Koe tohi fakamanatu oe ngaahi mea : foli o 'o ha'a tui

5l'PPU5MENiT TO

KOE TDHl FA^AMAnATU CE W6AAHI MfcA : r£Li 5 0 wA A TLIi

Digitized by the Internet Archive

in 2012 with funding from

Consortium of Church Libraries and Archives

http://archive.org/details/koetohifakamanatsupOOtong

Koe tohi fakamanatu
oe ngaahi mea.

1643 Jan. 21. Na'e fua 'ilo 'a Tonga 'e Tasimane
Na'a ne tomu'a tukutaula 'i ' Eua pea mei ai
ki Ha'atafu.

1767 Na'e fua ' ilo 'a Niuatoputapu 'e he 'eikivaka
ko Kapiteni Ualesi.

1773 Okatopa Na'e fuofua tau 'a Tute ki Tonga na'e
tukutaula 'i Poukula 'i Hihifo.

1777 Ko e tau ko'ene na'e lolotonga tu'i ai a

Maealiuaki pea ne pekia 'i he ta'u pe koia.

do. Na'e tu'i 'i he taimi ko'eni 'a Tu' ihalafatai.

1782 Koe ta'u koeni na'e lolotonga tu'i ai 'a Tupou-
lahisi' i.

1793 Ma'asi 25. Na'e tau mai 'a Kapiteni Tenekasito.
Ko e taimi ia na'e tu'itonga ai 'a Fuanuinuiava
pea tu' ikanokupolu 'a Mumui. Pea ' oku pehe 'e
Tenekasito ko e ongo Camapau'u 'a Finau mo Tuku'aho,

- 2 -

1797 'Epeleli 12. Na'e tau mai 'a e kau faifekau mei
Lonitoni ki Tonga, pea ko e fuofua malanga ' aki
'a e Kosipeli 'i Tonga 'e Misa Eukanani.

Epeleli 29. Na'e pekia 'a e tu'i ko Mumui.

Me 10. Na'e fakapoongi 'a e kau faifekau 'e toko
tolu 'i Ha'ateiho 'e he tau mei Hihifo.

Siulai 14. Na'e fakanofo 'a Tuku'aho 'o tu'i
Kanokupolu.

1799 Epeleli 22. Na'e fakapoongi 'a Tuku'aho 'e

Tupouniua mo Finau, pea na'e mate fakataha mo
Tuku'aho 'a e matapule ko Falekaono mo e kau
tangata mo e kau fefine lau fakataha koe toko
valu. Ko e tau 'i Hihifo a Finau mo Tu' ihalafatai
mo Tupouniua.

1822 Akosi 16. Na'e fua hau a Misa Lole moe lotu 'o

nofo 'i Mu'a; hili %a e mahina 'e 14 pea ne foki,
ne pekia hono uaifi.

1826 Na'e ha'u 'a e kau tahisi mo e lotu, ko Fefeta
mo Tuputupu mo Ta'aloa mo Takala'a mo e fefine
'e taha.

1826 June 28. Na'e ha'u 'a Misa Tomasi

- 3 -

1827 Na'e tafoki 'a Tupou 'i faletuipapai 'o lotu, pea

ne langa 'i he ta'u koia 'a e falelotu 'i Nuku'alofa.

Na'e fuofua fai ai ' a e fakataha fakafaifekau 'i
Hihifo.

1829 Na'e fua 'ave 'e Taufa'ahau mo Pita Vi ' a e lotu ki
Ha'apai.

1831 Na'e folau 'a Taufa'ahau mo e Kalia 'e 24

ko e 'ave 'a e lotu ki Vava'u, pea na'e lotu 'a
'Ulukalala.

Na'e fua fai 'a e pulusi tohi 'i Vava'u 'e Misa
Vuni

1832 Na'e keli 'a Otea 'e Lua mo e hou'eiki Vava'u koe
teu tau kia Finau, Kae na'e piutau 'a Finau kia
Taufa'ahau. Pea na'e tau 'i 'e Vava;u mo Ha'apai
'a Otea 'o ' aho 'e tolu pea lava.

1833. Na'e pekia ai 'a 'Ulukalala (Tuapasi)

1833-1834 Na'e tau'i 'e Taufa'ahau 'a Uiha , pea ne fekau

ke 'alu 'a e fu'u kakai ki Vava'u, ko e ' omi puaka pea
puke ai 'i Vava;u 'a e toko 160 'o fakapopula' i .

- 4 -

1835 Na'e hoko 'a e 'ofa 'i Vava'u 'i he kolo ko ' Utui
(Ha'akoka).

Me 22. Na'e fuofua malanga ai 'a Taufa'ahau
1837 Na'e faka'auha ai 'a Ngele'ia.
1837 Na'e faka'auha ai 'a Hule.
1845. Nov. 18. Na'e pekia 'a Tupou 'i faletuipapai.

Tisema 4. Na'e fakanofo 'a Taufa'ahau 'o Tu'i.

1852. Maasi 23. Na'e kamata 'ai 'a e akoloi 'o Pea
pea na'e veteki 'a Pea 'i he ta'u pe koia 'i
he 17 'o Akosi. Ko e mahina pe 4 mo e ' aho 21
pea vaivai 'a Pea.

1842 Siulai 2. Na'e hoko mai 'a e ' uluaki Faifekau
Katolika ko Joseph Chevron (Patele Sevelo)

1797 Siulai 4. Na'e fakanofo 'a Tuku'aho ko e Tu'i
Kanokopolu.

1855 Siulai 9. Na'e fakahoko 'a e Talite 'a Tonga mo Falanise

- 5-8 -

p. 5. (This page is blank)

('Oku 'ikai ha me'a 'e tu'u 'i he peesi ko eni) .

p. 6. (This page is blank)

('Oku ' ikai ha me'a 'e tu'u 'i he peesi ko eni) .

p. 7. (This page is blank) .

('Oku ' ikai ha me'a 'e tu'u 'i he peesi ko eni) .

p. 8. (This page is blank) .

('Oku 'ikai ha me'a 'e tu'u 'i he peesi ko eni) .

- 9 -

Koe ngaahi Fa'ahlnga

1. Ko Ha' asiulangapo mo Ha' alatuhifo ko Mo' ungatonga ia.

2. Ko Ha'atatafu, ko Fotofili ia

3. Ko Ha' alaimoana, ko Kafoa ia

4. Ko Ha' angatamotu' a mo Ha'angatatupu ko Mataele is
(Mataele ' usitea)

5. Ko Ha'akavea, ko Mataele tu'apiko ia,

6. Ko Ha'ama'afu, ko Filiaitupou ia.

- 10 -

p. 10. (This page is blank).

('Oku ' ikai ha me'a 'e tu'u 'i he peesi ko eni)

-**-

Pea koe fanau 'a Mafi kia Panuve ko Latulala
mo Latulanisi.

Pea koe fanau 'a Ha'unga ko 'Anaise koe tama
'a Popua,

Pea koe fanau 'a 'Anaise kia Sikamanua ko Finau
Tangata'olaker>a mo Kosi (Halaholo)

Pea koe fanau 'a Pauline Finau kia Latuniua

ko Mu'a mo TeVita Tu'akivakasiu mo Samiu mo honau

tuofefine ko Lu'isa mo Moalataola mo Tepola.

Pea koe fanau 'a Tevita Tu'ak^vakfis^u ko Kalolaine
koe tama 'a 'Ilalsaane,

Pea koe tama 'a Lu'isa kia Otto Wolfgramm ko Viliami,

Pea koe fanau 'a Moalataola kia 'Uiha mo Ha'ano
ko Mateitalo mo Tu'ikolovatu mo 'Ana'ohouamalia
Ko 'enau fa'e ko Moalataola (Peesi 67)

Pea koe fanau 'a Tepola kia F, Hauisi ko Feleti
mo Loneti mo 'Etuate,

- 122 -

Pea koe tama 'a Mafihape kia Vuki ko
Latuniua mo Taumoeneau mo Vuna mo hona
tuofefine ko Fanga'onulotu mo Fatafehimoana
mo Laifotuika (folio 57)

Pea koe fanau 'a Mafinau'u kia Tupouvaivai

ko Veaniua mo Fifita'ila (F) mo Popua (Pisila)

mo'ene tama kia Kaufusitu'a ko Soane

mo'ene tama kia Vehikite ko Metuisela Vehekite

mo Lausi'i ko'ene tama kia Nau mo Finau

ko'ene tama kia Vea mo Mele Teukihelune ko'ene

tama kia , , rno Sione Fifita ko'ene

tama kia

Pea koe fanau *a Metuisela Vehekite ko Halafau

Vehekite koe tama 'a Tufui (206) 'ofefine 'o Loholoho (Tuita)

mo Takui ko'ene fa'e ko Munakifalemei (peesi 58)

mo Kilisi koe tama *a

Pea koe fanau 'a Halafau Vehekite ko Falanisi

koe tama *a *Isini (97) mo fanau 'a Ane kia Halafau

ko Pule mo Sione Tuita, mo Sela Mas-f mo Samuela

moe tokolahi kuo nekia.

Pea koe fanau 'a Takui kia 'lsileli (164) Fehoko ko

Losana Tuputupu mo Kalo Toe'umu mo 'Elisiva Finau

mo honau tuonga'ane ko ratafehi mo Filiainulotu

*

(F)

(Fifita'ila 'i 'olunga na'e hiki 'i he tafa'aki 'o e neesi )

Pea koe fanau 'a Fifita'ila ko Selamafinau'u mo hono tuonga'ane
ko Siketi ko*ena fa'e ko Ane Tupou Falefehi (koe tama *a
Siulolovao kia Tuanasi) Ko Tunoukapetaua koe tama 'a ..........

Pea koe tama 'a Sela kia PeteloMalangahu ko KuneH

Pea koe fanau *a Tunou Kanetaua ko .............. koe fanau 'a Sisi

('ofefine 'o Motu'anuaka) nea koe f.-'nau *a Pisila Ponua kia
Hamesionafai (136) ko Sosaia Vugnakoto mo Viliami Tunou mo

Penisimani Toelolo honau tuofefine ko 'Amelia mo 'Anaseini

Pea koe fanau 'a Vungakoto ko Mafipau'u mo Hina ko 'ena fa'e

ko Tanenisi - koe fanau 'a Tunou ko 'Ele mo Mafile'o ko'enn fa'r

ko Pea koe fanau 'a 'Amelia kla *fr. Recker ko Siale

mo Peni mo Mumui mo honau tuofefine ko 'Ema mo 'Uhila mo Filiomanuma'
mo Lili mo Loseli - PEA KOE FANAU ?A TAnaseini kia Siaosi Tunou
(foha 'o 'Inoke Fotu) ko Mele.

- 142 -

KO SIAOSI TIJPOU I FOHA 'O TUPOUTO'A XIX '0 E TU'IKANOKUPOLU

Pea koe fanau 'a Siaosi Tunou I (Taufa'ahau)

ko Salote Mafile'o koe tama 'a Finaukaunanga (190)

mo Tevita 'Unga (1879) koe tama 'a Fustaatalili (50) (Kalolaine)

mo Sosaia Vungakoto koe tama 'a Fusipongi (53)

mo 'Isileli Mafile'o koe tama 'a Pasikole

mo Vuna Takitakimalohi mo Tuakitau koe tama 'a Lunenau'u (293)

Pea koe tama 'a Salote Mafile'o kia Filiainulotu

ko Fatafehitoutai Tu'inelehake mo Taualunioko

Pea koe foha 'o Fatafehitoutai ko Taufa'ahau

(Siaosi Tupou II)

mo Sioeli Fatafehi koe tama *a

mo Matekitonga koe tama 'a

Pea koe 'ofefine 'o 'Alinate Taualuneoko ko
Fangafua koe tama 'a Fane Tunoukolotolu.

Pea koe fanau 'a Tevita 'Unga ko Sione Vuna Uelingitoni Ngu (1885)

mo Nelsone Laifone (1889) mo hona tuofefine ko 'Elisiva

Fusinala mo Salote Halaevalukalasini ko'enau

fa'e ko Fifitavava'u (181)

mo Kato'one koe tama 'a Palu, 'ofefine 'o Mahe'uli'uli

mo Fale'aka koe tama 'a Kalisi Mafikaunanga (93)

- 152 -
KO FATANI - TAMA 'A KALOAFUTONOA

Pea koe tama 'a Fatani kia Faletolu ko Liufau

Pea koe 'ofefine 'o Liufau ko Fetokai

Pea koe tama *a Fetokai kia Mateinnako ko

Tanoa, Pea koe foha 'a Tona'a ko Kapavaks

Ko'ene fa'e ko Maileou 'ofefine 'o Fotu ko Kaufusi

koe tama 'a Lilo mo hono tuofefine ko Taufa koe tama 'a Talata

'ofefine 'oMohokoi.

