioya  (Ceara,  Praia  arenosa)  —  ?  tyju  oico  cheio  de  espuma.     Locus 

spumosus. 
Tituamonha  (Alagoas,  Povoacäo)  —  pro  tatu  monha,  tatu  animal  Da- 

sypus,  imburrado,  correndo.     Dasypus  currens. 
Tod,  Tohd  (S.  Paulo,  Fazenda  nacional)   — 
Tocantins  (Para,  Rio)  —  ave  tocan  Rhamphaslos  Toco,  Um  roslro. 
Tocoios,  Tocaios  (Minas,  Povoacäo)  —  a  toco  ave? 
Tocujus,  Tucuyus  (P&rk,  Ilha) — ?  an  pro  ixyvju  ave  Mycleria americana. 
Toropi  (Rio  Grande  do  Sul,  Rio)  —  animal  toro  Loncheres,   aliis  Da- 
sypus Gigas,  hy  agoa. 
Tractmhaem    (Pernambuco,    Ribeiro,    Freguezia)    —  taracud  formiga, 

rihaerd  prato.  Discus  formicarum  edulium. 

67 


Digitized  by 


Google 


530  Tupi:    Nomina  locorum.    Tra — Uara — . 

Trahimirim  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  taraira -mhimy  peixe  Erythri- 

nus  pequeno. 
Trahhra,  Trahiras  (Minas,  Goyaz,  Rio  de  Janeiro,  Rio,  Villa,  Lugarejo, 

Lagoa)  —  peixe  Tarair a,  Erylhrinus  Taraira. 
Trahirapungä  (Rio  de  Janeiro,  Aldea)  —  taraira-pungä  inchado,  gordo, 

piscis  Erylhrinus  crassus. 
Trahiri  (Ceara,  Povoa9äo)  —  taraira-hy. 
Traipü  (Pernambuco,  Aldea)  —  taraira  ipo  na  verdade.  Piscis  taraira 

copiosus  adest. 
Tramandahy,  alias  Tamarandabu   (Rio  Grande  do  Sul,    Rio)    agoa  de 

pilbar  (monda)  larairas.  Alias  tamarana  remo ,  po  mäo,  manubrium 

remi. 
Tramataia  (Parahiba,  Povoa^o)  —  Tretnate  aia  planla  Vernonia  salubris. 
Trapid  (Parahiba,  Povoacäo)  —  tarabe  especie  de  papagaio. 
Traquatuhd,   TaracuaHba  (Allo  Amazonas,    Aldea  nunc  Fonteboa)  — 

taracud-t-ibay  arvore  da  formiga  taracud.  Arbores  variae  (Miconiae, 

Licaniae),    de   quarum   tomenlo  formicae  nidos  colligunl,    Indis  pro 

fomile  inservienles. 
Tremembi  (S.  Paulo,  Povoacäo)  —  memby  gaita,  occe  buccina. 
Tucambira,  Tocambira  (v.  Itacambira,  Minas,  Rio) —  iucan  embiara, 

(»9a  de  (ucanos.    Venatus  a'vium  tucan. 
Tucumdüba  (Para,   Lugarejo)  —  tucum-iba  conlr.  tucumd,  arvore  pal- 

meira,  tyba  lugar.    Palma  e  cujus  foliolis  detrahuntur  fila  tucum. 
Tumidra  (S.  Paulo,   Terrilorio)  —   explicalur:   tupi-jara   senhores    da 

genle  Tupi. 
Tumucucuraque  (Para,  Serra)  —  ) 

Tundma,  idem  quod  Itunama  (Malo  Grosso,  Rio)  —  >    voces  hybridue? 
Tunuhy  (Allo -Amazonas,  Serra)  —  ) 

Tupiacu  (Bahia,  llha).  Tupi  grande. 
Tupinambarana  (A\io  Amazon as,  Povoacäo)  —  tupinamba  rana  spurius. 

Colonia  lupicae  genlis. 
Turi  (Maranhäo,  Villa,  Rio)  —  turi^  iuriuba  arvore  Licania,  turu  ani- 

mal  molluscum  terebrans. 
Turinana  (Maranhäo,  Rio)  — 
Tutez  (Mato  Grosso,  Ribeiräo)  — 
Tutoya  (Maranhäo,  Ribeiro,  Rio,  Villa)  —  cfr.  Titoya. 
Tyju  (Parä,  Silio  na  costa)  —  espuma. 
Tyjucopdo  —  baixos  do  rio,  Iama9al.  Vadosa  fluvii. 

Uadauhau  (Guyana  braz.,  Lagoa)  —  mutalum  e  padaud,  patovud  et  hy. 
Uaicurupd  (Allo  Amazonas,  Lagoa)  —  Uaicu  gentio  no  Rio  Branco. 
Uaihunana  conlraclum   Ajuana   (Allo  Amazonas,  Ribeiro)  —  nome  de 

Indio. 
Uandna  (Allo  Amazonas,  Furo  do  Rio  Yupurä)  — 
Varacd,  conlraclum  Araca  (Guyana,  Rio)  —  uaracu  peixe,  generis  Co- 

rimbale8;  arocod  ave,  Penelope  araman  Spix. 
Uaranacud  (Guyana,  Ribeiro)  —  guarand  cud  campo  do  arbuslo  Gua- 

rana,  Paullinia  sorbibs. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:    Nomina  locorum.     Uara—Ura — .  531 

Uaranapu   (Alto  Amazonas,   Braco  do  Yupura)  —  guarand  hu  rio  de 

guarana* 
Uarapiranga  (Para,  Ilha)  —  udra  hörnern,  nacao;  piranga  vermelho. 
Uarivaü    (Povoacao    no   Rio  Yupura)   —   guariba  y  agoa  de  macaco 

Mycetes. 
Uatanary  (Alto  Amazonas,  Braco  de  Rio  negro)  —  (oata  aru  sapo  caminha  ?) 
Uatumd  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  ? 
Uavati-parana  v.  Auati-parana  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  auatyi  arroz, 

paranä  rio.  Fluvius  oryzae. 
Uaupes  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  nome  de  Indios. 
Uautas,  Uhautas  (AHo  Amazonas,  Rio)  —  ? 
Uaxhne,  Guqjima,  Guaxime  (Alto  Amazonas,  11ha  no  Madeira)  —  erva, 

Urena  lobata  et  aliae  Malvaceae  e  quarum  libro  fila  fabricantur. 
Ubd  (Minas,  Povoacao)  —  uba,  viba,  uiba  grama,  cana,  canoa  de  hum 

pao;  gramen,  eulmus,  scapha  e  trunco  arboris. 
übahy  (Mato  Grosso,  S.  Paulo:  Rios)  —  ubä  canoa,  hy  agoa. 
Ubajara  (Cearä,  Sitio)  —  uba  jara  senhor  de  canoa. 
übatiba  (Rio  de  Janeiro,  Lugarejo)  —  uba  tyba.  Locus  arundinis. 
übatuva  (S.  Paulo,  Villa  maritima,  Bahia)  —  idem. 
überava  (Minas,  Villa,  Rio;  Mato  Grosso,  Lagoa)  —  v.  Oberava. 
Ubü  (Bahia,  Ribeiro)  —  ubü  folha  de  palmeira. 
Uburetama  mulatione  literarum  pro  Uruburetama  (Ceara,  Povoacao)  — 

urubü  rete  taba  casa  de  muytos  gaviöes  vel  urubu  tetama  (tama) 

terra  de  Urubus. 
Ucaiari,  Ucayari  (Guyana  brazileira,  Rio)  —  Sensus:  Rio  branco.    (No- 
men idem:  Cayari  (Rio  Madeira),  Ucayale  etc.) 
Ueney  Ueni,  Uni,  Une,  Bern  (Rio  Madeira)  —  um,  ueni  agoa:    May- 

pures,  Moxos,  Omaguas. 
Uenenexi,  Inuhuixi  (Guyana  brazil.  Rio)  —  vocabulum  non  tupicum. 
Uerere  (Alto  Amazonas,  Ribeiräo)  —  ? 
Uexie,  Ixte  (Guyana  brazil.  Rio)  —  ? 
Umari  (Cearä,  Parahiba:  PovoacoSs)  —  umari  arvore  Leguminosa  Geof- 

fraea.  Aliis  umary  donde?  unde? 
Umarinauky    (Alto   Amazonas,    Rio)  —  umaru    n    uhy    por    onde    a 

agoa?   Unde  fluit  rivus? 
Umburana    (Bahia,    Povoacao)   —  arvore   Irnbu   v.   Ambu  rana    i.  e. 