Pea koe fanau 'a Kanavaka ko Peau koe
tama 'a Pene mo hono foha ko Ongoongor>uaka
mo hono tuofefine ko 'llaisaane ko'ena fa'e ko Pana
nea koe fanau 'a Kaufusi ko Ponua mo hono tuonpa'ane
ko Hona ko'ena fa'e ko Lolohea.
Pea koe tama 'a 'llaisaane kia Fangat'T>u ko
Sipanisi.

Pea koe fanau 'a Vika Taufa ko Po'uli mo Sili mo
Tevita Leha'uli mo Paula mo honau tuofefine ko
Uinise ko'enau tamai ko ........................

Pea koe fanau 'a Tevita Leha'uli ko 'Ilavalu mo Latu-
tu'aniko ko'enau fa'e ko Taufa mo Ma^u koe tama 'a Meleane
pea koe fanau 'a Paula ko Melenaite mo Tu'ipulotu mo 'Ana
ko'enau fa'e ko Lu'isa r»ea koe tama 'a Tu*ir>ulotu kia Sina ko
'Amelia pea koe fanau 'a 'Ana kia Pateta ko Sunia.

- 153 -

KO FUSIPALA TAMA 'A KALOTAFUTONOA (FOLIO 327)

Koe tama 'a Fusinala kla Tongakitaulupekifolaha

ko Fuatakifolaha, mo'ene tama kia Fisilaumeli

ko Leakaumoana (Tu'ipelehake) mo hono tehina ko

Fehokololopini .

Pea koe 'ofefine 'o Fuatakif olaha ko 'Uheina mo

Lavaka mo Talahiva ko'enau fa'e ko Nanasiha'ele

('ofefine 'o 'Ahovala) mo honau tuonga'ane ko Manu-

levu mo Ta'e'iloa mo Tonganele moe fefine ko Tongakovi

ko'enau fa'e ko Uangafa mo hono 'ofefine ko Moungateau

ko'ene fa'e ko Sisikovi mo hono foha ko

Manaha'ano ko'ene fa'e ko Nanasinifuna mo

Manutoutai mo Tamutamu koe tama 'a Pla

mo Katea mo hono tuonga'ane ko Mar»utua ko'ena

fa'e ko Tamutamu.

Pea koe foha 'o Manulevu ko Tongaf a' eola koe
tama 'a Tunakaimanu mo Tongatea koe tama 'a
Tuituimoe'ao.

Pea koe foha 'o Tongafale'ola ko 'Osaiasi Veikune
koe tama 'a Tauf a'uli'uli mo Uluifalpfisi koe
tama 'a Vealona mo Kefu mo 'Akau'ola (Penisimani)

- 154 -

Pea koe fanau 'a 'Osaiasi Veikune ko 'Inoke Fotu
koe tama 'a Tinaleti Manakovi mo Tapa'atoutai
koe tama 'a Palukata mo Sateki Tongn mo Mana3e
Foukimoana mo Paula Kongaika mo honau
tuofefine ko Kasanita Lupe mo 'Akanesi Tongalaukau
mo Lavenia Tupou mo Seini Fakalolo mo Mele
Tunakaimanu ko'enau fa'e ko Meleane (folio 339)

pea koe fanau 'a 'Inoke (1899) Fotu ko 'Asineli Kupu'avanua
mo Sioasi (1899) Moengangongo mo Sosaia Kalauta
mo honau tuofefine ko Luseane Anga'aefonu mo
'Anapuli, mo 'Elenoa, ko'enau fa'e ko Lavinia
Tupouveiongo,

mo Tupoutu'a koe tama 'a Pauline Lupe (89)
rao Sione Tupou koe tama 'a Tapaita (Kotu)
mo Lakai koe tama 'a Seinl Mafi,
mo Tupoumaluhola koe tama 'a Vesinia >foalaT>au'u (107)

Pea koe fanau 'a 'Asipeli Kupu'av/'nua ko

Luseane Halaevalu mo Lavinia (1902) Veiongo mo 'Uheina

mo honau tuonga'ane ko Salesi mo Sioni Tuku'aho

mo Lepa ko'enau fa'e ko Tokanga 'ofefine 'o

Fotofili,

mo Panuve koe tama 'a 'Emelina

mo Vakameilalo koe tama 'a Selu (Ha' alaufuli)

mo Tiliti koe tama 'a Tae (189)

- 156 -

Pea koe fanau 'a Sateki Tonga ko 'Osaiasi Fotu'afalefo

mo hono tuofefine ko Melenaite 'Uheina ko'enau fa'e

ko Tu'ifua, 'ofefine 'o Peau (58)

mo S. Mailelatamai ko e tama 'a Melefusi (50)

mo 'Ftonisa koe tama 'a Selateu'-isiafo'ou (53)

mo Fusir^ala mo 'Amelia mo ^onuku mo honau

tuonga'ane ko MH mo 'Alo mo 'Tnoke

ko'enau fa'e ko Ane,

Pea koe fanau ?a 'Osaiasi Fotu'afalef* ko ... -

koe tama 'a Fane Pule.

mo Melenaite mo Vuna ko'ena fa*e ko Vaoho-* (141)

mo Heuifanga mo Lala mo Tuifua (267)

Pea koe fanau ' a Sione Mailelatamai ko Sione

koe tama »a Vikaheilala. O'akai folio 264)

Pea koe fanau 'a 'Etonisa ko 'IJheina mo Sateki

Tunou mo Mateialona mo Losiane mo Taniela

Maile mo Tongakitaulune koe fanau 'a Ikatonga

mo Lolomani (185) koe tama 'a Lolohea

nea koe fanau 'a Fusinala kia Panuve (109) Ma'atu ko Soeli,

Pea koe fanau 'a 'Amelia kia Sami Mafile'o ko

Sioasi mo 'Alinate mo hona tuofefine ko Teimumu

Pea koe fanau 'a 'Alo ko Latu'ila mo Moahengi

mo Viliami mo Siosiua mo ^ainikolo mo honau

tuofefine ko 'Elenoa ko 'enau fa'e ko Mele Taumoeneau (266)

- 157 -

Pea koe fanau 'a Manase Foukimoana ko Sione

Tunoufaletau koe tama la Fifita, 'ofefine 'o 'Akau'ola

mo Tevita Pasinamu koe tama 'a Siutiti, 'ofefine

'o Langoia O'aha' i) mo Mele Tunou'uangaf a koe tama fa

Kesaia.

Pea koe fanau ' a Sione Tunoufaletau ko Tongaf ale'ola
mo Sateki Veikune mo Sosaia Tu'inulotu mo Isileli
Fakatoumafi mo honau tuofefine ko Losana
Lolohea mo Fipe mo Fealo mo Fifita koenau fa'e ko
'Elisiva Finau (164) mo Filisi Fifita mo Taniela
'Akauola mo Latumailangi.

Pea koe fanau *a Tevita Pasinamu ko Manase
Fonkimoana mo Meleane mo -lalatalahuia ko'enau fa'e'ko
Laumanu mo . . , ,

Pea koe tama 'a Mele Uangafa kia Tua'ai ko (226)

Tevita.

Pea koe fanau 'a Taula Kongaika ko Sione Vanisi mo

hono tuofefine ko Laumanu ko'ena fn'e ko Fane Tupoukolotolu,

mo Panuve mo Tongafaleola mo VarJnikolo mo Tapa

mo honau tuofefine ko Tunou ko'enaufa'e ko Fusi

Pea koe fanau 'a Sione Vanisi ko Kunuavanua
Fanetunoukolotolu mo Seini ko'enau fa'e ko Tupou,

- 163 -

Holaikeituai tno honau tuofefine ko Mlheina,

Pea koe tama * a 'Uheina ko Niumataevalu

Pea koe tama'a Mapatoutai kia 'Ulukiha'amea (Tu'i)

ko Vakameilalo.

Pea koe fanau 'a Vakameilolo (folio 113)

Pea koe fanau * a Lekaumoana (tnma 'a Fusinala kia

Fisilaumoli) ko 'Uluvalu koe tama 'a Toe'umu (190)

mo Fakaleluf aiva mo hono tuofefine

ko Manu' akemama'o ko'ena fa'e ko Latutama

nea mo hono 'ofefine ko Fehoko'uli ko'ene fa'e ko

Fonua mo hono 'ofefine ko Tuiavautr>,

Pea koe foha 'o 'Uluvalu ko Filiaipulotu koe tama

*a Tupouveiongo mo hono tuofefine ko Tuputunu'opulotu

Koe tama 'a Latuholeva (193) (315) mo Fakatoumafi (Kulivolivoli)

koe tama 'a Finau (100) mo Oko koe tama * a Lupe,

Pea koe foha 'o Filiainulotu ko Fatafehitoutai
Tu' ipelehake mo 'Alinate Taualupe'eke ko'ena fa'e ko
Salote Mafile'o, mo Malakai Vakameitangako koe tama
'a Nanise, 'ofefine 'o Niukanu,

- 173 -

Pea koe 'ofefine foki 'o Tamalepau'u ko Lupei'Utulau

pea koe tama 'a Lupei'utuleu ki he Tu'itonga ko

Ma'ulupeVotofa ko Fatafehif isi,

Pea koe 'ofefine fo Fatafehifisi ko Fifita

Pea koe tama 'a Fjfita kia Moungaetonga ko Taufa.

Pea koe tama 'a 'Ungatea, koe tama *a Tupouveitongo,
kia Tokemoana ko Toutaitokotaha,
mo'ene fanau kia Hikule'o ko Fifita'ila mo
Fifitapulou mo honau tuofefine ko Tu'ifangatukia
mo Lapulou.

Pea koe fanau 'a Toutaitokotaha ko Sisistoutai

ko e tama 'a Fifita, ko "e fokonofo 'o Pulimainau'u (48)

mo Teukiutavava'u koe tama 'a Valu, mo Tongatoutai

koe tama 'a Ulukilupetea (na'e Tokemoana) mo Vakaulihaavili

koe tama'a Sisifa. (304)

Pea koe foha 'o Tulikitakaunove ko Tonga'uli'uli

koe tama 'a Polave,

Pea koe fanau 'a Tonga'uli'uli ko Mafile' osongi mo hono

- 209 -

Pea koe tama 'a Melefenaki kia Niu? ko 'Osi

Pea koe tama 'a 'Osi kia Tunoumatapule ko

'Ana mo 'ene tama kia Tupouniua ko Tupou

Pea koe fanau 'a Similai Toki ko Simione Finau

mo hono tuofefine ko 'Akosita Lolohea mo Vikafeletoa Tupou

ko'enau fa'e ko 'Eseta Vave (Neiafu) (341)

Pea koe foha 'o Simione Finau ko Simione Fifita koe
tama 'a Mele'ana mo hono . .... , ..Motovale

Pea koe tama 'a 'Akosita Lolohea kia Ma'afu
ko Finena'akakala ko Taufa mo hono tuonga'ane
ko Tuitolo

Pea koe tama 'a Vika Tupou kia Sione Mafile'o (Niua)
ko Sauiafa

Pea koe tama 'a Sau*iafa kia Tevitamapili ko
Halaleva, mo'ene tama kia 'Aselusi Saiku ko Moli.

Pea koe fanau 'a Poponatui ko Solomone Hala'ani'a^i

koe tama 'a Matanga mo hono tuofefine ko Tupou

mo Lolohea ko'ena fa'e ko Tonga mo Samiu Tupou

koe tama 'a Mele Tangini

Pea koe fanau 'a Sodomone Hala'api 'ari ko Kuma

mo hono tuofefine ko 'Asena Lolohea, ko'ena fa'e ko

Simaima Loiloi koe tama 'a

- 210 -

Pea koe fanau 'a Kuma ko Lemeki mo Taione
mo hona tuofefine ko Fane mo Fifita ko'enau
Fa*e ko Simaima Loiloi

pea koe f anau ' a Lemeki ko Tevita Ponamua
koe tama 'a Ane mo

Pea koe fanau 'a Fane kia Moala ko Tonga mo hono
tuofefine ko 'Ofa mo 'Abisai.

Pea koe fanau 'a Fifita kia Hanisi Papalangi
ko 'Ana mo hono tuanga'ane ko Tomasi

Pea koe tama 'a 'Asena Lolohea kia Lango'ia

Vaha'i ko Siutiti.

Pea koe tama 'a Siutiti kia Manase Foukimoana

ko Pasinamu

mo 'ene tama kia Tomasi Motu'anuaka ko Seini

Pea koe fanau 'a Pasinamu (folio)

Pea koe tama 'a Seini kia Papani (folio)

- 211 -

*fc.a koe fanau 'a Lolohea kia ko

Lupe mo 'Ainise rao 'ena tama kia Paulatea ko
Iki mo hono tuofefine ko 'Emelina

Pea koe fanau *a Lupe kia 'lsileli Malala ko
Soeli mo Muivai mo Kisaia,

Pea : koe fanau 'a Soeli ko l'oe tama

*a Pasepa.

Pea koe tama *a *Ainise kia Siaosi F-?nau
M'lukalala ko ''onise.

"ea koe fanau *a ^amiu Tunou Vo Poul4a

koe tama *a MBle Mau (pe?etoa) Leimatu'a

mo Toki koe tama *a we1eane, tuofe'ine * o Ata Kuate,

"ea koe fanau *a noul*a ko ^alesi koe tama 'a **na

Pea koe fanau 'a Toki ko Leveni koe tama 'a Salote
mo Melekoula koe tama 'a Fehoko 'ofefine 'o Pongi
Tupa (Niuatoputapu)
mo Fuakautu'u etc. koe tama *a Mele Hifo.

- 212 -

Vea koe tama *a Loloheatoki kia Palu Lavulo ko

Palu Taukifonuatu'u mo *ene tama kin Lanj»i Tukutau (95)

Ko Tu*ilevuka mo 'ene tama kia Tupouvaivai

ko Ma'afu 'Asena mo Funaki mo 'ene tama kia

Latulala ko Sein-f Mafi mo 'ene tama ko

Lesieli Funaki.

Pea koe fanau 'a Tauki fonuatu'u ko vovesi

koe tama * a Moala'ila (80} mo Pupunu (^ela) mo ^oana

mo h. tuo*e*ine ko Palu vava*u ''o'ena 'a'e Vo '''uhape,

Pea koe fanau 'a Movesi ko 'Akanesi mo T'esaia
ko'ena fa'e ko Filisi (Hala'ufuli) ,

nea koe *anau *a 'Akanes* U4& Malaka"* Lomano

ko Tu'ir>ulotu mo hono tuo^e^ine ko "ea mo "ikatupou

Pea hoe ^anau *a 'Asena ^unaki Vo Palumatamoana
rao Vufci kia Tuliakiono (folio)

Pea koe tama 'a Seini Mafi kia 'lnoke Fotu
ko Lalakai,

Pea koe fanau * a Lesieli runaki kia
ko Tka Lolohea mo Mele Toe'unu
mo *ene tama kia Fiokata ko L-*tia
mo'ene tama kia Fselonu Talakaia ko MoM

- 213 -

Pea koe fanau 'a Ikl Lolohea ko Satekinaufahu

no Siake mo hona tuofefine ko Finaukaunanga

mo Melenaite ko'enau fa'e ko Lolohea Vava'u

('ofefine 'o Tahifisi Tu'ipulotu, pea ngaahi a Lolohea

Vava'u 'e Matekitonga 'Ulukalala ko hono 'ofefine)

Pea koe fanau 'a Litia kia Paula Vi ko Pita Vi
mo Sione VI ito honau tuofefine ko 'Eleni,

Pea koe fanau 'a Pita VI ko Tu'itupou koe tamai
*a Fifita mo Feleti Vi koe tama 'a Falepau
'ofefine 'o Uikilifi Ve'ehala.

Pea koe fanau 'a Mohi ko Misini koe tama 'a

Meleane Tahisi

Pea koe tama 'a Misini kia Matnkn ko 'Ana

Pea koe fona 'o Nauoiniki (koe foha 'o Tuituiohu)

ko Suasoi koe tama 'a Langitoki (319)

Pea koe foha 'o Suasoi ko LiemaloM mo hono 'ofefine

ko Hala'ar>i'ar>i,

Pea koe foha 'o Lie ko Tuituiohu mo Sione
Toemoana koe tama 'a Moalanau'u,

(Koe hiki eni mei he tafa'aki 'o e ^eesi)

Pea koe foha 'e taha 'a Iki Lolohea ko Pupuha koe tama

*a Penelope. Pea koe fanau 'a Pupunu ko T?inau mo Taumafa,

- 214 -

Pea koe 'ofefine *o Fangaake (koe foha 'o Tuituiohu)
Ko Siuhi koe tama 'a Nanasi (317)

Pea koe tama 'a Siuhi kia Tuita ko Tonga
Pea koe fanau 'a Tonpa kia IUims ko ....,

- 215 -

KO TALA'AO - TAMA ?A TALAUMOTE'EMOA

Pea koe fanau 'a Tala' ao kia Haveatungua (293)

Ko Tameifuna mo Maile.

Pea koe foha 'o Tameifuna ko Hupniumata koe

ta'a 'a

Pea koe 'ofefine 'o Hu'aniumata ko 'Ana'afitu

koe tama 'a

Pea koe 'ofefine 'o Maile ko Takahofi koe tama

'a Tupou (330)

Pea koe tama 'a Takahofi ko Ata'ata koe foha

'o Fa'e,

- 216 -

KO MAIFANGA - TAMA 'A

Koe foha 'o Maifanga ko Toketoke mo Tunou

koe tana 'a Mafi.

Pea koe foha *o Toketoke ko Ikahihifo koe tama

'a Manuna. Pea koe foha *o Ikahihifo ko Palu(m)

Ko'ene fa'e ko Fifita koe 'ofefine 'o Taufeloa, koe

foha 'o Fehokomoelangi'ifisi,

Pea koe 'ofefine 'o Palu ko Vailolomoli

Pea koe fanau 'a Vailolomoli kia Namoa ko

Finau Tangata'olakena mo Netane Latufakahau

Mo hona tuofefine ko Alelia -

Funakitoutai mo Vavahe'a.

Pea koe fanau 'a Finau Tangata'olakepa (folio 126)

Pea koe fanau 'a Netane Latufakahau (folio 126)

Pea koe fanau 'a Funakitoutai (folio 127)

Pea koe foha foki 'o Toketoke ko Ikahihifo koe

tama 'a Tanu'osi, koe 'ofefine 'o Fakana'ana'a

Pea koe foha 'a Ikahihifo ko Fifita,

Pea koe foha 'o Fifita ko Lavinia

Pea koe foha foki 'o Ikahihifo ko Palu.

Pea koe tama 'a Tunou kia Mohulamufua'amotu

Ko Mohulamufua'amotu mo hono tuofefine ko

Ikatonga.

Pea koe tama 'a Ikatonga kia Mulikiha'amea

ko Fatukimotulalo,

Pea koe fanau 'a Fatukimotulalo (folio 110)

- 217 -

(This nage is blank)

('Oku 'ikai ha meTa 'e tu'u *i he peesi ko'eni)

- 218 -

KO TOA - TAMA 'A

Pea koe tama 'a Toa kia Soakai ko Soskai

mo Tangitea.

Pea koe foha 'o Soakai ko Soakaifisi

Pea koe foha 'o Soakaifisi ko Puakahetau

koe tatna 'a Teuteufo'ou mo Langifisi,

Pea koe 'ofefine 'o Langifisi ko Lanpipuku

pea koe foha 'o Puakahetau ko Haveahikuleo

pea koe fanau 'a Langi mo Langi'uli'uli mo Taufa

mo 'Eseta ko'enau fa'e ko Finau.

pea koe tama 'a Langinuku kia ko

Telai.

Pea koe fanau 'a Telai ko Leka mo Tomasi Moala

mo Malakailelei mo Sunia Puakahetau

ko'ena fa'e ko Melaia Tonga, Pea na'e kitetama

'ia Telai 'a 'Eseta, nea ko'ene tama kiai ko

Tevita Haunpa,

Pea koe fanau 'a Malakailelei mo Samiuela

Lanpifisi mo Kavili ko'ena ^a'e ko.

- 219 -

Pea koe tana ' a Tangitea kia Hikule'o ko Fifita
Pea koe tama 'a rifita kia Luani ko Fusi
Pea koe tama 'a Fusi kia Talufuakita ko
Tulikihakautapu.

- 222 -

(This page is blank)

('Oku 'ikai ha me'a 'e tu'u 'i he r»eesi ko'eni)

- 223 -

KO E FAKAMATALA '0 E HAKO '0

MATAELETU'APIKO

III 'O E TU'IKANOKUPOLU

KO E FA'AHINOA HA'AHAVEA

- 224 -

(This nage is blank)

('Oku 'ikai ha me'a 'e tu'u M he ^eesi koeni)

- 225 -

KO HAFOKA TAM/ 'A PAPA

Koe foha 'o Hafoka ko Maileleumotomoto,

pea koe foha 'o Mailelaumotomoto ko Ma'afu-

tuku?iaulahi mo Limuloa ko'ena fa'e ko Simuoko

pea koe foha 'o Ma'afu ko Tuimovave koe ta'a 'a

Filiaipopua (324) mo Malu'otaufa koe tama 'a Makao'o

mo Ikafililava mo Kumaikuvalu mo honau

tuofefine ko Vavalo ko'enau fa'e ko Fualupe'ake (300)

Pea koe 'ofefine 'o Tuimovave ko Finnu,

Pea koe tama 'a Finau kia Kefu ko Mahe'uli'uli

(Fangapo) (308) (324)

Pea koe 'ofefine 'o Mahe'uli;uli ko Teisa Palu koe

tama 'a Vave mo hono foha ko Timote Tonga koe tama

'a Kiu mo Takapauf angapo koe tsma 'a Leva'itai,

koe 'ofefine' 'o Tupouniua, mo Takui mo Simione

Taofa mo Tongatea ko'enau fa'e ko

mo Mele Latuniua mo Vika mo Sione Mafile'o mo

Soeli Latumailangi (Akapou)ko 'enau fp'e ko

Tautu'u koe 'ofefine *o Ikamafana Ma'atu

Pea koe tama 'a Teisa Palu kia *Ungp ko Kato'one

mo 'ene tama kia Malakai Vakameitangrke

ko Tuitavake mo 'ene tama kia Moiakiola ko

Niuvao

Pea koe foha 'o Tuitavake ko Vailena koe tama

'a Selakihi.

Pea koe 'ofefine 'o Niuvao ko Talilu^r

- 226 -

Pea koe foha 'o Takopau Fangupo ko Ha'aluafia koe

tama 'a Pauline Fikahiku'ouiha mo hono 'ofefine

ko Siosi koe tama 'a Mohulama.

Pea koe fanau 'a Siosi Ha'alufia (folio )

pea koe fanau Siosi Takui kia Toamotu ko

Sosaia Vungakotu mo Sione ino hona tuofefine ko

Vika

Pea koe fanau 'a Vika kia Siosi Ha'aufia (folio )

pea koe fanau 'a Tongatea ko Muakivaka mo

Tua'ai mo Funaki ko'enau fa'e ko Mele Lune

pea koe foha 'o Tua'ai ko Tevita, koe tama 'a Mele

Tupouangafa (157) koe 'ofefine 'o Manasefuokimoana.

Pea koe 'ofefine 'o Sione Mafile'o ko Sauiafa koe tama

'a Vika Tupoufeletoa (341)

Pea koe fanau 'a Sau'iafa kia Manilivai ko

Halaleva mo 'ene tama kia Asilusi Siaiku ko Moli.

Pea koe fanau 'a Soeli Latumailangi ko Mahe'uli'uli
mo Latumailangi koena fa'e ko Vala (Niuatonutanu) .

Pea koe fanau 'a Malu'otaufa ko Tangnta'ilavalu

mo 'Ana fua'evaha mo hona tuofefinp. ko Hoamofaleono

ko'enau fa'e ko Lataifale'aka (297) koe 'ofefine

'o Faiva, mo honau tuofefine ko Mounukiu' oleva

koe tama 'a Taufa, koe 'ofefine 'o Latuninuluiteafua.

- 227 -

Pea koe foha 'o 'Anafua'evaha ko Sosaia Lausi'i (1877)

koe tama 'a Mele Taka mei Ha'ano,

Pea koe 'ofefine 'o Sosaia Lausi'i ko Hele Taufa koe

tarna 'a Kalolaine Fusimatelili (50) mo 'Olivia

Tule koe tama 'a Mele Papalangi.