Spondias  spuria,  Bursera  leptophloeos. 
Una  (S.  Catharina,  Rio;  Rio  de  Janeiro,  Rio;  S.  Paulo,  Rio,  Freguezia; 

Bahia,  Rios;  Pernambuco  Freg.;    Para,   Aldea)  —  una  preto  et  est 

quoque  insectum  Bezerro,  Scarabaeus. 
Unana  (Alto  Amazonas,  Brazo  do  Yupura)  —  etymologia  praecedentis? 
Urihabi  (Parahiba,  Ribeiro)  — 
Upanema  (Rio  Grande  do  Norte,  Ribeiro)  —  v.  Ypanema,  hy  panemo 

rio  vazio. 
Upitang a  (S.  Catharina,  Ribeiro)  —  hy  pitanga  agoa  goslosa. 
Urahi  (Rio  de  Janeiro,  Ribeiro)  —  guira-hy  agoa  de  passaros. 
Urarid,    Urarird   (Alto  Amazonas,    Rio)  —   Etymologia   praecedentis? 

Aliis  uru  cestinho,  ira  meL  Aliis  guira  rem  vasilha  de  ave. 


Digitized  by 


Google 


532  Tupi:    Nomina  locorum.    Uro — Xar— . 

Urud  (Rio   Grande  do  Norte,   Povoa^o;   Alto  Amazonas,    Ilha  do  Rio 

Madeira)  —  concha,  especie  de  peixe. 
Urubu  (Bahia,  Villa;   Maranhäo,  Aldea;   Allo  Amazonas,  Rio)  —  ave 

gaviäo,  Cathartes. 
Urubucodra,  Urubucudra,  Urubuquara  (Alto  Amazonas,  Lagoa)  —  bu- 

raco  de  Urubus.  Domicilium  avium  Cathartes. 
Urübupongä  (Salto  do  Rio  ParanaV)  —  urabu  pungd,  inchado. 
Uruburetdma  (Ceard,  Serra)  —  urubu  rete  täba  casa  de  muytos  Urubus. 
Urucaia  (Minas,  Rio,  Povoa^o)  —  corruptum  pro  guira  aia  ave  sabo- 

rosa,  sadia.    Avis  sapida. 
Urupanga  (Rio  de  Janeiro,  Serra;  S.  Catharina,  Rio)  —  pro  guira  je- 

nong,  ave  deitada,  avis  incubans. 
Urupuhy  (Piauhy,  Ribeiräo)  —  agoa  de  formiga  Urucu. 
Urucuparana  (Para\,  Rio)  —  urucü  tinta  vermelha,  rocou,  (Bixa). 
Urucuricaia  (Pari,  Canal)  —  urucuri  palmeira,  Attaleae  species,  aia  gostosa. 
Urucuruni  norae  de  Indios  de  Malo  Grosso. 
Uruguai  (Rio)  —  uru  corruptum  pro  guira,  gua  hy  agoa  de  ave  de 

diversas  cöres. 
Uruhü  (Goyaz,  Rio)  —  uru  ave,  hu  agoa. 
Uruöca  (Gear4,    Passo  da  Serra  Hybyapaba)  —  guira  v.  uru  oca  casa 

de  passaros. 
Urupis  (UhaB   no  Rio  Madeira)  —  urupi  torlulho,    cogumelo,    fungus, 

Agaricus. 
Ururahy  (Rio  de  Janeiro,  Freguezia,  Rio)  —  compositum  cum  uru  et  hy. 
Uta  (Rio  de  Janeiro,  11ha)  —  hy  (ü  aqua  fracta.  Cataracta. 
Utupanema   (Cachoeira  do  Rio  Tiel6)  —  hy  iü  panemo   Cataracta    de 

balde.    Locus  ubi,    navigatione  penilus  intercepta,  scapham  et  onera 

per  terram  trahere  oportet:   quasi  ecce  Cataracta,  irritus  omnis  labor. 
Utupeba  (Cachoeira  do  Rio  Tietä)  —  hy  iü  ipeba  Cataracta  chata.    Lo- 
cus ubi  scapha  ad  dimidium  ex  oneratur. 
Uvama  (Alto  Amazonas,  Ribeiräo  no  Yupurä)  —  iva  ia? 

Vacahy  (Rio  Grande  do  Sul,  Ribeiro)  v-aca-hy  agoa  de  cornos.     Aliis 

vox  hybrida:  vaca-hy,  rivus  vaccae. 
Vacarapi  (Pari,  Rio)  —  v-acara-p-hy,  agoa  de  pescado  Acara,  Sciaena 

squamosissima. 
Vamicanga   (Cachociras    dos  Rios  Tiete  e  Cochim)  —  v-jamm  expre- 

mer  acanga  cabeza,  capul  elisum. 
Viruä  (Allo  Amazonas,  Ribeiro)  —  corruptum  e  guira  ave. 
Virury  (Alto  Amazonas,  Braco  do  Puruz)  —  ? 
Vupabupu  (Minas,  Lagoa)  —  viba  grama,  cana,  ucu  grande. 

Xacuruina,  Jacuruina  (Mato  Grosso,  Lagoa)  — jacu  uru  in  weJacu, 

Penelope  Marail,  est&  deitado. 
Xanaci,  Janapy  (Mato  Grosso,  Rio)  —  anafe  hy  agoa  de  gavia\o,  flu- 

vius  Milvaginis.  Aliis  xe  ani  acy  na\o  estou  doenle,  non  aegroto. 
Xarayes  (terras  baixas  e  alagadicas  do  Mato   Grosso)  —   nome   dado 

pelos  Hespanhoes. 


Digitized  by 


Google 


Tupi:  Nomina  Iocorum.    Xin — Zer — .  633 

Xingu  (Para,  Wo)  —  ? 

Xipotö,  Xopoto,  Gypoiö  (Minas,  Rio)  —  gy  tqachado,  putuü  descansar; 

quies  securis. 
Xique-Xique,  Chique-CMque  (Bahia,  Villa)  —  nome  de   erva  Cardio- 

spertnum  e  dos  grandos  arbuslos  de  Cereus. 
Xirirxca  (S.  Paulo,   Aldea  de  Indios  deste  nome)  —  xere  righe  meu 

venire. 

Y  agoa,  alias  iTy,  7,  lg,  Igh,  Ygh  in  compositis,  tibi  vide. 

Y  bybyra  (Pari  na  costa)  —  caixäo  d'agoa. 

Y  ceembuca  —    agoa   salobra,    salgada    (cui    opponitur  y-catu   aqua 

dulcis). 

Y  cereru  v.  ceryca  —  agoa  corrente,  fönte. 

Y-coarana  (Pari,    Caldeiröes   do  Rio  Neamund&)   —  derivatio:   coara 

buraeo. 
Y-jebyra,  Hy-jebyra  (Pari,  Sitios  noRio  das  Amazonas)  —  agoa  volla, 

aqua  revolvens,  vortex. 
Yg~apö,  Ygapö)  Oapö  —  verbo:  aqua  revolvens,  vortex;  alagadico,  ter- 

renos  baixo  spelas  cheias  inundados. 
Ygapö-apu  —  agoas  vivas.     Fluxus  maris. 
Yg-apö  y  pdbe  —  verbo:    aqua  revolvens  terra  omne,    agoas  morlas, 

Recessus  maris. 
Ygara  —  canoa,  verbo:  yg  uara  dominus  aguae. 
Ygaropaba  —  porto,  verbo:  ygara  pdbe  scaphae  omnes. 
Ygava,  Yghaba,  Hyava  (passim)  —  lama,  limus,  verbo:  pater  aquae. 