Pea koe tama 'a Hoamofaleono kia Tupouto'a ko
Taufa'ahau mo 'ene tama kia Liufau (180) ko Fefita-
holeva mo 'ene tama kia Moimoi ko Filimoe'ulie

Pea ioe fanau 'a Filimoe'ulia ko Siotame Fakatulolo

(Ma^afukukuiaulahi) mo Moimoi mo

Saimone Tupou mo honau tuofefine ko Palu

ko'enau fa'e ko Ane mo Mounukiuoleva

Pea koe fanau 'a Siotame Fakatulolo ko (Ma'afutukuiaulahi)

Finauhape koe tama 'a Mele Tupou mo Pulumu' koe tama

'a 'Ana Fakakakai.

Pea koe fanau 'a Saimone Tupou ko Sonfa mo Pulimainau'u
mo Finautau'-iloa mo Peauafi ko'enau fa'e ko Tongaha'anai.

Pea koe fanau 'a Palu

Pea koe fanau 'a Mounukiu'oleva ko Sione Nginingini kia
Lasike mo 'ene fanau kia Taani ko 'Amelia mo 'Ele.

- 228 -

pea koe fanau 'a Mounukiu'oleva kia Fakatulolo

ko Siu Fakatulolo mo Lutui'uli'uli »0

hono tuofefine ko Veatokelau,

Pea koe fanau 'a Siu Fakatulolo ko

Elenoa Oataialune ko'ene fa'e ko Halae-

valumoheofo tno Salote Veatokelau koe tama

'a No'o (307)

Pea koe fanau 'a Elenoa Oatailupe kia

Ma'afu (folio 94)

pea koe fanau *a Salote Veatokelau (fclio 199)

kia Palutavaka.

Pea koe 'ofefine 'o Ikafililava ko Taufa

pea koe fanau 'a Taufa kia Talanoa ko Ahome'e

mo hono tuofefine ko Savaki,

Pea koe foha 'o Kuma Ikuvalu ko Finautoki mo

hono tuofefine ko Finau koena fa'e ko I.afumoa (240)

Pea koe tama 'a Vavalo ko Fililavp.
Pea koe foha 'o Limuloa tehina 'o Ma'afu ko
Talikihihifo. Pea koe foha 'o
Talikihihifo ko Ofuhouma.

- 229 -

KO FOHE TAMA 'A PAPA

Koe 'ofefine 'o ^ohe ko Toa, nea koe tama Ta Toa ki

he tuitonga ko Fakana'ana'a ko Sisifa

pea koe foha 'o Sisifa ko Lu mo Kulibabalangi mo hono

tuofefine ko Nanasi.

Pea koe fanau 'a Lu ko Sisimagomagu mo hono

tuofefine ko Oho koena fa'e ko Nau

pea koe fanau 'a Sisimagomagu ko Hokotokolahi

mo hono tuofefine ko Tunouvavatau koena fa'e ko

Lolohea,

Pea koe foha (p Fohe ko Tuilikuloto koe tama

*a Maafulavaka 329) nea koe 'ofefine 'o Tuilikuloto

ko Tupou koe taraa 'a Oaga 'ofefine 'o Hiliki'eua

fanay 'a Tupou (330) na'e Fohe,

pea koe 'ofefine 'o Kulibabalagi ko Toa, nea koe tama

'a Toa kia Tafololahi (249) ko Inasi'ulu mo Heuitopa

mo hona tuofef ine ko Heuifanpa,

moe'en tama kia Palu'uli'uli ko Pa.lu,

Pea koe foha 'o Inasi'ulu ko Tuivulotu, pea koe foha

'o Tuibulotu ko Siofelisi Otu.

Pea koe 'ofefine 'o Heuitopa ko Tuipulotu

Pea koe fanau 'a Tuipulotu ko Lauval? mo hono tuonga'ane

ko Seluiavita rao Maiava,

Pea koe tama 'a Laubala kia Fanua ko Rulitapa

pea koe fanau 'a Kulitapa ko Matelita koe tama fa

Pea koe fanau 'a Matelita kia Batimosi Nau

ko Salesi Ha'unga mo Sione Tupukauvalu mo Lona

- 230 -

tuofefine ko Losena mo Funaki mo Kalo mo

Mele mo Meleane,

Pea koe fanau 'a Losena kia Samuela Mafi ko Jionatame

Mataele mo Semeki mo Batimiosi mo Samisoni mo

honau tuofefine ko Lataifinehika

Pea koe fanau ' a Funaki kia Pauliasi Taumoeneau

ko Paula mo Veinikolo mo Tevita mo Afu mo Sione

mo Malakai mo Saimone.

Pea koe fanau 'a Kalo kia Uilinitone NGU ko Nau-

halaevalu mo 'ene tama kla Mataele ko Siulolo

mo'ene tama kia Latukakau mo Ve'etuutu'u

pea koe fanau 'a Meleani kia Pauliasi Taumoeneau

ko Mele mo Onehunga.

Pea koe fanau 'a Seluvita ko Salote mo

Toakase mo Lavenia ^oliaki mo Anananu

mo honau tuonga*ane ko Takai ''oenau *a'e V.o 'Allsl

"aha.

Pea koe tama 'a Saloti kia Amini ko Tangi
nea koe tama 'a Tangi kia Leka ko Paula Fuko.

Pea koe tama 'a Toakase kia 'Isileli ko Leneka
mo hono tuonga'ane ko Sione,
Pea koe fanau 'a Lereka kia Siosua ko Salesi
Latu mo Havea mo 'ene fanau kia Mafi Tuliakiono
ko Tevita mo Tonga mo hona tuofefine ko Mele

- 231 -

pea koe fanau 'a Lavenia Foliaki kia Meli'eli Fotofili

ko Kalisitiane Tatifa mo Sione Topui mo

Palulala mo honau tuofefine ko Lesieli Lolohea

r»ea koe fanau 'a Kalisitiane Taufa ko Mele Lauoala

mo Fefita mo Vea mo Fangufangu ko 'enau

fa'e ko Mele Tonga.

Pea koe foha 'o Sione Topui ko Paula koe tama

'a 'Ofanoa.

Pea koe tama 'a Lesieli Lolohea kia Pair>a

ko Sione,

Pea koe tama 'a 'Anamanu kia Sione Latu ko

Laupala.

Pea koe 'ofefine 'o Takai ko Hina ko e tama 'a

Ma'ata.

Pea koe fanau 'a Hina kia Taukei ko Tu'ipulotu

Tito 'ene tama kia Fou ko Pohiva.

Pea koe tama 'a Heuifanpa kia Manupuirmione

Ko Fakafehileleka.

Pea koe tama 'a Fatafehileleka kia Fa'otusia

fakahikuo'uiha ko Fulilanga (293) mo 'ene tama kia

Luani ko Leiataua.

- 232 -

KO TOAFILIMOE'UNOA TAMA 'A PAPA

Pea koe tama 'a Toafilimoe'unga kir> Alaipuke (62)

ko Koleakikava mo Nanasi

mo 'ene tama kia Tuifonualava (ki Makave)

ko Tuifunualava mo hono tuofefine ko Uliafu

mo Tuimakite.

Pea koe fanau foki 'a Toafilimoe'ung." kia Palu

(koe Fiji) ko Lasike mo hono tuofefine ko Kavakiporma

('iai a Lasike 'oku toutou fakanofo ni 'o Nopele)

Pea koe 'ofefine 'o Koleakikava ko Tu'imala mo
hono tuonga'ane ko Kolekikava mo Lavakahohoa
pea koe tama 'a Tu'imala kia Vunivalu ko
Tu'italukua.

Pea koe 'ofefine 'o Tuitalukua ko Lavska koe
tama 'a Langi (71)

Pea koe tama *a Lavaka kia Ko Lavafisi

mo'ene tama kia Ngangatua ko Vaotea.

Pea koe tama 'a Tu'imala kia Mumui ko
Tangata'olakepa mo hono tuofefine ko Halaevalu
Moheofo mo Malama mo Fulifua'atonga. (115)
Pea koe tama 'a Kavakipopua kia
Ma'afu'o Tu'itonga ko Mumui.

- 233 -

Pea koe tama 'a Nanasi kia Tokemoana , foha 'o
Uliakimata (koe Tu'itonga) ko Tokemoana
mo'ene tama kia Latunipulu (288) ko Haveatu'unga-
mata'uli mo 'ene fanau kia Haveapnva ko
Kafo'atu mo hono tehina ko Siuilua mo Halupo.

Pea koe fanau 'a Tokemoana ko Leleakuokite mo
Toutaitokotaha koe tama 'a Ungatea mo Kau' uluf onua
koe tama 'a Popua mo Laufilitonganiua

koe tama * a Taulelu, koe 'ofefine *o Tuita mo Tatatonga
mo Kauvakahiva koe tama 'a Kavatrhi mo
Sisi'uli koe tama 'a Fisioko mo Katongahuia koe
tama 'a Puninua'o mo Huakavameiliko mo
Sisimalohi mo Laufilitongameihetoo mo Mealelei
ka'avea mo Sisiha'avaka mo Tuiavatonga mo honau
tuofefine ko Fonuku koe tama 'a Taki, koe 'ofefine
'o Tungimana'ia mo Sisikaikaitokotnha mo Fefita
mo Kulukulutea.

Pea koe foha 'o Toutaitokotaha ko Tonpatoutai

koe tama 'a Ulukilupetea mo Tulikitrkaunove

koe tama *a Pulimaipau'u mo Sisitoutai koe

tama 'a Fefita, koe fokonofo 'o Pulimaipau'u.

mo Teukiutavavau koe tama 'a Valu mo honau

tuofefine ko Tuna'ofolaha koe tama 'n Manutu'ufanga.

Pea koe hako 'o Tulikitakaunove mo Sisitoutai
mo Teukiutavavau (folio 173-180)

- 308 -

Pea koe foha 'o Moimoi ko Filimoe'ulie

koe tama 'a Hoamofale'ono (folio 227 koe hako)

Pea koe foha 'o Lagitoutai ko Togamakave
ko'ene fa'e ko ^ifitavale.

Pea koe tama 'a Halavaivai kia Maulurekotofa

ko Babai mo Na'atea ko'ene tama ia

kia Tagata'iloa,

Pea koe tama 'a Na'atea kia Togamatsmoana

ko Fifita.

Pea koe foha 'o Tui ko Sika'ihahake

mo Ligeligasi

Pea koe foha 'o Sika'ihahake ko Kefu koe

tama 'a Nanasi.

Pea koe foha 'o Kefu kia Mahe'uli'uli koe tama

'a Finau folio (225).

Pea koe hako 'o Mahe'uli'uli (fagabo) folio 225

- 309 -

Pea koe foha 'o Ligeligasi ko Latulala.

Pea koe tama 'a Fatafehi mei 'ofefine 'o Tuibulotu

ilagitouteau, kia Makahokovalu ko

Tuimala.

Pea koe hako 'o Tuimala (folio 57)

Pea koe fanau 'a Talaumokafoa, foha 'o
Tuibulotu'ilagitouteau, ko Ba'unga, koe tama
'a Tulikifakatafa (189)

mo Fatafehikaikuli koe tama 'a Hateitalo
mo Fatafehiholeva koe tama 'a Ulukilupetea
mo Ogo'alupe koe tama a Fusibalabagai, (78)

Pea koe hako 'o Baunga (folio 189)

Pea koe fanau a Fatafehikaikuli ko

Fagabo mo Otua'omua koenau fa'e ko

Finauha'akila mo ^aone koe tama 'a Tuboutua (194)

Koe 'ofefine 'o Fagabe ko Toa'ila mo hono tuonga'ane ko

Fonuakavale,

- 346 -

tama 'a 'Ulu'alo mo hono 'ofefine ko Kesala Manu mo

Salote Fusi koena fa'e ko

Pea koe fanau 'a Mosese Moala ko Nehasi mo Atumoala mo

hono tuofefine ko ^ea mo Salome koenau fa'e ko Ana Mafi

(Taua) .

Pea koe fanau 'a Vea ko Taitusi (i Taua)

Pea koe fanau 'a Salome

Pea koe tama *a Kesia Manu kia Simione
Manu ko Mele,

Pea koe tama *a Mele kia Fonua ko Mafi
mo'ene tama kia Solo (koe Fisi ko Siaosi

Pea koe fanau 'a Salote Fusi kia Siosifa Fusi

(folio 52) (66)

Pea koe tama 'a Ralu kia Takai (mo Fae) ko

Rule,

Pea koe fanau 'a Rule kia Liufau Tu'iha'angano

ko Lataimaumi Tuiha'apano mo Fehokomanavahetau

mo hona tuofefine ko Tuna'ula,

Pea koe hako 'o kinautolu (folio 180)

mo 'ene tama kia Tavake foha 'o Nau^hu

ko Ipolito,

-381-

ATA KAUMAVAE

pea koe tamai *a Ata Kaumavae ko Ngata
(Tu'i) pea koe fa'e 'a Ata ko Kaufo'ou
koe 'ofefine 'o 'Ahome'e pea koe foha 'o
Ata ko Ata Fakahau koe tama 'a 'Ilafehi
'ofefine 'o Lei'ataua. Pea koe fanau 'a
Ata Fakahau ko hono 'ofefine ko Lepolo
mo hono tuonga'ane ko Ha'ele koena
fa'e ko Longo 'ofefine 'o Kolofale pea
mo La'akulu ko'ene fa'e ko Ngaluafe
'ofefine 'o Tahifisi mo Sikota-i-pangai
mo Mafihika mo Telai'afitu mo Fotui-
halatata pea koe fanau 'a Lepolo kia
(Mumui Tu'i) ko Tuku'aho mo hono
tuofefine ko Halaevalu Fononrra Va'inga
mo Talilune mo Halaholo pea koe fanau
'a Tuku'aho ko Tupouto'a koe tama
'a 'Ulukilupetea koe 'ofefine 'o Ngalumoe-
tutulu pea mo Fusipala Taukionetuku
koe tama 'a Sisifa 'ofefine 'o Ngaluraoe-
tutulu pea rao Tukua 'i Ululau koe
tama 'a Tuiava'uta pea mo Mataele koe
tama 'a Mafikovi nea rao Ulakai koe
taraa 'a Mataele 'ofefine 'o Tupounapanga
foha 'o Tupouleva, Pea koe fanau 'a Halaevalu
Fonongava'inga ko Kaunanga rao hono
tuonga'ane ko 'Uhilamoelangi ko'ena taraai
ko Hikule'o. Pea koe fanau 'a Tupouto'a
ko Tupou I mo hono tuofefine ko Halaevalu

- 382 -

Mata' aho koe fa'e 'a Tupou I ko Hoamo-

faleono moe fehuhu 'a Halaevalu

Mata'aho ko Tupou * Ahome'e pea koe

fanau 'a Ulakai ko Haumomo koe

ta' a 'a Tule 'ofefine 'o MotuJapuaka

pea mo Paula Halaevalu ko'ene fa'e ko

Toto *ofefine 'o Siakumi pea mo Sunia Mafile'o

ko'ene fa'e ko Tupou Kolotolu 'ofefine 'o

Fuatalevu. Pea koe fanau 'a Haumomo

ko So'onafai pea koe fanau 'a So'onafai ko

Mafile'o, 'Amelia mo 'Ana Seini, Vungakoto

mo Tupou. Pea koe fanau 'a Paula Halaevalu

koe fefine ko Mafile'o, Halaholo

mo Atamove'ehala, Ilaisaane, Tupou mo

Taufu'i 'aevalu, Tevi , Finau Lahi mo Ilaisaane

Lepolo ko'enau fa'e ko Alisinumia koe

'ofefine 'o Lavakaliuakaetau. Pea koe

fanau 'a La'akulu ko Kaumavae pea koe

fanau 'a Kaumavae ko Tapaita Lepolo

Kaumavae ko'ena fa'e ko Tupoutu'iniusili

mo Hu'akava'uvea pea koe fanau 'a Tapaita,

Lepolo ko 'Ana mo Siasi, Kalolaine, Melaia

ko'enau tamai ko 'Akosimaumau. Pea

koe fanau ' a Kaumavae mo Mounukiuoleva

mo Lepolo pea koe fanau 'a Hu'akava'uvea ko

Taia, pupu'a ko'enau fa'e ko Toa. Pea koe

fanau 'a Ha'ele ko Lepolo, Mohulamu,

Longo mo honau tuonga* ane ko

Latupuku mo 'llafehi ko'ena fa'e ko

- 383 -

Longo pea koe tama 'a Longo ko Feangai

mo Tupoumatalea pea koe tama 'a

Feangai ko Kasanita mo Laisa mo honau

tuonga&ane ko Napa' a. Pea koe fanau *a

Tupoumatala' a ko Lolohea pea koe tama

'a Lolohea mo Ilaisa. Pea koe fanau

'a Ilafehi ko Lavinia 'Ahome'e mo Lolohea

mo hona tuonga'ane ko Latufakahau

pea koe fanau 'a Latufakahau ko

Hafoka-pea koe fanau 'a Hafoka 'a

Paula Finau mo Kaufo'ou, Lepolo ko

'enau fa'e ko Fongakaunanga. Pea ko

e fanau 'a Sikota' i-Pangai ko La'akulu

pea koe fanau 'a La'akulu ko 'Ilafehi

koe tama 'a Saane. Pea koe mokopuna 'o

Mafihika ko Fusilautama pea koe foha

'o Telai'afitu ko Ata Sefesi pea koe foha 'o

Ata Sefesi ko Ata Tautalanoa mo honau

tuofefine ko Fangaafua mo Masina ko'enau

fa'e ko Mafiangahiki pea koe fanau 'a

Ata Tautalanoa ko Kafaloto, Fakatoumafi

ko'ena fa'e ko Kaufusi 'ofefine 'o Sosaia

Aleamotu' a mo Taulangavaka koe tama

'a Nunia mo Manuakeifanga mo 'llaisaane

koe tama 'a 'Ikahihifo mo Losa koe

tama 'a 'Amelia mo Teukava, Latu Lemoto

Tominika, Masina ko'enau fa'e ko

Tupou Vavatau mo 'Oleni koe tama 'a

- 38U -

Ko Sione Lamipeti rao Langi koe

fanau 'a Kaufo'ou mo 'Anaise koe

tama 'a Halahingano rao Palu koe

tama 'a Fifitatea rao Lepolo koe

tama 'a 'Ana pea koe tama 'a Fangaafua

kia Solomone Piutau ko Mele Hifo pea

koe fanau 'a Masina ko Manuopangai

koe tama 'a 'Ilaisaane Tupou mo Selui

Matai koe taraa 'a Heilupeai mo

Tapukitea tama 'a Vaea pea koe

fanau 'a Ata'ihouma ko Ngaluafi koe

'ene tama 'a Lupeha'amoa pea koe fanau

'a Lupeha'amoa ko 'Akesa Moala mo 'Alisi

Numia rao hono tuonga'ane ko Fuahau

pea koe tokoua 'o Ngaluafe 'a Moe'ia

rao Puakahuhua, Sitaleki Ve'ehala mo

Mohulamupuku ko'enau fa'e ko Tangakina

'ofefine 'o Vaha'i. Pea koe fanau

'a Moe'ia ki he Tu'i Kanokupolu ko

Aleamotu'a, Tai mo hono tuofefine ko

Hingano pea moe tama 'a Moe'ia kia

Tutoe ko Liteafifita pea koe fanau

Liteafifita, ko Palei mo Asaeli pea

koe tama 'a Pulei ko Finau koe 'ofefine

'o Fatafehi foha 'o Fa'one mo Havili mo

Tali kia Likufisi moe foha 'o 'Asaeli ko

'One'one tama 'a 'Ana ' ofef ine 'o Fonovaihu

pea koe 'ofefine 'o 'One'one ko Fetutuki

koe tama ' a Luseane

- 385 -

Pea koe fanau 'a Puakahuhua
ko Makamoeafi mo Toakesa Lepolo mo
Fisi'ihoi ko'enau fa'e ko Na'a pea koe
tama 'a Toakesa Lepolo kia Mafile'o
Tapena ko Viliami Tupou foha 'o Nesi
pea koe f oha ' o Makamoeafi ko
'Asaeli pea koe fanau 'a Setaleki
Ve'ehala ko Susana Mo'unga, Seluvaia
Lepolo pea koe fanau 'a Susana
Mo'unga kia Tai foha 'o e Tu'i ko
Tautalanoa mo Veatoki , Tau. Pea koe
fanau 'a Seluvaia ko 'Amelia Fifita
kia Na Fetalai Fifita mei Hafano famili
'o e Tu'i Ha' angana pea koe fanau 'a
Fotui Halatata kia Fakafanua ko Mafi
kakau pea koe tama 'a Mohulamu
Puku kia Siale 'Ataongo ko Laupo mo
hono tuofefine ko • Toa pea koe fanau 'a
Laupo ko Fuapau mo Fusipala, Amelia,
Tangata-o-Lakepa mo Kanongata'a ko'enau
fa'e ko Veamatahau 'ofefine 'o Ma' af u
Takinima. Pea koe fanau 'a Fuapau ko
Sisilia Vavahe'a mo hono tuonga'ane ko
Fisi'ihoi ko'ena fa'e ko Lavinia 'ofefine
'o Veikune pea koe fanau 'a Sisilia ko
Kiutau'ivai mo 'Olivia 'Ulukilupetea kia
Siosiua Tu'ivakano.

- 386 -

V A E A

Pea koe foha 'o Mataeletu'apiko ko Vaea

koe tama 'a 'Umukisia 'ofefine 'o e Tu'iha'amea.

Pea koe foha 'o Vaea ko Vaeavaivai ko
Vaeamuni koe foha 'o ko Finauhuia

koe tama 'a Finaufouhala'unga 'ofefine 'o Velehala
mo Tu'imotuliki pea koe fanau 'a Vaea Finauhuia
ko Tupoumapumeihengalu, mo Tava, 'Umu'umu
Fineangakehe , Atamokamea ko'enau fa'e ko
Fifita Ha'amotuku 'ofefine 'o e Tu'ilakepa.

Pea koe toe fanau fanau 'a Vaea Finauhuia
ko Hivapea'ulu ko'ene fa'e ko Tauf apopaofehi .
Pea mo Tamata'ane fa'e ko Tuipe.

Pea koe fanau *a Tu'imotuliki ko Vaea
Vunivalu mo hono tuofefine ko Banimoa mo
To at ap ak auk a .

Pea koe fanau 'a Vaea Vunivalu ko Taulakau
mo hono tuofefine ko Finaulahi
mo Tu'ivakanofisi pea koe fanau 'a Taulahi ko
Funakimalohi, Lomu, Tupoufe'ao mo Tu'ivakanofisi

Pea koe fanau 'a Vaea Finauhuia ko
Tupoumapumeihengalu pea nonofo mo Tau' atevalu
'i 'Utulau ko'ene fanau ko 'Otuhouma mo
Sisilongoa'a Fineangakehe, 'Umu'umu, Tofia. Pea
koe fanau 'a 'Otuhouma ko 'lloakuomanu
pea koe foha 'o 'Iloakuomanu ko Kelepi Valu
koe foha 'o Sione 'Otuhouma ' oku Valu.

Pea koe fanau 'a Sisilongoa'a ko Kaipa
mo Mateitalo kia Lavaka Manavahetau.

Pea koe fanau 'a Kaipa ko Mafile'o kia
Mafile'o Taunipua'a mo Poasi Tu'ipulotu kia
Mohenoa mo Sione Mataele kia Tongatea. Pea
koe fanau 'a Mafile'o ko Suliasi Afu. Pea koe
fanau 'a Mafile'o ko Suliasi Afu. Pea koe
fanau 'a Tofia ko Valumatapule. Koe fa'e 'a
Tovivelata mo Lavinia ko'ene fanau kia Luani.

- 387 -

ko Tava mo Siofilisi mo Talai mo Losaline

mo Kesaia mo Kefu. Pea koe fanau 'a Vaea

Hivapea'ulu ko Lavinia mo Vavatau mo Foe ' akau

mo 'Akesa Te ' epuaka mo Siosaia Tava na'e Vaea

pea koe fanau 'a Lavinia kia Sovea ko Ma'afu

mo Pa, Sivoki, Angaetau, Kaufo'ou mo Tuitakau.

Pea koe fanau 'a Vaea Tava ko Tupoumanu-

matavai, ko Piutau kia Viliami foha 'o Halaholo.

Pea ioe fanau 'a Ma'afu ko Mele Vavatau koe

tama 'a 'Ema (Tonga) Eupou ofefine 'o To'imiTatu

mo Niupalavu koe tama *a Loloheatoki.

Pea koe fanau 'a Pa ko Ane Finau mo Nesiasi

mo Tangitangitupou koe tama 'a 'Uila.