(item  guaranice :  jacaruä,  jacu-arya9  mirim  fluvii  pater  parvus). 
Yapö  (S.  Paulo,  Ribeiro)  —  v.  Japo. 
Yari  (Guyana  braz.  Rio)  —  ia-r-hy  agoa  de  fruta.  Aliis  yara  v.  uara 

senhor,  hy  agoa. 
Yavary  (Allo  Amazonas,  Rio)  — 
Yby  (Aegrvy)  —  terra,  vide  composila  sub  Ibi,  Iby. 
Yby  cid  —  terra  moida,  area  v.  Jbicuy. 
Yby  cui  ocü  —  banco  d'area.    Arenae. 
Yby-hy  pabe  (pupe)  —  alagadisso,  terra  inundala. 
Yby  eru  (Paraguay,  Povoa^äo)  —  terra  levada. 
Yby-tert,  Ybyrete,  yby  ete  —  terra  firme  (conlrarium:  ygapo). 
Yguamanduyu  (Paraguay,  Povoa^äo)  —  i  guaba  mandi  hy  agoa  para 

comer  peixe  Mandi. 
Ynim,  Inim  (alias  Rio  Mamore)  —  hy  japmong  v.  japixaim  agoa  crespa. 
Yra  (Alto  Amazonas,  Braco  do  Yupure)  —  yra  mel. 
Yurua  (Alto  Amazonas,  Rio)  —  ?  juru  boca. 

Zdbele  (Minas,  Registo)  —  ave  Zabele,  Grypturus  noctivagus. 

Zerere  (Mato  Grosso,   Ribeiro)  —  cereru   (scilicet  hy')   agoa  corrente« 

Aliis  cera  nome  er 6  tu  dizes,  sane! 
Zererupaba,  Cererupaba  (Alto  Amazonas)  —  canal,  cano. 


Digitized  by 


Google 


Nachschrift. 

In  ganz  Brasilien  und  weil  über  das  ausgedehnte  Reich  hinaus,  vom 
Rio  de  la  Plata  bis  jenseits  der  Nordgrenzen  der  Guyanas,  finden  wir 
zahlreiche  Orle  mit  Namen  bezeichnet,  welche  der  Tupi- Sprache  angehören. 

Gewiss  ist  es  eine  merkwürdige  Thatsache,  dass  ein  Volksstamm,  der 
gegenwärtig  nur  in  wenigen  selbständigen  Gemeinschaften  übrig  ist, 
dem  Boden,  über  den  er  nomadisch  hingewanderl,  um  bald  gänzlich  zu 
verschwinden,  die  sprachlichen  Beweise  von  seiner  Anwesenheit  in  sol- 
cher Ausdehnung  aufdrücken  konnte.  Gleichwie  im  alten  Europa  er- 
loschene Völker,  wie  die  Elrusker,  den  nachkommenden  Geschlechtern 
in  Ortsnamen  ein  Zeugniss  ihrer  ehemaligen  Gegenwart  hinterlassen  haben, 
so  in  einem  grossen  Theile  von  Südamerika  die  Tupi.  Es  ist  übrigens 
nicht  zu  zweifeln,  dass  ein  beträchtlicher  Theil  von  Tupi-Orts-Namen  nur 
unter  dem  Einflüsse  der  europäischen  Einwanderer  gegeben  und  durch 
sie  festgestellt  worden  ist.  Horden,  welche  nur  zu  schwachen  Haufen 
vereinigt  durch  weile  Landschaften  hinziehen,  andere  entweder  vor  sich 
herscheuchend  oder  in  sich  aufnehmend,  welche  ihir  da  längere  Zeit 
sitzen,  wo  sich  ihrer  unruhigen  Wanderlust  Hindernisse  entgegenstellen, 
welche  keine  Städte  gründen,  sondern  höchstens  ihre  Niederlassung  mit 
Pallisaden  oder  einem  Walle  lebendiger  Baumgräser  (Bambusen)  um- 
geben, welche  keinen  regelmässigen  Verkehr  mit  entfernten  Bundesge- 
nossen unterhalten,  solche  Nomaden  sind  durch  kein  wesentliches  Be- 
dürfniss  veranlasst,  bestimmten  Orten  bleibende  Namen  zu  ertheilen.  Am 
ehesten  geschah  dies  von  den  Tupi  bei  Bergen  oder  grossen  Strömen,  was 
sich  durch  den  mächtigen  sinnlichen  Eindruck  erklärt,  den  sie  von  diesen 
empfiengen.     Bei  den  Caraiben  der  Antillen  bestand  eine  Notwendigkeit, 


Digitized  by 


Google 


Tupi-Ortsnamen.     Nachschrifl.  535 

die  einzelnen  Inseln,   welche  sie  bewohnten   oder  auf  ihren  Raubzügen 
heimsuchten,  mit  bestimmten  Namen  zu  bezcichen  *). 

Wenn  wir  also  sehr  viele  Ortsnamen  aus  der  Tupieprache  auf  un- 
sern  Karlen  finden,  so  ist  nicht  zu  zweifeln,  dass  sie  grossentheils  den 
europäischen  Einwanderern  ihren  Ursprung  verdanken.  Die*  Gonquista- 
dores  mussten  bei  ihren  abentheuernden  Zügen  durch  unbekannte  Land- 
striche oder  bei  den  beschwerlichen  Schiffahrten  auf  den  Binnengewässern, 
wo  sie  Indianer  zu  Fuhrern  und  Begleitern  hatten,  gewissen  Oertlich- 
keiten  schon  im  Interesse  der  Unternehmung  selbst  Namen  erlheilen,  da- 
mit sich  die  oft  getrennte  Mannschaft  wieder  zusammenfinde.  Nach  Vol- 
lendnng  der  Expedition  aber  waren  für  die  Herstellung  der  immerhin 
höchst  mangelhaften  Karlen  und  Reiserouten  Namen  unumgänglich  not- 
wendig, und  man  ertheille  sie  willkfihrlich  unter  dem  Eindrucke  des  Or- 
tes oder  gewisser  Begebenheilen.  Dass  aber  diese  Namen  so  häufig,  ja 
vorwiegend  der  Tupieprache  entnommen  wurden,  zeugt  von  der  weiten 
Verbreilung  Jener,  die  sie  sprachen,  und  von  dem  Bedürfnisse  der  Con- 
quisladorcs,  sich  dieser  Sprache  im  Umgang  mit  den  Indianern  zu  be- 
dienen. Wenn  man,  wie  es  auf  diesen  Zögen  oft  geschehen  musste, 
auch  mit  Indianern,  die  andere  Sprachen  redeten,  zusammentraf,  so  war 
die  Tupi  das  geeigneiste  Verkehrsmittel,  weil  sie  in  ihrer  einfachen  Or- 
ganisation den  andern  sudamerikanischen  Idiomen  verwandt  ist,  und  weil 
sich  einzelne  Worte  aus  diesen  gegenseitig  verständlich  erwiesen.  So 
also    fanden   es  die  Conquistadores   und    die  Anfuhrer  der  Entdeckungs- 


•)  Diese  Namen  sind,  nach  Breton  Dielion.  caraibe  p.  400,  folgende:  Aicki 
Marie  Galande,  AUij  Haiti  (S.  Dominique,  Espannola),  Alliolidgana 
Mon-Serrat,  Aloi  St.  Euslache,  Alotibafra  Tabago,  Borrigal  oder  0k- 
boüemoin  Portorico,  Caaroucaera  Les  Sainles,  Caloucaära  Guadeloupe, 
Catndhogne  Grenada,  Chateibe  Trinidad,  Jdhi  Sainte  Croix,  Jchirougänahn 
Barbados,  Joüanacaera  Marti  nie,  Joüanalao  Sainte  Alousie,  Jotüoumain 
S.  Vincent,  Liam/uga  S.  Christophle,  Ocanamaüi/ou  Redonda,  Oilalichi 
S.  Martin,  Oüandldo  S.  Barthelemy,  Amonh&na  Saba,  Mallioühana 
L'Aiguille,  Oüahömoni  Barbuda,  OHditoucoubouli  La  Dominique,  Oüaladli 
Antigua,  Oüatiri  Nieves. 


Digitized  by 


Google 


536  Tnpt-Orfsnamen.    Haehscfcrift. 

rasen  geeigneter,  Tupi- Namen  zu  ertheilen,  wahrend  ea  ihnen 
dem  naher  gelegen  wäre,  ihre  europäische  Muttersprache  anzuwenden, 
und  z.  B.  slaU  Chupica-hy  Rio  do  inforeado,  sUU  Pindamonhtmgaba 
Fabrica  ö"ancoes,  slall  Araraeoara  Bnraeo  d'arara  10  sagen. 

Die  Expeditionen  zur  Anfschliesaong  des  Landes  bestanden  sehr  oft 
ans  Abentheuerern,  denen  es  zunächst  um  die  Entdeckung  von  Gold  und 
Edelsteinen  oder  andern  kostbaren  Landesproducten,  um  die  Eröffnung 
neuer  Land-  und  Wasserwege,  oder  sogar  um  die  Erwerbung  von  In- 
dianern zu  Sclaveo  zu  thun  war.  Die  Meisten  zogen  auf  eigene  Fanst 
aus,  und  der  gebildetste  Mann  des  Haufens  war  oft  ein  Geistlicher,  dem 
zunächst  ganz  andere  Gescbifte  als  die  eines  geographischen  Berichter- 
statters oblagen.  Auch  die  frühesten  Unlersuchungsreisen,  die  auf  Befiehl 
der  Regierung  ausgeführt  wurden,  standen  oft  unter  der  Leitung  von 
Mannern  ohne  literarische  Bildung  oder  von  Solchen ,  die  der  Tupi-  Sprache 
in  ihrer  Reinheit  und  mit  grammatikalischer  Sachkennlniss  keineswegs 
machtig  waren.  Daher  darf  es  uns  nicht  Wunder  nehmen,  dass  auch 
unter  den  geographischen  Namen  dieselbe  Verderbniss  und  Veränderung 
der  Ausdrucke  obwaltet,  der  man  bei  den  Thier-  und  Pflanzennamen 
begegnet 

In  einer  Gesellschaft,  deren  Glieder  verschiedene  Muttersprachen 
sprechen,  treten  alsbald  Mischungen  der  Ausdrücke  ein,  und  wo  man 
von  Gefahren  umgeben  und  auf  rasches  Handeln  angewiesen  ist,  da  half 
weder  der  gebildete  noch  der  rohe  Mensch  die  Grenzen  einer  Sprache 
ein.  So  sind  denn  auch  manche  Worte  aus  der  Tupi  und  dem  Portugiesischen 
zusammenge8ezt  worden.  Cassarubu  z.  B.  ist  ein  Vocabulum  hybridum 
aus  dem  Portugiesischen  cazmr  jagen  und  vntbu  der  Geyer.  Bequemlichkeit 
empfiehlt,  indianische  Ausdrücke  mit  portugiesischer  Endung  zu  ver- 
sehen, so  z.  B.  iiapuanzinho  d.  i.  der  kleine  Nagel,  ist  aus  Ua-apom 
d.  i.  convexes  Metall,  mit  dem  portugiesischen  Diminutiv  gebildet  Die 
Worte  SapezaJ,  Mangabal,  Orte,  wo  das  Gras  Sape,t  der  Baum 
Mangdba  wächst,  Joazeiro  der  Baum  Jod  zeigen  portugiesische 
Endbildungen.  Auch  aus  andern  indianischen  Idiomen  sind  Worte  her- 
übergenommen und  mit  der  Tupi  zusammengesetzt  worden,  oft  so,  dass 
der  Namengeber   die  Bedeutung   des  Wortes   nicht   versfand.    So  z.  B. 


Digitized  by 


Google 


Tupi-Orlsnamen.  Naehschrift.  537 

Maruhuem.  Eni,  vem  ist  Wasser  in  der  Moxos,  Maypures  und  vie- 
len andern  Sprachen.  Marabu  kann  heissen:  was  ist  das  für  ein 
Wasser?  es  kann  aber  auch  als  maru  oder  mari-hy,  Fluss,  wo  der 
Jfurt-ßaum  wächst,  zu  verstehen  seyn. 

Dass  auch  die  eigentlichen  Tupiworte  im  Munde  solcher,   wenig  ge- 
bildeten   Namengeber    vielfacher  Verderbung  und  Veränderung  ausgesetzt 
waren,  liegt  in  der  Natur  der  Umstände.     Versetzung  und  Wechsel  ein- 
zelner   Buchstaben    kommt   daher    oft  vor,   so  z.  B.  ginepdbu  statt    ge- 
fäpapo,   caburi  statt  caapore,  itayabana  statt  itabayana.    Eine  beson- 
ders   häufige   Abwandlung    tritt    durch    die    demonstrativen    Vocale    ein, 
womit    der  Indianer   das    Substanti vum ,    besonders  wenn   er  damit  eine 
Antwort    ertheilt,    zu  beginnen    pflegt.      Sowohl    dadurch   als   wenn   er 
zwischen   zwei  Vocale   einen   Consonanlen    einschiebt,    kann   eine  Sylbe 
gebildet  werden,  welche  für  sich  eine  Bedeutung  bat  und  bei  der  Aus 
legung  des  ursprunglichen  Namens  auf  eine  falsche  Spur  leitet.     So  be- 
deutet   uäcary   nichts  als    acarä-hy,    Wasser   des   Flusses   acarä;    so 
ist  aus    apicum,   feuchte    Landzunge,    iiapicum   gebildet;    so    giebt    in 
itapicurü  das  i  der    unrichtigen    Vermulhung   Raum,   als   sey  das   Wort 
mit  tto,   Stein,  zusammengesetzt ,  während   die  Wurzel   tapy>   tief,    ist. 
Auch  ganze  Worte  werden  nicht  immer  in   der  vom  Genius  der  Sprache 
geforderten    Weise  mit  einander  verbunden ;   so  statt  pira  jagoära  wohl 
auch    jagoapiri.      Manche    in     die    Weglisten    (Roteiros)    der    ersten 
Einwanderer    aufgenommene   Namen    haben   eine  Veränderung   erfahren, 
indem    beim   Lesen    derselben    die    Cedille  (Zeura)    am  C  vernachlässigt 
worden;    so    ist    aus    cay    (say)    cay,    aus   cambaüva    (sambauva) 
cambaüva,    der  Name  eines  Oerlchens  in  Goyaz,  entstanden;    so  wech- 
seln  ferner  8,   c  und  t  in   dem  Tupi-  Worte  cainha  Zahn.     Durch  Ver- 
setzung des  Accents   auf   die   letzte  Sylbe   wurden   manche  Worte  ihrem 
ursprünglichen  Laute   entruckt;    so  heisst  z.  B.   eine   Fazcnda   in    Minas 
statt  Jagaara,  Hund  oder  Onze,    nun  Jagoard.    Häufig  kommt   in   den 
Ortsnamen    die    Veränderung  von    dem    volleren    Laute    agua    in    aua 
und  aba  vor,    wonach    taguatinga,    wie  es    in  der  breiteren    Mundart 
der  Paulislas    lautet,    auch    iaualinga    und   täbatinga   gesprochen   wird. 
Ueberhaupt  aber  kommen  Verwechselungen   von  b  und  p,  d  und  t,  so- 

68 


Digitized  by 


Google 


698  Tupi-Ortsnamen.  Nachschrift. 

wie  der  Veoale  hier  häufig  vor.  Manche  Ortsnamen,  weiche  von  den 
Indianern  vielleicht  schon  vor  der  Zwischenkunft  der  Europäer  gegeben 
«norden  waren,  haben  Veränderungen  erfahren,  deren  Grund  nicht 
aufgeklärt  ist.  So  hat  der  Rio  das  Velbas  zuerst  Guakuky  ge- 
heisaen,  während  der  nun  noch  hie  und  da  im  Munde  der  Indianer  ge- 
hörte Name  $04im-hy  eine  Uebersetzung  des  portugiesischen  Rio  das 
Velhas  ist  ood  aus  derselben  Zeit  datirt,  in  welcher  die  Portugiesen  für 
den  Ausdruck  moye-acu  d.  i.  desoida  grande,  grosses  Absteigen,  wie 
die  Indianer  den  Regenbogen  hiessen,  eine  Uebersetzung  ihres  Arco  da 
pelhai  mit  goaw&wrapara  einführten. 