Pea koe fanau 'a Sivoki ko Mele Tonga mo

Papani* Sisilongoa'a kia Poasi Tu'ipulotu.

Pea koe tama *a Kaufo'ou ko Po'oi kia Kioa

Malakai pea koe foha 'o

Pea koe fanau 'a Po'oi Kioa ko Sovea mo hona

tuofefine ko Tu'itakau ko Fine

mo Faka ' iloatonga ko'ena fa'e ko Loloheatoki mo

Anga'etau mo Panuve ko'ena f a ' e ko Tuputupu.

Pea koe fanau 'a Vaea Vunivalu ko Funaki

malohi, Lomu mo Tu' ivakanof isi mo honau

tuofefine ko Tupoufe'ao. Pea koe fanau 'a

Tupoufe'ao ko Fakatoumafi mo Kiteau kia

Moeakiola foha 'o Takail

Pea koe fanau 'a Fakatoumafi ko Tupoukakau

mo Mo'unga, Finau, Na'uli mo S.Kiteau ko'enau

fa'e ko Mafile'o. Pea koe fanau 'a Panimoa kia

Nuku ko Muliki'eua pea koe 'ofefine 'o Muliki'eua

ko Seini ko'ene fa'e ko Otu 'ofefine 'o Tafolo.

Pea koe tama 'a Seini kia Paluvalevale ko Paula

Otaivi, pea ko "e fanau 'a Paula Otaivi ko

Milika.

- 388 -

Pea koe
1 . Lav
1 o e Tu
Af ua 1 o
Ma'ufan
tanga ta
k . Mau
Pea pek
hono fo
mo Pa 1 u
Pea ko '
mo Ma na
Ta 1 i vah
Ma te i ta
1 of e f i n
Pea hok
Mana vah
1 en i ko
ko'enau
Pea mo
tuof e f i
Maf iha'
Pea mo
Le 1 eama
P. Na 'a
Tu ' i va k

foh
aka
1 i to
mo T
ga .

hok
1 u pe
ia '
ha k
tof e
ene
, Li
e tau
lo k
e ' o
o mo
e tau

Kai

fa '
S i os
ne k
amea
Faka
tang
hei 1
ano .

a ' o Ma
Af ua 1 o
nga . P
oto koe
Pea ko
o mo 2 .
pa 1 e 5 .
a La vak
o Nau 1 i
tae ' of
f anau k
uakaet a
a tonga ,
o ' enau
Mo t u ' a
hono f
' o Lav
pa koe
e ko S i
a i a Nu k
o Ho 1 ak
'ofef i
mo i mo i k
a ' of ef
a 1 a ko '

tael
koen
ea n

'of

' ene

Al

Te

a Af

'o
e f i n
o La
u, L

Nan
f a ' e
pua k
oha
a ka
fef i
s i 1 o
umov
i a 1 u
ne '
a va
i ne
ene

etu '
e f a
a ' e
ef i n

f an
a k i h
n i f a
ua 1 o
La va
e ' o
va ka
eoka
a s i ,

ko
a .
ko
pea
ne m
ngoa
aha '
pe k
o Fa
koe
' o M
f a ' e

ap i ko ' a

'e ko Fatafehi 'ofefine
nonof o ' a Lavaka
e ' o Ku 1 a- i -
au ko Nau 1 i koe
i h i f o 3 . Heuf a 1 e 1 i 1 o
6 . Toke toke .

pea hoko
ka ' ona nonof o

Tatafu Tu ' i ha ' a ta ka 1 a ua

Fanuau 1 i

u

Pa 1 uf u s i ,

Ma f i ha ' a te i ho
Tulehuafaikava

mo

ko'ene fanau
o Ma te i ta 1 o
'a 'ofefine 'o
i mo hono
o'ena f a ' e ko
kaf anua .
t ama

o tu ' apuaka pea mo
ko Popua ' of ef i ne

Tau'atevalu

Pea koe fanau 'a Kaipa ko Poasi Tu'ipulotu

kia Mohenoa foha 'o Tongotea foha
'o e 'eiki ko Manulevu.

Pea mo Mafile'o 'ofefine 'o Mafile'o Fauni-

pua 'a foha 'o Ma ' af uo t u ' i tonga foha 'o Mumui

Pea mo Sione Tongotea mo Sela Fua'iapi

k i a Tongotea .

Pea koe fanau 'a Poasi Tu'ipulotu

ko Tevita Tonga mo Sepiuta. Fakatoumafi

- 389 -

mo Otuamu'a mo Kalesita Mafile'o mo Siulolovao
ko'enau fa'e ko Fusimoatutua pea mo Mele Tonga
mo Samiu Papani mo Sisilongoa'a ko'enau fa'e
ko Sivoki 'ofefine 'o Sovea pea koe fanau 'a
Otuamu'a ko Mafitoutai mo Veikune mo Taufa
mo Alakihihifo mo Tongotea mo Malia Kaipa
ko'enau fa'e ko Tupou 'ofefine 'o Moaaivao pea
moe tama 'a Siulolovao ko Tevita Tonga kia
Filimone Tu'itupou.
Pea moe fanau 'a Mele Tonga kia Lafoka Kalo

mo Tupoumalohi

mo

Elisiva pea koe fanau a Tupou-

malohi ko Afualo mo 'Oto'ota ko'enau fa'e ko Pule
Pea koe fanau 'a Tongotea ko Vihakeilala
koe tama 'a Lisipesi 'Ahome'e mo Atunaisa Taunga-
hihifo mo Hu'avai ko'enau fa'e ko Selita. Pea koe
fanau 'a Siosaia Nukumovaha'i Lavaka ko

Latuniua mo Melena'a

mo

'Uila mo Fusipala

ko'enau fa'e ko Tonga 'ofefine '
Ngele ' ia .

Pea koe fanau 'a Fakamoimoikava ko
Fatafehi Fangapahu mo Finauhalevalu mo
Tupouvaivai ko'enau tamai koe tama ko
Moa'aivao foha 'o Fakatoumafi foha 'o

Kaufusitu'a me i

Takana ' e to ' a

fea koe fanau 'a Na'aheilala kia Ahome'e

ko Kaufo'ou mo Falekihetoa.

Pea koe tama 'a Fatafehi Fangangahu

koe tangata ko Finanga kia Kailahi. Pea

koe fanau 'a Tupouvaivai ko Holakeituai mo

Toulanga kia Semi foha

Taliaitupou foha

Pea koe fanau 'a Mafile'o ko Suliasi Afu
'llafehi mo Pauline mo Moahengi ko'enau tamai
ko Setaleki Leiataua koe fanau 'a Suliasi Afu
mo Tevita Haunga mo Sione Fatainimahiva
mo Samiuela Mafile'o mo Alokuo'ulu ko

- 391 -

Pea koe tama 'a Fusipala ko Siale Tou

anga kia Uatemolipala pea koe fanau 'a

Siale ko Lavaka mo Fusipala mo Losa.

Pea hoko 'a Liuakaetau 'o Lavaka.

Pea ko'ene fanau ko Alisi Nunia mo Akesa

Moala mo honau tuonga'ane ko Fuahau ko'enau

fa'e ko Lupeha'amoa tama 'a Ngaluafe 'ofefine 'o

Ata Fisi'ihoi. Pea koe foha 'o Liuakaetau ko Maliu

na'e Lavaka ko'ene fa'e Te'ekiu. Pea nonofo 'a 'Alisi-

ninia mo Paula Halaevalu pea koena fanau ko Mafile'o

mo Halaholo mo Ilaisaane Tupou mo A t amove ' ehala

mo Tauf u ' i ' aevalu mo Tevi mo Finaulahi mo Sela

Lepolo .

Pea koe fanau 'a Halaholo ko Salote koe
tama '

Ha'angana, 'ofefine

'Ungo'unga mo Sipu

Sisilia 'ofefine 'o Isileli Tupou

mo

koe tama '

Viliami koe tama 'a Pauline.

Pea koe tama 'a Fuahau ko Sekolaia mo

' Anaukihesina ko'ene fa'e ko Mele Tongakaunanga

Pea koe fanau 'a Finaulahi ko Pateta koe

tama 'a Fetutuki mo Uasi koe tama 'a Namoe

mo Alisinumia fa'e ko Siale pea
Pateta ko Sunia koe tama

koe fanau

a Ana mo Ulakaitama
a Seini Fo'afia pea koe foha

i

pea mo

Lavaka Maliu ko'ene f a ' e

Liuakaetau ko Maliumoeao
ko Siekina

'ofefine 'o Kamoto.

Pea ko'ene fanau ko Mele Na'a koe tama

'a Mahina mo Fisifau koe tama 'a

Pea koe fanau 'a Mele Na'a ko Lesieli kia

Peni Tupou moe fanau 'a Fisifau ko Seleti Mafi

koe tama

a e

fefine Ha'amoa. Pea ko 'Alikihihifo ko

Pea koe hako

Heuifalelilo 'a Sosaia

Finefeuiaki kia Finau Valevale na'a na mali 'i Fisi. (Nuku)

Pea koe hako

Tenif a.

- 392 -

Pea koe
moeao mo
ko Lupet
' of e f ine
Pea koe
ko Tonga
ko Mafit
koe tama
Pea koe
mo hono
1 o Tu'it
' a Mohen
Na ' asipa
koe tama
Fakaf anu
Lauf il i t
kia Tu'u
mo Paula
ha ' apai
Fif itaho
Tafoki t
tuonga ' a
Tupoukak

f a n a u ' a
e f ef ine
ulimaf ua

'o Tahif
f anau ' a
tea koe t
outai koe

' a Na ' as
f anau ' a
tuonga ' an
upou ko P
oa kia To

ko Levan

' a Levan
a pea koe
onga ko S
hetoka ko

Taufu' i
pea ko e
leva. Pe
ama ' a Tu
ne ko Sio
au .

Ma ' ulupepa
ko Na'uli
ko'enau fa
i si me i Fi
Tui tuimoea
angata moe

foha 'o T
ipa mo Fif
Lupetulima
e ko Tu'it
alenapa .
ngatea pea
uia kia Si
uia ko Maf

t ama ' a M
alesi Tu'i

' Uila mo
koe tama '
' of ef ine '
a moe fana
ipe mo Sie
ne Tu'uhet

le ko
mo ho
'e ko
si.
o kia

fefi
onga t
i .

f ua k
upou.
Pea k

moe
o ' ata
ikaka
af ika
pulo t
'Ana
a "ui

Tuitui-
na tuonga ' ane
Tonu

Manulevu
ne ko Fakalo lokiana
ea ko Mohenoa

Sia

i

o

u ' a
sia m
oka k

o Na
Pe
oe t
tama
-'i-
u ki
kau
u mo
Lo tu
la k
os i
Tili
o Va
o ' en

asxpa
a koe foha

ama

T „

a Na ' asipa

' Uiha pea

a

kia

' ene f anau

ma mo Tili

o Siaosi Tupou-

Tupouha'apai ko

Tu'uhetoka ko
ine mo honau
au f a ' e ko

Pea koe fanau 'a Palenapa ko Taungahihifo
mo Mafimatapule mo Sulunga mo Nauli koe
fefine ko'enau fa'e ko Nau'uli'uli 'ofefine 'o
Vaha'i mo Folaumoetau ko'ene fa'e mei Hofoa.
Pea koe fanau 'a Taungahihifo ko Finau

mo Paulaf a ' autoki mo Siamaka,

'a Mafimatapule ko

mo Latusilatolu mo Nukumo vaha ' i .

'a Sulunga ko Niuvavau
mo Suluka mo Liua ko Lavaka Fatainiuhiva
mo Lavaka Folaumoetao.

Mapuianafanga
Pea koe fanau
Manuakeifanga
Pea koe fanau

Pea koe fanau 'a Folaumoetao ko Finau
'uli'uli pea koe fanau 'a Nauli & Anatu ' ipulo tu

kia Fehoko Manavahetau ko Tupou

- 393 -

Kolotolu kia Panuve.

Pea koe tama 'a Nauli ko Takai mo Fa'e

mo Fisipongi mo Tulikialupe mo Finauikahihif o

ko'enau tamai ko Tatafu Veisini, ko'ene

fa'e ko Puleilangite 'ofefine

Ve ' ehala.