Dasa  die  Tupis  zumeist  Bergen,  als  hervorragenden  Naturerscheinun- 
gen, Hamen  ertheilt  haben,  ist  bereits  erwähnt  worden.  So  Uaberava 
der  glänzende  Stein,  was  in  itabira,  itaobira,  Uaubira  abgewandelt 
worden.  Itacokmi  heiett  der  Stein  mit  dem  Sohne,  conmim,  weil 
neben  dem  Hauptgtpfel  eioe  kleinere  Felsmasse  aufragt.  Arapoyava  ist 
nach  einer  Erklärung  zusammengezogen  aus  arara  ita  foaba,  der  (Vo- 
gel) Antra  frisst  Stein.  Eine  hübsche  Benennung  ist  japitaca  (un- 
richtig jäbitacd).  Der  Berg  hat  ein  berühmtes  Echo  und  da  der  Vogel 
Japim  oder  Japi  (Soffire,  Oriolus  Jamacaii)  alle  andern  Vogelsümmen 
bis  auf  Eine  nachahmen  soll,  so  erhielt  er  den  Namen:  Sleingipfel  des 
Japi  oder  Japi  von  Stein.  Auch  die  Villa  Itcmhaem  in  S.  Paulo  hat 
ihren  Namen  von  einem  Echo:  ita  nheeng,  der  Stein  spricht.  Ein 
mit  wenig  Hochwald  bewachsenes,  weile  nackte  Strecken  darbietendes 
Berggebiet  nannten  die  Indianer  yby  pabe>  alles  Erde,  woraus  Ipiap- 
päb€U  Benennungen,  die  darauf  schüessen  lassen,  dass  der  Indianer 
Beobachtungen  von  der  Bewegung  der  Gestirne  gemacht  habe,  kommen 
sehr  seilen  vor.  Eigentlich  kann  ich  nur  eine  anfuhren :  guaratingueta,  ver- 
dorben aus  coaracy  Hm  goata  d.  i.  Sonne- Weg-Ende,  weil  der  Ort  fast  un- 
ter dem  Wendekreis  des  Steinbocks  liegt  Der  schon  angeführte  Bergname 
Arapoiaba  soll,  nach  einer  andern  Erklärung,  Guaracogava  heissen,  verdor- 
ben aus  coaracp  faßwaba,  d.i.  verbirgt  die  Sonne*  An  eine  Mythe  erinnert 
der  Name  Itabaiana  f  Wenn  die  Schreibung  und  Erklärung  ita  aba  oane: 
Stein  Mann  ehemals,  richtig  ist.  Dass  Corallen-  oder  andere  Kalksteine, 
nachdem  sie  gebrannt  werden,  zerfalle«,  war  eioe  dem  Indianer  zugäng- 


Digitized  by  LjOOQIC 


Topi-Ortsöerocn.  Nachschrift.  538 

liehe  Thatsaohe,  und  sie  ist  in  dem  Namen  einer  Meorbuehl  der  Provinz 
S.  Catherine:  liapacoroya,  richtiger  Ua  poeoroya,  niedergelegt.  Der 
Name  kl  aus  Ua  Stein,  popoe  zerfallen,  oroifang  kalt  werden,  zusam- 
mengesetzt. Tapanhuacanga,  eine  Ortschaft  in  Minas,  heissl  eigentlich 
ita-tapanhuna^acanga,  Stein  Negerkopf:  to  wird  dort  der  braune 
faserige  Eisenstein  oder  Glaskopf  genannt.  Dass  diese  Bezeichnung 
nicht  von  den  Indianern,  sondern  von  den  ersten  Mineires  herrühre,  ist 
wahrscheinlich,  denn  sie  waren  es  auch,  welche  Worte  für  die  veiv 
schiedenen  Metalle  einführten  und  den  Diamant  Ua  beraum,  das  Gold 
Ua  cepu  C/ttfa),  das  Silber  Ua  jiuga  (tinga),  das  Zinn  Ua  jmfia  cepu 
tmrimy  das  Eisen  Ua  una,  den  Stahl  ita  una  anga,  das  Blei  Ua 
membeca  nannten. 

In  die  Sinne  fallende  Eigenschaften  gewisser  Oertliebkeiten  lieferten 
nicht  selten  den  Stoff  für  den  Namen.  So  heissl  der  Fluss  Sumidonro 
in  Minas  Anhöhe -canhuva,  weit  er  sich  plötzlich  in  dem  Boden  ver- 
liert, um  weiter  unten  wieder  zum  Vorschein  zu  kommen«  Der  Name 
ist  mit  anoi,  von  der  andern  Seite,  und  canheme  verschwinden,  gc» 
bildet.  Cagapaba  ist  aus  caa  Wald,  papy  abbrennen,  pabe  ganz, 
zusammengesetzt,  und  besagt,  dass  der  niedergehauene  Wald  vollkom-r 
men  abgebrannt  sey.  Yby-cw  ist  zerriebener  Boden,  Sand  am  Flua*r 
ufer.  Anapvrü  besagt  amama  puru:  es  giebt  genug  (zu  essen)  d.  i 
ein  fruchtbarer,  ein  an  Wild  reicher  Ort  Aracatü  heissl  gute  Luft,  ge* 
*  sunder  Ort;  Mapampaba,  zusammengezogen  aus  vibot-aey  pabe: 
Krankheit  alles,  dagegen  ein  ungesunder  Ort.  Dieselbe  Gegend,  eine 
vom  Meere  überfluthete  Sanddüne,  heissl  aber  auch  mocerr^pabe,  Alles 
gesalzen.  Auch  gewisse  Thätigkeiten ,  welche  dem  Kreise  des  indianischen 
Lebens  angehören,  werden  durah  Ortsnamen  angedeutet.  Araruama 
oder  richtiger  Iriruama  bezeichnet  das  Ausdrücken  oder  Auslassen 
von  Honig  {iru-ami);  Pinda-  monhangaba  einen  Ort,  wo  Fischaageln 
gemacht  werden;  Gypeta  (xipotd),  von  gy  Axt  nnd  potuu  aus* 
ruhen,  ein  Ort,  wo  die  Holzhauer  ruhen.  Acupe  ein  Flüsschen,  das 
in  die  Bahia  de  todos  es  Santo*  mündet,  hat  seinen  Namen,  weil  hier 
die  Kähne  znm  Uebereetzee  die  Mare  erwarten.  Tyba  (ab*,  tuva, 
tuba)  heissl  überhaupt  Ort  lür  irgend  Etwas* 


Digitized  by 


Google 


540  Tupi-Ortsnamen.  Nachschrift. 

In  der  Benennung  der  Flüsse  erweisen  sich  die  Indianer  sehr  sorg- 
los und  unzuverlässig.  Wer  immer  mit  Indianern  FUissfahrlen  macht, 
kann  bemerken,  mit  welcher  Gleichgültigkeit  sie  einen  Namen  ertheiieo, 
annehmen  oder  mit  einem  andern  vertauschen.  Daher  auch  die  grosse 
Unbestimmtheit  und  die  Widersprüche  in  manchen  unserer  Karten.  Nur 
die  mächtigsten  Ströme,  wie  der  Amazonas  QParand  ocu),  der  Para- 
guay und  Madeira  £Cayary)  sind  ihnen  unter  ständigem  Namen  be- 
kannt. Kleinere  Flüsse  und  Bäche  pflegen  sie  besonders  gerne  nach  den  In- 
dianern zu  benennen,  welche  an  ihnen  wohnen,  und  da  diese  ihre 
Wohnsitze  oft  verändern,  die  Herden  und  Familien  aber  nicht  selten 
nach  einem  Individuum  oder  mit  einem  Spottnamen  bezeichnet  werden, 
so  wird  die  indianische  Nomenclatur  sehr  unzuverlässig.  Das  grösste 
Verdienst  um  Feststellung  der  Flussnamen  in  Brasilien  haben  daher  die 
Führer  der  portugiesischen  Expeditionen  zur  Erforschung  der  Wasser- 
strassen im  Innern  des  Landes«  Als  Beispiel  mögen  hier  die  Wasser- 
fälle erwähnt  werden,  welebe  die  Paulistas  auf  dem  Tiele  zu  bestehen 
hatten ,  um  in  den  Paranä  und  von  diesem  in  den  Paraguay  zu  gelangen. 
Die  Mehrzahl  dieser  56  Wasserfälle  sind  mit  Tupi-  Namen  versehen  wor- 
den, welche  sich  auf  den  Karten  jener  muthigen  Abentheurer  finden. 
Grösstenteils  beziehen  sie  sich  auf  die  Oertlichkeh,  z.  B.  itanhaem 
Echo,  jttrui-mirim  O'wni  jai  mirim)  kleines  offenes  Maul,  iiririca 
das  Gras  Scleria,  Uaguacaba  buntes,  ausgefressenes  Gestein,  itapema 
Platlfels,  aracatuba  Ort  der  Psidium- Bäume,  pitunduba  dunkler  Ort,4 
vtupeba  flacher  Wasserfall,  Uahy  Stein  im  Wasser,  iiapore  ge- 
stürzter Stein,  Katarakte.  Andere  dieser  Namen  deuten  auf  Maassregeln, 
welche  wegen  der  Fahrt  zu  ergreifen  sind;  dahin  gehört;  Ua  puia  Stein 
zum  Ausladen  (pwyr)  des  Kahnes,  utu  panema  d.  i.  Fall  vergeblich, 
wo  also  das  Fahrzeug  zu  Lande  weitergeschafft  werden  muss,  avan- 
handava  Mannschaft  und  wieder  Mannschaft  d.  h.  es  sind  viele  Leute 
nöthig.  Wieder  andere  Namen  erinnern  an  eine  Begebenheit,  die  sich 
an  dem  Orte  zugetragen;  so  also:  vamicanga  Schädel  eingeschlagen, 
guaicurituba  Zusammenkunft  mit  Guaicurus,  pirapö  Fische  gesprun- 
gen, beijuhy  Mandioccabrod  (beyu)  bereitet  oder  erhalten.  So  wie  die 
Indianer    im    Walde    die    Zweige   niederbrechen ,  um  Spuren    ihrer  An- 


Digitized  by 


Google 


Tupi-Ortsnamen.  Nachschrift  541 

Wesenheit  zurückzulassen ,  pflegen  sie  auch  an  den  Gewässern  Erkennungs- 
zeichen (coaupaba)  aufxustellen.  Diese  Gewohnheit  nahmen  auch  die 
portugiesischen  Entdecker  an:  Körbe,  Holzscheite,  Büschel  von  Kräutern, 
Thiere  oder  Theile  von  diesen  wurden  an  in  die  Augen  fallenden  Orten 
als  Signale  befestigt.  Dergleichen  finden  sich  denn  auch  als  Orts- 
namen wieder,  wie  Cangoetra,  Knochen,  Schädel,  jacare-acanga  Kro- 
kodilkopf, pipuaca  d.  i.  py~po-aca  gehörnter  Flügel,  von  Palamedea 
und  Parra  Jacana,  machupö  d.  i.  majoi-po  Schwalbenflügel,  von  Hi- 
rundo  Tapera. 

Die  Mehrzahl  der  indianischen  Ortsnamen  ist  von  den  Naturpro- 
ducten  hergenommen ,  welche  sich  eben  dort  der  sinnlichen  Wahrneh- 
mung darboten.  Es  dürfte  nicht  ungeeignet  seyn,  diese  Dinge  hier  zu- 
sammenzustellen, denn  sie  vergegenwärtigen  gleichsam  die  vorwaltenden 
Eindrücke  unter  denen  der  Indianer  die  ihn  umgebende  Oerllichkcil  an- 
schaut. Auch  dürfte  sich  daraus  auf  Verwandtes  in  andern  Gegenden 
schliessen  lassen. 

Am  allerhäufigsten  kommen  Pflanzen namen  vor.  Als  die  auffälligsten 
Gewächse,  gleichsam  Natursymbole  mancher  Gegenden,  sind  Palmen  an- 
zuführen; so:  Anajd  oder  Inajd  (Maximiliana) ,  Aricury  (Cocos),  An- 
daiä>  Catole,  Pmdova,  Uricwry  (Attalea),  Carandd  (Copernicia) ,  Jus- 
sära  (Eulerpe),  Patauä  (Oenocarpus),  Paii  und  Curud  (Syagrus), 
Buri  (Diplothemium),  Buriti,  MuriÜ,  Miriti  (Maurilia),  Tucumä  (Astro- 
caryum,  Baclris).  Im  südlichen  Brasilien  macht  sich  die  stattliche  Arau- 
caria- Fichte  Curi  in  ähnlicher  Weise  bemerklich:  davon  Curityba.  — 
Von  Fruchlbäumen ,  die  Ortsbezeichnungen  geliefert,  nennen  wir:  Arapd 
(Psidium),  Acqju  (Anacardium),  Araticum  (Anona),  Abiu  (Lucuma), 
Genipapo  (Genipa),  Engd  (Inga),  Goajeru  (Chrysobalanus),  Jud 
(Zizyphus) ,  Mang  ab  a  (Hancornia),  Massaranduba  (Lucuma,  Mirau- 
sops),  Mari  (Geoffraea),  A'/öngrö  (Stenoealyx). —  Von  Pflanzen  mit  Heil- 
kräften sind  folgende  repräsenlirt:  Buranhem  (Chrysophyllum) ,  Camard 
(Lantana),  Capureuva  (Myrocarpus) ,  Carauba  (Bignonia),  Congonha 
(Hex),  Jurema  (Acacia),  Jutai,  Jatobd  (Hymenaea),  Mamanga  (Cas- 
sia),  Petum  (Tabaco,  Nicotiana),  Turwnd  (Vitex).  —  Von  Gewäch- 
sen,   die  Nahrung   liefern,    sind   die   Ortsbezeichnungen    aufgenommen: 


Digitized  by 


Google 


542  Tupi-Ortsnaraen.  Nachschrift 

Abaxaxis  (Ananasse),  Avaty-i  (Oryza),  Card  (Diotcorea),  Caa-rem, 
Cararu  (Portulaca,  Amarantes  v.  Euxolus,  Podostemeae) ,  Comenda  (La- 
Ihynis  etc.),  Jurumu  (Cucurbita),  Macaxevra  und  MmMocea  (Mani- 
hot), Mangard  (Cafacbum),  Mandubi  (Araehis),  Pacoba  (Musa).  — 
Endlich  sind  von  Nutzpflanzen  und  andern  Gewachsen  noch  aufzuführen: 
Aguape  (Nymphaea),  Caraguaia  (Broineliaceae),  Coite  (HeJiconia), 
Cuite  (Creseentia),  Embeu  (Gualteria),  Guaxma  (Urena  et  aliae  Malva- 
ceae),  Gurupe  (Lioania),  Inibe  (Phil öden dron),  Jmbiri  (Ganna,  Ester- 
hazya),  Paroba  (Aspidosperma),  Samambaia  (Filix),  SapS  (Anatherum), 
Taboca  und  Tacoara  (Bambuseae),  Tiririca,  Titirica  (Scleria),  ürupe 
(Agaricus,  fungus). 

Daa8  auch  Thiere  Ortsnamen  lieferten,  entspricht  dem  Leben  dieser 
auf  Jagd  und  Fischerei  angewiesenen  Nomaden.  Demnach  finden  wir 
unter  den  Säugthieren  vertreten:  Andira  (Vespertilio),  Arauatö  und 
Gvariba  (Mycetes),  Ay  (Bradypus),  Capivara  (Hydroehoerus) ,  Gua- 
xinim  (Galiclis),  Jagudra  (Felis,  Canis)»  Moco  und  Prehd  (Gavia), 
Paca  (Coelogenys),  Porom  (Pythecia),  Coati  (Nasua),  Sahy  (Cebus), 
Sahoim  (Ghrysothrix) ,  Tajassü  (Dicotyles),  Tamandud  (Myrmeeopha- 
ga),  Tatü  (Dasypus),  Toto  (Loneheres).  —  Besonders  häufig  kom- 
men Vogelnamen  vor,  als:  Ajuru,  Ardra,  Maraccmm,  Paragaü,  Ttd 
(Psittacus),  Anhuma,  Inkuma  (Patamedea),  Anajt*  (Falco),  Aracuä, 
Jacü  und  Inambu  (Peeelope),  Ctei  (Anihus),  Coraya  (Myiothere), 
Guarä  (Ibis),  Jap  im  (Oriolus),  Maguary  (Ardea),  Mßjoi  (Hirundo), 
Maimm  (Charadrius),  Mutwn  (Crax),  Nandu  (Rkea),  Picui  (Golumba), 
SarOcura  (Galhnula),  Sasu  (Goracina),  Teniem  (Tachyphonus),  Tu- 
jujü  (Mycteria),  Zabeie  (Grypturus).  —  Von  Fiechnamen  sind  in  die 
Ortsbezeiehnungen  fibergegangen:  Acard  (Seiaenoideae),  Aravari  (Chal- 
ceu8),  Cttfacanga  (lusit.  Polvo),  Corumata  (Schizodon  Agass.),  Jun- 
did  (Ptatystoma) ,  Mandü  (Pimelodus),  Marapatä  (Mugil),  Matuperi 
(Gbalceus),  Pari  (Prochilodos  Agass.),  Paroli  (Mugil),  Parü  (Poma- 
eanthus),  Petimbuaba  (Fislukria),  Pkn$,  Pirmha  (Serrasalmo),  Pirape- 
tinmga  (Gbaraeinus) ,  Piraqueira,  Sorubim  (Ptatystoma)  9  Tambaqut, 
Taraira  und  Tucunare  (Erytbrinus).  —  Von  Amphibien  sind  in  die 
geographische    Nomencftetur   aufgeneoamen:    Am   und    Cururü    (Bufo), 