Pea k
mo Pu
'ofef
Pea k
Mo Ah
ko Me
ko Le
'o Fi
f anau
ko ' en
'o Va
Pea k
tama
mo Lu
fa'e
Pea k
meila
kia F

oe fanau '
le mo Moea
ine ' o Kau
oe tama ' a
io pea koe
ikanonga ta
ula koe ta
nau Ikahih
' a Moeaki
a f a ' e ko
ea pea mo
oe fanau '
'a Vika Ka
pe mo Siu,
ko Tonu.
oe fanau '
lo mo Si t i
inaulahi .

a Takai ko Fakatoumafi

kiola ko'ene fa'e ko Mo'unga

f ana tu ' i ' Eua.
Fusipongi kia Moeakihiatu
tama 'a Pupetu ' ulelei kia Fatu

'a pea koe foha 'o Kanongata'a

ma 'a Siliika pea koe hako

ifo 'a Pulevalu 'i Fisi. Pea koe

ola ko Fakatoumafi mo Kiteau

Tupoufe'ao 'ofefine 'o Taulakau foha

Namoe koe tama 'a

a Kiteau ko Takai koe

ufusi 'ofefine 'o e Tu'i ko Aleamotu'a
Palavi, Kitisoni mo Tupou ko'enau

a Namoe ko Siaosi Vaka-

na kia Samiu Ma ' u mo Halaholo

Pea koe fanau 'a Pale ko 'Anau koe tama

'a 'Uila mo Siumafu'uta tama 'a Ilaise mo Sione

Kiteau fa'e ko Piliki

mo

Nauli koe tama a Vae.

Pea mo Mafimatapule koe tama a Kesaia
'ofefine 'o Novesi pea mo Funaki Ha'apai mo
Tai Tuna'ula ko'ena fa'e 'a Palutea 'ofefine
Tapueluelu .

- 394 -

FIELAKEPA

LONGOLONGOATUMAI

Pea koe Tu'i Tonga fefine ko Sinaitakala-i-

Langileka na'e nonofo moe Fisi mei Vasivasi

ko Tapu'osi pea ko'ene tama ko Fonomanu

pea toe nonofo moe Tu'itonga fefine ko ' Ekutonga

pipiki pea ko'ene tama kia Fonomanu ko

Tu'imala koe Tamaha pea koe tama'a

Tu'imala kia Mataeletu' apiko ko Fielakepa

pea koe 'ofefine 'o Fielakepa ko Fifita

- 395 -

F 0 H E

Pea koe 'ofefine 'o Fohe ko Toa pea

koe tama 'a Toa kia Fakana'ana'a ko Sisifa

pea koe foha 'o Sisifa ko Lukota mo Kulipapalangi

mo hono tuofefine ko Nanasi pea koe ' of ef ine 'o

Kuli papalangi ko Toa pea koe tama 'a Toa

koa tama 'a Palu'uli'uli ko Palu.

Pea koe tama 'a Toa kia Tafolo ko Inasiulu
mo Heutonga mo hono tuofefine ko Heuifanga
Pea koe foha 'o Inasiulu ko Tu'ipulotu
Pea koe foha 'o Tu'ipulotu ko Siofilisi Otu.
Pea koe 'ofefine 'o Heuitonga ko Tu'ipulotu
pea koe fanau 'a Tu'ipulotu ko Laupala mo
hono tuonga'ane ko Seluvavita mo Maiava.
Pea koe tama 'a Laupala ko Kulitapa
Pea koe tama 'a Heuifanga kia Manu
pupu'ione ko Fakafehililika pea koe tama
'a Fatafehililika kia Faotusia Tu' iha' ateiho
ko Fulilangi Havea.

- 396 -

TOHI HOHOKO ' OE TU' IHA' ATEIHO MEI MU'A

1.

Tu'i Ha'a

2.

M

3.

II

4.

II

5.

II

6.

II

7.

II

8.

II

9.

II

10.

II

11.

II

teiho ko Bahihi
Tautave
Lokono

Tu' ikolovatu
Tungimana ' ia
Havea Tungua

Fa'otusia Fakahiku'o' uiha
Veasi' i
Af iafolaha

Kelepi Havea Fulilangi
Mapa Tu'iha'ateiho.

Pea koe foha 'o Tungimana ' ia 'a Mapatu' iha' ateiho
pea koe foha 'o Mapatu' iha' ateiho 'a Haveatungua
ko'ene fa'e ko Mafiuli 'ofefine 'o Fakana'ana'a Tuitonga
ko'ene fa'e ko Lupemoetavake 'ofefine 'o Valu 'i
Utulau pea koe fefine ko Lupemoetavake na'e Sisi-
ngakau 'i he ' ene ula 'i he faiva 'a e Tu'itonga.

Pea koe foha 'o Haveatungua ko Tameifuna
mo Mailemoakava ko'ene fa'e ko Tala'ao koe tuofefine
'o Tuituiohu tamai 'a Ulukalala-i-Ma' ofanga.

Pea koe foha 'o Haveatungua 'a Fa'otusia,
mo Veasi'i mo Ameliaseini na'e fakanofo 'o Tamaha,
ko'enau fa'e taha ' ia Nanasipau'u 'ofefine 'o Tu'ipulotu
-i-Langituoteau koe fa'e 'a Nanasipau'u ko ' 'Anau-
kihesina 'ofefine 'o Ma'afutu' itonga (Tu'i).
Pea koe fanau ' ene 'a Fa'otusia koe fefine
na'e hingoa ko Fakahikuo'uiha mo hono foha ko
Tu' imohengauta koe tokotaha ko Makamalohi moe
tokotaha ko Afiufolaha, pea ne hoko ia 'o Tu'i
ha'ateiho. Pea ko hono foha 'e taha ko Kelepi Fulilangi
Pea koe fa'e 'a Tu' imohengauta ko Paluvava'u
'ofefine 'o Mulikiha' amea.

Pea koe fa'e 'a Makamalohi ko Fatafehi-

lapaha koe tama 'a Tupoumoheofo 'ofefine 'o Tupoulahi

kia Pau Tu'itonga. Pea koe fa'e 'a Afiafolaha

- 397 -

ko Fusipala Tauki ' one tuku , koe fa'e 'a Fusipala-
tauki ' onetuku ko Sisifa 'ofefine 'o Ngalumoe tutulu
koe tamai 'a Fusipalatauki ' onetuku ko
Tuku'aho (Tu'i).

Pea koe Tu ' iha ' ateiho na'e fakanofo fe'unga
moe kuonga lotu ko Afiafolaha fe'unga moe
tau na'e fai 'i Ha'amene'uli 'i he 1837 koe taimi ia
na'e pekia ai 'a Havea Afiafolaha.

Pea fakanofo leva 'a Kelepi Havea 'o Tu ' iha ' ateiho
'i he 1872. Ma'asi ' aho 16 koe ongo Tu ' iha ' ateiho ko'eni
na ' a na fe'unga totonu moe kuonga lotu. Pea koe
f a ' e 'a Kelepi Havea ko Fatafehi Lilika koe tama
'a Heuifanga 'ofefine 'o Tafolo koe tamai 'a Fatafehi-
lilika ko Manupupuione foha 'o Tu'ipulotu 'i
Langi tu ' ote au koe fa'e 'a Manupupuione ko Faka-

toumafi 'ofefine

Tu ' ihoua.

Pea ko Veasi'i foha 'o Haveatungua ko

'ene fanau koe foha

Veasi'i ko Tukulukuvaka

o
pea koe foha 'o Veasi'i 'a Fisifau Halahala ko

' ene fa'e ko Tupoukoa 'ofefine
Ma ' uf anga .

'Ulukalala-i-

Pea koe 'ofefine

Veasi'i ko Hulutungua

pea koe 'ofefine 'o Veasi'i ko Taueva ko ' ene fa'e

ko Funaofolaha 'ofefine

Tokemoana koe fa'e

'a Funaofolaha ko Manutu ' uf anga 'ofefine 'o
Makaliuaki .

Pea koe fanau 'a Makamalohi koe
fefine ko Vealeovale ko hono tehina ko
Lupepau'u na'e (Kuini Salote) mo hona tuonga'ane
ko Va' evalevale , ko 'enau fa'e ko Halaevalu-
moheofo koe 'ofefine 'o ' Ulukalala-i-Feletoa .
Koe fanau 'a Lupepau'u (Kuini) ko Tu'akitau
mo Siasi Vuna mo Sione kuo nau pekia ta'e
ai hanau hako. Pea ko'enau tamai ko Siaosi
Tupou I (Tu' i) .

- 412 -

'o tali tau mei ai ' a e kau Lape ka koe iku aipe ki he

'enau ' auha na'e 'iai 'a e kau mate moe kafo 'i he

fana 'a e kau Lape ka koe toko si'i pe .

Na'e nofo ai pe 'a e tau 'i Lape 'o ha'ao 'a e fonua pea

pea 'ilo ha kakai na'e tuli 'o tamate'i pea toki foki 'a e tau

ki Vailiki. Na'e kakau 'a Lakai moe kakai ni'ihi ki

fonua lahi he na'a nau hola po'uli.

Pea tuku 'a e folau mei Vailiki kae folau 'a e

ni'ihi 'i Vainikeli ni'ihi 'i Pouma pea folau ai ki

Lautala pea folau ai ki Naitaupa pea 'i Naitaupa

ki Lakepa 'o nofo ai pea folau 'i Lakepa 'o 'api folau

'a e Tu'i 'i Oneata moe folau ni'ihi ka na'e 'api folau

'a e Vutulongo moe folau ni'ihi 'i Mote pea matangi lelei

ki Tonga pea nau tukufolau fakataha pea po ua

pea puke pouli 'a e matangi 'o Vekekina 'ai 'a e folau
pea ' ihe 'ene ' aho hake kuo kite 'a Tofua mo Kao pea
toki taki taha kumi hono hala ke tau ki ha motu 'i Ha'apai
na'e ha'u pe mo tau aalo 'a e Lamalama 'o tau ki Tofua 'o ta
ai 'a e fu'u toi ' one fana ' aki , he ne li'aki hono fana 'i he puke
'a e matangi pea nau tau ki Lifuka ka na'e tau 'a e Vutulongo
'i Tungua pea toki folau ki Lifuka pea 'i he katoa 'a e folau ki
Lifuka na'e nofoa Ha'apai 'i Ha'apai pea folau 'a Tonga ki
Tonga pea folau 'a Vava'u ki Vava'u.

1855. Ma'asi 20. Tau 'a e folau 'a Siaosi Tupou I ki Pau
'Epeleli 20. Fakate 'a e tau 'i Ulinipuaka

" 30. Na'e tuku 'a e folau mei Pau ki Kuiva 'o
fakate ai.
Me 7. Na'e fai ai 'a e tau 'i Kapa 'o lava'i ai hono
kapusi 'a e kolo ko Kapa.
(Koe ongo lali 'o Vutulongo 'a e kalia 'o Osaiasi Veikune
'oku kei tauhi 'e Veikune (Latu Lala) 'i Longoakau Neiafu
Vava'u 'i hono 'api fakataha moe toki ukamea
'o Veikune) .

1885. Siulai 15. Katoanga kula koe katoanga li pa'anga na'e
fai 'e Siaosi Tupou I na'e Palemia 'a Misa Peika kae
katoanga lahi he na'e 'iai 'a Tonga ni koe pa'anga
'e 46000.0.0 koe tupu'anga ia 'o e hingoa ko
"Mala'ekula".

1888. Tisema 19. Huufi Saione fo'ou fuofua fale lotu S.
Tau'ataina.

1859. Me 20. 'Uluaki fakataha lahi faka Pule'anga.

1894. Epeleli 20. Huufi fale Alea fo'ou 'i Nuku'alofa.

1907. Sune 14. Puna 'a e afi 'i he liku 'o Fo'oui 'i he loto

vaha.

1907. Akosi 7. Huufi 'e Misa Uatekini 'a e pou maka 'o e

fale lotu papalangi 'o e siasi T. Tau'ataina 'i
Neiafu.

413 -

1907. Nov. 14 Na'e huufi 'e Siaosi Tupou II 'a e

falemahaki 'i Fongoloa Tongatapu.
Pea koe foha 'o Faiva ko Kolokihekauf isi fae ko Tonga
mo Lataifaleaka fa'e Tuiava'ufa pea koe ofe. 'o Kolo-
kihekaufisi ko Palu mo Fehoko pea koe fanau 'a Latai-
faleaka ko Hoamofaleono mo hono tuonga'ane ko Tangata-
ilavalu mo Anaufuaevaha.