Digitized  by 


Google 


Tupi-Ortsnamen.  Nachschrift.  543 

Coro  (Lacerla),  Gyboia  und  Sucuriü  (Boa),  Jaoare  (Crocödilus),  Jui 
(Rana).  —  Die  Worte  Apurtta,  Guaia,  Poti  und  Seri  (Stri)  bezeich- 
nen verschiedene  Crustacee«.  — •  Sernamby  und  Rery  sind  Schal  Ihiere.  — 
Von  tasteten  kommen  vor:  Arapud,  Tachi,  Taracud,  Urucü,  (Formi- 
ere) ,  Cupi  (Termes),  Cdba  (Vespa),  Carapand  (Culex),  Maruim, 
Pkm  (9imuleum),  Memocm  (Lampyris),  Una  (Scarabaeus)  ,  Sarare 
(Sphinx),  Panama  (Papilio).  Dieses  Wort  erscheint  noch  weit  im  Nor- 
den (8°  57'  n.  B.)  als  Name  der  Hauptstadt  des  Isthmus. 

Die  Bedeutung  in  solcher  Weise  mit  den  Bezeichnungen  für  Thiere 
und  Pflanzen  zusammengesetzter  Ortsnamen  tritt  leicht  verständlich  her- 
vor, weil  jene  Bezeichnungen,  wenn  auch  provinziell  abgewandelt,  doch 
durch  das  ganze  Reich  bekannt  sind;  aber  es  giebt  andere  Ortsnamen, 
die  bei  der  herrschenden  Unkenntniss  der  Tupisprache  gänzlich  verdorben 
und  ihrer  Abstammung  nach  verkannt  worden  sind.  So  z.  B.  Bmependi^ 
•ine  Villa  in  Minas,  eigentlich  tnbae  pe  nde,  heisst  wörtlich:  was  ist 
«leine  Sache?  was  willst  du?  Culabande,  eine  Ortschaft  in  Rio  de  Ja« 
«ehro,  trägt  einen  noch  mehr  verstümmelten  Namen,  der  eigentlich  lau* 
tet:  macui  (verdorben  macui)  pa  nde  woher  kommst  da?  Eben  so  isl 
Marapendi  zurückzuführen  auf  tnbae  (contrahirt  mä)  Sache,  ora  nun, 
pe  Interrogaüvum  welche,  nde  deine?  Der  Indianer  beantwortet  an  ihn 
gerichtete  Fragen  sehr  oft,  indem  er  sie  blos  wiederholt  und  halblaut 
ipo  cL  n  „wohl  möglich,  wirklich"  hinzusetzt«  So  mögen  die  Fragen: 
maia(r)hy  was  isl  das  für  ein  Wasser?  —  trtata  ura  (guira)  was  ist 
das  für  ein  Vogel?  —  tnata{r)ipe  wohin?  von  Solchen,  die  ihre  Be- 
deutung nicht  verstanden,  aufgefasst  und  als  Ortnamen  fixirt  worden  seyn. 
Die  Serra  Mbiäba  in  Sergipe  hat  wohl  in  ähnlicher  Weise  ihren  Namen 
von  der  Frage:  mbae  pe  was  isls?  was  giebts?  oder  tnbae  pe  aba  was 
ist  das  für  ein  Mann?  erhalten. 

In  der  vorstehenden  Liste  habe  ich  mich  auf  Brasilien  beschrankt 
und  behufs  gleichmassiger  Schreibung  an  jene  von  Millicl*)  angeschlos- 


*)  Diccionario  geographico  hislorico  e  descriptivo  do  Imperio  do  Brazil,  por 
J.  C.  R.  Milliet  de  St  Adolphe,  trasladado  em  porraguez  pelo  Dr.  Caet. 
Lop.  de  Moura,  publicado  por  J.  P.  Aillaud.    Paris.  1845.    2  V».  8°. 


Digitized  by 


Google 


544  Tupi-Ortsnamen.  Nachschrift. 

sen.  Aus  Paraguay  und  den  Laplala  -  Staaten  sind  einige  Namen  aufge- 
nommen worden  und  es  hatte  sich  deren  noch  eine  Menge  auffinden 
lassen.  Weil  sie  jedoch  theilweise  Synonyme  oder  provinzielle  Abwand- 
lungen der  verzeichneten  sind  und  sich  aus  dem  dort  herrschenden  Dialekte 
unschwer  erklaren  lassen,  so  hielt  ich  das  Gegebene  für  genügend.  Auch 
in  den  Ländern  jenseits  der  Nordgrenzen  Brasiliens  finden  wir  Ortsnamen, 
die  auf  einen  Ursprung  ans  der  Tupi  hindeuten,  wie  Aracua,  Parama- 
gua,  Paramaribo,  Maracaybo,  Siquisique.(Chiquechique).  Da  übrigens 
in  verschiedenen  indianischen  Sprachen  dieselben  Worte  unter  ganz  ver- 
schiedenen Bedeutungen  auftreten,  so  muss  der  Versueh  die  Ortsnamen 
etymologisch  zu  erklären  Hand  in  Hand  gehen  mit  dem  Nachweise  der 
Art  und  Weise,  wie  sie  dorthin  gekommen  sind.  Noch  viele  andere 
Ortsnamen*),  welche  uns  im  nordlichen  Süd-,  in  Mittel -America  und 
auf  den  anliUischen  Inseln  begegnen ,  sind  vielleicht  als  Spuren  von  der 
ehemaligen  Anwesenheil  des  Tupi -Volkes  zu  deuten,  vielleicht  aber  sind 
sie  aus  ganz  andern  Quellen  abzuleiten.  Diese  müssen  uns  erst  durch 
eine  genauere  Kennlniss  von  den  Indianern  zur  Zeit,  als  jene  Namen 
festgestellt  worden  sind,  aufgeschlossen  werden. 

Zum  Schlüsse  fügen  wir  die  Bezeichnungen  der  Indianer  für  Ent- 
fernungen bei.  Ein  Schritt  ist  pipora,  Fusslapfen,  eine  halbe  Tagereise 
coaracy  %bate>  die  Sonne  oben  (Mittag),  oder  wohl  auch  puhtü  Ruhe, 
eine  Tagereise  coaracy  occmhemo,  die  Sonne  verschwunden.  Die  dazu 
gesetzten  Zahlen  sind  folgende:  oyepe  oder  yepe  Eins,  mocoin  Zwei, 
mocapyr  Drei,  monherüdic  Vier,  ambö  Fünf  (eine  Hand  von  fünf  Fin- 
gern), opacambö  oder  opacombo  Zehn  (beide  Hände),  xepoxepy  Zwan- 
zig (meine  Hände  und  Fasse),  Ceti  cetä  oder  cetd  ete  Viele,  papa- 
saua  Alle. 


*)  z.  B.  Cuagua,  Cumand,  Cariaco,  Carony,  Marony,  Curagao,  Caribana, 
Curriacouy  Coro,  SitnW,  Tuyra,  Oruba,  üraba  u.  v.  a. 


Digitized  by 


Google 


Nachtrag. 


54T 


9   4> 
<8 


H 


3* 

HS, 

9  s 


2 

1 


4 


J2 

ja 


«es  2  o  "cu 

CS  «-    Q- 


>»«•  .Ä  "CS    fl 

a-assl 

15. 8  5*8 


s 
1    i 


a  . 


J3 

e 


o 
.3 

15   JS 


9 
Xi 

S 

© 


ÖO 

C 


ö        .3       ~       ~ 


2  1 
'S  I 


ff    5ß 

CS        o  -ß 

3       o 


J 


»9  J3 
9  :0 

JS    C 

B 


J 

*  tC3 


«» 

£ 


4 

'i 


•I-  9 


a 

ÖO 


s 


5     3    3 


?8j33    3 


s 


C  CJ 

2      c 

9  CB 


>3£  »«8 


£»  9  «   60 

-c  w/  «s  m 

•&         60 


o  fco 
.2  o  >* 
9   g    C^ 
«.3   C 
*S    O   O 

W  6© 


•9  O 


1 


.£3 
9 
60 

6o 


6o 

G 


a  „:2 

cj  o,*3 
o.      8 


1  «a 

§<£,  9 

8^8 


19    Z 


>?> 


£/* 


•9 

1 


jr  s  1 

'S  2.2  ß 

ß*22  JS 

fl            P  V) 


3 

S.5       6o 
=  S  q  o       c 


&< 


<S 
9 

cf 

ß 

o 


ö     ^ 


Digitized  by 


Google 


548 


Druckfehler,  Verbesserungen  und  Zusätze. 