Pea koe foha 'o Fakatoumafi ko Fainga'anuku mo hono
tuofefine ko Fanua mo Sisipuku pea koe tama 'a Fanua

tuof ef ine-

kia Lekaumoana ko Fehokouli mo ene tama kia Sisilautala
ko Nanasifuna. Pea koe fanau 'a Fehokouli kia Latuni-
pulu ko Lakepamo'afity mo Fif itamalohi, pea koe foha 'o
Lakepamo'afitu ko Tufui.
Pea koe tama 'a Nanasifuna ki he tu'i

Ha'atakalaua ko Fuatakifolaha ko Mapaha'ano pea koe ofe.
Mapaha'ano ko Uheina koe tama 'a Anaukihesina
mohono foha ko Tufui fa'e ko Fusi ofe. 'o Falekaono ( naeto
i Pangai mo Tukuaho) pea koe foha 'o Tufui ko Paleiono fa'e
ko Nea mo Finaule'o. Pea koe tama 'a Sisipuku ofe. 'o
Fakatoumafi kia Taufaloa ko Fifita mo ene tama kia Langia-
puna ko Langitoki, pea koe tama 'a Fifita kia Ikahihifo
ko Palu pea na'e vavahe ia 'e Latukilangi kia Tameifuna.
Pea koe ofe. 'o Palu ko Vailolomoli koe tama 'a
Fau pea koe tama ' a Vailolomoli kia Namoa ko Latu
Fakabau mo Finau mo Funakitoutai.
Pea koe tama 'a Langitoki kia Naupipiki
ko Suasoi pea koe f oha ' o Suasoi ko Liemalohi
Pea koe fanau 'a Tupuivao kia Tuifonualava
ko Teuloikihesiu mo Sisimofainga'a kia
ko Kaufusiha'apai pea moe tama kia Malupo
ko Sese pea koe tama 'a Kaufisiha' apai ko Leva pea koe
fanau 'a Leva kia Lolohea ko Samisoni ko Kavaha'apai
mo Vaikaka, pea koe ofe. 'o Malupo ko Sese koe tama
'a Takuvaka koe ofe. 'o Falekaono pea koe tama 'a Sese
kia Siale ko Veatupu pea koe foha 'o Veatupu ko Aisea
Tu'akihekolo. Pea koe foha 'o Peseta ko Fakatoumafi mo
hono tuofefine ko Fakatoumafi mo Mafiha'apai koenau fa'e
ko Laufilitonga, pea nae kite tama ia Latunipulu pea
ko ene fanau ko Malo mo tuofe. ko Lapulou pea koe
foha 'o Malo ko Ofakiha'apai ko ene fa'e ko Fusi koe ofe.
'o Talia'uli pea koe fanau 'a Ofakiha'apai ko
Pea koe fanau 'a Lapulou kia Laulava ko Umufuke mo
Kau pea koe fanau 'a Fakatoumafi kia Luani ko
Moungalakepa mo Tuiniufotu, pea koe fanau
a Moungalakepa ko Siukituatonga mo Niukapu mo hona
tuof. ko Fusikaunga ko enau fa'e ko Toe'umu
koe 'ofe. 'o Alo mo Taufatoutai

- 414 -

Pea koe foha 'o Tokemoana ko Tokemoana

'i Ha'amoa.

(Koe mataitohi 'o Siosateki Veikune Tonga)

'Oku ha 'i he kamata'anga 'o e tohi ni ko Vaea ko

hono valu ia 'o e tu'i Ha'atakalaua pea koia na'e ' unoho

mo Sugu koe Fisi koe tama 'a Vaita'opeka mei he

motu ko Peka koe ofe. 'o Tuitupou pea koe fanau

'a Sugu kia Vaea koe toko ono: Ko Taliauli mo

Luani mo Maluofisi mo Kaloafutonga (F) Humi (F)

Tuikavamoli (F) .

Te tau kumi ke ' ilo 'a e fanau 'a e uluaki foha 'o Talia'uli I

pea kumi ene fanau:

ko Taliauli Lahi

Taliaulu makapapa - koenau fae ko Vui.

Matafea

Tongavua (F)

Koate ko ene fae ko Fakalimi ofe. 'o Lavaka

Pulotufietau.

Koeni 'a e fanau 'a Koate:

Ko Latu'ila

Taliauli

Latunina (F)

Taufauliuli fa'e ko Fusipalapangai
tau fakatotolo atu 'a e hako 'o e ofefine 'o Koate ko
Taufauliuli:

Koe tama 'a Taufauliuli kia Tongafaleola ko Osaiasi
Veikune pea koe fanau 'a Veikune ko:

Inoke Fotu fae Manakovi

Tapa'atoutai fa'e Palukata

Siosateki Tonga Veikune

Foukimoana

Ak. Tongalaukau

K. Lupeeva

S. Fakalolo

Lavinia

M. Tunakaimanu

Paula Kongaika

Ko enau fa'e ko Meleane Taufa
ofe. 'o Talia'ulimalohi koe
foha 'o Koate.

'Oku tau vakai ange na'e tupu ia Vaitaopeka a Sungu pea

tupu ia Sungu a Taliauli pea tupi ia Taliauli a Koate pea

tupu ia Koate a Taufauliuli pea tupu ia Taufauliuli

a Osaiasi Veikune pea tupu ia Veikune ae toko hongofulu

koe kau tangata moe kau fefine.

Tetau fakamatala ki he fanau a Veikune Osaiasi ko

' Inoke Fotu.

Na'a na mali mo Lavinia Veiongo ofe. oe Tuitonga ko Lau-

- 415 -

filitonga koe tama 'a Halaevalumata'aho. Pea koe fanau

a Veiongo ko Kupuvanua mo Angaefonu (F) mo Kalauta mo

Siaosi Moengangongo mo Ana Puli (Ne pekia) .

Pea na'e mali 'a Kupu mo Tokanga koe ofefine

'o Fotofili Angaha Niua Fo'ou. Pea ko ene fanau ko

Salesi Tupipulotu mo Siaosi Tuku'aho mo Lepa mo honau

tuofefine ko Lavinia Veiongo mo Luseane moe ni'ihi

na'e pekia.

Ko Angaefonu na'e mali ia mo Laifone pea na'e ' ikai

ha ' a na f anau .

Ko Sosaia Kalauta na'e mali mo Sisilia Tupou 'ofe. 'o

Lulu Fulivai pea ' ikai ha'ana fanau.

Koe 'ofefine foki 'o ' Inoke Fotu ko Tupou Maluhola

fa'e Visinia Moalapau'u pea ' ikai ha'ane tama.

Koe ofe. foki 'o ' Inoke Fotu ko Tupoutu'a fae ko

Lupe pea na'ana mali mo Latu Timote koe foha 'o

Takapau 'i Pau koia na'ane foaki a Fisi ki Pilitania.

Pea koe fanau 'a Tupoutu'a ko Takafo'ou mo Teimumu

Na'e mali 'a Takopau mo Latu Peni koe eiki mei

Naitasili pea 'ikai ha'ane tama kiai.

Pea na'e ' iai 'a e tama foki 'a Takopau ia kia

Siaosi Tupou II ko Latu Etuate pe (Tungi)

Na'e mali 'a Teimumu mo Latu Tuivavau koe foha

'o Tui Nekesi Leva Fisi pea ko 'ene tama ko Tokanauto

Pea koe foha foki 'o ' Inoke Fotu ko Sione Tupou fa'e

Tapaita mei Kotu pea na'e mali 'a Sione Tupou mo '

Silini 'ofefine 'o Malani pea ko ene tama ko Hu'akau:

pea mo hono ofe. ko Fusi fa'e Salote mo hono ofefine ko

Malie fae Fualupe

Ko Tupoutoutai na'a na mali mo Seini ofe. Panepase

Langi nae ' ikai ha'ana fanau.

Koe ta'u 1834 na'e papi ai a Veikune Sateki.

KO SIOSATEKI TONGA VEIKUNE

na'a na mali mo Akanesi Tuifua ofe. 'o Peau koe foha

'o Vuki tama 'a Tupoutu'a ofe. 'o Lauf ilitonga. Pea koe

fanau 'a Tu' ifua ko Fotu'afalefa mo hono tuofe. ko Uhina

mo Latuniua kuo na pekia.

Na'e mali 'a Fotu'afalefa mo Vahoi koe tama 'a Tupoumoheofo

koe ofe. 'o Sialeataongo, foha 'o Henele Ma'afu. 'Oku

fai 'i lakepa 'i Fisi. Pea koe fanau 'a Vahoi ko Melenaite

( pekia ) mo Siosateki Vuna mo hono tuofefine ko Tuifua

mo Heuifanga mo 'Uluakimata mo Latulala mo Tupou' ahome'e

mo hono ofe. ko Tautu' u ofe. 'o Hafoka mei 'Eua.

Pea na'e toe mali a Siasateki Tonga V. mo Ana Manakoifafo' ou

koe tama a Veatokelau koe ofe. Sione Kaufusi.

- 416 -

Pea koe fanau 'a Ane ko Fus i palapangai mo

Latu Afeafe (ne pekia) mo Amelia Tonga mo Anau (ne pekia)

mo Vili Kinahoi mo Siosiua Alo mo 'lnoke Matafonuafotu

mo Fonuku (ne pekia) .

Pea na'e mali 'a Fusipala moe foha 'o Sioeli Ma'atu ko

Sione Panuve ne fakanofo ko Ma'atu koe tama 'a Tae

'ofefine 'o Latuselu pea koe tama 'a Fus i palapanga i

ko S ioel i kia Ma'atu.

Pea na'e mali 'a Amelia mo Sami Mafile'o foha 'o

Tuita tama 'a Nau pea ko 'ena fanau ko Siaosi mo

Alipate mo Kalauta (ne pekia) mo Teimumu koe fefine.

Pea koe tama 'a Fusilili kia Siosateki Veikune

Ko Maile pea koe foha 'o Maile ko Sione koe tama

'a Vika ofe. 'o Tongotea.

Pea koe tama 'a Sela Teuki siafo'ou kia Siosateki

Veikune ofe. 'o Daniela Havea ko Etoni pea na ' e mal i 'a

Etoni mo Ikatonga ofe. 'o Valeia'atu koe tama 'a Mele

pea ko 'ene fanau ko Tongavua (Uheina) Siosateki (pekia)

Luseane mo Maile, Taulupe mo Mateialona (pekia) Tupou

(pekia) Luseane mo Daniela mo Fatuimoana (pekia) Sioeli

(pekia) mo Fi si ' ihoi .

Pea na'e mali 'a Vili mo Seini mei Maufanga

pea na'e 'iai 'ena tama ko Kinahoi.

Pea na'e mali 'a 'Alo mo Mele ofe. 'o V. Taumoepeau

tama 'a Uafu pea na'e 'iai ene fanau ko Latuila mo

Moahengi mo Vili mo Vainikolo, Siosiua mo honau

tuofefine ko 'Elenoa.

Pea na'e mali 'a ' I noke mo Sina ofe. 'o Vete tama 'a

Huahulu pea na'e pekia 'o 'ikai ha'ane fanau.

Pea na'e mali 'a 'lnoke mo Lavinia ofe. 'o Fotofili tama

'a Afa pea na'e 'iai 'ene fanau ko Latu Popi mo

Melenaite mo Pita (ne pekia) .

KO MANASE FOUKIMOANA

Na'a na mal i mo Fifita koe tama 'a Fipe ofe. 'o Tamela (Taniela)
Akauola (hingoa fakanofo) pea koe tama 'a Fifita ko Sione
Tupoufaletau pea na'e mali 'a Sione Tupoufaletau mo Elisiva
ofe. 'o Talela Fehoko koe tama 'a Takui pea koe fanau 'a Elisiva
kia Tupoufaletau ko Sateki mo Siosaia (pekia)
Mo FAkatoumafi mo Taniela mo Latu mo ho nau tuofe.
ko Fifita. Pea koe foha 'o Foukimoana ko Pasinamu fa'e
Siutiti ofe. 'o Vaha ' i (fknofo) mo hono ofe. ko Tupou
tama 'a Kesaia ofe. 'o Siuta ma i Luluku Vava'u.
Na'e mali 'a Pasinamu mo Laumanu ofe. Tevita Tau pea
ko ene fanau ko Manase mo Meleane.

AKANESI TONGALAUKAU

Na'a na mali mo Koloki vai tupu koe tama 'a Hana kia Fuli-
langi koe Tuiha'ateiho pea koe fanau 'a Akanesi ko Moaeteau
mo Salote Taimi mo Fusi mo Tupou (p.) Sione (p.) mo Kelepi.