Druckfehler,  Verbesserungen  und  Zusätze. 


Seite.  Spalte. 

Linea. 

16 

2 

35 

yac.uküsa  lies  yacuköra. 

17 

2 

2 

thulu-tulu  1.  thulu-talu. 

17 

2 

28 

mukaghay  1.  mukughay. 

32 

1 

4 

sem,  prcstimo  1.  sem  prestimo. 

32 

1 

3infra 

etä  1.  —  eta. 

44 

1 

2infra 

wagen  1.  wägen. 

46 

l 

25 

veno  1.  reneno. 

74 

2 

8 

schämen  1.  scheinen. 

87 

2 

llinfra 

taipara  1.  taipäba. 

117 

1 

18inira 

prophenlisar  1.  prophetisar. 

144 

1 

13 

capillus,  a,  um  1.  capillus. 

144 

2 

14 

ihngabieh  1.  ihngabiüh. 

151 

2 

10 

—  eulmus  1.  eulmus. 

163 

1 

19 

gallicüs  vittata  1.  cercoleptes  caudivolvulus. 

163 

1 

23 

püma  1.  püny. 

163 

2 

17infra 

phractoeepaalus  1.  phractoeephalus. 

183 

2 

6 

cra-him  l.  era-him. 

189 

2 

22 

aslrocarisum  1.  aslrocaryum. 

193 

2 

8 

corvus,  capreulos  1.  cervus,  capreolus. 

198 

1 

18 

alatis  1.  elatis. 

198 

2 

5 

cueuraitao  1.  Cucurbitae. 

226 

2 

6infra 

jacari  1.  jacarc. 

227 

1 

6 

domünane  taman  1.  domünanc:  Tamaoaco. 

227 

1 

7 

eben  so  (auch  an  andern  Orlen). 

232 

2 

10 

rion  1.  Orion. 

232 

2 

18 

planta  1.  planta  pedis. 

234 

2 

ultima 38  uaisacu  deleatur. 

236 

2 

6 

gallicüs  vittala  lies  cercoleptes  caudivolvulus. 

256 

2 

10 

surueum  1.  surueucn. 

268 

2 

21 

aparacapy  1.  apama  capy. 

271 

2 

23 

torquato  1.  (orqualus. 

322 

1 

14infra 

puor  1.  puer. 

324 

1 

22 

pouliniere  l.  poussiniere. 

407 

2 

20infra 

Titirica  1.  Tiririca. 

408 

2 

7infra 

Ticpuer  1.  Tiepuer. 

433 

— 

17 

Mario  1.  Maria. 

442 

— 

15infra 

Caparacy  1.  Caparary* 

459 

— 

17 

catnbo  1.  campo. 

470 

— 

27 

Pira-heyba  1.  Pira-keyba. 

145 

bei  den  Masacara 

numeri  1  garen,  2  hingri. 

236 

bei  den  Canamirim: 

numeri  1  satibika,  2  hepu,  3  mapa*. 

4  piaka  maküehy,  10  üta. 

Digitized  by 


Google 


Beitrage 


stur 


Ethnographie 


und 


Sprachenkunde  Amerika' s 


zumal 


B  r  a  n  i  1  i  c  n  S. 


\tm 


lr.  Carl   Friodrifh  rhll-  f.  »»rfl«. 


IL 

Zur    Sprachenkimde. 


Leipzig 

Friedrich    PI  t  I  b      I  «  I 
1867. 


Digitized  by  VjOOQlC 


Cw  Sktlf 

HARVARD    UNIVERSITY 


LIBRARY 
orraw. 

PEABODY  MUSEUM  OF  AMERICAN 
ARCH.«OLÜGY   AND    ETHNOLOGY 

GIFT    OP 

LOMBARD   C.  JONES 

(A.B.  1887,  M.D.  rtQß) 
FAXMOUTH,   MASSACHUSETTS 

B     .    J  May  3",  iq&t 

Rcccivcd  T>eepmbci  yt  h^ 


Digitized  by 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


This  book  is  not  to  be 
taken  from  the  Library 


Digitized  by  VjOOQIC 


rOZZER   LIBRARY 

'  nun 


3  2044  042  059  725 


UD 


*T 


£|2S6 


Digitized  by  VjOOQlC 


Digitized  by  VjOOQ iC 


548  Druckfehler,  Verbesserungen  und  Zusätze. 

Druckfehler,  Verbesserungen  und  Znsätze. 


Seite.  Spalte.  Linea. 

16  2  35  ya^uküsa  lies  yacuköra. 

17  2  2  thulu-tulu  1.  thulu-talu. 
17  2  28  mukaghay  1.  mukughay. 

32  1  4  sem,  prcstimo  1.  sem  prestimo. 

32  t  3infra elä  1.  —  eta. 

44  1  2infra  wagen  1.  wägen. 

46  1  25  veno  1.  veneno. 

74  2  8  schämen  1.  scheinen. 

87  2  llinfra  taipära  1.  taipaba. 

117  1  18infra  prophenlisar  1.  prophetisar. 

144  i  13  capillus,  a,  um  1.  capillus. 
144  2  14  ihngabieh  1.  ihngabiüh. 
151  2  10  —  eulmus  1.  eulmus. 

163  i  19  gallictis  vittata  1.  cercoleptes  caudivolvulus. 

163  1  23  pi^ma  1.  püny. 

163  2  17infra  phractoeepaalus  1.  phracloccphalus. 

183  2  6  cra-him  1.  era-him. 

189  2  22  aslrocarisum  1.  aslrocaryum. 

193  2  8  corvus,  capreulos  1.  ceivus,  capreolus. 

198  1  18  alatis  1.  elatis. 

198  2  5  cucurailao  l.  Cucurbitae. 

226  2  öinfra  jacari  1.  jacare. 

227  1            6  domünane  taman  1.  domünane:  Tamanaco. 
227  1            7  eben  so  (auch  an  andern  Orten). 

232  2  10  rioo  1.  Orion. 

232  2  18  planla  1.  planta  pedis. 

234  2  ultima38  uaisacu  deleatur. 

236  2            6  gallictis  vittala  lies  cercoleptes  caudivolvulus. 

256  2  10  surueum  1.  surueueu. 

268  2  21  aparacapy  1.  apama  capy. 

271  2  23  torquato  1.  torquatus. 

322  1  14infra  puor  1.  puer. 

324  1  22  pouliniere  1.  poussiniere. 

407  2  20infra  Titirica  1.  Tiririca. 

408  2            7infra  Ticpuer  1.  Tiepuer. 
433  —  n  Mario  1.  Maria. 

442  —  15infra  Caparacy  I.  Caparary. 

459  _  17  cambo  1.  campo. 

470  —  27  Pira-heyba  1.  Pira-keyba. 

145  bei  den  Masacara  numeri  1  gareh,  2  hingri. 
236  bei  den  Canamirim: 

numeri  1  salibika,  2  hepü,  3  mapä. 
4  piaka  maküehy,  10  ütu. 


Digitized  by 


Google 


Beiträge 


zur 


Ethnographie 


und 


Sprachenkunde  Amerika' s 


zumal 


B  r  a  m  I  i  e  n  s. 


Von 


Dr.  Carl  fHfirMi  Phil*  ?    Haruns. 


Zur    Sprachenkunde. 


I  .eipzig 
Friedrich     P  I  £  1»  C  %  *  I 
1867. 


Digitized  by 


Google 


HARVARD    UNIVERS1TY 


LIBRARY 

OF  THE 

PEABODY  MUSEUM  OF  AMERICAN 
ARCH^OLOGY   AND    ETHNOLOGY 

GIFT    OF 

LOMBARD   C.  JONES 

{A.B.  1887 ,  M.D.  üqo} 
FALMOUTH,   MASSACHUSETTS 


Digitized  by  VjOOQ IC 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


Digitized  by 


Google 


HD 


*T 


^m<o 


Digitized  by  VjOOQIC 


^ 


Digitized  by  VjOOQIC